Ferill 288. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1275 – 288. mál.
Nefndarálit
um frv. til sveitarstjórnarlaga.
Frá minni hluta félagsmálanefndar.
1. Meginefni frumvarpsins.
Veigamesta breytingin sem lögð er til á sveitarstjórnarlögunum í þessu frumvarpi og jafn
Í frumvarpinu eru sveitarstjórnarlögin tekin til heildarendurskoðunar. Kafli um kosningar er felldur út úr sveitarstjórnarlögunum, enda hefur Alþingi sett sérstök lög um kosningar til sveitarstjórna sem áður voru hluti sveitarstjórnarlaga. Sem nýmæli má nefna að gerðar verða auknar kröfur til sveitarfélaga varðandi upplýsingagjöf um fjármál þeirra. Rýmkuð er heim
Stóra álitamálið.
Það álitamál sem tekist er á um er í 1. gr. frumvarpsins og ákvæði til bráðabirgða þar sem nærliggjandi sveitarfélögum eru veitt öll völd á öræfum landsins. Jafnaðarmenn geta ekki fallist á að deila miðhálendinu þannig á milli sveitarfélaganna.
Víðerni Íslands eru dýrmæt auðlind sem er sameign allrar þjóðarinnar og Alþingi ber að tryggja þjóðarsátt um stjórn og skipulag svæðisins. Þegar umræða í þjóðfélaginu fer fram um þá þjóðarauðlind sem felst í ósnortnum víðernum hálendisins — söndum, jöklum, hraunum og gróðurvinjum — kemur skýrt í ljós að fólkið í landinu vill að hagsmuna allra sé gætt við ákvarðanir sem varða framtíð svæðisins. Tillaga jafnaðarmanna er að miðhálendi Íslands verði sérstök stjórnsýsluleg heild er lúti einni stjórn með þátttöku fulltrúa allra landsmanna. Í reynd felur frumvarpið í sér mestu atlögu að almannarétti allt frá landnámsöld.
Óljós stjórnsýsla.
Stjórnsýslan utan byggða er óljós og framkvæmd skipulags- og byggingarmála hefur verið tilviljunarkennd. Lög gera ráð fyrir að staðbundin stjórnvöld fari með ákveðið vald innan síns umdæmis en þau lög gera hvorki þeim né stjórnvöldum á landsvísu bært að fjalla um slík mál utan sveitarfélaganna. Dæmi um þetta eru útgáfa byggingarleyfis, úttekt á byggingum, eftirlit byggingarfulltrúa og reglur um heilbrigðiseftirlit. Þá fer enginn með mikilvæga þætti opinbers valds, svo sem lögreglustjórn og almannavarnir, utan sveitarfélaga. Lögsagnar
Atlaga að almannarétti.
Eins og málum er nú háttað ná sveitarfélögin aðeins yfir hluta óbyggðanna en samkvæmt lögum skal telja afréttir til þess sveitarfélags sem þar á eignar- eða afnotarétt. Ef frumvarpið nær fram að ganga fá þau sveitarfélög sem liggja að miðhálendinu framkvæmdarvald á nær helmingi landsins. Með þessu munu 70% þjóðarinnar ekkert hafa með skipulagningu þessa sameiginlega landsvæðis að gera í framtíðinni. Það verður því aðeins lítill hluti þjóðarinnar sem tekur örlagaríkar ákvarðanir um framtíð svæðis sem er sameign allra landsmanna.
Stefnumótun í landnýtingu miðhálendisins, byggð á nýtingu orkulindanna og verndun og friðlýsingu náttúruminja, er mjög mikilvæg ákvörðun sem fleiri en einn hagsmunaaðili á að koma að. Fólkinu í landinu þykir vænt um öræfin og nýtir þau í æ ríkari mæli til gönguferða, útreiða, sleða- og skíðaferða. Menn sjá í öræfum landsins aukna möguleika til lífsfyllingar. Auðvitað er eðlilegt að fleiri en íbúar þeirra sveitarfélaga sem liggja að miðhálendinu standi að mótun og skipulagningu þess. Allir landsmenn verða að geta treyst því að almannaréttur ráði ferðinni en ekki hagsmunir einstakra sveitarfélaga, til dæmis réttur almennings til umferðar um landið. Landeigendur og sveitarfélög hafa í mörgum tilvikum beitt útivistarfólk valdi og þrengt að ferðaþjónustunni. Að mati margra hafa árekstrar af þessu tagi aukist hin síðari ár með meiri umferð utan byggða. Tillaga um skiptingu miðhálendis milli fárra sveitar
Nauðsyn á samræmdu skipulagi.
Skipulagning miðhálendisins verður að byggjast á heildarsýn svo að gætt verði samræmis. Ólík sveitarfélög eiga erfitt með að tryggja þennan mikilvæga þátt. Samkvæmt lögum ber sveitarstjórn að ganga frá aðalskipulagi í sínu sveitarfélagi og gerð deiliskipulags á minni svæðum. Þá fer hún með framkvæmd og eftirlit laganna. Í aðal- og deiliskipulaginu birtast gjarnan hin pólitísku áhersluatriði og framtíðarsýn stjórnvalda hvað skýrast. Sameiginleg skipulagstillaga svæðanefndar þeirra sveitarfélaga sem liggja að miðhálendinu breytir engu þar um. Svæðisskipulag byggist á heimild í lögum en ekki skyldu eins og aðalskipulag. Stjórnskipuleg staða svæðisskipulags er miklu veikari en aðalskipulags. Svæðisskipulagi er ætlað að vera leiðbeinandi við gerð aðalskipulags hvers sveitarfélags. Þegar sveitarfélögin hafa tekið tillit til svæðisskipulagsins við aðalskipulag sitt fellur það niður, hlutverki þess er með öðrum orðum lokið. Aðalskipulag sem er í andstöðu við svæðisskipulag leiðir ekki til breytinga á svæðisskipulagi. Aðalskipulagið þarfnast hins vegar staðfestingar skipulags
Þegar þess er gætt að skipulag verður að vera í sífelldri endurskoðun, m.a. vegna breyttra aðstæðna, hugmynda og nýrra upplýsinga, er ljóst að svæðisskipulag er engin trygging fyrir því að samræmis verði gætt við skipulag miðhálendisins. Það eru því ólík sjónarmið og mis
Verkefni sem ætluð eru sveitarfélögunum samkvæmt frumvarpinu.
Mikill hluti auðlinda þjóðarinnar er fólginn í hálendi Íslands. Ekki hefur verið mörkuð stefna um nýtingu þessara auðlinda. Stefnumörkun í orkumálum, svo sem ákvörðun um há
Réttlæting á því að sveitarfélög ættu að fara með valdið og ábyrgðina.
Stundum hefur nálægð sveitarfélags við öræfi landsins, sérstök þekking heimamanna eða langvarandi nýting þeirra á svæðinu verið notuð sem rök fyrir því að staðbundin stjórnvöld væru betur en aðrir til þess fallin að fara með stjórn þessara svæða. Þetta er ekki rétt vegna þess að stór hluti þeirra svæða sem frumvarpið gerir ráð fyrir að verði skipt upp á milli þeirra er oft í órafjarlægð frá þeim. Um er að ræða víðfeðm svæði sem lítil sem engin umferð hefur verið um frá upphafi byggðar. Má nefna í því sambandi allt Ódáðahraun, svæðið norðan Vatnajökuls, Sprengisand, Nýjadal, Veiðivatnasvæðið og svæðin fyrir norðan Tungn
Langvarandi heimild til búfjárbeitar á afréttum skapar ekki heldur eðlilegan grundvöll að stjórnsýsluyfirráðum í nútímaskilningi, enda er óeðlilegt að upprekstrarrétthafi fari með þann þátt skipulagsmála sem ákvarðar t.d. gróðurvernd sem felst í beitarfriðun.
2. Umsagnir.
Frumvarpið var sent 190 umsagnaraðilum. Það verður að teljast fremur óheppilegt að 176 umsagnaraðilanna hafi verið hreppar, sveitarfélög eða samtök sveitarfélaga en aðeins 14 fél
Það er mjög miður að ekki skuli liggja fyrir formleg umsögn frá Ferðafélagi Íslands, Úti
Margir fulltrúar félaga og félagasamtaka komu fyrir nefndina og lýstu miklum efasemdum um skiptingu hálendisins á milli sveitarfélaganna.
3. Tillaga minni hlutans um miðhálendið sem sjálfstæða stjórnsýslueiningu.
Minni hlutinn leggur til að miðhálendi Íslands verði sérstök stjórnsýsluleg heild sem lúti einni stjórn með þátttöku fulltrúa allra landsmanna. Að öðru leyti skiptist landið í sveitar
Þá er lagt til að bráðabirgðaákvæði frumvarpsins verði fellt niður, en sett verði nýtt ákvæði til bráðabirgða þar sem mælt verði frekar um mörk og fyrirkomulag hins sérstaka stjórnsýsluumdæmis, miðhálendis Íslands.
Í tillögu minni hlutans er lagt til að mörk miðhálendisins verði miðuð við línu sem dregin verður milli heimalanda og afrétta. Þetta eru mörkin sem náðist sátt um í umfjöllun nærliggj
Mikilvægt er að gerð verði nú þegar atlaga að helstu vandamálum miðhálendisins því að mörg viðkvæm svæði liggja undir skemmdum vegna aukins ágangs manna og dýra. Beinast liggur við að hefja nauðsynlega forvinnu, svo sem víðtækar rannsóknir á miðhálendinu, sem síðan verður grundvöllur stefnu um landnýtingu, landnotkun, friðun og friðlýsingu og ferða
Tryggja verður að fulltrúar fagráðuneytanna, þ.e. umhverfis-, samgöngu- og iðnaðarráðu
Verði tillaga minni hlutans samþykkt er nauðsynlegt að breyta skipulags- og byggingar
Stjórn þessa sameiginlega svæðis gæti framselt einstaka þætti stjórnsýslunnar til sveitar
4. Lokaorð.
Með frumvarpinu er verið að taka mjög afdrifaríka ákvörðun vegna þess að mælt er fyrir um skiptingu sameignarinnar milli nokkurra sveitarfélaga. Þetta er því ein mikilvægasta ákvörðun sem komið hefur til kasta löggjafans hin síðari ár. Verði þessi breyting á skipan landsins lögfest verður um hæpinn minnisvarða að ræða þegar frá líður. Meiri hluti lands
Skipting miðhálendisins milli sveitarfélaganna byggist á gömlum og íhaldssömum hugs
Minni hlutinn minnir á áskorun til Alþingis og ríkisstjórnar frá 90 virtum einstaklingum þar sem segir m.a.: „Í ljósi þess að samstaða er um að miðhálendið verði áfram eign þjóðarinnar teljum við undirrituð höfuðnauðsyn að ekki verði á þessu þingi bundið með óaftur
Alþingi, 27. apríl 1998.
Rannveig Guðmundsdóttir.