Greiðslukortastarfsemi
Þriðjudaginn 30. október 1990


     Viðskiptaráðherra (Jón Sigurðsson) :
    Hæstv. forseti. Frv. til laga um greiðslukortastarfsemi sem ég mæli nú fyrir er árangur af starfi nefndar sem skipuð var í ársbyrjun 1988 til þess að leggja drög að löggjöf um starfsemi á fjármagnsmarkaði, utan viðskiptabanka og sparisjóða. Ég mælti á síðasta þingi fyrir frv. en það hlaut þá ekki afgreiðslu. Frv. er nú endurflutt og er þess vænst að það fái hér skjóta en góða meðferð, einkum með hliðsjón af þeirri ítarlegu umfjöllun sem það fékk hjá þingnefndum á sl. ári.
    Það hefur ekki fyrr verið gerð tillaga um sérstakan lagaramma fyrir greiðslukortastarfsemina og þess vegna er þetta frv. að öllu leyti nýmæli. Það eru fyrir því margvíslegar ástæður að nú er nauðsynlegt að setja sérstaka löggjöf um þetta efni. Ég ætla þó aðeins að nefna fáein þessi atriði. Greiðslukortanotkun hefur farið stöðugt vaxandi þann áratug sem innlend greiðslukortafyrirtæki hafa starfað og eins og öllum er kunnugt eru greiðslukortin nú mjög mikið notuð í daglegum greiðslum heimilanna. Með aukinni notkun hefur jafnframt komið í ljós að þörf er á að kveða á í lögum um ýmislegt sem tengist notkun þessara korta. Í þessu sambandi vil ég sérstaklega nefna hvernig haga skuli ýmsum lögskiptum, samskiptum, korthafa og útgefenda kortanna vegna útgáfu greiðslukortsins sjálfs og gerðs samnings um greiðslukortið og framkvæmd hans. Einnig er nauðsynlegt að setja reglur sem mæla fyrir um skaðabótaskyldu korthafa vegna ólögmætrar notkunar kortsins og skaðabótaskyldu útgefanda kortsins að svo miklu leyti sem korthafinn verður ekki gerður ábyrgur fyrir því tjóni sem kann að hljótast af kortaviðskiptum með ólögmætum hætti.
    Þá er líka nauðsynlegt að setja reglur um lögskipti greiðsluviðtakenda, þ.e. þeirra sem selja korthöfunum eitthvað, vöru eða þjónustu, og taka greiðslu fyrir með ástimplun á kortareikninginn og kortaútgefandans sem annast greiðslumiðlunina.
    Megintilgangur frv. er að gæta hagsmuna almennings og neytenda í samskiptum við kortafyrirtækin og við þá sem taka við greiðslum með kortum, að tryggja nauðsynlegt eftirlit með þessari starfsemi og yfirleitt að reyna að tryggja að þessi farvegur greiðslumiðlunar sé skýrt mótaður í landslagi viðskiptanna.
    Það er nauðsynlegt að setja lagaramma vegna þessarar starfsemi, m.a. vegna samanburðar við aðra greiðslumiðlun og lánastarfsemi sem fram fer á vegum þeirra stofnana sem fyrir voru á fjármagnsmarkaðinum þegar kortin komu til sögunnar. Það má líka líta á þetta frv. sem einn þátt í aðlögun efnahags- og fjármála á Íslandi að aðstæðum í Evrópu sem nú taka miklum breytingum.
    Frv. sem ég mæli hér fyrir er að hluta byggt á erlendum fyrirmyndum. Við gerð þess hefur einkum verið höfð til hliðsjónar dönsk löggjöf og svo ekki síst samþykkt tilmæli Evrópubandalagsins til aðildarríkjanna varðandi greiðslumiðlun.
    Ég mun þá, virðulegi forseti, víkja að einstökum þáttum frv. og mun fara fljótt yfir sögu tímans vegna,

enda hefur þetta frv. áður verið kynnt hv. þingdeild.
    Í I. kafla frv. er að finna ákvæði um gildissvið laganna, skilgreiningu helstu hugtaka og vísa ég til þingskjalsins um þau efni.
    Í II. kafla frv. er lagt til að kortaútgefendur skuli hafa skráð firma eða útibú á Íslandi. Jafnframt er í 4. gr. áskilið að kortaútgefanda sé skylt að tilkynna um öll meginatriði greiðslukortastarfseminnar og hvernig hún skuli fara fram.
    Í III. kafla frv. er lagt til að eftirlit með greiðslukortastarfsemi verði í höndum Verðlagsstofnunar og kemur þetta fram í 5. gr. frv. Það er auðvitað ljóst að mjög mörg ákvæði þessa frv. eru fyrst og fremst byggð á sjónarmiðum um neytendavernd en Verðlagsstofnun og viðskrn. hafa nú um nokkurt skeið haft vaxandi afskipti af þeim málaflokki. Þá er þess að gæta að kostnaður vegna greiðslukortamiðlunar hefur eða getur haft áhrif á verðmyndun. Mér virðist því eðlilegt að fela Verðlagsstofnun framkvæmd á ákvæðum frv. Sumir þættir greiðslukortastarfseminnar eru þó í höndum innlánsstofnana en eftirlit að því leyti mun að sjálfsögðu fara fram af hálfu bankaeftirlitsins í samræmi við ákvæði laga um banka og sparisjóði.
    Í IV. kafla frv. er að finna ýmis almenn ákvæði varðandi greiðslukortastarfsemina. Þannig er í 7. gr. mælt fyrir um ýmis atriði sem réttmætt þykir að kortaútgefandinn upplýsi áður en samningur er gerður milli hans og korthafans um útgáfu greiðslukorts.
    Í 8. gr. er lögð til sú meginregla að útgáfa greiðslukorta skuli ávallt byggð á viðskiptatrausti umsækjandans um greiðslukortið, ekki annarra aðila. Þetta er mjög mikilvægt ákvæði eins og hv. þingdeildarmenn munu sjá. Þannig gerir frv. ráð fyrir að aðeins í undantekningartilfellum verði aðrir en korthafinn krafðir um ábyrgð á úttekt samkvæmt greiðslukortasamningi. Sú tilhögun er reyndar líka í samræmi við þá viðskiptahætti sem tíðkast almennt erlendis um gerð samninga um greiðslukort. Tryggingarvíxlar, útgefnir eða með ábyrgð annarra en greiðslukortahafa, hefur hins vegar verið aðalreglan við gerð greiðslukortasamninga á Íslandi hingað til eins og hv. þingdeildarmönnum er vafalaust kunnugt.
    Jafnframt er hér í frv. kveðið skýrt á um rétt þriðja aðila til þess að afturkalla ábyrgð sem hann kann að hafa veitt áður, til að mynda ef aðstæður gerbreytast eða ef forsendur fyrir áður veittri ábyrgð af hans hálfu teljast brostnar að öðru leyti.
    Ég þarf ekki að hafa um það mörg orð að sú aðferð sem hér hefur verið höfð við útgáfu kortasamninga á ábyrgð annarra en korthafa hefur valdið margvíslegum vandræðum og komið mörgum fjölskyldum og einstaklingum í mikil greiðsluvandræði.
    Í 9. og 11. gr. frv. er að finna ýmis ákvæði sem ætla verður að tryggi betur rétt þeirra sem nota greiðslukortin.
    Í 12. gr. er svo að finna heimildarákvæði fyrir ráðherra til að ákveða hámarksgjald sem kortútgefanda er heimilt að krefja greiðsluviðtakandann um, þ.e. kaupmenn og aðra þá sem selja vöru og þjónustu og taka við greiðslu frá almenningi með greiðslukorti.

    Með því að gera þessa tillögu er þetta ákvæði sett og tekið undir sjónarmið sem fram hafa verið flutt, bæði af Neytendasamtökunum og Kaupmannasamtökunum, þ.e. að freista þess að stuðla að því að kostnaður af notkun greiðslukortanna verði lagður á korthafana, þá sem kortin nota, en ekki aðra viðskiptavini verslana og að hann komi þannig ekki fram almennt í hærra vöruverði, en á árinu 1989 er t.d. talið að greiðslur félagsmanna í Kaupmannasamtökunum til greiðslukortafyrirtækjanna hafi numið tæpum 400 millj. kr. Spurningin er hvernig best er að jafna þessum kostnaði niður. Á hann að koma á alla þá sem skipta við verslanir og þjónustuaðila eða eingöngu þá sem nota kortin?
    Í V. kafla er svo að finna skaðabótareglur sem kveða á um skaðabótaskyldu korthafa vegna ólögmætrar notkunar á greiðslukortinu. Þar er ráðherra fengin heimild til þess að ákveða með reglugerð hámark þeirrar bótafjárhæðar sem korthafa kann að vera gert skylt að greiða ef ekki er um að ræða tjón sem korthafinn hefur valdið með ásetningi eða stórfelldu gáleysi eins og nánar er kveðið á um í 13. gr. frv.
    Til dæmis um sambærilegar fjárhæðir, en ég tek fram að í þessu frv. er ekki sett föst slík fjárhæð, má nefna að í Danmörku eru þessar skaðabótaskyldufjárhæðir að hámarki um 5000 danskar kr., þ.e. um 47.500 kr. miðað við núgildandi gengi. Með þessu ákvæði er betur tryggt en nú er að svipaðar reglur gildi um ábyrgð korthafa þegar tilkynnt er um að greiðslukort hafi t.d. týnst.
    Í 13. gr. er einnig lagt til að kortútgefandi beri ábyrgð á því tjóni sem telja má að falli undir eðlilega rekstraráhættu sem greiðslukortastarfseminni fylgir, nema tjónið verði rakið til saknæmra athafna greiðsluviðtakenda. Eins og hv. þingdeildarmenn heyra er þetta samskiptanet, þessi þríhyrningur korthafans, útgefanda kortsins og greiðsluviðtakandans, kannski eitt af stærstu hagsmunamálum heimilanna um þessar mundir, einfaldlega af því hversu hátt hlutfall greiðslna fyrir daglegar þarfir fer fram með þessum hætti.
    Það er tilgangur frv. að gæta hagsmuna neytenda í þessum samskiptum, fyrst og fremst, en auðvitað reyndar einnig almennra hagsmuna þeirra, að það sé eftirlit með þessari sívaxandi grein greiðsluviðskipta, og reyndar neytendalána, því eins og allir þekkja er algengt að fram fari lán, neyslulán, með því að greiða fyrir hluti með raðgreiðslum sem skráðar eru í kortareikning einstaklinga.
    Í 14. gr. frv. er að finna hlutlæga ábyrgðarreglu sem leggur ábyrgð á herðar kortaútgefanda vegna tjóns sem rakið verður til rangrar skráningar viðskiptanna, mistaka við útreikning eða annarra tæknilegra mistaka.
    Í 4. mgr. 14. gr. er jafnframt svo ákveðið að sönnunarbyrði fyrir því að ástæðurnar sem ég nefndi eigi ekki við skuli hvíla á kortaútgefandanum. Þetta er mjög mikilvægt ákvæði og verður vafalaust umdeilt og hefur reyndar í meðferð málsins á þingi á sl. vetri sætt gagnrýni af hálfu kortafyrirtækjanna.

    Í VI. kafla er að finna sérreglur um skráningu og meðferð upplýsinga sem kortaútgefandinn skráir.
    Að því leyti sem ekki er að finna sérreglur í þessu frv. um meðferð og skráningu persónuupplýsinga fer að sjálfsögðu um þau mál samkvæmt almennum lögum eins og reyndar segir berum orðum í 17. gr. frv.
    Í VII. kafla frv. er að finna reglur um málsmeðferð samkvæmt ákvæðum frv. og viðurlög við brotum. Lagt er til að yfirstjórn með málefnum er varða greiðslukortastarfsemina verði í höndum viðskrh. og Verðlagsráðs, en framkvæmd eftirlitsins verði, eins og ég nefndi áður, í höndum Verðlagsstofnunar.
    Þá er að finna í þessum kafla ákvæði um þau úrræði sem Verðlagsstofnun eru fengin, telji stofnunin að ákvæði frv. séu ítrekað brotin, en að öðru leyti fer um meðferð slíkra mála að hætti opinberra mála.
    Í VIII. kafla frv. er að finna skýringarreglu í 23. gr., að hvaða leyti megi víkja frá þeim skilyrðum sem sett eru í þeim greinum frv. sem þetta ákvæði tekur til.
    Í 24. gr. er t.d. að finna ákvæði um reglugerðarheimild handa ráðherra varðandi skiptingu kostnaðar samkvæmt 12. gr. frv. ef um er að ræða alþjóðlega greiðslukortastarfsemi.
    Loks er svo í ákvæði til bráðabirgða lagt til að starfandi kortaútgefendum verði gefinn þriggja mánaða frestur til að uppfylla ákvæði frv. um tilkynningar til Verðlagsstofnunar, sbr. 1. tölul. í ákvæði til bráðabirgða.
    Í 2. tölul. ákvæðisins er gert ráð fyrir að kortaútgefendur endurnýi samninga sína við korthafa í samræmi við ákvæði frv., ef það verður að lögum, eftir því sem þeir falla úr gildi, en almennt er það reglan nú að samningar milli kortaútgefenda og korthafa séu endurnýjaðir árlega.
    Að mínu áliti er ekkert því til fyrirstöðu að ákvæði frv. geti að fullu verið komið til framkvæmda innan 15 mánaða frá gildistöku eins og þetta ákvæði gerir ráð fyrir.
    Virðulegi forseti. Ég hef nú í stuttu máli gert grein fyrir meginatriðum þessa frv. og tel ekki þörf á að hafa þau orð öllu fleiri að sinni, ekki síst vegna þeirrar ítarlegu umfjöllunar sem málið fékk á fyrra þingi. Ég legg til að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. fjh.- og viðskn.