Ferill 232. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1992. – 1062 ár frá stofnun Alþingis.
116. löggjafarþing. – 232 . mál.
289. Tillaga til þingsályktunar
um framkvæmdaáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að ná fram jafnrétti kynjanna.
(Lögð fyrir Alþingi á 116. löggjafarþingi 1992.)
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að vinna samkvæmt eftirfarandi framkvæmdaáætlun að aðgerðum til að ná fram jafnrétti kynjanna á tímabilinu 1992–1996.
FRAMKVÆMDAÁÆTLUN
A. Starfsmannamál ríkisins.
1. Ákvæði um auglýsingar á lausum stöðum hjá ríkinu.
Ítrekuð verði sú skylda ríkisstofnana að auglýsa allar lausar stöður til umsóknar. Í auglýsingu um starf skal koma fram hvatning til þess kynsins sem er í minni hluta í viðkomandi starfsgrein eða hvatning um að konur jafnt sem karlar sæki um starfið.
2. Ákvæði um ráðningar í störf.
Það kynið, sem er í minni hluta í viðkomandi starfsgrein, skal að öðru jöfnu ganga fyrir við ráðningar í störf þegar umsækjandi er jafnhæfur eða hæfari.
3. Almennt ákvæði um starfsmenntun í atvinnulífinu.
Ráðuneyti og ríkisstofnanir móti sérstaka stefnu í starfsmenntunarmálum. Í henni skal þess gætt að kynin hafi jafna möguleika til framhaldsmenntunar, starfsþjálfunar og til að sækja námskeið sem haldin eru í því skyni að auka hæfni í starfi eða til undirbúnings annarra starfa.
4. Ákvæði um hlut kvenna í nefndum, stjórnum og ráðum.
Ríkisstjórninni er falið að ná því markmiði að hlutur kvenna í nefndum á vegum ríkisins verði 30% í lok gildistíma áætlunarinnar. Hér er átt við heildarþátttöku í nefndum á vegum hvers ráðu
5. Sveigjanlegur vinnutími.
Í þeim tilgangi að gera starfsmönnum kleift að samræma betur fjölskylduábyrgð og þátttöku í atvinnulífi skulu ráðuneyti og ríkisstofnanir gefa starfsmönnum kost á sveigjanlegum vinnutíma eftir því sem við verður komið.
6. Bifreiðastyrkir.
Í 6. gr. jafnréttislaga er kveðið á um að atvinnurekendum sé óheimilt að mismuna starfsfólki eftir kynferði og gildir það m.a. um laun, launatengd fríðindi, bifreiðastyrki, vinnuaðstæður og veitingu hvers konar hlunninda. Störf skulu því skilgreind með hliðsjón af því hvort bílastyrkja sé þörf.
7. Starfsmat — starfslýsingar.
Kerfisbundið mat á störfum ríkisstarfsmanna fari fram í því skyni að framfylgja 4. gr. jafnréttislaga sem kveður á um að greiða skuli konum og körlum jöfn laun fyrir jafnverðmæt og sambærileg störf.
Taka skal tillit til reynslu og þekkingar sem starfsmenn hafa öðlast, t.d. við ólaunuð umönnunar-, uppeldis- og heimilisstörf. Öllum atvinnurekendum ber skylda til að framfylgja ákvæði 4. gr. jafn
B. Verkefni ráðuneyta og stofnana á þeirra vegum.
Hér fer á eftir kafli varðandi einstök ráðuneyti og stofnanir á þeirra vegum og eru
ráðuneytin hvert um sig ábyrg fyrir framkvæmd einstakra liða sem undir þau heyra.
1. Dóms- og kirkjumálaráðuneytið.
1.1. Staða kynja hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins.
Markvisst verði unnið að því að ráða fleiri konur í störf rannsóknarlögreglumanna hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins. Auglýst verði eftir konum til starfa hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins til að ná þessu markmiði, sbr. 5. og 7. gr. jafnréttislaga.
1.2. Nauðgunarbrot.
Á árinu 1984 skipaði dómsmálaráðherra nefnd sem fékk það hlutverk að kanna rannsóknir og meðferð nauðgunarmála og gera tillögur til úrbóta. Eftirfarandi tillögur nefndarinnar koma til fram
1.2.1. Breytingar á XXII. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, en kaflinn fjallar um kynferðisafbrot. Þar er m.a. lagt til að ákvæði um kynferðisafbrot verði ókynbundin, að ákvæði laganna verði samræmd ríkjandi viðhorfum nú á dögum og að refsivernd verði almennt aukin þannig að ýmsar kynferðisathafnir verði lagðar að jöfnu við samræði.
1.2.2. Breytingar á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 74/1974.
Markmið þeirra breytinga er að dregið verði úr skaðlegum áhrifum brots og málsmeðferðar á brotaþola og tryggja þeim bætur fyrir fjártjón og miska. Jafnframt að styrkja refsivörslukerfið í bar
1.2.3. Haldin verði námskeið fyrir lögreglumenn og starfsfólk heilbrigðisþjónustu.
Jafnframt verði fræðsla um kynferðisafbrot aukin í grunnnámi lögreglumanna.
1.3. Staða kvenna innan kirkjunnar.
Dómsmálaráðuneytið beini þeim tilmælum til biskupsstofu að staða kvenna innan kirkjunnar verði sérstaklega skoðuð. Einkum verði kannað hlutfall kynjanna í ýmsum nefndum og ráðum innan kirkjunnar, svo sem sóknarnefndum og kirkjuráði. Óskað verði eftir því að biskupsstofa beiti sér fyrir því með tilmælum og fræðslu að unnið verði að því að jafna hlutfall kynjanna í trúnaðarstörfum hjá þjóðkirkjunni.
2. Félagsmálaráðuneytið.
2.1. Staða karla í breyttu samfélagi.
Gerð verði úttekt á stöðu karla í breyttu samfélagi með það að leiðarljósi að jafna fjölskylduábyrgð kynjanna. Starfshópur mun leggja fram áfangaskýrslu í maí 1992 sem verði grundvöllur sérstakrar áætlunar um framkvæmd þessara mála.
2.2. Jafnréttisráðgjafi.
Ráðinn verði jafnréttisráðgjafi á tímabilinu til reynslu. Hlutverk jafnréttisráðgjafa verði að vinna að leiðréttingu á stöðu kvenna í fyrirtækjum og stofnunum. Enn fremur vinni hann í samvinnu við atvinnuráðgjafa að fjölgun atvinnutækifæra fyrir konur og starfi í náinni samvinnu við jafnréttis
Mikilvægt er að starf jafnréttisráðgjafa efli starfsemi atvinnuþróunarfélaga og atvinnuráðgjafa. Komið verði á fót, til reynslu, miðstöð í einu kjördæmi þar sem saman starfi atvinnuráðgjafi og jafn
2.3. Vinnuvernd.
Gerð verði úttekt á nokkrum hefðbundnum kvennastörfum, svo sem umönnunar- og þjónustustörfum, með það að markmiði að draga fram tengslin milli atvinnu annars vegar og streitu, álags og slitsjúkdóma hins vegar. Sérstakur gaumur verði gefinn að einhæfum störfum. Með niðurstöðum úttektarinnar verði lagður grunnur að tillögum til að bæta vinnuumhverfið. Jafnframt verði lögð áhersla á kynningu og umræðu í þeim tilgangi að auka skilning á atvinnusjúkdómum sem tengjast hefðbundnum kvennastörfum og koma í veg fyrir þá.
2.4. Launamunur kynjanna.
Á árunum 1992 og 1993 verði valdar fimm stórar ríkisstofnanir og athuguð kjör karla og kvenna, þ.e. laun, aðrar greiðslur og fríðindi innan þeirra. Verkefnið verði unnið í samráði við verkefnis
2.5. Starfsmenntun.
Væntanleg löggjöf um starfsmenntun í atvinnulífinu verði nýtt sérstaklega til að bæta stöðu kvenna á vinnumarkaðnum og stuðla að auknu atvinnuöryggi þeirra. Á undanförnum árum hefur félagsmálaráðuneytið stutt starfsmenntunarnámskeið fyrir ófaglærðar konur, t.d. sem annast ræst
2.6. Orsakir brottflutnings kvenna úr dreifbýli í þéttbýli.
Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands verði falin nánari úrvinnsla gagna um búferlaflutninga, með sérstöku tilliti til kynferðis þeirra sem flutt hafa af landsbyggðinni eða hafa slíkan flutning í hyggju. Stofnunin hefur kannað ástæður búferlaflutninga fyrir Húsnæðisstofnun ríkisins.
2.7. Rekstur kvennaathvarfs og annarra félagasamtaka sem aðstoða konur sem þolendur ofbeldis og sifjaspella.
Skipuð verði nefnd sem geri úttekt á og setji fram tillögur um það hvernig tryggja megi sem best rekstrargrundvöll félagasamtaka sem aðstoða konur og börn sem eru þolendur ofbeldis og sifja
2.8. Stefnumótun í málefnum fjölskyldunnar.
Unnið skal að heildarstefnumótun í málefnum fjölskyldunnar. Landsnefnd um alþjóðaár fjölskyldunnar 1994 mun leggja fram tillögur þar að lútandi. Í tillögunum verði sérstök áhersla lögð á stuðningsaðgerðir varðandi uppeldi og umönnun meðlima fjölskyldunnar. Jafnframt skal þess gætt að einstaklingar innan fjölskyldunnar eigi kost á að taka þátt í atvinnulífinu samhliða heimilisstörf
3. Fjármálaráðuneytið.
3.1. Stjórnsýslufræðsla ríkisins — sérstök námskeið fyrir konur.
Stjórnsýslufræðsla ríkisins skipuleggi sérstök námskeið fyrir konur sem starfa hjá ríkinu og hafi það að markmiði að auka hæfni þeirra og veiti þeim möguleika á stöðuhækkunum.
3.2. Nefndaskipan.
Í nefndum á vegum fjármálaráðuneytis, er fjalla um launakjör, þóknanir og hlunnindi, verði skipan háttað þannig að hún samrýmist ákvæðum 12. gr. laga nr. 28/1991.
3.3. Lög um tekjuskatt og eignarskatt.
Við endurskoðun núgildandi laga um tekjuskatt og eignarskatt verði gætt jafnréttissjónarmiða karla og kvenna.
3.4. Lög um lífeyrissjóði.
Sett verði lög um lífeyrissjóði. Við þá lagasetningu verði tillit tekið til jafnréttis kvenna og karla, jafnframt verði réttindi heimavinnandi fólks athuguð sérstaklega.
3.5. Gagnasöfnun.
Fjármálaráðuneyti geri reglulega, í samráði við félagsmálaráðuneyti, athuganir á starfskjörum ríkisstarfsmanna. Þessar athuganir verði gerðar með tilliti til karla og kvenna.
4. Forsætisráðuneytið.
4.1. Fjarvinnslustofur.
Fjarvinnsla verði efld og Byggðastofnun verði falið að vekja athygli opinberra stofnana á verkefnum sem henta til fjarvinnslu og aðstoða þær eins og þurfa þykir.
4.2. Laun kvenna og karla.
Þjóðhagsstofnun gefi áfram reglulega út yfirlitsskýrslu um tekjur einstaklinga. Þar komi fram atriði eins og tekjur eftir atvinnugreinum og starfsstéttum, aldri, kyni og enn fremur tekjudreifing.
4.3. Efling heimilisiðnaðar.
Heimilisiðnaður og verkmenntun verði efld og stuðningur við hönnun í smáiðnaði verði aukinn. Til hliðsjónar verði hafðar niðurstöður nefndar um eflingu heimilisiðnaðar, en nefndin hefur m.a. kynnt sér atvinnumál kvenna á landsbyggðinni og þróun smáiðnaðar á Norðurlöndum.
5. Hagstofan.
5.1. Tölfræðihandbók um stöðu kvenna og karla.
Hagstofunni verði falið að gefa reglubundið út litla handbók sem hafi að geyma tölfræðilegar upplýsingar um stöðu kvenna og karla hér á landi, en Hagstofan tekur þátt í norrænu verkefni um útgáfu slíkra upplýsinga.
Við reglubundna hagskýrslugerð verði, svo sem unnt er og þar sem það á við, unnar og birtar töl
5.2. Tölfræðileg úttekt á sifjamálum.
Hagstofan haldi áfram og auki við tölfræðilegar upplýsingar um sifjamál.
5.3. Eignaréttur að fasteignum.
Hagstofu Íslands og Fasteignamati ríkisins verði falið að vinna úttekt á því hverjir eigi fasteignir hér á landi. Tilgangur slíkrar úttektar verði að vekja athygli kvenna á eignastöðu sinni. Við skýrslu
5.4. Tölfræðileg úttekt á launamun kvenna og karla.
Lokið verði við úrvinnslu gagna Hagstofunnar um launamun kynjanna og útgáfa fari sem fyrst fram.
6. Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið.
6.1. Lög um fæðingarorlof.
Á gildistíma þessarar áætlunar verði lögfestar reglur sem tryggja jafnan rétt foreldra til töku fæðingarorlofs og til greiðslna í fæðingarorlofi óháð því hvort um er að ræða opinberan starfsmann eða starfsmann á almennum vinnumarkaði. Jafnframt verði gildandi lög um fæðingarorlof endurskoðuð að því er varðar sjálfstæðan rétt feðra til töku fæðingarorlofs.
6.2. Konur og möguleikar þeirra til réttinda hjá Tryggingastofnun ríkisins.
Athugað verði hvort jafnrétti ríki við útreikninga örorkubóta hjá Tryggingastofnun ríkisins, þ.e. hvort hefðbundið mat á hlutverkum kynja sé hugsanlega lagt til grundvallar.
6.3. Stofnuð verði neyðarmóttaka þar sem boðið verði upp á samræmda og markvissa þjónustu við fórnarlömb kynferðisafbrota og annars ofbeldis.
7. Iðnaðar- og viðskiptaráðuneyti.
7.1. Könnun á stöðu kvenna í iðnaði.
Iðnaðar- og viðskiptaráðherra skipi sérstaka nefnd til þess að gera úttekt á stöðu kvenna í iðnaði og móta tillögur í þá átt að jafna hlut kynjanna á öllum starfs- og stjórnunarstigum.
7.2. Fræðslustarfsemi.
Unnið verði áfram í samráði við Iðntæknistofnun að námskeiðum sem nýtast konum sérstaklega. Dæmi um slík námskeið eru: Verkstjórn, stofnun og rekstur fyrirtækja, fjarnám í ferðaþjónustu og leiðbeinendanámskeið í starfsfræðslu.
7.2.1. Námskeið fyrir konur um frumkvæði í atvinnulífinu.
Lagt er til að Iðntæknistofnun fái sérstaka fjárveitingu til að undirbúa og efna til tveggja daga námskeiða fyrir konur í sveitarfélögum og dreifbýli. Fjallað verði fyrst og fremst um stefnumótun og frumkvæði, leiðir til að meta hugmyndir með hliðsjón af mismunandi forsendum og aðferðum. Einnig verði kennt að gera verk-, tíma- og kostnaðaráætlanir þannig að hugmyndunum sé breytt í framkvæmanleg verkefni.
7.3. Áherslur.
Lögð verði áhersla á endurmenntun og starfsmenntun fyrir konur er vilja fara að nýju út á atvinnumarkaðinn og takast á hendur störf í iðnaði.
Efld verði fræðsla um störf í iðnaði og þjónustugreinum, á þann veg að þau höfði ekki síður til kvenna en karla og mætti slík fræðsla verða til þess að hvetja konur til starfa í óhefðbundnum kvennagreinum.
Stuðlað verði að því að þekking og menntun kvenna nýtist að jöfnu á við karla við ákvarðana
7.4. Þróunarverkefni.
Hafið verði fjögurra ára þróunarverkefni í einu byggðarlagi með það að markmiði að fjölga atvinnutækifærum fyrir konur. Verkefnið verði unnið m.a. í samvinnu við atvinnuráðgjafa svæðisins og Byggðastofnun.
7.5. Jafnrétti til stjórnunarstarfa í bönkum.
Ráðuneytið fylgi því eftir við ríkisbankana að gerð verði sérstök áætlun um fjölgun kvenna í stjórnunarstöðum hjá bönkum. Samband íslenskra bankamanna er einnig aðili að þessari áætlunar
8. Landbúnaðarráðuneytið.
8.1. Félagsleg réttindi kvenna í landbúnaði.
Landbúnaðarráðuneytið athugi ýmis opinber réttindi kvenna í landbúnaði og geri tillögur til úrbóta þar sem þess gerist þörf. Samhliða þessari athugun verði kannaðir möguleikar kvenna á lands
8.2. Atvinnumál kvenna í landbúnaði.
Landbúnaðarráðuneytið styður það markmið að gera átak til að fjölga atvinnutækifærum kvenna á landsbyggðinni og er reiðubúið til samstarfs við félagasamtök landbúnaðarins við það verkefni.
Í tengslum við átak í atvinnumálum kvenna til sveita, verði skipulögð námskeið í stofnun og rekstri fyrirtækja. Námskeiðin taki mið af viðfangsefninu á hverjum stað.
8.3. Fræðsla fyrir konur í landbúnaði.
Landbúnaðarráðuneytið beiti sér fyrir fræðslu fyrir konur í landbúnaði. Fræðslan taki til félagskerfis landbúnaðarins, starfa Búnaðarfélags Íslands og Stéttarsambands bænda. Jafnframt verði staða landbúnaðarins kynnt og ýmis félagsleg réttindi kvenna á landsbyggðinni.
Leitast verði við að fjölga konum í trúnaðarstörfum á vegum hagsmunasamtaka bænda.
9. Menntamálaráðuneytið.
9.1. Samfelldur skóladagur.
Stefnt verður að því að koma á samfelldum skóladegi í grunnskólum eins fljótt og unnt er samkvæmt lögum um grunnskóla, nr. 49/1991.
9.2. Leikskólinn.
Hugað verði að endurskoðun laga um leikskóla, nr. 48/1991, í samráði við samtök sveitarfélaga með það fyrir augum að saman fari skuldbindingar, ábyrgð og völd, bæði í fjárhagslegu og faglegu tilliti.
9.3. Menntamálaráðuneytið vinnur samkvæmt tillögum nefndar um eflingu jafnréttis kynjanna á öllum skólastigum. Nefndin starfaði á vegum ráðuneytisins og skilaði hún áliti um framkvæmd jafn
9.3.1. Fræðslufundir og námskeið.
Starfsfólk allra skólastiga eigi kost á fræðslufundum og námskeiðum um jafnrétti og jafna stöðu kynja í skólum. Þar verði fjallað um stöðu kynja í þjóðfélaginu, starfshætti í skólum, samskipti, sjálfsvitund nemenda o.fl. Þetta á einnig við um fóstru- og kennaranema.
9.3.2. Starfsmannastefna skóla.
Starfsmannastefna skóla verði mörkuð með hliðsjón af því að störf innan þeirra séu ekki kynbundin svo að fyrirmyndir nemenda séu ekki of einhæfar.
9.3.3. Námsefni.
Náms- og kennslugögn séu án kynjafordóma og staðalmynda og jafnan samin og endurskoðuð með jafnréttissjónarmið að leiðarljósi.
9.3.4. Náms- og starfsfræðsla.
Náms- og starfsfræðsla fléttist inn í nám á öllum skólastigum en verði sérstakur þáttur í námi eldri nemenda grunnskóla og í framhaldsskólum.
9.3.5. Nám í fjölskyldufræðum.
Í grunn- og framhaldsskólum verði boðið upp á nám í fjölskyldufræðum sem felist m.a. í umfjöllun um stofnun, umhirðu og rekstur heimilis, næringarfræði, barneignir, uppeldi og samskipti kynjanna.
9.3.6. Fræðsluefni fyrir foreldra.
Samið verði fræðsluefni fyrir foreldra og forráðamenn barna um stöðu kynja í skólum.
9.3.7. Skipun framkvæmdanefndar.
Skipuð hefur verið þriggja manna framkvæmdanefnd til þriggja ára. Hlutverk hennar verði m.a. að hrinda í framkvæmd þeirri stefnu sem mörkuð er í skýrslu starfshópsins um jafna stöðu kynja í skólum og sjá til þess að lögum um jafnrétti og jafna stöðu kvenna og karla er varðar menntun sé framfylgt. Nefndin starfi í samvinnu við aðila frá þeim menntastofnunum sem málin varða.
10. Samgönguráðuneytið.
10.1. Störf hjá stofnunum sem falla undir samgönguráðuneytið.
Í stofnunum, sem falla undir samgönguráðuneytið, er meiri hluti þeirra starfa, sem iðn-, tækni- eða háskólamenntun þarf til, unnin af körlum. Hið sama á við um vinnuflokka. Áfram verður unnið að því að jafna hlut kynjanna í þessum störfum.
11. Sjávarútvegsráðuneytið.
11.1. Gæðaátak í sjávarútvegi.
Mikill meiri hluti kvenna við sjávarsíðuna um allt land vinnur við fiskiðnað. Í tengslum við gæðaátak sjávarútvegsins, sem nú fer fram, verði sérstaklega skoðað á hvern hátt nýta megi reynslu og þekkingu fiskvinnslukvenna.
11.2. Þjónustustörf tengd sjávarútvegi.
Á vegum sjávarútvegsráðuneytisins hefur nokkuð verið unnið að því að færa ýmis þjónustustörf tengd sjávarútvegi frá höfuðborgarsvæðinu til landsbyggðarinnar.
Lagt er til að áfram verði haldið á þessari braut og að hinar margvíslegu þjónustugreinar tengdar þessari atvinnugrein verði skoðaðar með það í huga að auka fjölbreytni í störfum við sjávarsíðuna. Við þá athugun verði þess sérstaklega gætt að reynsla og hæfni kvenna á viðkomandi stað verði nýtt.
12. Umhverfisráðuneytið.
12.1. Jafnréttisáætlun umhverfisráðuneytisins.
Umhverfisráðuneytið hefur samið jafnréttisáætlun og hefur hlutaðeigandi stofnunum sem heyra undir ráðuneytið og hafa 20 starfsmenn eða fleiri verið falið að semja slíka áætlun.
Þar sem því verður við komið verður stefnt að því að auka hlut kvenna í stjórnunarstöðum í ráðu
13. Utanríkisráðuneytið.
13.1. Staða kvenna í utanríkisþjónustunni.
Utanríkisráðuneytið kanni hvernig auka megi tækifæri kvenna til starfsframa í utanríkisþjónustunni. Í framhaldi af því verði settar fram tillögur um hvernig möguleikar kvenna og karla á þessu sviði verði jafnaðir.
Settar hafa verið reglur sem auka möguleika á starfsframa ritara. Frekari útfærsla fari fram.
13.2. Konur í þróunarríkjunum.
Í öllum þróunarverkefnum á vegum Þróunarsamvinnustofnunar Íslands verði sérstakur gaumur gefinn að stöðu kvenna. Öll þróunarverkefni taki þannig mið af því að vinna kvenna í þróunarlönd
Ráðnar verði konur á vegum Þróunarsamvinnustofnunarinnar til að fylgja slíku starfi eftir.
Athugasemdir við þingsályktunartillögu þessa.
Inngangur.
Fyrstu lögin um jafnrétti kvenna og karla voru sett á árinu 1976. Ný jafnréttislög tóku
gildi 1985, en gildandi lög, nr. 28/1991, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla tóku gildi í mars 1991 og eru þau mun ítarlegri en eldri lögin frá 1985. Í 17. gr. gildandi laga er kveðið á um að félagsmálaráðherra beri að leggja fyrir Alþingi tillögu til þingsályktunar um áætlun í jafnréttismál
Fyrsta framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar samkvæmt lögum nr. 65/1985 var lögð fyrir Al
Framkvæmdaáætlunin byggir á því sjónarmiði, sem fram kemur í lögum um jafna stöðu og jafn
Endurskoðun á gildandi framkvæmdaáætlun fór þannig fram að ráðuneytum, Hagstofunni og Jafnréttisráði var gefinn kostur á að gera á henni breytingar og/eða bæta við nýjum atriðum ef þau teldu þörf á. Jafnframt var fjármálaráðuneyti beðið um að fara sérstaklega yfir kaflann um starfs
Meginmarkmið.
Meginmarkmið þessarar framkvæmdaáætlunar er að bæta stöðu kvenna innan ráðu-
neytanna og undirstofnana þeirra, jafnframt því að hafa jákvæð áhrif á stöðu kvenna almennt á vinnumarkaðnum.
Áhersla er m.a. lögð á eftirfarandi þætti:
1 . Starfsmannamál ríkisins.
2 . Aðgerðir til að jafna stöðu kynjanna á öllum skólastigum.
3 . Launamál kvenna og karla.
4 . Aðgerðir til að bæta stöðu kvenna á vinnumarkaði.
5 . Sérstakar aðgerðir til að bæta stöðu kvenna í dreifbýli.
6 . Ýmis félagsleg réttindi.
Í framkvæmdaáætluninni er lögð áhersla á hin ýmsu verkefni sem leitt geta til meiri jafnaðar kynjanna í samfélaginu. Einstök ráðuneyti eru kölluð til ábyrgðar á tilgreindum verkefnum, sem unnin skulu af viðkomandi ráðuneyti. Til að slíkar áætlanir beri árangur er brýnt að Jafnréttisráð taki reglulega saman yfirlit yfir stöðu mála.
Starfsmannamál ríkisins.
Í byrjun ársins 1989 tóku gildi jafnréttisáætlanir hjá ráðuneytum og þeim ríkisstofn-
unum sem eru með 20 starfsmenn eða fleiri í vinnu. Þær áætlanir taka fyrst og fremst á starfsmanna
Kaflanum um starfsmannamál ríkisins í þessari framkvæmdaáætlun er ætlað að vera rammi að starfsreglum sem hvert ráðuneyti og ríkisstofnun útfæri nánar og hafi að leiðarljósi við gerð sér
Í ákvæði um auglýsingar á lausum stöðum er lagt til að stofnanir láti koma fram hvatningu í aug
„Starf, sem laust er, skal standa opið konum jafnt sem körlum. Óheimilt er að auglýsa eða birta auglýsingu um laust starf þar sem gefið er í skyn að fremur sé óskað starfsmanns af öðru kyninu en hinu. Ákvæði þessarar greinar gildir ekki ef tilgangur auglýsandans er að stuðla að jafnari kynja
Í 5. gr. jafnréttislaga er kveðið á um að atvinnurekendur skuli vinna sérstaklega að því að jafna stöðu kynjanna innan fyrirtækis síns eða stofnunar. Í framkvæmdaáætluninni er lögð á það áhersla að það kynið, sem er í minni hluta í starfsgrein, skuli að öðru jöfnu ganga fyrir þegar umsækjandi er jafnhæfur eða hæfari. Þetta er í samræmi við túlkun Jafnréttisráðs og kærunefndar jafnréttismála.
Lagt er til að ríkisstjórnin setji sér það markmið að hlutur kvenna í nefndum á vegum ríkisins nái 30% í lok gildistíma framkvæmdaáætlunarinnar. Hér er átt við heildarþátttöku í nefndum á vegum hvers ráðuneytis, en ekki er miðað við 30% í hverri nefnd. Í lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla frá árinu 1985 er ákvæði um að leitast skuli við að hafa sem jafnasta tölu kynjanna í stjórnum, nefndum og ráðum á vegum ríkis, sveitarfélaga og félagasamtaka þar sem því verður við komið. Í gildandi lögum er fastar að orði kveðið og hljóðar 12. gr. laganna svo: „Í nefndum, stjórnum og ráðum á vegum ríkis, sveitarfélaga og félagasamtaka skulu, þar sem því verður við komið, sitja sem næst jafnmargar konur og karlar og skal ávallt á það minnt þegar óskað er tilnefningar í hlutaðeigandi stjórnir, nefndir og ráð.“ Lagaákvæðið frá 1985 hefur skilað nokkrum árangri á allra síðustu árum, en fram kemur í úttektum Jafnréttisráðs á hlut kvenna og karla í stjórnum, nefndum og ráðum á vegum ríkisins að hlutur kvenna var um 11% árin 1985 og 1987, en í apríl 1990 var hlut
Í áfangaskýrslu Jafnréttisráðs um jafnréttisáætlanir ríkisstofnana 1991 kemur fram að þau ráðu
Til að sem gleggst mynd fáist af þróun jafnréttismála hjá hinu opinbera er mikilvægt að fjármála
Fylgiskjal I.
Staða kvenna.
Rétt þykir að rekja hér í stuttu máli samanburð á stöðu kvenna og karla almennt. Jafnframt er gerður ítarlegur samanburður á greiðslum til starfsmanna ríkisins á árabilinu 1987–1991. Einungis er fjallað um þá málaflokka þar sem fyrir liggja tölfræðilegar upplýsingar. Erfitt er hins vegar að meta breytingu á viðhorfum til kynjanna, til hlutverka þeirra og stöðu í samfélaginu.
1. Menntun.
Skólaárið 1976/1977 voru konur rúm 47% þeirra nemenda sem luku stúdentsprófi en skólaárið 1989/90 voru þær rúm 60% brautskráðra stúdenta.
Konur voru 17,5% brautskráðra nemenda frá Iðnskólanum í Reykjavík vorið 1975 en voru orðn
Frá árinu 1985 hafa konur verið í meiri hluta í framhaldsskólum landsins og einnig sem nýnemar við Háskóla Íslands. Hlutur kvenna í Háskóla Íslands hefur aukist töluvert á undanförnum árum. Skólaárið 1975/1976 voru konur 20% af útskriftarhópnum. Á árabilinu 1987 til 1989 voru þær orðn
2. Atvinnuþátttaka.
Í vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar, sem gerð var í apríl 1991, kom fram að þegar miðað er við atvinnuþátttöku allra einstaklinga á aldrinum 16 til 74 ára voru 72% kvenna í einhverri vinnu utan heimilis á móti 85% karla, en af þeim voru 88% karla í fullu starfi á móti 49% kvenna. Sama ár voru heimavinnandi konur 11,8% á móti 0,2% karla. Þessi könnun var hin fyrsta sinnar tegundar hér á landi.
Samkvæmt gögnum frá Þjóðhagsstofnun hefur atvinnuþátttaka íslenskra kvenna aukist ár frá ári. Sérstaklega hefur þáttur giftra kvenna vaxið, hins vegar er atvinnuþátttaka ógiftra mæðra yfir
Hafa ber í huga að könnun Þjóðhagsstofnunar er unnin á annan hátt en vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar og eru þessar kannanir því ekki samanburðarhæfar.
3. Atvinnuleysi.
Í yfirliti um atvinnuleysi á árabilinu 1980 til 1990 kemur fram að öll árin voru hlutfallslega fleiri konur en karlar atvinnulausar. Konur á landsbyggðinni hafa fundið sérstaklega fyrir atvinnuleysinu. Á árinu 1991 var 1,7% atvinnuleysi meðal kvenna á móti 1,3% hjá körlum á ársgrundvelli. Lítill munur hefur verið á atvinnuleysi kvenna og karla á höfuðborgarsvæðinu, en töluverður munur hefur verið víðast á landsbyggðinni, t.d. var 3,9% atvinnuleysi meðal kvenna á Suðurnesjum, en 1,3% meðal karla á sama svæði á árinu 1991.
Þegar litið er á atvinnuleysi á undanförnum mánuðum kemur hið sama í ljós. Í janúar 1992 var 7,3% atvinnuleysi meðal kvenna á landsbyggðinni og í febrúar var það 4,8%, hjá körlum á lands
4. Tekjur.
4.1. Samanburður milli tekna kvenna og karla almennt:
Konur voru u.þ.b. helmingur launþega árið 1986. En hlutur þeirra í heildaratvinnutekjum var rétt um 33%. Styttri vinnudagur kvenna vegur hér þungt.
Heildartekjur kvenna í fullu starfi hafa verið rúm 60% af heildartekjum fullvinnandi karla frá árinu 1980 eða 60,3% árið 1980; 60,7% árið 1986 en náðu 63% af heildartekjum karla í árslok 1988. Samanburðarhæfar eldri tölur eru því miður ekki til. Meiri menntun kvenna virðist því tæplega hafa skilað sér í auknu launajafnrétti.
Í könnun jafnréttisnefndar BHM kemur fram að laun háskólamenntaðra kvenna í fullu starfi á árinu 1988 voru tæp 75% af launum fullvinnandi karla.
4.2. Launasamanburður kvenna og karla hjá ríkinu fyrir árin 1987, 1989 og 1991:
Í janúar 1992 lét félagsmálaráðherra kanna og bera saman laun karla og kvenna hjá hinu opinbera. Í þessum samanburði er um að ræða kyngreindar launagreiðslur starfsmanna ríkisins á árunum 1987, 1989 og 1991 fyrir hvert stöðugildi. Stofnanir ríkisins eru flokkaðar eftir ráðuneytum annars vegar á A-hluta fjárlaga og hins vegar á B-hluta fjárlaga. Þessi samanburður er sýndur í fskj. III, töflum 1–17 hér á eftir. Þessar launagreiðslur skiptast í yfirvinnu, álag, nefndarlaun og greiddan kostnað (akstur, dagpeninga innan lands, símakostnað, fæðispeninga o.fl.) og eru þær settar fram hér bæði sem hlutfallslegur mismunur (tafla 2) og sem mismunur á hlutfalli af dagvinnulaunum (tafla 1).
Í töfu 1 er sýnt hversu hlutfallslega hærra hlutfall aukagreiðslna rennur til karla en kvenna fyrir hvert stöðugildi.
Tafla 1.
Hlutfallslegur mismunur karla og kvenna í vægi aukagreiðslna.
Í % 1987 1989 1991
Yfirvinnulaun 84,44 74,75 77,61
Álagslaun 50,43 30,22 31,25
Nefndarlaun 366,67 307,32 334,78
Kostnaðargreiðslur 488,89 417,31 239,74
Heildaraukagreiðslur 85,75 77,01 77,62
Þó að nokkuð hafi dregið úr þessum mismun frá 1987, þá hefur mismunurinn aukist aftur frá 1989 til 1991 viðvíkjandi öllum liðum nema vegna greidds kostnaðar en verulega hefur dregið úr þeim mismun frá árinu 1989. Þannig er yfirvinnuhlutfall karla um 78% hærra en kvenna árið 1991 en var um 84% hærra árið 1987 og um 75% hærra 1989. Hlutfall álagslauna til karla er um 31% hærra en til kvenna árið 1991, en um 50% hærra árið 1987 og um 30% hærra árið 1989. Hlutfall nefndarlauna til karla er um 335% hærra en til kvenna árið 1991, en um 366% hærra árið 1987 og um 307% hærra árið 1989. Hlutfall greidds kostnaðar til karla er um 240% hærra en til kvenna árið 1991, en um 489% hærra árið 1987 og um 307% hærra árið 1989.
Samanburðurinn hér að framan sýnir fyrst og fremst magnmismun milli kynjanna en ekki mis
Í töflu 2 er hins vegar bætt við þeim tekjumismun sem felst í að fleiri karlar en konur eru í hærri launaflokkum hins opinbera. Tekjumismunur þessi er reiknaður á hvert stöðugildi.
Tafla 2.
Hlutfallslegur tekjumismunur karla og kvenna hjá hinu opinbera.
Í % 1987 1989 1991
Yfirvinnulaun 123,29 108,84 114,10
Álagslaun 82,12 55,51 58,16
Nefndarlaun 464,98 383,46 430,08
Kostnaðargreiðslur 612,96 516,62 308,11
Heildaraukagreiðslur 124,89 111,50 114,09
Dagvinnulaun 21,07 19,49 20,55
Heildarlaun 49,98 45,48 48,15
Í töflu 2 koma fram sömu megindrættir og í töflu 1 nema að hér er mismunurinn alls staðar meiri þar sem hér bætist við tekjumunur ólíkra stöðugilda karla og kvenna.
Mikið hefur dregið úr þessum mismun frá 1987, en hefur aukist nokkuð aftur frá 1989 til 1991 viðvíkjandi öllum liðum nema vegna greidds kostnaðar en verulega hefur dregið úr þeim mismun frá árinu 1989. Þannig eru yfirvinnulaun karla um 114% hærri en kvenna árið 1991 en voru um 123% hærri árið 1987 og um 109% hærri árið 1989. Álagslaun til karla eru um 58% hærri en kvenna árið 1991, en voru um 82% hærri árið 1987 og um 56% hærri árið 1989. Nefndarlaun karla eru um 430% hærri en kvenna árið 1991, en voru um 464% hærri árið 1987 og um 383% hærri árið 1989. Greiddur kostnaður til karla er um 308% hærri en til kvenna árið 1991, en var um 613% hærri árið 1987 og um 517% hærri árið 1989. Heildaraukagreiðslur eru þannig um 114% hærri hjá körlum en konum 1991, en voru um 125% hærri 1987 og tæplega 112% hærri 1989. Dagvinnulaun eru tæplega 21% hærri hjá körlum en konum árið 1991, en voru rúmlega 21% hærri árið 1987 og rúmlega 19% hærri árið 1989.
Samtals eru heildarlaun karla um 48% hærri en kvenna árið 1991, en voru um 50% hærri árið 1987 og um 45% hærri árið 1989.
5. Stjórnun og ábyrgð.
Sveitarstjórnir: Konur voru 4% sveitarstjórnarmanna árið 1974. Þeim fjölgaði í rúm 19% árið 1986 og voru orðnar 21,7% árið 1990.
Ef einungis er litið á hlutfall kvenna í borgar/bæjarstjórnum þá var það 8,3% árið 1974, en var komið í 28,9% árið 1986 og náði 32,4% árið 1990. Hlutfall kvenna í hreppsnefndum er mun lægra en eykst þó stöðugt: Þær voru 15,3% hreppstjórnarmanna eftir kosningar 1986, en voru orðnar 21% árið 1990.
Á höfuðborgarsvæðinu eru konur 45% borgar/bæjarfulltrúa. Þær eru í meiri hluta í tveimur ná
Alþingi: Á árabilinu 1971 til 1983 voru aðeins 3 konur á Alþingi Íslendinga eða 5%, en eftir kosningarnar 1983 urðu þær 9 eða 15% og munaði þar mest um þingmenn Kvennalistans. Eftir kosningar 1987 voru konur orðnar 20% þingmanna. Á Alþingi sitja nú 15 konur eða 24% þing
Í krafti aukinnar menntunar hafa konur sótt inn í embættismannastéttina. Hlutur kvenna í stjórn
6. Félagsleg réttindi.
Ýmis mikilvæg félagsleg réttindi hafa áunnist á síðustu árum sem skipta miklu máli með hliðsjón af jafnrétti kynjanna. Nefna má að fæðingarorlof hefur lengst verulega. Í kjarasamningum hef
7. Skólamál.
Í liðlega fjórðu hverri fjölskyldu á Íslandi eru börn á forskólaaldri. Þetta hlutfall er mun hærra en víðast annars staðar í nágrannalöndunum. Örugg og góð gæsla fyrir börnin er forsenda þess að báðir foreldrar geti unnið utan heimilis. Hér á landi hefur áhersla verið lögð á uppbyggingu leik
Heildarfjöldi barna í leikskólum í hlutfalli af öllum 0–5 ára börnum var 41,5% árið 1990, borið saman við 29,4% árið 1981. Veruleg aukning hefur því orðið á þessu tímabili, en hún kom aðallega fram á árabilinu 1981 til 1986. Lítil breyting hefur orðið frá árinu 1987 þegar litið er á heildarfjölda barna í leikskólum í hlutfalli af öllum 0–5 ára börnum. Þess má geta að 56,8% 3–5 ára barna var í leikskóla hluta úr degi árið 1990.
Í skýrslu, sem unnin var af félagsvísindastofnun Háskólans árið 1989, voru foreldrar 4–5 ára barna spurð að því hvort þau teldu að stjórnvöld styddu vel eða illa við bakið á foreldrum með börn á forskólaaldri. Töldu 6,6% að þau gerðu það vel eða mjög vel, en 66,5% töldu þau gera það frekar illa eða mjög illa. Er brýnt að bæta úr þörf barnafjölskyldna fyrir örugga gæslu barna með aukningu á heilsdagsleikskólarýmum. Slíkar aðgerðir bæta vissulega stöðu kvenna á vinnumarkaði.
Kennslufyrirkomulag í grunnskólum tekur víðast ekki mið af þeirri staðreynd að á flestum heim
Fylgiskjal II.
Umsögn fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytis um tillögu til þingsályktunar
um framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar til fjögurra ára um aðgerðir
til að ná fram jafnrétti kynjanna.
Hér er um að ræða viðamikla áætlun um aðgerðir til að ná fram jafnrétti kynjanna. Í
fyrri hluta hennar eru sett fram almenn markmið er lúta að starfsmannamálum ríkisins en í síðari hluta eru sett fram verkefni á vegum einstakra ráðuneyta eða stofnana þeirra. Framkvæmdaáætlunin felur í sér margs konar aðgerðir og má skipta þeim í nokkra flokka.
A. Aðgerðir sem fela í sér að:
1 . jafna hlut kvenna í störfum, nefndum, stjórnum og ráðum á vegum ríkisins,
2 . starfsfólki sé ekki mismunað eftir kynferði og gildir það m.a. um laun, launatengd fríðindi, bílastyrki, vinnuaðstæður og veitingu hvers konar hlunninda,
3 . kynin hafa jafna möguleika til framhaldsmenntunar, starfsþjálfunar og til að sækja námskeið.
Fyrri hluti framkvæmdaáætlunarinnar snýr nær eingöngu að þessu. Í flestum tilfellum ættu þessar aðgerðir ekki að hafa kostnaðarauka í för með sér þar sem ekki er stefnt að fjölgun starfa heldur að hlutur kvenna og karla í viðkomandi stéttum eða hjá viðkomandi stofnun verði sem jafnastur.
B. Ýmiss konar athuganir eða úttektir með það að markmiði að bæta stöðu kvenna og jafna stöðu kynjanna. Kostnaðarauki vegna slíkra kannanna þarf ekki að vera mikill. Ef niðurstöður leiða hins vegar til nýrrar eða aukinnar starfsemi á vegum ríkisins getur það haft verulegan kostnaðar
C. Aðgerðir sem fela í sér breytingar á löggjöf til að tryggja réttindi kvenna og að jafnréttissjónarmiða sé gætt. Kostnaðaráhrif geta verið mjög misjöfn eftir því hvað er verið að fjalla um. T.d. má leiða getum að því að viðamiklar breytingar á lögum um fæðingarorlof geta haft mikinn kostnaðarauka í för með sér en kostnaðaráhrif endurskoðunar á lögum um tekjuskatt og eignar
D. Ný eða aukin starfsemi á vegum ríkisins sem þjónar þeim tilgangi að bæta stöðu barna og fjölskyldunnar og að auka jafnrétti kynjanna. Sem dæmi má nefna samfelldan skóladag, efling heimilisiðnaðar og verkmenntunar og aukinn stuðning við hönnun í smáiðnaði, stofnun neyðar
E. Ýmiss konar fræðslustarfsemi sem í grófum dráttum er tvíþætt. Annars vegar er um að ræða námskeið sem auka eiga möguleika kvenna til að bæta stöðu sína. Hins vegar er fræðslustarf
F. Ýmiss konar stefnumótun og þróunarverkefni. Kostnaðaráhrif eru óljós.
Ekki verður séð að samþykkt þessarar þingsályktunartillögu jafngildi skuldbindingu um aukin ríkisútgjöld. Frekar verður að líta svo á að um ákveðna viljayfirlýsingu sé að ræða um forgangsröð
Fylgiskjal III.
Töflur yfir launasamanburð.
Skýringar með töflum 1–17.
Allar tölur í töflunum eru reiknaðar sem meðaltöl á stöðugildi. Hinar margvíslegu aukagreiðslur eru flokkaðar í fjóra flokka, þ.e. yfirvinnu, álag, nefndarlaun og ýmsar kostnaðargreiðslur. Skipt
Í töflum 1–4 eru hlutföll hinna ýmsu greiðslutegunda af dagvinnu eftir kynjum. Í töflu 5 eru þessar greiðslur teknar samtals.
Í töflum 6–10 er reiknaður hlutfallslegur mismunur talnanna í töflum 1–5, þannig að plústölur sýna hversu hlutfallslega hærra hlutfall karla er en kvenna, en mínustölur sýna hversu hlutfallslega hærra hlutfall kvenna er en karla.
Í töflum 11–17 er hins vegar beinn hlutfallslegur samanburður á sömu tekjuliðum og áður, auk dagvinnulauna og heildarlauna.
Merkingar í töflunum:
„. . .“ merkir að enginn grundvöllur er fyrir samanburði, t.d. að engin kona eða karl vinni í viðkomandi stofnanahópi.
„.“ merkir að munurinn er hlutfallslega ómælanlega mikill þar sem engin slík greiðsla fellur öðru hvoru kyninu í skaut þótt bæði kynin starfi í viðkomandi stofnanahópi. Eingöngu er um plús
Yfirlit yfir B-hluta stofnanir sem eru taldar með:
Menntamálaráðuneytið:
Byggingarsjóður rannsókna í þágu atvinnuveganna,
Sameiginlegur kostnaður skólanna á Laugarvatni,
Verkefna- og námsstyrkjasjóður KÍ,
Lánasjóður íslenskra námsmanna,
Ríkisútvarp,
Þjóðleikhús,
Sinfóníuhljómsveit Íslands,
Menningarsjóður.
Utanríkisráðuneytið:
Fríhöfnin Keflavíkurflugvelli,
Flugmálastjórn Keflavíkurflugvelli,
Flugstöð Leifs Eiríkssonar.
Landbúnaðarráðuneytið:
Rannsóknastofnun landbúnaðarins, tilraunastöð Hesti, Hvanneyri,
Rannsóknastofnun landbúnaðarins, tilraunastöð Reykhólum,
Rannsóknastofnun landbúnaðarins, tilraunastöð Sámsstöðum,
Laxeldisstöðin Kollafirði,
Einangrunarstöð Hrísey.
Sjávarútvegsráðuneytið:
Síldarverksmiðjur ríkisins,
Rannsóknastofnanir sjávarútvegsins bygging.
Dóms- og kirkjumálaráðuneytið:
Lögbirtingablaðið,
Kristnisjóður.
Félagsmálaráðuneytið:
Byggingarsjóður ríkisins.
Fjármálaráðuneytið:
Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins,
Lyfjaverslun ríkisins,
Innkaupastofnun ríkisins,
Arnarhvoll,
Húseignin Borgartúni 7,
Tollstöðvarhús,
Ýmsar fasteignir ríkissjóðs.
Samgönguráðuneytið:
Póstur og sími,
Skipaútgerð ríkisins,
Vita- og hafnamál þjónustumiðstöð.
Iðnaðarráðuneytið:
Rafmagnsveitur ríkisins.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið:
Ríkisspítalar, stofnanir.
(Töflur myndaðar.)
