Viðskiptaráðherra (Jón Sigurðsson) :
    Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breyt. á lögum nr. 56 frá 16. maí 1978, um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti, sem er á þskj. 136. Þetta frv. á sínar rætur í þál. um auglýsingalöggjöf frá 18. mars 1987. 1. flm. þeirrar þáltill. var Steingrímur J. Sigfússon.
    Þetta frv. var lagt fram seint á síðasta þingi en varð þá ekki útrætt. Á liðnu sumri var frv. svo sent til umsagnar menntmrn., Verðlagsstofnun, Verðlagsráði, Neytendasamtökum, fjölmiðlum, Sambandi ísl. auglýsingastofa, Verslunarráði Íslands, Félagi ísl. stórkaupmanna, Barnaverndarráði Íslands, Barnaverndarnefnd Reykjavíkur og til fleiri aðila. Umsagnir bárust frá Neytendasamtökunum, Barnaverndarráði og Verslunarráði Íslands. Stjórn Neytendasamtakanna lýsti yfir eindregnum stuðningi við frv. en gerði eina athugasemd sem ég mun víkja að síðar í minni ræðu. Barnaverndarráð fagnaði frv. í ljósi þess að ráðið hafði eindregið hvatt til þess að Alþingi tæki auglýsingar sem snerta börn sérstaklega til ítarlegrar umfjöllunar. Ráðið gerði reyndar eina athugasemd sem vikið verður að síðar. Verslunarráð Íslands gerði örfáar athugasemdir sem ég vík einnig að hér á eftir.
    Eftir athugun á athugasemdum þessara aðila þótti ekki fullnægjandi ástæða til að gera breytingar á frv. og er það því hér lagt fram efnislega óbreytt. Gildistökugrein þess hefur að sjálfsögðu verið breytt. Lagafrv. samdi nefnd sem ég skipaði 15. mars 1988. Í því eru ákvæði sem byggja á hinni almennu grein verðlagslaganna um villandi auglýsingar, en það gengur þó lengra og felur í sér ýmis nýmæli. Það tekur reyndar á ýmsum öðrum grundvallaratriðum, t.d. nauðsyn varúðar í auglýsingum sem höfða til barna og nauðsyn þess að auglýsingar séu ekki aðeins á lýtalausri íslensku í sjónvarpi og hljóðvarpi heldur hvar sem þær birtast.
    Þá þótti rétt að hafa fá ákvæði í hinum almennu auglýsingalögum en setja ítarlegri útfærslu á lagaákvæðunum í reglugerð sem auðvelt væri að breyta eftir þörfum í tímans rás. Í reglugerðinni skyldi m.a. byggt, eins og fram kemur í greinargerð, á siðareglum Alþjóðaverslunarráðsins um auglýsingastarfsemi sem eru mjög ítarlegar. Þá er í frv. gerð tillaga um kerfi til þess að taka á úrlausnaratriðum um auglýsingar. Kerfið byggist á virku valdi og starfi auglýsinganefndar sem nýtur aðstoðar Verðlagsstofnunar, þeirrar opinberu stofnunar sem einna helst er ætlað að sinna neytendavernd hér á landi. Það má ætla að þetta kerfi verði bæði virkara og liprara en núverandi kerfi og bind ég vonir við það að þessi auglýsinganefnd geti gert mikið gagn til að bæta auglýsingar og til að búa til farveg fyrir neytendur að koma á framfæri athugasemdum sínum.
    Markmiðið með hinum nýju ákvæðum í lögum og reglugerð er að stuðla enn frekar en nú er gert að heilbrigðri samkeppni á auglýsingamarkaðinum og vernda betur hagsmuni neytenda, fyrst og fremst barna, eins og fram kemur í frv. Það er ekki vanþörf

á því að gefa hagsmunum barna sérstakan gaum á okkar tímum þegar áhrif fjölmiðlanna eru jafnrík og raun ber vitni. Auglýsingaákvæði annarra íslenskra laga eða reglna byggjast ekki endilega á þessum sömu sjónarmiðum.
    Sú athugasemd Verslunarráðs Íslands að í frv. séu engin veigamikil ný ákvæði um auglýsingar sem þegar er ekki lagarammi um virðist mér ekki standast. Hér vil ég undirstrika að með þessu frv. er lagður grundvöllur að því að unnt sé að setja ítarlegar reglur um auglýsingar sem snerta börn með hliðsjón af siðareglum Alþjóðaverslunarráðsins og jafnvel öðrum erlendum heimildum. Án skýrrar lagastoðar væri ekki unnt að setja ítarlegar reglur um þetta efni í reglugerð.
    Þá er einnig með frv. lagður grundvöllur fyrir setningu ítarlegra reglna um auglýsingar almennt með tilvísun í siðareglur Alþjóðaverslunarráðsins og aðrar erlendar heimildir, en engin slík tilvísun er í gildandi lögum. Að þessu leyti getur ný almenn auglýsingalöggjöf horft mjög til framfara, bæði varðandi auglýsingar almennt og þó einkum varðandi auglýsingar sem snerta börn.
    Ég vík þá, virðulegi forseti, að nokkrum einstökum þáttum frv. og mun einkum geta helstu nýmæla sem í því er að finna.
    Í a-lið 1. gr. felst það nýmæli að ákvæði laga og reglugerðar verði ítarlegri en áður, m.a. um auglýsingar í sjónvarpi og hljóðvarpi, þar sem ýmsar reglur hafa þó verið settar eins og þingheimi er kunnugt. Þá verður meira samræmi milli krafna um auglýsingar, hvort sem þær birtast í sjónvarpi eða hljóðvarpi annars vegar eða öðrum fjölmiðlum hins vegar. Þar hefur nokkur mismunur verið á og reyndar hafa kröfur til auglýsinga sem birtast í hljóðvarpi og sjónvarpi verið mun strangari en til annarra auglýsinga. Mér þykir sjálfsagt að samræma þessa kröfugerð.
    Með b - lið 1. gr. eru tekin upp í íslensk lög hefðbundin ákvæði reglugerðar um auglýsingar í sjónvarpi en samkvæmt þeim skulu auglýsingar í hljóðvarpi og sjónvarpi vera á lýtalausri íslensku en erlendur söngtexti má þó vera hluti auglýsingar. Samkvæmt gildandi reglum má erlent tal ekki vera hluti auglýsingar í sjónvarpi og hljóðvarpi. Var ekki talið fært að gera vægari kröfur í þessu frv. en gerðar hafa verið hér á landi að undanförnu
til þessarar greinar auglýsinga. Verslunarráð Íslands hefur bent á að afar erfitt sé að framfylgja ákvæðinu um lýtalausa íslensku svo að vit sé í. Óþarflega mikið þykir mér þeir gera úr þeim erfiðleikum. Tel ég farsælla að stuðla að því að málfar í auglýsingum sé vandað. Reyndar er síst ástæða til þess að slaka á þeim kröfum á tímum málræktarátaks.
    Ég vil taka það fram í þessu sambandi að í inngangi að tilskipun ráðs Evrópubandalagsins frá 1989 um sjónvarpsstarfsemi kemur fram að aðildarríki bandalagsins geta gert sérstakar kröfur varðandi tungumál í auglýsingum. Þannig yrði ekki ósamræmi að þessu leyti milli íslensks réttar og Evrópubandalagsréttar. Í reglugerðinni um auglýsingar í útvarpi er fjallað um það að þegar dreift er viðstöðulaust um gervihnött eða móttökustöð frétt með dagskrárefni er sýnir atburði er gerast í sömu andrá skulu auglýsingar, sem eru hluti af slíku dagskrárefni, vera undanþegnar íslensku kröfunni sem finna má annars í reglugerðinni. Sama mun samkvæmt eðli máls leiða af ákvæðum þessa frv., þó með þeim fyrirvara að unnt kann að vera að taka á auglýsingum sem beint er sérstaklega að Íslandi eins og fram kemur í athugasemdunum með frv.
    Það nýmæli felst einnig í b - lið 1. gr. að þar er sett fram sem aðalregla að aðrar auglýsingar en auglýsingar í sjónvarpi og hljóðvarpi skuli einnig vera á lýtalausri íslensku. Þegar sérstaklega stendur á má auglýsingatexti þó vera á erlendu máli, t.d. þegar auglýsingum er aðallega beint til erlendra manna.
    Í c - lið 1. gr. er byggt á gildandi ákvæðum verðlagslaganna um rangar, ófullnægjandi eða villandi upplýsingar. Ekki þykir ástæða til að sinna athugasemd Verslunarráðs Íslands þess efnis að ákvæðið um viðnám gegn ófullnægjandi upplýsingum í auglýsingum sé erfitt í framkvæmd, valdi ómældum leiðindum og verði líklega marklaust. Ákvæði þetta hefur verið í verðlagslögum um margra ára skeið og hefur ekki verið sýnt fram á það með rökum að þessi gagnrýni standist. Ákvæði verðlagslaganna og frv. er í samræmi við lög hinna Norðurlandanna og tilskipun ráðs Evrópubandalagsins frá 1984 um villandi auglýsingar sem ég vitnaði til áðan og svo síðast en ekki síst siðareglur Alþjóðaverslunarráðsins.
    Ákvæði í d - lið 1. gr. eru þess efnis að auglýsingar skuli vera þannig úr garði gerðar að ekki leiki vafi á að um auglýsingu sé að ræða og þær skuli skýrt aðgreindar frá öðru efni fjölmiðla. Þessar reglur eru efnislega samhljóða ákvæðum reglugerðar um auglýsingar í útvarpi og er þarna annað dæmi um að setja sem almenna reglu það sem nú gildir fyrir eina grein fjölmiðlunar. Ákvæði frv. eru víðtækari en reglurnar í útvarpinu þar sem þau ná ekki einungis til auglýsinga í sjónvarpi og hljóðvarpi. Í þessu felst nýmælið.
    Í d - lið 1. gr. er einnig lögfest það ákvæði reglugerðar um auglýsingar í útvarpi að auglýsingar í sjónvarpi og hljóðvarpi skuli fluttar í sérstökum auglýsingatímum. Í 3. gr. þeirrar reglugerðar segir að auglýsingatímum skuli jafnan haga þannig að ekki leiði til afbökunar á dagskrárefni eða verulegrar röskunar á samfelldum flutningi efnis. Því virðist ekki útilokað samkvæmt gildandi reglum að auglýsingar geti tengst dagskrá að einhverju leyti. Ekki þykir ástæða til að taka til greina tillögur stjórnar Neytendasamtakanna um að bæta við d - lið 1. gr. setningunni, og ég er hér með beina tilvitnun, með leyfi forseta: ,,Ekki má rjúfa útsendingu kvikmynda eða einstakra þátta í sjónvarpi til flutnings auglýsinga. Þetta á þó ekki við um beinar útsendingar þegar eðlileg rof verða á útsendingu.`` Mér þykir eðlilegra að útfærsla á lagagreininni verði í reglugerð sem auðvelt sé að breyta með tilliti til tíðarandans.
    Í e - lið 1. gr. frv., sem yrði 49. gr. verðlagslaga, felst það mikilvæga nýmæli að lögfest er að ákvæði

varðandi auglýsingar sem höfða til barna verði fest séstaklega í lögum. Það ákvæði að auglýsingar skuli miðast við að börn sjái þær og heyri og sérstakrar varúðar skuli gætt þegar þær höfða til þeirra á sér fyrirmynd í reglugerð um auglýsingar í útvarpi en nær því ekki einungis til þeirra heldur til auglýsinga almennt og jafnvel ekki aðeins í fjölmiðlum. Þá telst til bóta að mínu áliti að útfæra má þetta ákvæði í reglugerð eftir því sem þurfa þykir og m.a. byggja á ákvæðum siðareglna Alþjóðaverslunarráðsins um auglýsingastarfsemi. Í þeim reglum er að finna ýmis ákvæði sem varða börn og auglýsingar, m.a. ákvæði um það að auglýsingar skuli ekki innihalda neitt sem hvatt geti til ofbeldisverka eða stutt slíkt athæfi.
    Svipaðar athugasemdir eiga við um það ákvæði í e - liðnum að þess skuli gætt þegar börn koma fram í auglýsingum að sýna hvorki né lýsa hættulegu atferli eða atvikum er leitt geti til þess að þau eða önnur börn komist í hættu eða geri það sem óheimilt er. Hér er um að ræða lögfestingu á ákvæðum er ná til fleiri tegunda auglýsinga en verið hefur. Þetta ákvæði má, eins og fram kemur í textanum, einnig útfæra nánar í reglugerð. Barnaverndarráð lagði til breytingu á athugasemd í e - lið 1. gr. frv. þess efnis að þar skyldi standa að útfæra ætti barnagrein frv. í reglugerð en ekki að útfæra mætti þessa grein. Þar eð ljóst þykir að greinin verði útfærð í reglugerð þykir mér ekki ástæða til að breyta orðalaginu í athugasemdunum en að sjálfsögðu mun þingnefndin fjalla um þetta eins og önnur atriði í málinu. Það er reyndar eitt meginmarkmið þessa frv. að huga betur að og veita ákveðnara aðhald að auglýsingum sem snerta börn.
    Þá þótti rétt að hafa í f - lið 1. gr. ákvæði um uppsetningu auglýsinga á mannvirkjum. Það er nýmæli í íslenskum lögum.
    Í g - lið 1. gr. er mælt fyrir um það að ráðherra setji nánari ákvæði um framkvæmd auglýsingaákvæða í reglugerð sem byggist m.a. á títtnefndum siðareglum Alþjóðaverslunarráðsins um auglýsingastarfsemi. Þetta er mjög mikilvægt ákvæði og nýmæli í okkar lögum sem mér virðist að Verslunarráðinu hafi yfirsést.
    Ákvæði siðareglnanna sjálfra eru svo birt í öðrum viðauka með þessu frv. Jafnframt er dreift sérstaklega með frv. í takmörkuðu upplagi erlendum reglum sem greint er frá í yfirliti yfir viðauka aftast í þessu frv.
    Í h - lið 1. gr. segir að ábyrgðin á því að ákvæði í lögum og reglugerð séu haldin hvíli á auglýsanda, semjanda auglýsingar eða auglýsingastofu eða útgefanda, eiganda fjölmiðils eða öðrum birtingaraðila. Þetta ákvæði er líka nýmæli í lögum, a.m.k. formlega séð. Þykir mér nauðsynlegt að taka þar af tvímæli hver það sé sem ábyrgð beri á auglýsingagerðinni.
    Í i - lið 1. gr. er gert ráð fyrir því að viðskrh. skipi til fjögurra ára í senn fimm menn og jafnmarga varamenn í auglýsinganefnd er gegni lykilhlutverki í því að framfylgja ákvæðum verðlagslaga og reglugerðar á grundvelli þeirra að því er varðar auglýsingar. Auglýsinganefndin tæki á sviði auglýsinga samkvæmt frv. við hlutverki Verðlagsráðs sem skipað er níu mönnum. Reyndar er nefndinni ætlað að gegna mun víðtækara hlutverki varðandi auglýsingar en Verðlagsráði þar eð byggt er á fleiri ákvæðum í lögum og ítarlegri reglugerð. Mitt álit er að nýju ákvæðin muni auka skilvirkni í meðferð auglýsingamála þegar einstaklingar telja sig eiga þar réttar að reka.
    Veigamesta athugasemd Verslunarráðs Íslands varðandi frv. byggist á því sem ég tel vera misskilning, að Verðlagsráð og auglýsinganefnd starfi samkvæmt frv. samhliða að auglýsingamálum. Svo er að sjálfsögðu ekki. Auglýsinganefndin mun leysa Verðlagsráð af hólmi að því er auglýsingar varðar, verði þetta frv. að lögum.
    Samkvæmt j - lið 1. gr. er Verðlagsstofnun ætlað að sinna þjónustuhlutverki við auglýsinganefndina.
    Úrræði auglýsinganefndar samkvæmt k - lið í 1. gr. eru svipuð að eðli og umfangi og úrræði Verðlagsráðs í lögum nú, m.a. bann, jafnvel að viðlögðu févíti, krafa um útsendingu leiðréttingar eða viðbótarskýringar og svo sátt. Það nýmæli felst í ákvæðinu að formaður auglýsinganefndar, sem er lögfræðingur, eða starfandi formaður getur bannað auglýsingu til bráðabirgða ef hún er ekki talin vera í samræmi við ákvæði laga eða reglugerðar með vissum skilyrðum og þá um stuttan tíma. Sé vafi á ferðum mundi formaður eða starfandi formaður kalla auglýsinganefndina saman í stað þess að grípa til bráðabirgðabanns. Ekkert mundi banna auglýsinganefndinnni eða formanni hennar að birta skriflegt og rökstutt bann opinberlega en reynslan hefur sýnt að birtingin ein gæti reynst áhrifarík.
    Virðulegi forseti. Ég tel ekki þörf á að hafa fleiri orð um þetta frv. að sinni og legg til að því verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. fjh.- og viðskn. Vænti ég þess að ekki verði ágreiningur um ákvæði þess sem fyrst og fremst hafa þann tilgang að vernda betur hagsmuni neytenda, fyrst og fremst barna, og stuðla enn frekar en nú er gert að heilbrigðri samkeppni á auglýsingamarkaðnum.