Ferill 201. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.

---

1993–94. – 1063 ár frá stofnun Alþingis.
117. löggjafarþing. – 201 . mál.

1052. Nefndarálit

um frv. til l. um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum, öðrum en hvölum.

Frá meiri hluta umhverfisnefndar.

    Nefndin hefur fjallað ítarlega um frumvarpið sem ætlað er að samræma löggjöf um villt dýr og leysa af hólmi sundurleit lagaákvæði á því sviði. Frumvörp um þetta efni voru lögð fram á 115. og 116. þingi án þess að hljóta afgreiðslu. Það frumvarp, sem liggur fyrir 117. þingi, er nokkuð breytt frá fyrri frumvörpum. Fæstar breytingar eru þó efnislegar.
    Nefndin fékk á sinn fund við umfjöllun um málið Bjarna Kristjánsson, formann Skotveiðifélags Íslands, Guðmund Sigurðsson, formann hreindýraráðs, Jón Gunnar Ottósson, forstjóra Náttúrufræðistofnunar Íslands, Jónas Jónsson búnaðarmálastjóra, Ólaf Walter Stefánsson, skrifstofustjóra í dómsmálaráðuneyti, Pál Hersteinsson veiðistjóra og Arnór Sigfússon og Þorvald Björnsson, starfsmenn veiðistjóraembættisins, og Þóru Ellen Þórhallsdóttur og Bergþór Jóhannsson í stjórn Náttúrufræðistofnunar Íslands. Þá studdist nefndin við umfjöllun sína við umsagnir frá 115., 116. og 117. þingi frá eftirtöldum: Búnaðarfélagi Íslands, Búnaðarsambandi Suður-Þingeyinga, Dýralæknafélagi Íslands, Eyþingi, Ferðamálafélagi Mývatnssveitar, Fiskifélagi Íslands, Fjórðungssambandi Norðlendinga, Fjórðungssambandi Vestfirðinga, fuglafriðunarnefnd, Fuglaverndarfélagi Íslands, Hafrannsóknastofnun, Háskólanum á Akureyri, Hinu íslenska náttúrufræðifélagi, hringormanefnd, Íslenskum sjávarafurðum hf., íslenskum áhugamönnum um skotveiðar, Landssambandi íslenskra útvegsmanna, Landssambandi smábátaeigenda, Landssambandi stangaveiðimanna, Líffræðifélagi Íslands, Líffræðistofnun Háskóla Íslands, Náttúrufræðistofnun Íslands, Náttúruverndarráði, Náttúruverndarsamtökum Austurlands, skotfélaginu Ósmanni, Rjúpnaverndarfélaginu, Sambandi dýraverndarfélaga Íslands, Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Sambandi sveitarfélaga í Austurlandskjördæmi, Sambandi sveitarfélaga á Suðurnesjum, Samtökum atvinnurekenda í sjávarútvegi, Samtökum fiskvinnslustöðva, Samtökum selabænda, Samtökum sunnlenskra sveitarfélaga, Samtökum sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, Samtökum sveitarfélaga í Vesturlandskjördæmi, Skotfélagi Austurlands, Skotfélagi Reykjavíkur, Skotveiðifélagi Íslands, Skútustaðahreppi, Smábátafélaginu Ægi, Stéttarsambandi bænda, Tilraunastöð Háskólans í meinafræði að Keldum, Tófuvinafélaginu, Tryggva Stefánssyni, Unnsteini B. Eggertssyni, utanríkisráðuneyti, veiðistjóraembættinu, yfirdýralækni og Æðarræktarfélagi Íslands.
    Meiri hluti nefndarinnar telur mikilvægt að sett verði hér á landi ný heildarlöggjöf um villt dýr og mælir með samþykkt frumvarpsins með breytingum sem gerðar eru tillögur um á sérstökum þingskjölum. Einstakir nefndarmenn flytja breytingartillögur við tiltekin ákvæði í samræmi við fyrirvara sem gerðir eru í nefndaráliti þessu. Breytingar, sem meiri hlutinn leggur til, eru eftirfarandi:
    Lagðar eru til tvenns konar breytingar á orðskýringum í 1. gr. frumvarpsins. Í fyrsta lagi er lagt til að hugtakið „friðun“ taki einnig til eggja og hreiðra friðaðra fugla. Er það í samræmi við 3. mgr. 8. gr. laga um fuglaveiðar og fuglafriðun, nr. 33/1966, sem lögum þessum er ætlað að leysa af hólmi. Breytingin er enn fremur í samræmi við Parísarsamþykktina frá 1956, Bernarsáttmálann og tilskipun ESB 79/409. Þá er lagt til að skilgreiningu á „lífsvæði“ verði breytt á þann hátt að hún sé ekki einskorðuð við land eins og frumvarpið gerir ráð fyrir, enda nær frumvarpið til sjófugla, sela, hvítabjarna og efnahagslögsögunnar, sbr. 2. gr.
    Lögð er til orðalagsbreyting á 2. gr. sem ekki þarfnast skýringar. Þá er lagt til að við ákvæðið bætist ný málsgrein þar sem kveðið er á um að lögunum sé ekki ætlað að taka til hvala. Um hvali gilda sérstök lög, lög um hvalveiðar, nr. 26/1949, sem fjalla bæði um veiðar, vernd og friðun tiltekinna hvalategunda. Þá gilda einnig um hvali ákvæði í Rekabálki Jónsbókar, Alþingisdómur um rekamark frá um 1300, Konungsbréf frá 23. júní 1779 og opið bréf frá 4. maí 1778.
    Lagt er til að heiti „villidýranefndar“ í 3. gr. verði breytt í „ráðgjafarnefnd um villt dýr“ þar sem mjög skiptar skoðanir eru um fyrrnefnda heitið. Bent hefur verið á að það geti verið villandi þar sem hugtakið „villidýr“ vísi í málvitund manna til stórra rándýra. Þá er lögð til orðalagsbreyting sem ekki þarfnast skýringar.
    Breytingin, sem lögð er til á 4. gr., er í samræmi við breytingu sem skýrð er í 3. tölul. og þarfnast ekki frekari skýringa.
    Breytingin, sem lögð er til á 5. gr., er ekki efnisleg en lagt er til að greinin verði umorðuð þar sem orðalagið í frumvarpinu þykir óvenjulegt.
    Lagt er til að 6. gr. verði breytt með þeim hætti að vísað sé beint til þeirra ákvæða laganna sem fela í sér undantekningar frá meginreglunni um friðun. Óþarft er talið að vísa sérstaklega til reglugerðarákvæða þar sem lögin kveða á um heimild til ráðherra í því efni. Þá er lögð til orðalagsbreyting á 2. mgr. sem gerir ákvæðið skýrara.
    Lagðar eru til nokkrar breytingar á 7. gr. frumvarpsins. Leitast er við að samræma fyrirkomulag varðandi setningu reglugerðarákvæða. Lagt er til að ráðherra leiti eftir beinum tillögum ráðgjafarnefndarinnar eða styðjist við umsagnir nefndarinnar. Þá er talið rétt að taka af öll tvímæli um að ákvarðanir um að aflétta friðun byggist einungis á þeim atriðum sem tiltekin eru í 1. mgr. 7. gr. og því er lagt til að orðin „fyrst og fremst“ falli brott. Þá er lagt til að í reglugerð verði kveðið á um hvaða fuglar teljist til „fágætra“ fugla og um skylduskil á þeim. Loks er lagt til að haft verði samráð við landeigendur þegar Náttúrufræðistofnun nýtir heimild skv. 6. mgr. og að forðast skuli óþarfa átroðning. Meiri hlutinn vill leggja áherslu á að ekki er ætlast til að það nægi að starfsmaður Náttúrufræðistofnunar tilkynni landeiganda um áform sín, heldur er mikilvægt að haft sé samráð við landeigandann. Hér var höfð til hliðsjónar 15. gr. laga nr. 60/1992, um Náttúrufræðistofnun Íslands. Aðrar breytingar sem lagðar eru til varða orðalag en meiri hlutinn vill leggja áherslu á að ákvarðanir ráðherra um að beita sér fyrir útrýmingu stofna séu byggðar á niðurstöðum vísindalegra rannsókna.
    Talið er rétt að taka skýrt fram að átt sé við „erlenda ríkisborgara“ í 1. mgr. 8. gr. en ekki er um efnisbreytingu að ræða. Lagt er til að hugtakið „efnahagslögsaga“ sé notað í stað hugtaksins „landhelgi“ í samræmi við síðari málsgrein 2. gr. Breytingin felur í sér að lögin munu gilda um svæðið allt að 200 mílum frá grunnlínum landhelgi en ekki einungis 12 mílna landhelgi. Breytingin er að öðru leyti í samræmi við þann rétt sem gildir innan efnahagslögsögunnar, sbr. 4. gr. laga nr. 41/1979, um landhelgi, efnahagslögsögu og landgrunn. Enn fremur er lagt til að við 8. gr. bætist reglur sem eru nú í 2. mgr. 3. gr. og 1. tölul. 5. gr. laga nr. 33/1966, um fuglaveiðar og fuglafriðun. Samkvæmt athugasemd við 8. gr. frumvarpsins felur ákvæðið ekki í sér breytingu frá gildandi rétti og telur meiri hlutinn m.a. af þeim sökum rétt að viðkomandi ákvæði í núgildandi lögum verði látin halda sér. Þá er lagt til að í stað opinnar reglugerðarheimildar í 6. mgr. verði skýrt kveðið á um að erlendum ferðamönnum, sem hyggjast veiða hér á landi, beri að hlíta sömu skilyrðum og sett eru gagnvart innlendum veiðimönnum. Meiri hlutinn telur eðlilegt að gerðar verði sömu kröfur til allra handhafa veiðikorta. Ekki eru lagðar til frekari breytingar á 8. gr. en bent er á að ákvæði greinarinnar varða álitaefni um eignarhald og umráðarétt á almenningum og afréttum sem ekki verður tekið á í frumvarpi þessu. Fallið hafa nokkrir hæstaréttardómar um álitaefnið. Má þar nefna Hrd. 1955:108, „Landmannaafréttardóm fyrri“, og Hrd. 1981:1584, „Landmannaafréttardóm síðari“. Í fyrri dómnum var talið að landeigendur ættu ekki ótvíræðan eignarrétt á Landmannaafrétti og í „Landmannaafréttardómi síðari“ var tekist á um það hvort ríkisvaldið teldist þá eiga eignarrétt á afréttinum. Hæstiréttur klofnaði í afstöðu sinni til þess hvort svo væri. Meiri hluti réttarins komst að þeirri niðurstöðu að íslenska ríkið hefði ekki sett fram fullnægjandi rök fyrir eignartilkalli til afréttarins og orðrétt sagði í dómsorði: „Alþingi hefur ekki sett lög um þetta efni, þó að það hefði verið eðlileg leið til að fá ákvörðun handhafa ríkisvalds um málsefnið.“ Minni hlutinn taldi að íslenska ríkið ætti beinan eignarrétt yfir afréttinum með þeim takmörkunum sem leitt gætu af lögmæltum og venjuhelguðum réttindum þeirra sem upprekstur ættu á svæðinu. Meiri hlutinn telur þá réttaróvissu, sem framangreindir dómar bera vott um, afar óæskilega.
    Lagt er til að gerðar verði nokkrar breytingar á 9. gr. Í fyrsta lagi er lagt til að undantekning í 4. tölul. taki til lunda og álku, langvíu og stuttnefju að því er varðar hefðbundna nýtingu hlunninda, sbr. 5. mgr. 19. gr. Í Grímsey mun t.d. tíðkað að veiða þær fuglategundir í háf og lagt er til að ekki verði hróflað við þeirri hefðbundnu nýtingu. Þá leggur meiri hlutinn til breytingu á ákvæði varðandi nýtingu netafugls. Frumvarpið gerir ráð fyrir að að nýting netafugls sé bönnuð en meiri hlutinn telur heldur langt gengið að banna notkun fuglsins til eigin þarfa. Ekki verður komið í veg fyrir að fugl slæðist í fiskinet sem lögð hafa verið og hætt er við að of ströng ákvæði dragi úr virðingu veiðimanna fyrir lögunum. Því er lagt til að önnur ráðstöfun en nýting veiðimanns sjálfs verði bönnuð með sama hætti og í 5. mgr. 19. gr. frumvarpsins en leggur áherslu á að koma beri, eftir því sem kostur er, í veg fyrir að fugl lendi í netum. Breyting, sem lögð er til varðandi 10. tölul., er annars vegar orðalagsbreyting þar sem orðið „tilbúnir“ þykir óþarft en auk þess er lagt til að heimilt verði að nota ljósgjafa við refa- og minkaveiðar. Refaskyttur hafa tíðkað að lýsa upp agn við skothús sem notuð eru til refaveiða að vetrarlagi. Þar sem um er að ræða veiðar sem að hluta til eru kostaðar af ríkissjóði og fyrirkomulagið getur sparað útgjöld þykir rétt að heimila það. Þá má færa fyrir því rök að minni líkur séu á að dýr sem leita í agnið særist ef agnið er upplýst. Þá er lagt til að orðaröð í 14. tölul. verði breytt þannig að skýrt sé að notkun sjálfvirkra skotvopna sé með öllu bönnuð en að notkun hálfsjálfvirkra skotvopna og handhlaðinna fjölskotabyssa sé heimil svo fremi þau séu ekki með skothylkjahólfum sem taki fleiri en tvö skothylki. Lagt er til að í stað orðsins „pumpa“ verði notuð orðin „handhlaðin fjölskotabyssa“. Betur er talið fara á því að nota síðarnefnda orðið enda þótt veiðimönnum sé tamt að nota orðið „pumpa“ yfir þessa tegund skotvopna. Enn fremur er lagt til að í 17. tölul. verði gerð undantekning varðandi selveiðar, auk fuglaveiða. Eðlilegt er talið að heimila selveiðar á bátum á sama hátt og fuglaveiðar. Þá leggur meiri hlutinn til að mörk í 17. tölul. verði lengd úr 50 m í 250 m, en fyrrnefnda vegalengdin þykir allt of stutt. Lagt er til að 2. mgr. verði flutt í 18. gr. þar sem hún er talin eiga betur heima. Loks leggur meiri hlutinn til að ákvarðanir umhverfisráðherra á grundvelli 3. mgr. 9. gr. verði teknar í samráði við ráðgjafarnefnd um villt dýr, auk orðalagsbreytingar sem ekki þarfnast skýringar.
    Lagt er til að í 10. gr. verði gert að skilyrði að fyrir liggi samþykki bæði ráðgjafarnefndarinnar og Náttúruverndarráðs og er það í samræmi við aukið vægi ráðgjafarnefndarinnar sem gert er ráð fyrir í öðrum breytingartillögum.
    Meiri hlutinn telur nauðsynlegt að kveðið verði á um það í 11. gr. hver annist útgáfu veiðikorta og telur eðlilegt að það verði falið embætti veiðistjóra, enda er gert ráð fyrir því í drögum að reglugerð um veiðikort. Þá er lagt til að tekið verði fram að veiðikortum sé ekki ætlað að taka til eggjatöku. Nefndin kynnti sér drög að reglugerð sem umhverfisráðherra hyggst setja um veiðikort, en nokkur umræða varð í nefndinni um stöðu landeigenda í þessu efni. Meiri hlutinn leggur til að lögleiddar verði sérstakar reglur er varða hlunnindabændur og gerir jafnframt að tillögu sinni að sama gjald verði tekið fyrir þau kort og almenn veiðikort. Eins og fram kemur í 11. gr. er gjaldi fyrir veiðikort ætlað að renna til rannsókna og stýringar á stofnum villtra dýra og eðlilegt er því að allir greiði sama gjald fyrir kortin. Þá leggur meiri hlutinn til að hámark gjaldsins verði lögbundið 1.500 kr.
    Lagt er til að uppsetningu og orðalagi 12. gr. verði breytt, m.a. þannig að greinin verði skýrari og auðskiljanlegri. Þá er sú breyting gerð á greininni frá því sem lagt var til í frumvarpinu að einungis sveitarstjórnum er ætlað að ráða menn til refaveiða á svæðum þar sem friðun refs er aflétt og eru refaveiðar óheimilar öðrum. Þó mega bændur og æðarræktendur eða aðilar á þeirra vegum skjóta refi sem búfénaði eða æðarvarpi stafar bein hætta af. Loks er lagt til að umhverfisráðherra geti heimilað sveitarstjórnum að láta veiða refi á tilteknum svæðum til viðbótar því sem veiðistjóri hefur talið nauðsynlegt. Reglur um greiðsluskyldu ríkissjóðs gilda ekki um þær veiðar.
    Breytingar, sem lagðar eru til á 13. gr., eru ekki efnislegar en fela í sér rökréttari framsetningu.
    Lagðar eru til breytingar á 14. gr. sem gera orðalag ákvæðisins skýrara.
    Lagt er til að í 15. gr. sé tekið fram að rottur og húsamýs, svo og hagamýs í húsum inni, séu ekki friðaðar og er breyting þessi í samræmi við breytingu sem lögð er til á 6. gr. frumvarpsins. Rétt þykir að hagamýs séu friðaðar úti í náttúrunni enda er tegundin hérlendis a.m.k. jafngömul landnámi.
    Lagt er til að í 16. gr. verði leiðrétt fjarlægð varðandi bann við skotum nærri friðlýstum látrum. Ekki var ætlunin að gera breytingu á frá núgildandi rétti en kveðið er á um þetta atriði í veiðitilskipun frá 20. júní 1849. Þar er vegalengdin um ½ dönsk míla sem samsvarar 3,7 km og lagt er til að þessi misskilningur verði leiðréttur. Einnig er lagt til að bannað verði að leggja net í sjó nær friðlýstu selalátri en 250 m, í stað ½ km eins og frumvarpið gerir ráð fyrir. Breytingin er í samræmi við 19. gr. frumvarpsins þar sem lagt er til að ekki megi leggja net nær æðarvarpi en 250 m.
    Lagt er til að uppsetningu 17. gr. verði breytt. Ekki er um efnisbreytingu að ræða heldur rökréttari framsetningu.
    Lagt er til að fyrri tímamörk í 2. tölul. 18. gr. verði flutt frá 20. ágúst til 1. september þar sem síðari hluta ágústmánaðar er enn mjög mikið um ófleyga eða illa fleyga fugla. Breytingin er einnig í samræmi við upphaf veiðitímabils í 3. tölul. og ætti einnig að auðvelda eftirlit. Þá er lagt til að dagsetningu í 3. tölul. 18. gr. verði breytt úr 19. maí í 30. apríl. Fuglafræðingar hafa bent á að svartfugl leiti í fuglabjörg löngu fyrir 19. maí og að eðlilegt sé að veiðum á þeim sé lokið þegar varpundirbúningur hefst. Vorveiðar á þessum fuglategundum munu alfarið bannaðar á öðrum Norðurlöndum. Enn fremur er lagt til að bjartmáfur verði felldur út úr 2. tölul. þar sem sérfræðingar á sviði fuglafræði telja óeðlilegt að sú fuglategund falli undir ákvæðið. Bjartmáfur, sem er vetrargestur hér á landi, hefur aldrei verið veiddur hér til matar né verið til óþurftar eins og sumar aðrar tegundir máfa. Einnig er lagt til að kjói falli undir 2. tölul. ákvæðisins og verði því friðaður yfir varptímann með þeirri undantekningu að ætíð sé heimilt að skjóta kjóa þar sem æðarvarpi stafar hætta af. Lagt er til að umhverfisráðherra geti ákveðið svæðisbundna friðun að ósk viðkomandi sveitarstjórnar innan tiltekinna tímamarka. Fram kom í umfjöllun nefndarinnar um málið að mikil umferð veiðimanna getur valdið truflun og jafnvel hættu ekki síst um göngur á haustmánuðum. Þá fjölgar ferðamönnum sem leggja leið sína á ákveðin svæði í óbyggðum utan hefðbundins ferðamannatíma og nauðsynlegt getur verið að takmarka veiðar tímabundið til að koma í veg fyrir árekstra. Talið er mikilvægt að sveitarstjórnir geti því ef ástæða þykir til óskað eftir friðun á tilteknum stöðum. Þá er lagt til að bannað verði að fljúga flugvélum og vera með annan óþarfa hávaða nærri fuglabjörgum, svo sem vegna umferðar hraðbáta. Loks er lagt til að ákvæði um að óheimilt sé að veiða fugl í sárum verði flutt í 18. gr. Ákvæðið er talið eiga betur heima í þeirri grein.
    Sú breyting, sem lögð er til á 19. gr., er ekki efnisleg en í henni felst að taldar eru upp þær tegundir sem heimilt er að taka egg frá í stað þess að tiltaka undan hvaða tegundum sé óheimilt að taka egg. Þá er lagt til að kveðið verði á um að auk andareggja verði óheimilt að bjóða til sölu, selja, kaupa, gefa né þiggja að gjöf heiðargæsaregg.
    Breytingin, sem lögð er til á 20. gr., er einungis orðalagsbreyting.
    Lagt er til að gildistökutími frumvarpsins verði 1. júlí 1994. Þá leggur meiri hlutinn til að ákvæði Jónsbókar, sem vísað er til í 1. tölul. 22. gr., haldi gildi sínu þar sem engin rök eru til þess að þau verði felld brott í tengslum við gildistöku þessara laga. Þá er lagt til að tiltekið verði hvaða ákvæði tilskipunar um veiði frá 20. júní 1849 falli brott er frumvarp þetta verður að lögum. Loks er lagt til að 11. tölul. falli brott þar sem hann er talinn ónákvæmur.
    Lagt er til að orðaröð í fyrirsögn IV. kafla verði breytt til samræmis við heiti frumvarpsins.
    Lagt er til að orðin „öðrum en hvölum“ verði felld brott úr heiti frumvarpsins. Betur þykir fara á því að tekið verði á þessu atriði með sérstakri skýringu í 2. gr. frumvarpsins.
     Petrína Baldursdóttir, Árni M. Mathiesen, Árni R. Árnason og Lára Margrét Ragnarsdóttir rita undir nefndarálit þetta með fyrirvara. Þau flytja ásamt Tómasi Inga Olrich, sem skilar sérstöku nefndaráliti, breytingartillögur sem fela í sér að Náttúrufræðistofnun Íslands gegni því hlutverki sem veiðistjóra er falið samkvæmt frumvarpi þessu. Þau munu gera grein fyrir tillögum sínum í umræðum um málið. Þá rita Kristín Einarsdóttir, Hjörleifur Guttormsson og Ólafur Ragnar Grímsson undir með fyrirvara varðandi 16. gr. frumvarpsins þar sem þau telja að málefni varðandi seli eigi að heyra undir umhverfisráðherra. Jón Helgason ritar einnig undir með fyrirvara, m.a. vegna 16. gr., þar sem hann telur að nýting selastofna eigi að heyra undir landbúnaðarráðherra. Þessir nefndarmenn munu flytja breytingartillögur varðandi 16. gr.

Alþingi, 20. apríl 1994.

Kristín Einarsdóttir,

Jón Helgason,

Árni M. Mathiesen,

form., frsm., með fyrirvara.

með fyrirvara.

með fyrirvara.

Hjörleifur Guttormsson,

Petrína Baldursdóttir,

Árni R. Árnason,

með fyrirvara.

með fyrirvara.

með fyrirvara.

Lára Margrét Ragnarsdóttir,

Ólafur Ragnar Grímsson,

með fyrirvara.

með fyrirvara.