Árni Gunnarsson :
Virðulegi forseti. Lögð hefur verið fram skýrsla um 6. fund Vestnorræna þingmannaráðsins árið 1990 frá Íslandsdeild ráðsins.
Vestnorræna þingmannaráðið var stofnað árið 1985 í Nuuk á Grænlandi. Ástæðan fyrir stofnun þess var sú að þau lönd sem eiga aðild að ráðinu, þ.e. Ísland, Grænland og Færeyjar, telja að sameiginleg hagsmunamál þeirra séu svo mörg og margvísleg að þeim beri að vinna að þeim í sameiningu. Það fer heldur ekkert leynt að þessum löndum þótti á stundum að sérstök málefni vestnorrænu landanna væru ekki hátt skrifuð innan Norðurlandaráðs og hafði komið fram gagnrýni á því að málefni þessara þriggja landa ættu ekki mjög mikinn hljómgrunn á fundum Norðurlandaráðs. Þetta er m.a. ástæðan fyrir því að Vestnorræna þingmannaráðið var stofnað.
Ég verð að segja að því miður hefur það gerst í starfi Vestnorræna þingmannaráðsins að ríkisstjórnir og heimastjórnir og landsstjórnir landanna þriggja hafa verið allt of hægfara í því að framfylgja þeim ályktunum sem samþykktar hafa verið á fundum ráðsins. Mín skoðun er sú að hinir sameiginlegu hagsmunir sem þessi þrjú lönd eiga séu svo miklir og svo dýrmætir að það megi ekkert til spara til þess að reyna að vernda þá. Þá er ég auðvitað fyrst og fremst að tala um hafsvæðið á Norður - Atlantshafi sem er einhver mesta matarkista veraldar.
Það má heldur ekki gleymast að þessi matarkista er afskaplega viðkvæm fyrir utanaðkomandi áhrifum, fyrir mengun, fyrir ofveiði o.s.frv. Mér hefur oft fundist persónulega að við Íslendingar, og raunar Færeyingar og Grænlendingar einnig, höfum gengið að því sem vísu að þessi matarkista yrði óskemmd um aldur og ævi. Það er af þeirri ástæðu sem ég hef t.d. innan Vestnorræna þingmannaráðsins lagt á það ofurkapp að ráðið léti fara frá sér ályktanir varðandi mengunarvarnir Norður - Atlantshafs og varðandi afvopnunarmál. Ég vil minna á það í þessu sambandi að um þessar mundir er talið að í kjarnorkuskipaflota stórveldanna séu um 670 kjarnorkuknúin skip, bæði ofansjávar- og neðansjávarskip, og að um borð í þessum skipum séu um 15 þúsund eldflaugar með kjarnaoddum.
Við vorum kyrfilega á það minnt hversu skammt undan hættan er þegar rússneskur kafbátur fórst við Bjarnarey nú fyrir nokkru. Enginn veit hvaða afleiðingar það mun hafa og enginn veit hvenær ógnaröfl sjávar og eyðingaröfl munu vinna á því efni sem skilur hafið frá þeim hættulegu, geislavirku efnum sem um borð í þessum kafbáti eru. Um borð í honum er t.d. mikið af geislavirku kælivatni og mikið af geislavirkum efnum sem notuð eru í tengslum við hreyfla eða vélar bátsins.
Mér hefur oft og tíðum fundist að við Íslendingar, ég vil nú ekki segja að við fljótum sofandi að feigðarósi, en að við höfum verið lítt varkárir gagnvart þeim hættum sem steðja að sameiginlegum hafsvæðum þessara þriggja landa og ekki nægilega fylgst með því sem er að gerast á höfunum í kringum okkur. Ég vil minna á það að við erum aðilar að ýmsum mengunarsamningum, m.a. kenndum við París og Ósló, en ég minni líka á það að þau stórveldi sem stunda vopnaskak á höfunum í kringum okkur hafa ekki gert neina samninga fyrir sjóheri sína varðandi mengunarvarnir o.s.frv. Herir þessara stórvelda eru því gjörsamlega óbundnir af öllum samningum og undirstrikar það þörfina á vörnum gegn mengun sjávar.
Ég hef stundum sagt það að við þyrftum líklega ekki, Íslendingar, að binda um efnahagssárin ef það yrði alvarlegt slys í kjarnorkuknúnum kafbáti einhvers staðar nálægt hrygningarstöðvum íslenska þorsksins. Ég er hræddur um að slíkt slys mundi fljótlega kippa fótunum undan efnahagslífi Íslendinga og ég efast um að við höfum gert okkur fulla grein fyrir þeirri hættu sem af þessu steðjar. Innan Vestnorræna þingmannaráðsins gera menn sér hins vegar mjög ljósa grein fyrir þessari hættu og menn gera sér ljósa grein fyrir því að Norður - Atlantshafið hefur verið notað sem ruslakista fyrir stór fyrirtæki á meginlandi Evrópu sem hafa kastað í hafið eiturefnum af ýmsu tagi í gegnum árin. Enginn veit hve mikið magn af eiturefnum liggur á botni Norður - Atlantshafs og enginn veit hvenær þau berast út í hafið þegar, eins og ég sagði áðan, ógnaröfl sjávar vinna á umbúðunum.
Vestnorræna þingmannaráðið hefur líka hugað að samstarfi þjóðanna á sviði menningar - og menntamála, samgöngumála og yfirleitt þeim þáttum sem gætu tengt þessar þjóðir nánari böndum. Auðvitað er megintilgangurinn með þessu samstarfi sá að þessi ríki geti í sameiningu komið fram sem sterkari heild heldur en sem þrjár smáþjóðir. Mér sýnist að smáþjóðum veraldar veiti ekki af því að standa saman gegn yfirgangi ýmissa aðila bæði á vettvangi atvinnurekstrar og þeirra ríkjaheilda sem við er að eiga. Þessar þjóðir þurfa líka að mínu mati að móta sameiginlega afstöðu gagnvart Evrópubandalaginu, gagnvart hugsanlegum samningum við evrópskt efnahagssvæði.
Virðulegi forseti. Það er ekki ástæða til að ræða þessa skýrslu eða lesa hana. Það getur hver gert fyrir sig. En ég legg á það megináherslu að starf Vestnorræna þingmannaráðsins verði eflt eftir mætti, m.a. til þess að þessar þjóðir geti gert sig betur gildandi í samstarfi annarra þjóða. Ég vil að menn hugleiði það að þessar þjóðir eiga og búa yfir auðlindum sem eru ómetanlegar. Þessar auðlindir koma fram í ýmsu formi. Ég hef þegar nefnt matarkistuna miklu. Ég get líka nefnt ómengaða náttúru. Ég get líka nefnt hreint vatn. Sameiginlegur vatnsforði þessara ríkja, t.d. Grænlands og Íslands, er líklega meiri en vatnsforði flestra annarra nálægra ríkja og þörfin fyrir þennan vatnsforða getur orðið umtalsverður á næstunni. Þessar þjóðir eiga líka, og þá auðvitað einkum Íslendingar, orku sem verður innan skamms mjög eftirsótt. Þessar þjóðir þurfa að standa sameinaðar í því að mæta þeirri ásókn sem vissulega á eftir að verða í þær auðlindir sem þær búa yfir. Ég hygg að afl þessara þjóða, m.a. vegna þess arna sem ég hef nú nefnt, sé meira en þær gera sér yfirleitt nokkra grein fyrir.
Ég sagði áðan að það hefði gætt nokkurra vonbrigða innan Vestnorræna þingmannaráðsins með það hve t.d. ríkisstjórn Íslands og landsstjórnin í Færeyjum hafa verið linar við að hrinda í framkvæmd þeim ályktunum og tillögum sem gerðar hafa verið hjá Vestnorræna þingmannaráðinu. Einhvern veginn verður þessi málaflokkur alltaf út undan þegar verið er að ræða um samstarf þjóða. Líklega þykir það svolítið ,,sveitó`` að standa í samstarfi smáþjóða sem ekki eiga meira undir sér heldur en þessar þrjár. En ég hygg að það muni koma í ljós áður en langur tími líður að það er ekkert ,,sveitó`` að standa í og efla þetta samstarf.
Ég held t.d. að við eigum núna í æ ríkari mæli að reyna að stuðla að því að það geti komist á samvinna þessara þjóða í sambandi við fisksölu. Það yrði mikill styrkur fyrir allar þjóðirnar ef þær gætu komið sameiginlega fram gagnvart Evrópubandalaginu og ég hygg að það yrði þeim mikill styrkur í öllum þeim málaumleitunum sem nú eiga sér stað um evrópskt efnahagssvæði ef þessar þjóðir gætu staðið hlið við hlið í órofaheild.
Mig langar að geta þess, virðulegi forseti, að það hefur verið ákveðið að árið 1992 verði sérstakt Vestnorrænt ár, þetta er samkvæmt tillögu frá Vestnorræna þingmannaráðinu, og þá verði haldnar þrjár ráðstefnur eða þrenns konar ráðstefnur, ein í hverju landi, um umhverfismál á Grænlandi, æskulýðsmál í Færeyjum og jafnréttismál á Íslandi. Ég verð að játa það að ég hef ekki orðið var við mjög mikla hreyfingu hjá því ráðuneyti hér sem á að taka upp þennan málaflokk, þ.e. að undirbúa ráðstefnu um jafnréttismál á Íslandi. Kannski halda menn að þetta sé tillaga sem hafi verið samþykkt eitthvað sisvona út í loftið, sem ekki sé mark á takandi, en það er fullt mark á henni takandi og ég hygg að það þurfi að ýta mjög rösklega á eftir íslenskum stjórnvöldum til þess að þegar verði farið að undirbúa þessa ráðstefnu. Að vísu hefur nokkuð verið um ráðstefnuna rætt en hún ekki undirbúin að öðru leyti svo mér sé kunnugt um.
Ég tel ekki ástæðu, virðulegi forseti, til að fara fleiri orðum um þetta en legg á það enn ríkari áherslu en ég gerði í upphafi að ég tel að hagsmunamál þessara þriggja þjóða séu með þeim hætti að oft á tíðum eigi þær ekki möguleika á því að ganga samhliða í því samstarfi sem nú á sér stað innan Norðurlandaráðs vegna þess að stóru þjóðirnar í Norðurlandaráði hafa ekki nokkurn minnsta áhuga á hagsmunamálum þeirra. Þetta varð ég hvað eftir annað var við þegar ég starfaði sjálfur innan Norðurlandaráðs og tók þar þátt í umræðum og störfum. Þessi þrjú lönd fengu oft að sitja á hakanum þegar umræður fóru fram um sameiginleg hagsmunamál Norðurlandaþjóðanna.
Ég held því miður að það eimi eftir af þessum skoðunum. Ég hef stundum kallað þetta sænsku kenninguna og leyft mér að halda því fram að stórveldadraumar einstakra ríkja, sem ég nefni ekki innan Norðurlandaráðs, séu með þeim hætti að ríkin þrjú, sem hér eiga samstarf innan Vestnorræna þingmannaráðsins, séu þar ekki á landakortinu. Oft á tíðum hefur mér fundist það. Þetta á kannski einkum við um Færeyjar og Grænland. Auðvitað er stjórnarfarsleg
staða þessara tveggja þjóða öðruvísi heldur en hinna Norðurlandanna, en engu að síður ber okkur sem Íslendingum að hafa forustu í þessum hópi, vera fremstir meðal jafningja og stuðla að því að sameiginleg hagsmunamál þessara þjóða nái fram að ganga. Það eru um leið okkar eigin hagsmunir. Við verðum að gæta að því að báðar þessar þjóðir líta nokkuð til Íslendinga með það að við getum og munum aðstoða þær við að koma á framfæri og hrinda í framkvæmd þeim áhugamálum sem þær bera fyrir brjósti. Og við skulum gæta að því að einmitt um þessar mundir er ríkari ástæða til að styðja við bakið á þessum þjóðum heldur en nokkru sinni fyrr, einfaldlega vegna þess að efnahagsástandið hjá þeim er með þeim hætti að þar er nánast voðinn vís ef ekki verður brugðist við fljótlega. Þessi efnahagsvandi þeirra er af sömu rótum runninn og sá efnahagsvandi sem við áttum við að stríða fyrir nokkrum árum. Okkur hefur þó tekist að synda út úr brimgarðinum þó við siglum enn þá nokkuð stríðan sjó, en engu að síður erum við a.m.k. á þessari stundu úr hættu og getum kennt og getum miðlað fróðleik um það hvernig unnt sé að ná tökum á þeim vanda sem hinar tvær þjóðirnar eiga við.
Að endingu þetta: Við skulum hætta því, sem við höfum gert allt of mikið af, að tala um þetta samstarf nær eingöngu í hátíðaræðum. Það er slæmur siður sem við verðum að leggja af. Það er ekki nóg að ræða þetta og halda ræður, skálaræður við hátíðleg tækifæri. Við þurfum að gera eitthvað og þessum orðum mínum beini ég sérstaklega til hæstv. ríkisstjórnar.