Dómsmálaráðherra (Óli Þ. Guðbjartsson) :
    Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breyting á lögum um kosningar til Alþingis sem flutt er á þskj. 597. Frv. er flutt sem stjfrv. en er samið af stjórnarskrárnefnd.
    Með bréfi þáv. forsrh. haustið 1987 var nefndinni falið að vinna að endurskoðun laga um kosningar til Alþingis, svo sem fram kemur í greinargerð með frv. Þar er og gerð grein fyrir starfi nefndarinnar að þessu frv. og helstu breytingum sem í því felast.
    Meginbreytingar samkvæmt frv. varða gerð kjörskrár, framboðsfrest og utankjörfundaratkvæðagreiðslu en ýmsar fleiri breytingar felast í frv. og mun ég hér greina frá helstu atriðum þess.
    Lagt er til að kjörskrá skuli miðuð við skráð lögheimili samkvæmt íbúaskrá Þjóðskrár sjö vikum fyrir kjördag. Kjörskrá er nú miðuð við lögheimili eins og það var 1. des. næst fyrir kjördag. Íbúaskrá Þjóðskrár er nú eins og áður leiðrétt árlega miðað við 1. des. Sá háttur hefur hins vegar verið tekinn upp að allar tilkynningar um breytingu á lögheimili sem berast Þjóðskránni eru skráðar jafnóðum. Hafa þannig skapast möguleikar á því að miða við aðrar dagsetningar en áður.
    Samkvæmt frv. verður miðað við lögheimili eins og það er skráð í Þjóðskrá 49 dögum fyrir kjördag. Samkvæmt gildandi reglum hefur við endanlega gerð kjörskrár hins vegar verið tekið tillit til tilkynninga sem fram hafa komið eftir 1. des. ef breyting átti sér stað fyrir þann dag. Tæknilega er nú unnt að ganga frá kjörskrá með þessum hætti. Leiðir þetta til þess að kjörskrá sem kosið verður eftir verður í meira samræmi við búsetu manna á kjördegi. Kjósandi verður í enn ríkari mæli á kjörskrá þar sem hann á heima og minni þörf verður á því fyrir kjósendur sem flutt hafa að greiða atkvæði utan kjörfundar í öðru sveitarfélagi en þeir eiga heima. Jafnframt verður minna um það en áður að sveitarstjórn þurfi að gera breytingu á þeim kjörskrárstofni sem hún fær frá Þjóðskrá.
    Tengt þessari breytingu á gerð kjörskrár er að lagt er til að breytt verði reglum um framlagningu kjörskrár. Er lagt til að kjörskrá verði lögð fram 24 dögum fyrir kjördag í stað tveggja mánaða. Eins og áður sagði verður staðsetning fólks á kjörskrá, ef ákvæði frv. verða lögfest, í fastari skorðum. Álitaefnum er leitt geta til kæru fækkar og mundu því einkum varða ríkisfang, andlát, mistök vegna þess að einhvern vantar á kjörskrá eða sé þar ofaukið eða það að íslenskur ríkisborgari sem dvelur erlendis og telur sig hafa kosningarrétt er af einhverjum ástæðum ekki færður á kjörskrá.
    Lagt er til að reglum um framboðsfrest verði breytt þannig að framboðum þurfi ekki að skila fyrr en tveim vikum fyrir kjördag í stað fjögurra vikna. Þessi breyting og nokkrar aðrar tillögur samkvæmt frv. eru af stjórnarskrárnefnd m.a. rökstuddar með því að þannig skapist almennar forsendur til þess án lagabreytinga að stofna til kosninga með skömmum fyrirvara. Lagt er til að ýmsir frestir, þar á meðal framboðsfrestur, sem runnið hafa út á miðnætti, renni út á hádegi. Lagt er til að reglum um fjölda meðmælenda með framboði verði breytt. Í stað þess að miða við 50 -- 100 meðmælendur í hverju kjördæmi nema Reykjavík, þar sem talan er 100 -- 200, verði meðmælendafjöldi tengdur þingsætatölu kjördæmanna og þá um leið tekið meira tillit til fjölda kjósenda í kjördæmi. Verði miðað við margfeldi af þingsætatölunni og 10 að lágmarki og 20 að hámarki. Breytingin mun fela
í sér nokkra aukningu meðmælenda í Reykjavík, í 180 -- 270, og í Reykjaneskjördæmi í 110 -- 165. Í öðrum kjördæmum verður lágmarkstalan óbreytt nema í Suðurlandskjördæmi, þar sem hún færi í 60 og í Norðurlandi eystra þar sem hún verður 70.
    Þá er lagt til að reglu um það hvenær umsókn um framboðslista skuli í síðasta lagi lögð fram í dómsmrn. verði breytt þannig að slík umsókn skuli hafa borist þangað þremur sólarhringum áður en framboðsfrestur rennur út. Með því gefst ráðrúm til þess að yfirfara og úrskurða slíka umsókn áður en framboðum í kjördæmum þarf að hafa verið skilað.
    Allveruleg breyting er lögð til á tilhögun utankjörfundaratkvæðagreiðslunnar með nýjum og breyttum kjörgögnum. Er ætlunin að kjörgögnin verði einfaldari að gerð og það leiði til þess að sjálf athöfnin gangi greiðar fyrir sig. Hin eiginlegu kjörgögn eiga að samanstanda af einföldum kjörseðli og kjörseðilsumslagi. Þessu fylgir fylgibréf þar sem kosningin er vottuð og svo sendiumslag. En vegna breyttra reglna um lengd þess tíma sem greiða má atkvæði utan kjörfundar er m.a. brýnt að taka upp ný kjörgögn þar sem nauðsyn ber til að kjörgögn séu jafnan til staðar ef boðað er til kosninga með stuttum fyrirvara. Varðandi framkvæmdina er þess að geta að fellt er niður ákvæði um að undirskrift kjörstjóra skuli vottuð og einnig að fellt er niður ákvæði um að umslög skuli innsigluð.
    Tekin er upp heimild til þess að utankjörfundaratkvæðagreiðsla megi fara fram á stofnunum fyrir fatlaða í viðbót við sjúkrahús og dvalarheimili aldraðra. Einnig er lagt til að heimilað verði að slík atkvæðagreiðsla fari fram í fangelsi, en fangar hafa nú kosningarrétt með sama hætti og aðrir. Þá er enn fremur lagt til að heimilað verði að kosning geti farið fram í heimahúsi þegar þannig stendur á að kjósandi mun ekki geta sótt kjörfund á kjördegi vegna sjúkdóms, fötlunar eða barnsburðar. Lagt er til að ákvæði sem fela í sér bann við því að greiða atkvæði oftar en einu sinni við atkvæðagreiðslu utan kjörfundar verði afnumin. Með lagabreytingu 1987 var ákveðið að utankjörfundaratkvæðagreiðsla gæti hafist áður en framboðsfrestur rennur út. Við þær aðstæður getur það komið upp að kjósandi, sem þegar hefur greitt atkvæði, vilji greiða atkvæði að nýju vegna nýs og óvænts framboðs. Fortakslaus ákvæði er banna þetta eiga því ekki lengur við og þykir því rétt að afnema þau. Eftir því sem best er vitað mun ekki hafa komið til þess að kjósanda hafi verið meinað að greiða atkvæði oftar en einu sinni eða að atkvæði hafi ekki

verið metin gild af sömu ástæðu.
    Að því er varðar tilhögun atkvæðagreiðslu almennt, hvort heldur er utan kjörfundar eða á kjörstað, er lagt til að hnykkt verði á ákvæði er varðar það hvernig kjósandi gerir grein fyrir sér áður en hann fær að greiða atkvæði. Segir í tillögunum að kjósandi skuli gera grein fyrir sér með því að framvísa nafnskírteini eða á annan fullnægjandi hátt. Í gildandi ákvæðum segir að kjósandi skuli, ef kjörstjóri eða kjörstjórn æskir þess, sanna hver hann er með því að framvísa, o.s.frv. Er breytingin lögð til til að tryggja það að ekki verði kosið í nafni annars manns. Þótt það sé sett sem meginregla að kjósandi framvísi nafnskírteini getur hann sannað hver hann er með öðrum hætti og getur það farið eftir aðstæðum á hverjum stað hve ríkar kröfur eru gerðar.
    Loks er í tillögunum lagt til að kjörfundi skuli ljúka eigi síðar en kl. 9 að kvöldi. Nokkrar minni breytingar felast að auki í frv. Verða þær ekki tíundaðar hér, en getið hefur verið allra helstu breytinga sem í því felast.
    Eins og áður hefur komið fram er frv. þetta með greinargerð samið af stjórnarskrárnefnd. Í bréfi nefndarinnar til forsrh. sem fylgdi drögum að frv. kom fram að frumvarpsdrög höfðu verið send þingflokkunum til umfjöllunar. Komu fram athugasemdir við nokkur atriði en að öðru leyti eru þingflokkarnir samþykkir breytingunum. Tillögur þær sem felast í frv. hafa verið til athugunar í dómsmrn. Hafa þar verið settar á blað ábendingar um nokkur frekari atriði sem ástæða væri til að endurskoða. Hefur þeim athugasemdum og þeim athugasemdum sem þingflokkarnir létu stjórnarskrárnefnd í té við lokameðferð hennar þegar verið komið á framfæri við þingflokkana. Munu þær væntanlega koma til athugunar í þingnefnd og mun ég ekki fara frekar út í þau atriði hér.
    Ljóst er að nú er alllangt liðið á þingtímann og styttist til kosninga. Eins og kunnugt er hefur ríkisstjórnin lagt til að alþingiskosningar fari fram 20. apríl og er frv. um það efni raunar hér næsta mál á dagskrá þessa fundar. Ég tel hins vegar sérstaka ástæðu til að víkja að tveimur atriðum í því frv. sem hér er til umræðu. Varðar annað atriðið hina nýju gerð kjörgagna við kosningu utan kjörfundar. Er þar um að ræða breytingu sem þarfnast nokkurs undirbúnings. Prentun og dreifing kjörgagna þessara hefur þegar verið undirbúin samkvæmt gildandi lögum, enda þurfa kjörgögnin að vera til staðar með nægum fyrirvara. Því má segja að of seint sé nú að huga að breytingu á kjörgögnum fyrir þær kosningar sem í hönd fara.
    Hitt atriðið varðar tilhögun atkvæðagreiðslu í heimahúsum. Er þar um að ræða mikilvægt mál er varðar möguleika margra til að greiða atkvæði. Varðar það í raun að skapa þeim sem eru sjúkir eða farlama en dveljast heima hjá sér jafnan rétt á við hina sem dveljast á sjúkrahúsi eða á stofnun og eiga kost á að greiða atkvæði í stofnuninni. Þetta atriði er þó nauðsynlegt að verði skoðað mjög vel með tilliti til þess hvort stjórnvöld geti í raun tryggt að kjörstjórar, hvar sem er á landinu, geti veitt þá þjónustu sem

frv. gerir ráð fyrir. Gera má ráð fyrir því að þær aðstæður geti verið almennt eða skapast að annmarkar verði á þessari framkvæmd.
    Kosningalög og öll framkvæmd kosninga eru þýðingarmikill þáttur í lýðræðislegu skipulagi þjóðarinnar. Veltur á miklu að vel sé þar að öllu staðið. Tillögur þær sem hér eru lagðar fram þarf því að skoða vel í þinginu sem og þær ábendingar sem að öðru leyti hafa komið fram um hugsanlegar breytingar. Vegna alls undirbúnings kosninga er, eins og ég hef þegar bent á, afar nauðsynlegt að meðferð frv. þessa verði tekin föstum tökum í þinginu ef reglum frv. á að beita við komandi kosningar.
    Hæstv. forseti. Ég ætla ekki að fara fleiri orðum um efni frv. þessa, en leyfi mér að leggja til að því verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. allshn.