Flm. (Málmfríður Sigurðardóttir):
    Virðulegi forseti. Á síðustu áratugum hefur staða kvenna í þjóðfélaginu tekið stórfelldum stakkaskiptum einkum þó með tilliti til atvinnu. Heimilið er ekki lengur aðalstarfsvettvangur þorra kvenna. Þá staðreynd verður að viðurkenna hvaða augum sem sú breyting er litin. Konur hafa hópast út á atvinnumarkaðinn bæði til sjávar og sveita. Ekki væri rétt að segja að það sé alfarið þeirra eigin ósk. Oft hafa þjóðfélagslegar aðstæður knúið þær til þess, svo sem það hve dýrt er að koma upp húsnæði, kröfur um aukna menntun almennings sem kostar fé og kröfur atvinnumarkaðarins til vinnuframlags þeirra.
    Nú er staðan nokkuð að breytast. Samdráttur í landbúnaði veldur fólksfækkun í sveitum landsins, nýbúgreinarnar loðdýrarækt og fiskeldi berjast í bökkum og sú staða bitnar á heimilum og þá jafnt á konum sem körlum þar sem þær eru líka í fyrirvinnuhlutverkinu. Atvinnuleysi er nú meira í þorpum og þéttbýlisstöðum en áður hafa sést tölur um og ekki er fyrirsjáanlegt að úr því rætist á næstu mánuðum. Á mörgum sveitaheimilum, einkum þar sem ekki eru ung börn, hefur konan, þó hún sé ein um heimilisforsjá innan stokks, oft tíma aflögu sem hún kysi að nota fyrir sjálfa sig til að læra eitthvað, til að endurhæfa sig eða beinlínis til vinnu heima eða utan heimilis í þeim beina tilgangi að drýgja tekjurnar. Þetta síðast talda er oftar en ekki af brýnni nauðsyn þó svo að efnahagslegar aðstæður bændakvenna séu afar mismunandi.
    En hvað er svo í boði fyrir sveitakonu til að mæta þessum þörfum? Innan flestra landbúnaðarbyggðarlaga hafa myndast þéttbýliskjarnar og sums staðar eru sjávarpláss í nánd. Þéttbýlisstaðir til sveita eru í kringum ylrækt eða gróðurhús, þar sem konur leggja fram drjúga vinnu, eða þá umhverfis skóla, hótel, elliheimili eða þjónustu af einhverju tagi. Sveitakonur sem þurfa að drýgja tekjur heimilisins leita í störf á þessa staði, sem kennarar, sem leiðbeinendur eða starfsstúlkur og í mörgum sveitum eru þetta einu atvinnutækifæri kvenna utan heimilis en hafa flest þá ókosti að vera árstíðabundin, óviss og illa launuð. Konur á sveitabæjum í námunda við sjávarpláss leita einnig nokkuð í vinnu þangað. Í sumum tilfellum við svipuð störf og ég hef nefnt, en auk þess í nokkrum mæli til fiskvinnu. En í þeirri grein er yfirleitt litið á þær sem varavinnukraft og dragi úr atvinnu eru það þær sem fyrst er sagt upp.
    Það sem ég hef nú sagt undirstrikar mikilvægi þess máls sem hér er til umræðu en það eru varanlegar úrbætur til að treysta atvinnuöryggi kvenna á landsbyggðinni. Konur vantar vinnu.
    Atvinnulíf landsmanna utan höfuðborgarsvæðisins er víðast hvar einhæft. Sums staðar stendur byggðarlagið og fellur með einni atvinnugrein eða jafnvel einu fyrirtæki. Þessi fábreytni í atvinnulífinu hefur orðið enn afdrifaríkari með breyttum þjóðfélagsháttum, ekki síst með aukinni þátttöku kvenna í störfum utan heimilis. Er löngu orðið

tímabært að taka mið af þeirri staðreynd.
    Stjórnvöld á Norðurlöndum hafa áttað sig á því hversu nauðsynlegt það er að hlusta á hugmyndir kvenna og taka tillit til þeirra þegar rætt er um búsetuþróun. Þar eins og hér bitnar aukið atvinnuleysi og skortur á fjölbreytilegum störfum fyrst og fremst á konum á landsbyggðinni. Þær eiga oft ekki annarra kosta völ en að flytja til þéttbýlisstaða í leit að atvinnu. Hefur því víða verið lögð sérstök áhersla á uppbyggingu atvinnu með tilliti til hugmynda og aðstæðna kvenna.
    Finnar hafa t.d. ráðunaut um atvinnuuppbyggingu kvenna í dreifbýli og það hefur skilað umtalsverðum árangri og á öllum Norðurlöndunum er eitthvað í gangi einmitt í þá veru að byggja upp þátttöku kvenna í atvinnulífinu. Fyrir skömmu var gerð sameiginleg könnun í Noregi, Svíþjóð og Finnlandi á atvinnuháttum dreifbýlisins og því hvernig best mætti snúa af vegi fólksfækkunar og auðnar, styðja landsbyggðina og byggja þar upp heilbrigt og gróandi mannlíf. Þessi könnun leiddi til þeirrar niðurstöðu að við mótun nýs atvinnulífs og atvinnutækifæra væri þátttaka kvenna höfuðnauðsyn. Áhrifum þeirra yrði að koma að við atvinnureksturinn vegna þess að þær hafa aðra sýn og aðrar viðmiðanir. Þær yrðu að vera með þar sem ráðum væri ráðið og vegna vinnuframlags þeirra yrði að taka tillit til hagsmuna þeirra. Ráðamenn í Noregi hafa látið í ljós að við uppbyggingu atvinnu í dreifbýli skuli þessar niðurstöður hafðar að leiðarljósi. Vonandi vitrast ráðamönnum hér þessi sannleikur sem okkur konum finnst reyndar augljós.
    Árið 1986 var atvinnuþátttaka kvenna hér á landi 90,1%. Þátttaka giftra kvenna í atvinnu utan heimilis hafði aukist úr um 20% árið 1960 í 84% árið 1986. Nú fer atvinnuleysi hins vegar vaxandi og kemur harðar niður á konum en körlum. Skráð atvinnuleysi er meira meðal kvenna en karla, en þar að auki er vitað mál að dulið eða óskráð atvinnuleysi er meira meðal kvenna en karla, einkum í dreifbýli. Vert er að benda á að 40% lögbýla í landinu bera aðeins eitt ársverk eða minna. Allt ber því að sama brunni. Það vantar ný störf fyrir konur.
    Ætla mætti að einhverjir ráðamenn hafi komið auga á fyrrnefndar staðreyndir,
sbr. eftirfarandi setningu í málefnasamningi núverandi ríkisstjórnar: ,,Sérstakt átak verður gert til að auka fjölbreytni í atvinnu kvenna á landsbyggðinni.`` Efndir á því fyrirheiti eru hins vegar engar enn og því höfum við þingkonur Kvennalistans lagt hér fram á þskj. 207 frv. til laga um breytingu á lögum nr. 64/1985, um Byggðastofnun, sem hljóðar svo:
,,1. gr. Við II. kafla laganna bætist ný grein, er verði 13. gr., og orðist þannig:
    Við Byggðastofnun starfar deild sem hefur það hlutverk að vinna að uppbyggingu atvinnu fyrir konur. Til starfsemi deildarinnar skulu renna a.m.k. 20% af árlegum framlögum ríkisins til Byggðastofnunar og skal þeim varið til reksturs deildarinnar, ráðgjafar, lána, styrkja og annarrar fyrirgreiðslu vegna

atvinnustarfsemi kvenna.
    Nánari ákvæði um starfsemi deildarinnar setur ráðherra með reglugerð.
    2. gr. Lög þessi öðlast gildi 1. janúar 1990.
    Í 3. gr. laga um Byggðastofnun segir:
    ,,Byggðastofnun fylgist með þróun byggðar í landinu. Stofnunin getur gert eða látið gera áætlanir um þróun byggða og atvinnulífs í þeim tilgangi að treysta búsetu og atvinnu í byggðum landsins.
    Í samræmi við hlutverk stofnunarinnar veitir hún lán eða annan fjárhagslegan stuðning í því skyni m.a. að bæta aðstöðu til búsetu í einstökum byggðarlögum og koma í veg fyrir að óæskileg byggðaröskun eigi sér stað eða lífvænlegar byggðir fari í eyði.``
    Stofnun sérstakrar deildar við Byggðastofnun, sem eingöngu fjalli um málefni kvenna, er ein leiðin til að fást við þann vanda sem leiðir af núverandi fábreytni og skorti á störfum fyrir konur.
    Eðlilegt er að konur hafi frumkvæði í þessum efnum, en hvatning, ráðgjöf og bætt skilyrði eru nauðsynleg. Konur skortir sjálfstraust á þessum vettvangi. Þær hafa lítið sótt í atvinnuþróunarsjóði. Eignaleysi kvenna hindrar þær í að stofna til skulda.
    Fyrsta verkefni kvennadeildar Byggðastofnunar yrði að efla frumkvæði hjá konum, t.d. með fræðslufundum, hugmyndasamkeppni, almennri fræðslu, ráðgjöf og handleiðslu og námskeiðum fyrir konur sem vilja stofna fyrirtæki. Þannig má minnka það forskot sem karlar hafa í þessum efnum. Tryggja þarf skilning á sérstöðu kvenna. Þess vegna er nauðsynlegt að við deildina starfi eingöngu konur sem hafa reynslu af kvennaráðgjöf og jafnréttismálum.
    Fræðsla fyrir konur þarf að miðast við reynslu þeirra og þá staðreynd að konum henta betur vinnu- og kennsluaðferðir sem byggjast á hópvinnu og óformlegum samskiptum og efla frumkvæði og áræði. Það er ekki nóg að breyta ,,hann`` í ,,hún``. Á óþekktu sviði eiga konur sérstaklega erfitt með að meta hvað þær geta og hvað ekki og hverjar eru þeirra veiku og sterku hliðar.
    Kvennadeild Byggðastofnunar er hreint byggðaverkefni. Þess vegna teljum við flutningskonur mikilvægt að hún hafi aðsetur utan höfuðborgarsvæðisins og við bendum á Akureyri sem kjörinn stað í því efni. Rökin fyrir því eru þau að þar hefur á undanförnum árum verið unnið að samnorræna verkefninu ,,BRYT`` eða ,,Brjótum múrana`` sem er þróunarverkefni á sviði jafnréttismála. Þá er á Akureyri útibú frá Byggðastofnun, hið eina á landinu. Á sama stað er svo aðsetur Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar sem unnið hefur markvisst að atvinnuþróun á Eyjafjarðarsvæðinu.
    Flutningskonur leggja því til að sett verði ákvæði í reglugerð um að kvennadeildin starfi við útibú Byggðastofnunar á Akureyri. Enn fremur verði í reglugerð ákvæði um að við deildina starfi eingöngu konur með reynslu af jafnréttisstarfi og kvennaráðgjöf sem hafi með höndum rekstur deildarinnar, meti umsóknir um aðstoð, veiti ráðgjöf og handleiðslu og annist námskeið fyrir konur. Einnig komi fram í

reglugerð ákveðin stefna þar sem t.d. þær hugmyndir fái forgang sem stuðla að nýjungum í atvinnurekstri byggðarlagsins eða byggjast á hráefni eða annarri auðlind byggðarlagsins. Einnig væri hugsanlegt að veita þeim konum forgang sem fara út í óhefðbundinn atvinnurekstur, annaðhvort óhefðbundinn fyrir byggðarlagið eða óhefðbundinn fyrir konur.
    Átak til eflingar atvinnu fyrir konur í dreifbýli getur vissulega fallið undir almenna starfsemi Byggðastofnunar. Reynslan hefur þó sýnt að hætt er við að önnur verkefni fái sjálfkrafa forgang. Þess vegna þarf að marka kvennadeild sérstakan sess með lögum, deild sem vegna sérstöðu sinnar ætti auðveldara með að tileinka sér og tryggja ný vinnubrögð sem eru aðgengileg konum.
    Fyrir rúmu ári héldu kvennalistakonur ráðstefnu á Hvanneyri um atvinnumál kvenna í dreifbýli. Ýmsar athyglisverðar niðurstöður komu þar fram en athyglisverðast þótti mér að heyra hugmyndaauðgi kvennanna um möguleika á margvíslegri atvinnustarfsemi fyrir konur og langsamlega athyglisverðast hvernig þær hugsuðu sér uppbyggingu þess. Hugmyndir þeirra byggjast allar á samvinnu kvenna. Atvinnureksturinn taki mið af börnum og heimili og því að störfum skuli hagað þannig að konur séu ekki knúðar til að varpa frá sér ábyrgð á fjölskyldunni.
    Við getum að gamni litið á á móti hvernig karlar byggja upp
atvinnufyrirtæki. Þar eru konur, börn og þarfir þeirra ekki inni í myndinni þó að gengið sé út frá því að vinnuframlag kvenna sé nýtt. Þó er ávallt vísað til karlanna sem hinna ábyrgu aðila. Konur miða við að byrja smátt en efla reksturinn hægt og örugglega. Karlar vilja byrja stórt, verða ríkir strax og sorglegar afleiðingar þess hugsunarháttar blasa allt of víða við.
    Landsbyggðinni er nú bráður og stórkostlegur vandi á höndum um atvinnumál og atvinnuuppbyggingu sem ég fæ ekki séð að verði leystur nema með aðstoð stjórnvalda í einhverjum mæli. En heimamenn verða sjálfir að eiga frumkvæði, hugmyndir og tillögur um hvað gera skuli og þar verða konur að hafa frumkvæði að sínum hluta og hugmyndirnar skortir þær ekki. Það skiptir öllu máli um framtíð landsbyggðarinnar að tillit sé tekið til þess að þannig þarf að búa að konum að þær geti komið inn í atvinnulífið á eigin forsendum, að atvinnuuppbyggingin taki mið af því hvað hentar konum því án þátttöku kvenna verður ekki um neinar raunhæfar úrbætur að ræða í atvinnumálum dreifbýlisins.
    Og með tilvitnun til þeirra orða í stjórnarsáttmálanum ,,að sérstakt átak verði gert til að auka fjölbreytni í atvinnu kvenna á landsbyggðinni`` skora ég á hæstv. ríkisstjórn að láta nú athafnir fylgja orðum, tryggja þessu frv. framgang.
    Í stjórnarsáttmálanum eru einnig fyrirheit um að taka fyllsta tillit til byggðamála við uppbyggingu atvinnulífsins og einnig um það að stuðlað verði að æskilegri byggðaþróun sem hlýtur að þýða það að vilji

ráðamanna sé að byggð haldist sem víðast um landið. Til þess að svo verði þarf nýja strauma og stefnur í atvinnulífinu og að því miðar þetta frv. Það skiptir meira máli um byggðafestu en margir gera sér ljóst að konur um landið allt, til sjávar og sveita, eigi kost á atvinnu sem miðast við þarfir þeirra. Konur vantar vinnu.
    Að loknu máli mínu vil ég vísa þessu frv. til fjh.- og viðskn.