Ferill 171. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1996. – 1066 ár frá stofnun Alþingis.
121. löggjafarþing. – 171 . mál.
188. Frumvarp til laga
um atvinnuleysistryggingar.
(Lagt fyrir Alþingi á 121. löggjafarþingi 1996.)
I. KAFLI
Skilyrði bótaréttar.
1. gr.
Launamenn og sjálfstætt starfandi einstaklingar, sem verða atvinnulausir, eiga rétt á bótum úr Atvinnuleysistryggingasjóði samkvæmt því sem fyrir er mælt í lögum þessum, enda séu þeir í atvinnuleit og fullfærir til vinnu.Félagsmálaráðherra skal, að fenginni umsögn stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs, setja nánari reglur um hvaða skilyrðum sjálfstætt starfandi einstaklingar skulu fullnægja til þess að njóta bóta úr sjóðnum. M.a. skulu settar reglur um hvaða skilyrðum menn verða að fullnægja til þess að teljast sjálfstætt starfandi og vera atvinnulausir.
Ráðherra er heimilt, að fenginni umsögn stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs, að ákveða að aðrir hópar en launamenn og sjálfstætt starfandi einstaklingar geti notið bóta úr sjóðnum gegn greiðslu iðgjalda. Um bótarétt þessara hópa skal kveða á í reglugerð.
2. gr.
Rétt til bóta samkvæmt lögum þessum hafa þeir sem fullnægja eftirtöldum skilyrðum, sbr. þó 5. gr.:Prentað upp.
Við ákvörðun bóta samkvæmt framangreindu teljast ekki með þeir dagar er maður hefur verið í verkfalli eða verkbann tekur til.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs er heimilt að setja reglur um að þeir sem eru á aldrinum 16–18 ára skuli undir sérstökum kringumstæðum eiga bótarétt. Reglur þessar skulu hljóta staðfestingu félagsmálaráðherra.
3. gr.
Sá sem fullnægir skilyrðum um bótarétt en tekur að stunda nám eða verður að hverfa frá vinnu af heimilisástæðum, svo sem vegna veikinda barna eða maka eða vegna umönnunar aldraðs foreldris, heldur í allt að 24 mánuði þeim bótarétti sem hann hafði áunnið sér. Sama á við um þá sem sviptir eru frelsi sínu með dómi.Á sama hátt og kveðið er á um í 1. mgr. heldur sá sem fer í fæðingarorlof áunnum bótarétti í allt að sex mánuði.
4. gr.
Ef sá sem hefur áunnið sér rétt til bóta verður að hverfa frá vinnu vegna veikinda, heldur hann þeim bótarétti þegar hann verður vinnufær á ný, enda sanni hann veikindin með læknisvottorði ef hann sækir um atvinnuleysisbætur að loknum veikindum.Bótarétt getur enginn öðlast vegna atvinnuleysis sem stafar af veikindum hans.
Svæðisvinnumiðlun getur óskað eftir að umsækjandi leggi fram vottorð um vinnufærni sína sé um skerta vinnufærni að ræða.
Svæðisvinnumiðlun er heimilt að leita álits trúnaðarlæknis á vinnufærni umsækjanda.
5. gr.
Þrátt fyrir ákvæði 1.–4. gr. eiga eftirtaldir einstaklingar ekki rétt á atvinnuleysisbótum:II. KAFLI
Fjárhæð bóta og bótatímabil.
6. gr.
Einstaklingur, sem öðlast bótarétt samkvæmt ákvæðum þessara laga, á rétt á bótum frá og með fyrsta skráningardegi, sbr. þó 10. gr., enda hafi tekjur hans síðustu tólf mánuði fyrir skráningu eigi verið hærri að meðaltali en sem nemur tvöföldum atvinnuleysisbótum á mánuði.Nú voru tekjur viðkomandi síðustu tólf mánuði fyrir skráningu hærri að meðaltali en sem nemur tvöföldum atvinnuleysisbótum á mánuði og frestast þá réttur til atvinnuleysisbóta þar til meðaltekjur fyrir liðinn mánuð verða jafnháar tvöföldum atvinnuleysisbótum. Nánari reglur um útreikning biðtíma skal félagsmálaráðherra setja með reglugerð að fenginni umsögn stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs.
Atvinnuleysisbætur skulu greiðast fyrir alla daga nema laugardaga og sunnudaga á hverju bótatímabili.
Nú fær hinn atvinnulausi tilfallandi vinnu dag og dag og skulu atvinnuleysisbætur hans þá skerðast vegna þessarar vinnu til samræmis við unninn stundafjölda og hlutfall bótaréttar hans, þannig að samtals átta stunda vinna valdi skerðingu hámarksbóta í einn dag. Slík tilfallandi vinna skal ekki hafa áhrif á áunninn rétt til atvinnuleysisbóta fyrr en hún nemur samtals 173 vinnustundum á hverju tólf mánaða eða styttra tímabili.
7. gr.
Hámarksdagpeningar atvinnuleysistrygginga skulu nema 2.433 kr. á dag. Lágmarksbætur eru 1 / 4 hluti sömu fjárhæðar. Atvinnuleysisbætur launamanns skulu þó aldrei vera hærri en sem svarar dagvinnulaunum síðustu sex mánuði fyrir skráningu og atvinnuleysisbætur sjálfstætt starfandi einstaklings aldrei hærri en sem svarar reiknuðu endurgjaldi, sem tryggingagjald hefur verið greitt af, síðustu sex mánuði fyrir skráningu.Fjárhæð hámarksbóta kemur til endurskoðunar við afgreiðslu fjárlaga ár hvert með tilliti til þróunar launa, verðlags og efnahagsmála. Þó er félagsmálaráðherra heimilt, að fengnu samþykki ríkisstjórnar, að breyta bótafjárhæð um allt að 3% frá forsendum fjárlaga ef verulegar breytingar verða á þjóðhagsforsendum frá afgreiðslu fjárlaga.
Til viðbótar fjárhæð bóta skv. 1. og 2. mgr. skal greiða þeim sem hafa framfærsluskyldu gagnvart börnum yngri en 18 ára 4% af fjárhæð dagpeninga með hverju barni. Nú annast Innheimtustofnun sveitarfélaga innheimtu meðlags vegna barns og skal þá fjárhæðin renna beint til stofnunarinnar á móti kröfum hennar á hendur hinum meðlagsskylda.
Af atvinnuleysisbótum greiðir hinn atvinnulausi 4% í lífeyrissjóð og Atvinnuleysistryggingasjóður 6%.
Elli- og örorkulífeyrir, svo og örorkustyrkur frá Tryggingastofnun ríkisins, skal koma til frádráttar atvinnuleysisbótum. Sama gildir um greiðslur úr almennum og frjálsum lífeyrissjóðum. Nú fær hinn atvinnulausi ekki fullar atvinnuleysisbætur og skal þá eingöngu skerða bæturnar hlutfallslega.
8. gr.
Hámarksbætur greiðast þeim sem hafa verið í fullu starfi síðustu tólf mánuði. Sé því skilyrði ekki fullnægt lækkar bótafjárhæð í hlutfalli við starfstímabil og starfshlutfall á síðustu tólf mánuðum þar til lágmarksbótarétti er náð, sbr. 4. tölul. 1. mgr. 2. gr. og 1. mgr. 7. gr. Bótahlutfall getur þó aldrei orðið hærra en sem nemur því starfshlutfalli sem maður er reiðubúinn að ráða sig í.Bætur vegna barna skv. 3. mgr. 7. gr. skerðast ekki.
Nú hefur umsækjandi, sem áunnið hefur sér bótarétt, auk þess stundað skólanám á síðustu tólf mánuðum í ekki skemmri tíma en sex mánuði og lokið námi eða einsýnt þykir að hann hafi hætt námi, og skal þá reikna honum 13 vikur vegna námsins til viðbótar vinnuframlagi hans. Nú á umsækjandi geymdan bótarétt, sbr. 3. og 4. gr., og fær hann þá bætur í samræmi við það, nema starfstími hans eftir að hann hóf að nýju störf gefi tilefni til annars.
Hafi umsækjandi notið atvinnuleysisbóta á síðustu tólf mánuðum skal reikna honum
bótadaga á því tímabili til starfstíma í sama hlutfalli og bótaréttur hans var.
Atvinnuleysistryggingasjóður semur skrá um ákvörðun dagpeninga. Skráin skal tilgreina 76 þrep, frá 25% til 100% bóta, þannig að bætur hækki um 1% hámarksbóta við hvert þrep eftir starfstíma og starfshlutfalli.
Við ákvörðun bóta til manns, sem starfaði sem launamaður áður en hann varð atvinnulaus, er heimilt að taka tillit til starfstímabila sem hann á að baki í EES-landi, enda hafi hann fallið undir löggjöf um bætur vegna atvinnuleysis í því landi og leggi fram tilskilin vottorð um áunnin starfstímabil og tryggingatímabil þar. Ráðherra setur með reglugerð nánari reglur um hvaða skilyrðum þarf að vera fullnægt til að njóta réttar samkvæmt framangreindu.
9. gr.
Bótatímabil skal að hámarki vera fimm ár. Nú fær maður, sem er byrjaður á bótatímabili, launaða vinnu og framlengist þá bótatímabil hans sem svarar starfstímabilum. Nýtt bótatímabil getur hafist að liðnum tólf mánuðum frá því að bótatímabili lauk, enda eigi maður að baki samtals a.m.k. sex mánaða launaða vinnu eftir að bótatímabili lauk.Þau tímabil, sem hinn atvinnulausi tekur þátt í úrræðum á vegum svæðisvinnumiðlunar sem styrkt eru af sjóðnum, teljast hluti bótatímabils.
III. KAFLI
Bætur vegna samdráttar og gjaldþrota fyrirtækja.
10. gr.
Nú ber nauðsyn til að skerða dagvinnutíma starfsmanna vegna samdráttar í starfsemi fyrirtækis og skal þá greiða starfsmönnum þann hluta þeirra atvinnuleysisbóta sem þeir eiga rétt á sem svarar til skerðingar dagvinnutímans, enda taki ráðstafanir þessar almennt til starfsmanna fyrirtækisins eða starfsmanna í einstökum greinum starfsemi þess ef um fleiri en eina er að ræða. Fyrirsjáanlega skerðingu vinnutíma skal atvinnurekandi tilkynna fyrir fram til stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs og gera ítarlega grein fyrir ástæðum samdráttar. Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs staðreynir skrána, svo og síðari upplýsingar um það fólk sem skerðingin tekur til, og sendir til viðkomandi úthlutunarnefndar atvinnuleysisbóta sem síðan úrskurðar um bótarétt. Tilkynningu skal fylgja skrá um það starfsfólk sem ráðgert er að skerðingin taki til ásamt upplýsingum um starfshlutfall einstakra starfsmanna hjá fyrirtækinu á síðustu tólf mánuðum áður en til skerðingar kemur.Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs er heimilt að synja um greiðslu atvinnuleysisbóta samkvæmt þessari grein ef hún telur að fyrirtæki hafi ekki tilgreint nægilegar ástæður samdráttar. Ekki verða greiddar bætur samkvæmt þessari grein lengur en 30 bótadaga fyrir hvern starfsmann á almanaksári. Komi til uppsagna starfsmanna falla greiðslur niður og eiga þeir ekki bótarétt að nýju fyrr en að loknum uppsagnarfresti.
11. gr.
Atvinnuleysistryggingasjóður skal tryggja launafólki fyrirtækja, sem verða gjaldþrota, rétt til greiðslu atvinnuleysisbóta þann tíma sem það er án atvinnu á uppsagnarfresti meðan það bíður eftir endanlegu uppgjöri á launakröfum sínum samkvæmt lögum um ábyrgðasjóð launa vegna gjaldþrota.IV. KAFLI
Um missi bótaréttar.
12. gr.
Samkvæmt ákvörðun úthlutunarnefndar getur það valdið missi bótaréttar ef sá sem skráður er atvinnulaus tekur ekki þátt í gerð starfsleitaráætlunar á vegum svæðisvinnumiðlunar eða fylgir ekki slíkri áætlun, þar á meðal hafnar úrræðum svæðisvinnumiðlunar skv. e-lið 1. mgr. 10. gr. laga um vinnumarkaðsaðgerðir. Um missi bótaréttar gilda ákvæði 4. tölul. 5. gr. laga þessara.Þeim sem ekki hefur gert starfsleitaráætlun er skylt að láta skrá sig vikulega hjá viðurkenndum skráningaraðila. Geti umsækjandi ekki látið skrá sig vegna veikinda skal hann láta skrá sig næsta dag sem honum er unnt.
Skrái hinn atvinnulausi sig ekki á tilskildum degi skal hann sæta missi bóta fyrir þá daga sem liðnir eru frá síðustu skráningu þar til hann skráir sig á ný.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs getur, að fengnum tillögum svæðisráðs svæðisvinnumiðlunar, ákveðið að á afmörkuðum svæðum og í tiltekinn tíma skuli skráning skv. 2. mgr. fara fram með öðrum hætti en vikulega.
13. gr.
Það veldur missi bótaréttar að neita starfi sem býðst fyrir milligöngu svæðisvinnumiðlunar eða á annan sannanlegan hátt, enda sé vinnan heimil að lögum og laun fyrir hana og starfskjör öll í samræmi við 1. gr. laga um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda, nr. 55/1980.Bótaréttur fellur ekki niður þótt sá sem notið hefur bóta í skemmri tíma en fjórar vikur hafni vinnu í starfsgrein sem hann hefur ekki áður stundað, enda séu góðar líkur á að hann muni fá vinnu í sinni starfsgrein.
Þegar hafnað er vinnu fjarri heimili metur úthlutunarnefnd hvort það skuli varða missi bótaréttar og skal þá gætt m.a. heimilisástæðna umsækjanda.
Nú býðst hinum atvinnulausa hlutastarf og skal þá úthlutunarnefnd meta með hliðsjón af möguleikum hans á fullu starfi, sbr. og 6. tölul. 1. mgr. 2. gr. laga þessara, hvort honum sé eftir atvikum rétt eða skylt að taka hlutastarfi. Ráði maður sig í hlutastarf getur hann samkvæmt ákvörðun úthlutunarnefndar notið þess hluta bótaréttar síns sem er umfram starfshlutfall hans í allt að sex mánuði. Að þeim tíma liðnum falla bætur niður nema maður kjósi að segja upp hlutastarfi í þeim tilgangi að leita sér að fullu starfi. Ákvæði 4. tölul. 5. gr. á ekki við um þá sem segja upp starfi sínu af þessari ástæðu.
Um missi bótaréttar samkvæmt þessari grein gilda að öðru leyti ákvæði 4. tölul. 5. gr.
14. gr.
Þeim sem sæta biðtíma eftir bótum er skylt að hlíta reglum um eftirlit með því að bótaskilyrðum sé fullnægt og skylt að taka starfi sem býðst að viðlögðum missi bóta samkvæmt almennum reglum þessara laga.15. gr.
Sá sem reynir að afla sér bóta með því að gefa vísvitandi rangar eða villandi upplýsingar eða leyna upplýsingum um hagi sína missir rétt til bóta.Fyrsta brot varðar missi bóta í 2–6 mánuði en ítrekað brot í 1–2 ár.
V. KAFLI
Ákvörðun bóta og málskot.
16. gr.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs skal í hverju umdæmi svæðisvinnumiðlunar skipa fimm manna úthlutunarnefnd til fjögurra ára í senn. Einn nefndarmaður skal skipaður samkvæmt tilnefningu Alþýðusambands Íslands, einn samkvæmt tilnefningu Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, einn samkvæmt tilnefningu Vinnuveitendasambands Íslands og einn samkvæmt tilnefningu Vinnumálasambandsins. Formenn nefndanna skulu skipaðir án tilnefningar. Varamenn skulu skipaðir á sama hátt og aðalmenn. Nefndarmenn skulu vera búsettir í umdæmi svæðisvinnumiðlunar.Úthlutunarnefnd ákvarðar bætur og missi bóta samkvæmt lögum þessum.
Umsækjanda og Atvinnuleysistryggingasjóði skal tilkynnt um ákvörðun úthlutunarnefndar. Þessum aðilum er heimilt að skjóta ákvörðun úthlutunarnefndar til úrskurðarnefndar atvinnuleysisbóta, sbr. 17. gr., innan tveggja vikna frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðunina. Málskot frestar ekki réttaráhrifum ákvörðunar.
Svæðisvinnumiðlun skal sjá úthlutunarnefnd fyrir nauðsynlegri aðstoð og aðstöðu.
Þóknun til úthlutunarnefnda greiðist úr Atvinnuleysistryggingasjóði samkvæmt ákvörðun sjóðstjórnar.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs er heimilt að ákveða að fleiri en ein úthlutunarnefnd séu starfandi í umdæmi svæðisvinnumiðlunar ef það er talið nauðsynlegt með tilliti til fjölda atvinnulausra í umdæminu.
17. gr.
Félagsmálaráðherra skipar þriggja manna úrskurðarnefnd atvinnuleysisbóta til fjögurra ára í senn. Varamenn skulu skipaðir á sama hátt.Nefndarmenn skulu hafa víðtæka þekkingu á vinnumarkaðinum. Formaður og varamaður hans skulu fullnægja skilyrðum til þess að vera skipaðir héraðsdómarar. Úrskurðir nefndarinnar fela í sér endanlega stjórnvaldsákvörðun.
Kostnaður af störfum nefndarinnar greiðist úr Atvinnuleysistryggingasjóði samkvæmt ákvörðun ráðherra.
Atvinnuleysistryggingasjóður skal sjá til þess að úrskurðir nefndarinnar séu gefnir út árlega.
VI. KAFLI
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs og skrifstofuhald sjóðsins.
18. gr.
Félagsmálaráðherra skipar níu manna stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs til fjögurra ára í senn. Alþýðusamband Íslands og Vinnuveitendasamband Íslands skulu tilnefna tvo stjórnarmenn hvor aðili og tvo til vara. Bandalag starfsmanna ríkis og bæja, Bandalag háskólamanna, Samband íslenskra sveitarfélaga og Vinnumálasambandið skulu tilnefna einn stjórnarmann hver aðili og einn til vara. Ráðherra skipar formann án tilnefningar og varaformann úr hópi aðalmanna.Aðalmenn stjórnarinnar skulu kjósa úr sínum hópi þriggja manna framkvæmdaráð. Formaður stjórnar skal eiga sæti í því. Ráðið hefur heimild til þess að taka fullnaðarákvarðanir um mál sem ekki fela í sér stefnubreytingar fyrir sjóðinn. Öll stjórnin skal taka þátt í gerð umsagna og tillagna um breytingar á lögum og reglum um sjóðinn og meiri háttar ákvörðunum sem snerta fjárhag hans.
Þóknun stjórnarmanna greiðist úr Atvinnuleysistryggingasjóði samkvæmt ákvörðun ráðherra.
19. gr.
Vinnumálastofnun annast sjóðsvörslu, reikningshald og daglega afgreiðslu, þar með talda útborgun bóta, fyrir Atvinnuleysistryggingasjóð í umboði sjóðsstjórnar og undir umsjá og eftirliti hennar. Félagsmálaráðherra getur ákveðið annað fyrirkomulag að fenginni umsögn sjóðstjórnar.Kostnaður af rekstri sjóðsins greiðist af tekjum hans.
VII. KAFLI
Tekjur Atvinnuleysistryggingasjóðs.
20. gr.
Tekjur Atvinnuleysistryggingasjóðs eru:VIII. KAFLI
Fjárreiður Atvinnuleysistryggingasjóðs.
21. gr.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs tekur ákvarðanir um ávöxtun fjár sjóðsins. Skal þess gætt að sjóðurinn hafi nægilegt laust fé til að standa við skuldbindingar sínar.22. gr.
Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs er heimilt að veita styrki vegna úrræða fyrir atvinnulausa á vegum svæðisvinnumiðlana. Stjórninni er enn fremur heimilt að veita styrki til þess að aðstoða atvinnulausa við búferlaflutninga vegna atvinnutilboða.Stjórnin skal setja reglur um styrki samkvæmt þessari grein sem hljóta skulu staðfestingu félagsmálaráðherra.
23. gr.
Reikningar Atvinnuleysistryggingasjóðs skulu endurskoðaðir af Ríkisendurskoðun og birtir ár hvert í Lögbirtingablaði.IX. KAFLI
Ýmis ákvæði.
24. gr.
Eigi má gera fjárnám í bótum samkvæmt lögum þessum sem ekki hafa verið greiddar hinum atvinnulausa. Eigi má heldur taka bætur til greiðslu opinberra gjalda annarra en staðgreiðslu opinberra gjalda. Óheimilt er að draga félagsgjöld til stéttarfélaga af bótum nema skriflegt samþykki hins atvinnulausa liggi fyrir.25. gr.
Skattstjórum, Tryggingastofnun ríkisins og Innheimtustofnun sveitarfélaga er skylt að láta Atvinnuleysistryggingasjóði og úthlutunarnefndum í té upplýsingar sem nauðsynlegar eru við framkvæmd laga þessara.Með einstaklingsbundnar upplýsingar, sem Atvinnuleysistryggingasjóði eru látnar í té samkvæmt þessari grein, skal farið sem trúnaðarmál.
26. gr.
Það varðar sektum að gefa rangar upplýsingar eða leyna upplýsingum í því skyni að að fá bætur greiddar eða aðstoða við slíkt athæfi. Um meðferð slíkra mála fer samkvæmt lögum um meðferð opinberra mála.Nú hefur maður aflað sér bóta með sviksamlegu athæfi og skal hann þá til viðbótar missi bóta skv. 15. gr. endurkrafinn um allt að tvöfaldri þeirri bótafjárhæð sem þannig var aflað.
27. gr.
Atvinnuleysistryggingasjóði er heimilt fyrir hönd þar til bærrar stofnunar í EES-landi að greiða ríkisborgara í EES-ríki, sem hingað kemur í atvinnuleit, atvinnuleysisbætur, enda endurgreiði sú stofnun sjóðnum þær fjárhæðir sem þannig eru inntar af hendi.28. gr.
Heimilt er að birta sem reglugerðir reglur Evrópusambandsins um atvinnuleysisbætur, enda eigi ákvæði þeirra stoð í lögum þessum.29. gr.
Félagsmálaráðherra skal að tillögu sjóðstjórnar setja nánari ákvæði um framkvæmd þessara laga.30. gr.
Lög þessi öðlast gildi 1. júlí 1997. Jafnframt falla úr gildi lög um atvinnuleysistryggingar, nr. 93/1993, með síðari breytingum.Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Ákvæði 1. tölul. 1. mgr. 2. gr. laganna á ekki við um þá einstaklinga sem orðnir eru 16 ára og eru á atvinnuleysisbótum við gildistöku laga þessara.
II.
Hafi maður verið á atvinnuleysisbótum 1. júlí 1994 og samfellt síðan getur bótatímabil hans að hámarki varað til 1. júlí 1999. Nú hefst bótatímabil eftir 1. júlí 1994 og viðkomandi hefur verið samfellt á atvinnuleysisbótum fram að gildistöku laga þessara og getur þá bótatímabil að hámarki orðið fimm ár.
III.
Ákvæði 1. mgr. 12. gr. laga þessara tekur gildi 1. janúar 1998.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Drög að frumvarpi þessu voru samin af nefnd er skipuð var af félagsmálaráðherra 13. júlí 1995. Í nefndinni voru Hervar Gunnarsson, tilnefndur af Alþýðusambandi Íslands, Jón H. Magnússon, tilnefndur af Vinnuveitendasambandi Íslands, Jón Rúnar Pálsson, tilnefndur af Vinnumálasambandinu og Nikulás Einarsson, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Einnig áttu sæti í nefndinni alþingismennirnir Ögmundur Jónasson og Einar Oddur Kristjánsson. Formaður nefndarinnar var Hjálmar Árnason alþingismaður. Nefndin lauk störfum 21. mars 1996. Samhliða gerð þessa frumvarps vann nefndin að samningu frumvarps til laga um vinnumarkaðsaðgerðir þar sem gert er ráð fyrir nýskipan í skipulagi og framkvæmd vinnumiðlunar hér á landi. Nefndin stóð einhuga að baki frumvarpinu um vinnumarkaðsaðgerðir en ágreiningur var í nefndinni um þetta frumvarp og urðu lyktir þær að Hervar Gunnarsson og Ögmundur Jónasson stóðu ekki að því.
Frumvarpi þessu um atvinnuleysistryggingar, verði það að lögum, er ætlað að koma í stað laga um atvinnuleysistryggingar, nr. 93/1993, ásamt síðari breytingum. Meginefni frumvarpsins er eftirfarandi:
Enn fremur er lagt til að þriggja manna framkvæmdaráð annist afgreiðslu mála sem ekki fela í sér stefnubreytingar fyrir sjóðinn.
Að öðru leyti er vísað til athugasemda við einstakar greinar frumvarpsins.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um þau þrjú grundvallarskilyrði sem maður verður að fullnægja til þess að geta átt bótarétt, þ.e. að vera atvinnulaus, vera í atvinnuleit og fullfær til vinnu. Efnislega felur greinin í sér þær breytingar á 1. gr. gildandi laga að áréttað er að atvinnulausir verði að vera fullfærir til vinnu til að geta notið atvinnuleysisbóta, en hliðstætt ákvæði er nú að finna í 5. tölul. 21. gr. laganna þar sem segir að þeir sem ófærir eru til vinnu af heilsufarsástæðum eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum.
Í 2. mgr. greinarinnar er hliðstætt ákvæði og í 2. mgr. 1. gr. gildandi laga um að ráðherra skuli setja nánari reglur um hvaða skilyrðum sjálfstætt starfandi einstaklingar skulu fullnægja til þess að geta notið bóta úr sjóðnum. Úr lagatextanum hefur verið fellt brott það skilyrði fyrir bótarétti sjálfstætt starfandi einstaklinga að atvinnurekstri hafi verið hætt þar sem talin er þörf á sveigjanlegri reglum um það efni. Er gert ráð fyrir að ráðherra setji nánari reglur um hvaða skilyrðum sjálfstætt starfandi einstaklingar verði að fullnægja til þess að teljast atvinnulausir.
Ákvæði 3. mgr. felur í sér þau nýmæli að opnað er fyrir þann möguleika að aðrir hópar en sjálfstætt starfandi einstaklingar og launamenn, svo sem námsmenn og heimavinnandi fólk, geti með greiðslu iðgjalda til sjóðsins öðlast bótarétt úr honum samkvæmt sérstökum reglum sem ráðherra setur að fenginni umsögn stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs.
Lagt er til að 3. mgr. 1. gr. gildandi laga, sem kveður á um að stjórn sjóðsins skuli veita stéttarfélögum aðild að sjóðnum og að lögin taki ekki til þeirra sem tryggður er réttur til atvinnuleysisbóta með öðrum lögum, verði felld brott, enda á hún ekki lengur við eftir lagabreytingar sem gerðar hafa verið á undanförnum árum.
Um 2. gr.
Grein þessi er hliðstæð 16. gr. gildandi laga. Þó eru eftirfarandi efnislegar breytingar lagðar til:
Aldurslágmark til þess að njóta bóta verði hækkað úr 16 árum í 18 ár, sbr. 1. tölul. Skv. 3. mgr. 2. gr. frumvarpsins er þó heimilt að setja reglur um rétt 16–18 ára einstaklinga til bóta undir sérstökum kringumstæðum. Þær kringumstæður, sem hér eru hafðar í huga, eru fyrst og fremst þær að viðkomandi sé ekki fært að stunda skólanám af ástæðum sem hann ræður ekki við, svo sem af fjárhagsástæðum eða vegna þess að námsgetu skortir.
Lagt er til að það verði ótvírætt skilyrði bótaréttar að umsækjandi hafi óbundna heimild til þess að ráða sig til vinnu hér á landi, sbr. 3. tölul. Ákvæði þar að lútandi er ekki að finna í gildandi lögum sem hefur valdið vafa í framkvæmd. Þeir sem hafa óbundna heimild til þess að ráða sig til vinnu hér á landi eru íslenskir ríkisborgarar, þeir sem fengið hafa óbundið atvinnuleyfi skv. 8. gr. laga um atvinnuréttindi útlendinga, nr. 133/1994, og erlendir ríkisborgarar sem ekki þarf að sækja um atvinnuleyfi fyrir, sbr. 13. gr. sömu laga, en það eru fyrst og fremst ríkisborgarar ríkja sem eiga aðild að samningi um Evrópska efnahagssvæðið.
Til þess að auðvelda framkvæmd er í frumvarpinu lagt til að bótaréttur grundvallist á starfstímabilum og starfshlutfalli í stað þess að miðað sé við unnar dagvinnustundir. Í stað þess að miða lágmarksbótarétt við að umsækjandi eigi að baki 425 dagvinnustundir á tólf mánuðum í vinnu sem tryggingagjald hefur verið greitt af, sbr. 3. tölul. 1. mgr. 16. gr. gildandi laga, er miðað við 10 vikna vinnu á síðustu tólf mánuðum miðað við fullt starf, en hlutfallslega lengri tíma ef um hlutastarf hefur verið að ræða. Í þessu sambandi er í raun átt við ráðningartímabil, en í því felst að orlofstími reiknast með við ákvörðun á starfstímabili. Frávik frá skilyrði um tryggingagjaldsskylda vinnu eru hugsanleg á grundvelli svonefndrar fimm ára reglu í 17. gr. Norðurlandasamnings um almannatryggingar, sbr. lög nr. 46/1993, en samkvæmt henni geta norrænir ríkisborgar og aðrir sem samningurinn tekur til átt rétt á því að öðlast strax við flutning rétt til atvinnuleysisbóta án þess að hafa unnið í því landi þar sem bóta er krafist.
Ákvæði um ákvörðun á vinnuframlagi sjálfstætt starfandi einstaklinga er óbreytt frá gildandi lögum að öðru leyti en því að til þess að gæta samræmis milli launamanna og sjálfstætt starfandi einstaklinga er lagt til að miðað verði við skil á tryggingagjaldi síðustu tólf mánuði áður en sótt er um bætur í stað þess að miða við síðustu tólf mánuði áður en sjálfstæðri starfsemi var hætt.
Lögð er til breyting á reglum um ákvörðun á vinnuframlagi sjómanna til samræmis við það að í frumvarpinu er lagt til að bótaréttur grundvallist á starfshlutfalli og starfstíma. Skv. 3. tölul. 1. mgr. 16. gr. gildandi laga skal til þess að finna dagvinnustundir sjómanna margfalda fjölda skráningardaga með átta. Lagt er til að áfram verði miðað við lögskráningardaga sjómanns og að 21,67 lögskráningardagar teljist vera eins mánaðar vinna. Deilitalan 21,67 er sú sama og notuð er af aðilum vinnumarkaðarins þegar verið er að reikna út dagkaup fyrir virkan dag. Um er að ræða meðaltal mánudaga til föstudaga, þ.e. 52 vikur x 5 dagar = 260 dagar. Við útreikning á meðaltali á mánuði er deilt í 260 með 12 sem gefur niðurstöðuna 21,67 dagar á mánuði. Þegar sjómaður hefur verið skráður á skip allan mánuðinn hefur hann því skilað rúmlega mánaðarvinnu samanborið við starfsmann í landi. Sjómaðurinn tekur síðan frí á launum eða launalaust eftir því hvort um farmann eða fiskimann er að ræða. Þykir því rétt að halda áfram þeirri aðferð að reikna út frá lögskráningardögum sjómanns sem hann getur annað hvort staðfest með því að sýna sjóferðabók sína eða vottorð frá lögskráningarstjóra.
Í stað þess áskilja að maður hafi verið atvinnulaus í a.m.k. þrjá daga í upphafi bótatímabils er lagt til að maður verði að hafa verið atvinnulaus í upphafi bótatímabils í a.m.k. tvær vikur samfellt. Að fullnægðu því skilyrði, ásamt öðrum skilyrðum greinarinnar, á maður rétt á bótum frá og með fyrsta skráningardegi, sbr. 1. mgr. 6. gr. frumvarpsins. Krafa um tveggja vikna samfellt atvinnuleysi til þess að öðlast bótarétt á eingöngu við í upphafi bótatímabils, sbr. 9. gr. frumvarpsins.
Í 6. tölul. er kveðið á um þá meginreglu að maður verði að vera reiðubúinn að ráða sig í fullt starf til þess að geta notið bóta samkvæmt lögunum en úthlutunarnefnd er þó veitt heimild til að víkja frá því ef talið er að viðkomandi sé ókleift að ráða sig í fullt starf, en í því sambandi er einkum haft í huga að fjölskylduaðstæður eða heilsufar viðkomandi standi í vegi fyrir því. Lagt er til að sams konar heimild gildi um þá sem hafa verið í hlutastarfi. Gert er ráð fyrir að gengið verði úr skugga um þetta um leið og maður sækir um bætur, en skv. 1. mgr. 8. gr. frumvarpsins getur sá sem ekki er reiðubúinn að fara í fullt starf ekki átt rétt á hærri bótum en sem nemur því starfshlutfalli sem hann er reiðubúinn að ráða sig í.
Um 3. gr.
Grein þessi fjallar um heimild til þess að geyma bótarétt. Hliðstæð ákvæði er að finna í 1. og 4. mgr. 17. gr. gildandi laga. Í ákvæðinu er skilgreint hvers konar heimilisástæður heimili geymslu bótaréttar, en það er nýmæli. Sérákvæði um fæðingarorlof er enn fremur nýmæli.
Um 4. gr.
1. og 2. mgr. eru samhljóða 2. og 3. mgr. 17. gr. gildandi laga, en 3. mgr. felur í sér nýmæli. Þær upplýsingar hafa komið fram að nokkuð sé um að menn beri við óvinnufærni þegar þeim er boðinn vinna. Það er því mikilvægt að vinnumiðlanir hafi skýra heimild til að óska eftir gögnum og upplýsingum um vinnufærni umsækjenda, þannig að það liggi ljóst fyrir þegar menn sækja um bætur að þeir séu fullfærir til vinnu, sbr. 1. gr. frumvarpsins.
Um 5. gr.
Samsvarandi ákvæði er að finna í 1.–4. og 7.–8. tölul. 21. gr. núgildandi laga.
Ákvæði 4. tölul. felur í sér þá breytingu að bótaréttur falli niður í 55 bótadaga í stað 40, sbr. 4. tölul. 21. gr., þegar maður hefur sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna eða misst vinnu af ástæðum sem hann á sjálfur sök á.
Ákvæði 5. tölul. felur í sér nýmæli um missi bóta þegar umsækjandi hefur hætt námi fyrir lok námsannar.
5. tölul. 21. gr. gildandi laga, sem kveður á um að þeir sem eru ófærir til vinnu af heilsufarsástæðum eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum, er óþarfur með hliðsjón af 1. gr. frumvarpsins sem kveður á um það grundvallarskilyrði fyrir bótarétti að menn séu fullfærir til vinnu.
Hliðstætt ákvæði og í 6. tölul. 21. gr. um viðurlög við að neita starfi er að finna í 13. gr. frumvarpsins.
Um 6. gr.
Ákvæðið er hliðstætt 22. gr. gildandi laga með eftirfarandi breytingum:
Í stað þess að miða skuli við tekjur síðustu sex mánuði við ákvörðun þess hvort umsækjandi skuli sæta biðtíma er lagt til að miðað verði við tekjur síðustu tólf mánuði, enda er það talið gefa raunhæfari mynd af efnahag aðila.
Skv. 4. mgr. 22. gr. gildandi laga skulu atvinnuleysisbætur skerðast vegna tilfallandi vinnu, dag og dag, miðað við unninn stundafjölda, þó aldrei meira en miðað við átta klukkustundir fyrir hvern sólarhring. Í 4. mgr. 6. gr. er lagt til að átta klukkustundna hámark fyrir hvern sólarhring verði afnumið þannig að allar unnar vinnustundir í slíkri tilfallandi vinnu reiknist með við ákvörðun á fjölda bótadaga sem niður falla, og þannig að átta vinnustundir valdi niðurfellingu hámarksbóta í einn dag en hlutfallslega færri vinnustundir ef viðkomandi nýtur lægri bótaréttar. Af síðasta málslið 4. mgr. leiðir að þegar viðkomandi hefur unnið samtals 173 stundir á a.m.k. tólf mánuðum í slíkri tilfallandi vinnu skuli taka tillit til þeirrar vinnu við ákvörðun bótafjárhæðar og bótatímabils, sbr. 8. og 9. gr. frumvarpsins. Þegar því marki er náð þarf viðkomandi aftur að safna 173 vinnustundum á a.m.k. tólf mánuðum til þess að geta átt rétt á enn hærri bótafjárhæð og frekari framlengingu bótatímabils, sbr. 8. og 9. gr. frumvarpsins. Tekið skal fram að með tilfallandi vinnu er átt við að maður sé ráðinn til vinnu frá degi til dags. Sé maður ráðinn til lengri tíma gilda almennar reglur 8. og 9. gr. um bótarétt hans.
Lagt er til að ákvæði um 260 daga bótatímabil og biðtíma að afloknu bótatímabili, sbr. 3. og 5. mgr. 22. gr., verði felld brott með hliðsjón af 9. gr. frumvarpsins.
Um 7. gr.
Greinin er hliðstæð 23. gr. gildandi laga. Þó er lagt til það nýmæli að atvinnuleysisbætur fyrir launamenn skuli aldrei verða hærri en sem svarar dagvinnulaunum síðustu sex mánuði fyrir skráningu og atvinnuleysisbætur fyrir sjálfstætt starfandi einstaklinga aldrei hærri en sem svarar reiknuðu endurgjaldi, sem tryggingagjald hefur verið greitt af, síðustu sex mánuði fyrir skráningu. Það sem liggur að baki ákvæðinu er að koma í veg fyrir að menn geti verið betur settir á bótum en í atvinnu, en ljóst er að menn spara sér ýmis útgjöld sem tengjast atvinnuþátttöku meðan þeir eru atvinnulausir.
Það er nýmæli að framlög vegna barna meðlagsskyldra skuli renna beint til Innheimtustofnunar sveitarfélaga.
Ákvæðið um að greiðslur úr almennum og frjálsum lífeyrissjóðum skuli koma til frádráttar atvinnuleysisbótum er einnig nýmæli, en óeðlilegt þykir að menn geti þegið atvinnuleysisbætur til viðbótar slíkum greiðslum sem eru nokkurs konar tekjuígildi. Ákvæðið felur í sér að allar lífeyrisgreiðslur úr lífeyrissjóðum komi til frádráttar atvinnuleysisbótum. Ákvæðið gildir jafnt um lífeyrisgreiðslur úr almennu lífeyrissjóðunum, þ.e. þeim lífeyrissjóðum sem stofnaðir voru á grundvelli samkomulags aðila vinnumarkaðarins frá 1969, og einnig þeim sjóðum sem stofnaðir hafa verið á síðustu árum og hlotið hafa staðfestingu fjármálaráðuneytisins á reglugerðum sínum, sbr. lög um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda, nr. 55/1980. Sama gildir einnig um þá sjóði sem starfa samkvæmt sérstökum lögum. Samkvæmt gildandi lögum eiga allir launamenn og atvinnurekendur að greiða til lífeyrissjóðs viðkomandi starfshóps eða starfsstéttar og hafa flestir launamenn þannig ekkert val um það til hvaða lífeyrissjóðs þeir greiða. Nokkur hópur launamanna og sjálfstætt starfandi einstaklingar geta hins vegar valið sér lífeyrissjóð. Einnig er hugsanlegt að launamaður eða stéttarfélag hans hafi keypt viðbótarlífeyristryggingu frá frjálsum lífeyrissjóði. Allar þessar greiðslur eiga samkvæmt ákvæðinu að koma til frádráttar atvinnuleysisbótum.
Um 8. gr.
Hliðstæð ákvæði er að finna í 24. gr. og 24. gr. a í gildandi lögum.
Í samræmi við 4. tölul. 1. mgr. 2. gr. frumvarpsins er lagt til að við ákvörðun bótafjárhæðar sé miðað við starfstímabil og starfshlutfall á síðustu tólf mánuðum. Lagt er til að hámarksbætur greiðist þeim sem hafa verið í fullu starfi síðustu tólf mánuði, en skv. 1. mgr. 24. gr. gildandi laga greiðast hámarksbætur þeim sem unnið hafa 1.700 stundir eða fleiri á síðustu tólf mánuðum. Lágmarksbætur, sem eru skv. 1. mgr. 7. gr. frumvarpsins 1 / 4 hluti hámarksdagpeninga, greiðast þeim sem unnið hafa samtals í a.m.k. 10 vikur miðað við fullt starf á síðustu tólf mánuðum, sbr. 4. tölul. 1. mgr. 2. gr. frumvarpsins. Hliðstæð breyting er lögð til í 3. mgr. greinarinnar varðandi rétt til að telja námstímabil með við ákvörðun bótafjárhæðar, sbr. 6. mgr. 24. gr. gildandi laga. Í 4. mgr. 8. gr. er um að ræða orðalagsbreytingu en ekki efnisbreytingu á næstsíðustu málsgrein 24. gr. gildandi laga. Hún kveður á um það hvernig ákvarða eigi bótarétt umsækjanda sem hefur verið á bótum á síðustu tólf mánuðum, fengið vinnu, misst hana og sótt aftur um bætur í framhaldi af því. Samkvæmt ákvæðinu reiknast bótadagar á síðustu tólf mánuðum með við ákvörðun bóta á sama hátt og um starfstíma hefði verið að ræða og í sömu hlutföllum, þannig að hámarksbótaréttur jafngildi fullri vinnu, 50% bótaréttur hálfri vinnu o.s.frv.
Um 9. gr.
Með ákvæðinu eru lagðar til grundvallarbreytingar á ákvæðum um bótatímabil og biðtíma. Skv. 3. og 5. mgr. 22. gr. gildandi laga er bótatímabilið 260 dagar eða samtals 52 vikur. Biðtími að afloknum bótatíma er 16 vikur en með þátttöku í átaksverkefnum eða námskeiðum er unnt að skerða biðtímann þannig að hann verði enginn. Af því leiðir að menn geta í raun verið ótakmarkaðan tíma á bótum sem er óeðlilegt og þekkist hvergi í nágrannalöndum okkar. Eru í frumvarpinu lagðar til breytingar á þessu þannig að hvert bótatímabil verði að hámarki fimm ár. Skv. 16. gr. frumvarps til laga um vinnumarkaðsaðgerðir skal sá sem fellur af bótum njóta sérstakrar aðstoðar starfsfólks svæðisvinnumiðlunar við að kanna réttindi hans til annarrar aðstoðar frá ríki eða sveitarfélagi.
Lagt er til að bótatímabil manns, sem verið hefur á bótum en fær síðan vinnu, framlengist um jafnlangan tíma og hann hafði atvinnu. Nýtt bótatímabil getur hafist þegar liðnir eru í það minnsta tólf mánuðir frá því að maður lauk bótatímabili, sbr. 1. mgr. 9. gr., og á jafnframt að baki a.m.k. sex mánaða vinnu.
Lagt er til að þau tímabil sem maður tekur þátt í úrræðum á vegum svæðisvinnumiðlunar, sbr. e-lið 1. mgr. 10. gr. frumvarps til laga um vinnumarkaðsaðgerðir, sem styrkt eru af sjóðnum, sbr. 22. gr. þessa frumvarps, skuli teljast hluti bótatímabils. Með því móti er réttarstaða þeirra sem taka þátt í slíkum úrræðum sú sama hvað bótatímabil snertir, hvort sem viðkomandi er ráðinn á almennum launakjörum eða ekki, til þess að taka þátt í slíkum úrræðum.
Ekki er lagt til að lögin verði afturvirk með þeim hætti að bótadagar samkvæmt eldri lögum teljist hluti bótatímabils skv. 9. gr.
Um 10. gr.
Hliðstætt ákvæði er að finna í 5. mgr. 24. gr. gildandi laga.
Um 11. gr.
Greinin er samhljóða 40. gr. gildandi laga.
Um 12. gr.
Í frumvarpi til laga um vinnumarkaðsaðgerðir er gert ráð fyrir að með aukinni ráðgjöf og úrræðum vinnumiðlana fyrir atvinnulausa, sem hafa það að markmiði að auka starfsgetu og starfsmöguleika þeirra, verði unnt að aðstoða atvinnulausa við að verða virkir í atvinnuleit. Er gert ráð fyrir að það verði fastur þáttur í þjónustu vinnumiðlana að aðstoða atvinnulausa við að gera starfsleitaráætlun, en hún felst í því að gerð er áætlun út frá forsendum viðkomandi og atvinnuhorfum um það hvernig eigi að vinna að því að hann fái vinnu. Jafnframt felur hún í sér að hinn atvinnulausi skuldbindur sig til þess að vera virkur í atvinnuleit. Eðlilegt er að líta svo á að sá sem vill ekki samvinnu um gerð slíkrar áætlunar eða aðhefst ekki í samræmi við gerða áætlun, fullnægi ekki því skilyrði að vera í atvinnuleit og það geti haft viðurlög í för með sér á sama hátt og þegar maður hafnar atvinnu. Það er úthlutunarnefndar að taka ákvörðun um missi bótaréttar af þessum sökum.
Gert er ráð fyrir að í starfsleitaráætlun verði kveðið á um það hvernig eftirliti svæðisvinnumiðlunar með því að maður fullnægi skilyrðum bótaréttar verði háttað, þar á meðal hversu oft maður á að hafa samband við svæðisvinnumiðlun eða hvernig maður sýnir fram á þátttöku í úrræðum á vegum hennar.
Gert er ráð fyrir að þeir sem ekki hafa gert starfsleitaráætlun hjá vinnumiðlun skuli láta skrá sig vikulega eins og nú er skv. 20. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Með viðurkenndum skráningaraðila er átt við svæðisvinnumiðlun eða þann aðila sem svæðisráð hennar hefur falið að annast skráningu, sbr. 8. og 10. gr. frumvarps til laga um vinnumarkaðsaðgerðir. Rétt þykir að það komi fram með skýrum hætti í lagatexta hvaða viðurlög það hafi í för með sér að skráning falli niður, en framkvæmdin hefur verið með þeim hætti sem í ákvæðinu greinir. Nýmæli er að stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs geti ákveðið að skráning fari fram með öðrum hætti en vikulega, en skv. 20. gr. gildandi laga er eingöngu heimilt að láta skráningu fara fram oftar en vikulega. Rétt þykir að stjórnin hafi meira svigrúm til að meta þörf á skráningu, t.d. ef tekið er upp annars konar eftirlitskerfi hjá vinnumiðlun en skráning.
Um 13. gr.
Greinin er hliðstæð 6. tölul. 21. gr. gildandi laga. Í stað þess að áskilja að maður geti eingöngu hafnað vinnu í starfsgrein sem hann hefur ekki áður stundað svo framarlega sem starfinu fylgi „meiri áreynsla og vosbúð“ er í greininni lagt til að heimilt verði að hafna vinnu í annarri starfsgrein en maður hefur áður stundað ef taldar eru góðar líkur á því að hann muni geta fengið vinnu í sinni starfsgrein. Ekki eru gerðar breytingar á ákvæði um að heimilt geti verið að hafna vinnu fjarri heimili samkvæmt mati úthlutunarnefndar, m.a. á grundvelli heimilisástæðna umsækjanda. Með heimilisástæðum er átt við fjölskylduaðstæður, þar á meðal heilsufar fjölskyldumeðlima umsækjanda. Lagt er til að fellt verði brott ákvæði um að maður geti hafnað vinnu af öðrum ástæðum en þeirri að vinna sé fjarri heimili. Hins vegar felur 4. mgr. í sér nýmæli varðandi hlutastörf, en réttarstaðan hefur verið óljós hvað þau snertir þar sem ekki er kveðið á um þau í gildandi lögum. Skv. 6. tölul. 1. mgr. 2. gr. frumvarpsins er meginreglan sú að menn verði að vera tilbúnir að fara í fullt starf en úthlutunarnefnd er þó samkvæmt ákvæðinu og 4. mgr. 13. gr. veitt svigrúm til þess að meta það með hliðsjón af aðstæðum hins atvinnulausa.
Um 14. gr.
Það sem liggur að baki ákvæðinu er að taka af allan vafa um réttarstöðu þeirra sem sæta biðtíma eftir bótum, t.d. vegna tekna, sbr. 6. gr. frumvarpsins, eða vegna þess að þeir hafa sagt upp starfi án gildra ástæðna, sbr. 4. tölul. 5. gr. Gildandi lög hafa í framkvæmd verið túlkuð á þann veg sem í ákvæðinu greinir, enda þótt ekki séu fyrir hendi skýr ákvæði um þetta í þeim.
Um 15. gr.
Samsvarandi ákvæði er að finna í 1. og 2. mgr. 41. gr. gildandi laga. Til frekari áréttingar er tekið sérstaklega fram að það að leyna upplýsingum hafi sömu afleiðingar og að gefa vísvitandi rangar eða villandi upplýsingar. Fellt hefur verið brott ákvæði um að úthlutunarnefnd skuli úrskurða um missi bóta, enda leiðir það beint af 16. gr. frumvarpsins.
Um 16. gr.
Skv. 25. gr. gildandi laga um atvinnuleysistryggingar skal hvert stéttarfélag og félagasamband hafa sína úthlutunarnefnd en ráðherra er samkvæmt ákvæðinu heimilt að sameina úthlutunarnefndir og var það gert með reglugerð nr. 150/1995, sbr. reglugerð nr. 243/1995, um breytingu á henni. Eftir þær breytingar eru úthlutunarnefndirnar 32. Með aukinni tölvuvæðingu er talið unnt að fækka þeim enn frekar, en umtalsverður kostnaður fylgir starfi þeirra. Lagt er til að meginreglan verði sú að ein úthlutunarnefnd verði starfandi í hverju umdæmi svæðisvinnumiðlunar, en samkvæmt athugasemdum í frumvarpi til laga um vinnumarkaðsaðgerðir er gert ráð fyrir að þau verði a.m.k. átta. Ákvæðið veitir þó möguleika á að úthlutunarnefndir verði fleiri. Er Reykjavíkursvæðið fyrst og fremst haft í huga í því sambandi.
Um 17. gr.
Lagt er til að heimilt verði að skjóta ákvörðunum úthlutunarnefnda til sérstakrar úrskurðarnefndar en ekki til stjórnar sjóðsins eins og nú er skv. 29. gr. gildandi laga.
Um 18. gr.
Lagt er til í grein þessari að stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs verði skipuð níu mönnum í stað ellefu nú, sbr. 6. gr. gildandi laga. Sú breyting er enn fremur lögð til á skipan stjórnarinnar að Vinnuveitendasamband Íslands tilnefni tvo í stað eins fulltrúa nú og að Vinnumálasambandið tilnefni fulltrúa í stjórn sjóðsins sem er nýmæli. Lagt er til að fjármálaráðuneytið eigi ekki fulltrúa eins og nú er. Lagt er til að formaður stjórnar verði skipaður af félagsmálaráðherra án tilnefningar, en samkvæmt gildandi lögum velur ráðherra formann úr hópi tilnefndra og kjörinna stjórnarmanna. Ekki er gert ráð fyrir að Alþingi kjósi stjórnarmenn eins og nú er. Að öðru leyti er lagt til að skipan stjórnarinnar verði óbreytt. Þar sem stjórnin er fjölmenn er lagt til að þriggja manna framkvæmdaráð annist afgreiðslu mála sem ekki fela í sér stefnubreytingar fyrir sjóðinn.
Um 19. gr.
Greinin er hliðstæð 7. gr. gildandi laga. Athygli er vakin á því að gert er ráð fyrir að skrifstofa sjóðsins sjái alfarið um greiðslu atvinnuleysisbóta. Skv. 1. mgr. 30. gr. gildandi laga annast úthlutunarnefndir greiðslu bóta nema ráðherra ákveði annað.
Um 20. gr.
Ákvæðið felur ekki í sér breytingar á gildandi lögum, sbr. 5. og 10. gr. laganna.
Um 21. gr.
Grein þessi er samhljóða 32. gr. gildandi laga að öðru leyti en því að fellt hefur verið brott ákvæði þess efnis að við ávöxtun fjár sjóðsins skuli þess gætt að örva atvinnu á þeim stöðum þar sem slíks er þörf.
Um 22. gr.
Í 33.–37. gr. gildandi laga eru ákvæði um heimildir Atvinnuleysistryggingasjóðs til að veita ýmiss konar lán og styrki. Eftir þær breytingar sem átt hafa sér stað á undanförnum árum á fjárhag sjóðsins eru að mestu leyti brostnar forsendur fyrir þessum ákvæðum. Með frumvarpinu er mörkuð sú stefna að eingöngu verði heimilt að veita styrki úr sjóðnum til að aðstoða við að hrinda í framkvæmd úrræðum á vegum svæðisvinnumiðlana til þess að auka starfshæfni og starfsmöguleika atvinnulausra og til þess að aðstoða atvinnulausa við búferlaflutninga. Er byggt á því að þessir styrkir muni draga úr útgjöldum sjóðsins til lengri tíma litið þar sem úrræðin muni auka möguleika atvinnulausra á að fá atvinnu til frambúðar.
Um 23. gr.
Ákvæðið er samhljóða 8. gr. gildandi laga.
Um 24. gr.
1. og 2. málsl. eru samhljóða 1. mgr. 39. gr. gildandi laga. Hins vegar felur 3. málsl. í sér nýmæli. Það hefur tíðkast í nokkrum mæli að félagsgjöld til stéttarfélaga séu dregin af bótum sem þykir óeðlilegt nema skýrt samþykki hins atvinnulausa liggi fyrir.
Um 25. gr.
Greinin er samhljóða 2. og 3. mgr. 39. gr. gildandi laga að öðru leyti en því að ákvæði um upplýsingaskyldu Innheimtustofnunar sveitarfélaga er nýmæli og tengist því að í 3. mgr. 7. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir að framlög úr Atvinnuleysistryggingasjóði vegna barna greiðist í ákveðnum tilvikum beint til Innheimtustofnunarinnar.
Um 26. gr.
Hliðstætt ákvæði er að finna í 3. mgr. 41. gr. gildandi laga.
Um 27. gr.
Greinin er samhljóða 41. gr. a gildandi laga.
Um 28. gr.
Greinin er samhljóða 41. gr. b gildandi laga.
Um 29. gr.
Greinin er samhljóða 42. gr. gildandi laga.
Um 30. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringa.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Í ákvæði I til bráðabirgða er gert ráð fyrir að 16 og 17 ára einstaklingar, sem eru á atvinnuleysisbótum við gildistöku nýrra laga, haldi rétti sínum þrátt fyrir ákvæði 1. tölul. 1. mgr. 2. gr. laganna, en þar er kveðið á um 18 ára lágmarksaldur til töku atvinnuleysisbóta.
Í 1. málsl. 1. mgr. 9. gr. frumvarpsins er að finna grundvallarbreytingar á ákvæðum um bótatímabil, sem við gildistöku laganna verður að hámarki fimm ár. Samkvæmt ákvæði II til bráðabirgða er tímamarkið 1. júlí 1994 lagt til grundvallar mati á lengd bótatímabils, þannig að hafi maður verið á atvinnuleysisbótum samfellt a.m.k. frá þeim degi til þess dags að ný lög taka gildi, getur bótatímabil að hámarki varað til 1. júlí 1999. Sem dæmi má nefna að ef einstaklingur hefur verið á atvinnuleysisbótum samfellt frá 1. janúar 1993, getur bótatímabil hans í raun orðið sex og hálft ár. Ef bótatímabil hefst eftir 1. júlí 1994 og viðkomandi hefur verið samfellt á atvinnuleysisbótum fram að gildistöku nýrra laga, þá er gert ráð fyrir að bótatímabili ljúki fimm árum eftir að það hófst, þannig að ef einstaklingur hefur verið samfellt á atvinnuleysisbótum frá 15. febrúar 1995, lýkur bótatímabili hans 15. febrúar 2000.
Í ákvæði III til bráðabirgða er gert ráð fyrir að ákvæði 1. mgr. 12. gr. frumvarpsins varðandi starfsleitaráætlanir og úrræði svæðisvinnumiðlana taki gildi 1. janúar 1998 þar sem ljóst þykir að þær muni krefjast lengri undirbúningstíma.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um atvinnuleysistryggingar.
Frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi lög nr. 93/1993, um atvinnuleysistryggingar.
Í frumvarpinu eru lagðar til umfangsmiklar breytingar á atvinnuleysistryggingum sem eiga að taka gildi 1. júlí 1997. Efni frumvarpsins tekur að nokkru leyti mið af þeirri skipulagsbreytingu sem gert er ráð að verði á fyrirkomulagi vinnumiðlunar með frumvarpi til laga um vinnumarkaðsaðgerðir sem lagt er fram samhliða þessu frumvarpi og hefur sama gildistökudag. Þar er kveðið á um stofnun Vinnumálastofnunar og átta svæðisvinnumiðlana sem stuðla eiga að úrræðum fyrir atvinnulausa og auka starfsmöguleika þeirra. Í 1. mgr. 12. gr. frumvarps til laga um atvinnuleysistryggingar er gert ráð fyrir að það geti valdið missi bóta að hafna úrræðum svæðisvinnumiðlana en samkvæmt ákvæði til bráðabirgða tekur sú grein ekki gildi fyrr en 1. janúar 1998. Engar breytingar eru fyrirhugaðar á fjármögnun Atvinnuleysistryggingsjóðs. Forsendur þess kostnaðarmats sem hér fer á eftir eru fengnar með úrtaki úr tölvukerfi Atvinnuleysistryggingasjóðs þar sem bótahlutfall þeirra hópa, sem falla undir atriði þar sem bótaréttur breytist í frumvarpinu, er látið ná til allra bótaþega á árinu 1995. Útreikningarnir miða við 4% atvinnuleysi. Eftirfarandi þættir frumvarpsins munu hafa áhrif á útgjöld til atvinnuleysistrygginga:
Lagt er til í 1. gr. frumvarpsins að félagsmálaráðherra skuli að fenginni umsögn stjórnar Atvinnuleysistryggingasjóðs setja reglur um skilyrði þau er sjálfstætt starfandi einstaklingar skulu uppfylla til þess að njóta bóta úr sjóðnum. Fellt er á brott ákvæði 2. mgr. 1. gr. gildandi laga um að sjálfstætt starfandi einstaklingar verði að vera hættir eigin atvinnurekstri. Það leiðir til þess að fleiri einstaklingar öðlast rétt til atvinnuleysisbóta. Einnig er gert ráð fyrir því í 1. gr. frumvarpsins að aðrir hópar en launamenn og sjálfstætt starfandi geti notið bóta gegn greiðslu iðgjalda til sjóðsins. Sú hætta verður því fyrir hendi að ákveðnir hópar kjósi að nota sjóðinn til jöfnunar sveiflu í sínum rekstri. Útilokað er að meta með nokkurri nákvæmni hvað þessar breytingar kynnu að kosta Atvinnuleysistryggingasjóð. Árið 1995 voru sjálfstætt starfandi einstaklingum greiddar alls 77 m.kr. í atvinnuleysisbætur. Ekki er ólíklegt að sá hópur tvöfaldist þannig að heildarkostnaður vegna sjálfstætt starfandi einstaklinga verði ekki undir 150 m.kr. Í greinargerð með frumvarpinu er vakin athygli á því að nefnd á vegum félagsmálaráðuneytisins vinni að könnun á þeim möguleika að setja á stofn sérstakan sjóð fyrir sjálfstætt starfandi einstaklinga. Verði valin sú leið má ætla að þak á bótagreiðslur úr þeim sjóði yrði jafngildi greiddra iðgjalda að frádregnum rekstrarkostnaði. Að því gefnu má gera ráð fyrir að greidd iðgjöld til þessa sjóðs verði 230 m.kr. sem miðast við núverandi 1,5% hlut Atvinnuleysistryggingasjóðs af tryggingagjaldi sjálfstætt starfandi einstaklinga. Miðað við þessar forsendur gæti tekjutap sjóðsins numið á bilinu 75–150 m.kr.
Í 2. gr. frumvarpsins er lágmarksaldur til réttar á atvinnuleysisbótum færður úr 16 árum upp í 18 ár. Talið er æskilegra að ungmennum á þessum aldri sé frekar beint inn til skólanna. Gera má undantekningu frá þessari meginreglu þegar viðkomandi er ekki fært að stunda skólanám vegna takmarkaðrar námsgetu eða bágra fjárhagsástæðna. Samkvæmt ákvæði til bráðabirgða í frumvarpinu á þetta ákvæði ekki við um þá einstaklinga sem orðnir eru 16 ára og eru á atvinnuleysisbótum við gildistöku laga þessara. Sparnaður fyrir sjóðinn yrði lítill sem enginn fyrstu tvö árin en hugsanlega allt að 48–56 m.kr. á ári eftir það. Þá er í 2. gr. ákvæði þess efnis að til að öðlast rétt á bótum þurfi fólk að hafa verið atvinnulaust í tvær vikur að lágmarki en ekki þrjá daga eins og nú. Áfram er gert ráð fyrir að bætur verði greiddar frá fyrsta skráningardegi og að um kauptryggingu fiskvinnslufólks gildi áfram lög nr. 51/1995. Sparnaður vegna þessa ákvæðis er talinn geta orðið á bilinu 8–16 m.kr. Loks er það nýmæli í 2. gr. að viðkomandi verði að vera tilbúinn til þess að ráða sig í fullt starf en heimilt verður að víkja frá þeirri reglu í ákveðnum tilvikum. Nánar er kveðið á um þetta atriði í 13. gr. frumvarpsins, að þeim sem sækjast eftir fullu starfi beri að taka hlutastarfi ef úthlutunarnefnd telur litlar líkur á að viðkomandi fái fullt starf. Ráði maður sig í hlutastarf getur hann samkvæmt ákvörðun úthlutunarnefndar notið þess hluta bótaréttar síns sem er umfram starfshlutfall hans í allt að sex mánuði. Að þeim tíma liðnum falla bætur niður nema maður kjósi að segja upp hlutastarfi í þeim tilgangi að leita sér að fullu starfi. Áætlað er að sparnaður vegna þessa verði á bilinu 40–56 m.kr.
Samkvæmt 5. gr. frumvarpsins er gerð sú breyting að bótaréttur fellur niður í 55 daga í stað 40 daga áður í þeim tilvikum þegar fólk hefur sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna eða misst vinnu af ástæðum sem það sjálft á sök á. Einnig er það nýmæli í þessari grein að þeir sem hætta námi fyrir lok námsannar öðlast ekki bótarétt fyrr en námsönn lýkur og skerðist bótatímabil sem því nemur. Ætla má að þessi breyting geti skilað 24–28 m.kr. sparnaði.
Samkvæmt 6. gr. frumvarpsins verður heimilt að skerða bótarétt einstaklinga til samræmis við unninn stundafjölda og hlutfall bótaréttar viðkomandi þegar atvinnulaus einstaklingur fær tilfallandi vinnu. Hugsanlegur sparnaður við að öll vinna verði dregin frá við bótaútreikning er metinn á 4–8 m.kr.
Í 7. gr. er ákvæði þess efnis að elli- og örorkulífeyrir, sem og örorkustyrkur frá Tryggingastofnun ríkisins, skuli koma til frádráttar atvinnuleysisbótum. Það sama gildir um greiðslur úr almennum og frjálsum lífeyrissjóðum. Einungis lítill hluti starfsmanna hefur töku lífeyris fyrir 70 ára aldur. Líklegt er að þessi breyting verði til þess að það hlutfall hækki eitthvað en kostnaðaráhrifin á atvinnuleysisbætur eru talin verða óveruleg. Í sömu grein er einnig nýmæli að atvinnuleysisbætur fyrir launamenn skuli aldrei verða hærri en sem svarar dagvinnulaunum síðustu sex mánuði fyrir skráningu og atvinnuleysisbætur fyrir sjálfstætt starfandi einstaklinga ekki hærri en sem svarar reiknuðu endurgjaldi, sem tryggingagjald hefur verið greitt af, síðustu sex mánuði. Er þetta gert til þess að stuðla að því að fólk sé ekki betur sett á bótum en í vinnu. Ólíklegt er að þetta ákvæði hafi teljandi áhrif á útgjöld Atvinnuleysistryggingasjóðs.
Í 9. gr. frumvarpsins er sett fimm ára hámark á lengd bótatímabils. Nýtt bótatímabil getur þó hafist að liðnum tólf mánuðum frá lokum bótatímabils, enda eigi maður að baki samtals a.m.k. sex mánaða launaða vinnu eftir að bótatímabili lauk. Gera má ráð fyrir að u.þ.b.120 einstaklingar af atvinnuleysisskrá hafi verið atvinnulausir í fjögur ár eða lengur. Ætla má að bætur til þessa hóps séu 50 m.kr. á ári miðað við að hann hafi að jafnaði 70% bótarétt. Þetta ákvæði á að gilda frá 1. júlí 1994 sem þýðir að áhrif þess ættu fyrst að koma fram eftir þrjú ár og yrðu líklega mest á fyrsta árinu. Hins vegar mun það auka kostnað Atvinnuleysistryggingasjóðs að með þessari breytingu verður horfið frá 16 vikna biðtíma í lok hvers 260 daga bótatímabils. Líklegur kostnaðarauki þessa yrði þó ekki meiri en 8–12 m.kr. Enn fremur er bent á það í greinargerð með frumvarpinu að í 16. gr. frumvarps til laga um vinnumarkaðsaðgerðir skal sá sem fellur af bótum njóta sérstakrar aðstoðar starfsfólks svæðisvinnumiðlunar við að kanna réttindi til annarrar aðstoðar frá ríki eða sveitarfélagi.
Ákvæði 16. gr. fjallar um skipun úthlutunarnefnda í hverju umdæmi svæðisvinnumiðlunar. Nú eru úthlutunarnefndirnar 32 en yrðu átta samkvæmt þessu frumvarpi. Stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs er heimilt að ákveða að fleiri en ein úthlutunarnefnd starfi í kjördæmi og er þá einkum litið til höfuðborgarsvæðisins. Miðað við að úthlutunarnefndir verði alls tíu talsins, að þóknun til þeirra verði alls 6 m.kr. og að þóknun til svæðisvinnumiðlana nemi 1% af bótafjárhæð má gera ráð fyrir, um 18–20 m.kr. árlegum sparnaði miðað við áform í fjárlagafrumvarpi ársins 1997 um að 55 m.kr. verði greiddar til þeirra 32 úthlutunarnefnda sem nú starfa. Sparnaðurinn mun þó ekki koma að fullu fram fyrr en á árinu 1998 þar sem erfitt getur reynst að fækka úthlutunarnefndum fyrr en svæðisvinnumiðlanir hafa tekið til starfa.
Ákvæði 17. gr. fjallar um þriggja manna úrskurðarnefnd atvinnuleysisbóta sem skal vera skipuð til fjögurra ára. Formaður og varamaður hans skulu fullnægja skilyrðum til þess að vera skipaðir héraðsdómarar og úrskurði nefndarinnar skal gefa út árlega. Gera má ráð fyrir því að nefndin þurfi að funda nokkuð oft og er hér gert ráð fyrir að kostnaður við hana verði 1,5–2 m.kr. á ári.
Samkvæmt 18. gr. fækkar í stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs úr ellefu í níu manns og skal hún kjósa úr sínum hópi þriggja manna framkvæmdaráð sem fær heimild til þess að taka fullnaðarákvarðanir um mál sem ekki fela í sér stefnubreytingu fyrir sjóðinn. Gert er ráð fyrir að fundum stjórnar fækki frá því sem nú er en að framkvæmdaráðið hittist á tveggja vikna fresti. Ekki er gert ráð fyrir kostnaðarauka af þessu.
Í 19. gr. er gert ráð fyrir því að útborgun atvinnuleysisbóta fari fram á skrifstofu sjóðsins en nú sjá úthlutunarnefndirnar og sýslumenn um þann þátt. Jafnframt er gert ráð fyrir að ákveðinn hluti af eftirliti með bótarétti verði færður til svæðisvinnumiðlana. Við þetta léttist álag á starfsmenn sjóðsins sem sinnt hafa því eftirliti og því ætti ekki að þurfa að fjölga störfum hjá sjóðnum vegna útgreiðslu bóta.
Í 22. gr. frumvarpsins er kveðið á um heimild sjóðsins til þess að veita styrki vegna úrræða fyrir atvinnulausa á vegum svæðisvinnumiðlana og að veita styrki til að aðstoða atvinnulausa við búferlaflutninga vegna atvinnutilboða. Gert er ráð fyrir að stjórnin setji reglur um styrkveitingar sem félagsmálaráðherra staðfesti. Í núgildandi lögum er sett hámark á það sem renna má til styrkja. Í fjárlagafrumvarpi ársins 1997 er gert ráð fyrir að 63 m.kr. fari til slíkra styrkja og er hér gert ráð fyrir að sú upphæð verði óbreytt. Hins vegar er ekkert þak sett á þessa upphæð í frumvarpinu.
Samkvæmt frumvarpinu er ekki lengur gert ráð fyrir því að Atvinnuleysistryggingasjóður greiði til kjararannsóknarnefndar en í fjárlagafrumvarpi fyrir 1997 er gert ráð fyrir því að sjóðurinn greiði 20 m.kr. til nefndarinnar. Þetta leiðir því til 20 m.kr. lækkunar á útgjöldum Atvinnuleysistryggingasjóðs, sem væntanlega leggst á aðra aðila.
Vegna þeirra umfangsmiklu breytinga sem verða á útreikningi bóta þarf að gera nokkrar breytingar á hugbúnaði sjóðsins og er gert ráð fyrir a.m.k. 7 m.kr. kostnaði af því. Einnig þykir rétt að gera ráð fyrir 1,5–2 m.kr. kostnaði af kynningu á breytingunum.
Samantekið má ætla að frumvarpið, verði það óbreytt að lögum, muni leiða til 185–205 m.kr. sparnaðar á þegar það er að fullu komið til framkvæmda á árinu 2000.
Ætla má að sparnaður á árinu 1997 geti numið um 40–50 m.kr. og 85–105 m.kr. á árinu 1998 og 135–160 m.kr. á árinu 1999.
Frá þessum sparnaði dregst aukinn kostnaður Atvinnuleysistryggingasjóðs vegna útvíkkunar á rétti sjálfstætt starfandi einstaklinga til atvinnuleysisbóta eða myndunar sérstaks sjóðs fyrir þá sem gæti numið á bilinu 75–150 m.kr.
