Ferill 19. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.

125. löggjafarþing 1999–2000.
Þskj. 251  —  19. mál.



Skýrsla



félagsmálaráðherra um kjör einstæðra foreldra, samkvæmt beiðni.

(Lögð fyrir Alþingi á 125. löggjafarþingi 1999–2000.)



Inngangur.
    Skýrsla þessi er unnin að beiðni Jóhönnu Sigurðardóttur, Margrétar Frímannsdóttur, Rann veigar Guðmundsdóttur, Ástu R. Jóhannesdóttur, Bryndísar Hlöðversdóttur, Gísla S. Einars sonar, Guðmundar Árna Stefánssonar, Sigríðar Jóhannesdóttur og Einars Más Sigurðssonar. Farið er fram á mjög ítarlegar upplýsingar um margvíslega þætti kjara einstæðra foreldra og leitaði ráðuneytið aðstoðar Þjóðhagsstofnunar við skýrslugerðina.

1. Húsnæðismál einstæðra foreldra.
    Sundurliðaðar upplýsingar um húsnæðisstöðu landsmanna eru því miður ekki fáanlegar í opinberum skrám. Þó má fá nokkra vísbendingu um húsnæðisaðstæður einstæðra foreldra með því að athuga hversu margir þeirra telja fram fasteign til skatts. Þá kemur í ljós að 58% einstæðra foreldra eiga fasteign. Jafnframt kemur fram verulegur mismunur á húsnæðiseign eftir aldri. Ætla má að umtalsverður fjöldi í yngstu aldurshópunum búi í foreldrahúsum. Rúm 65% einstæðra foreldra 26–65 ára eiga fasteign en svo háttar til um rúman helming ein hleypra framteljenda á þessum aldri og yfir 90% hjóna og sambýlisfólks.

Tafla 1. Húsnæðiseign í árslok 1997.

(Hlutfall framteljenda með fasteign, %.)


16–20 ára 21–25 ára 26–65 ára Samtals
Einstæðir foreldrar 10,6 31,3 65,4 58,0
Einhleypir án barna 2,0 13,1 51,8 27,7
Hjón og sambýlisfólk, með börn 39,5 66,0 91,1 90,1
Hjón og sambýlisfólk, barnlaus 34,0 58,0 92,5 91,0
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

    Í rannsókn Sigrúnar Júlíusdóttur, Friðriks H. Jónssonar, Nönnu K. Sigurðardóttur og Sigurðar J. Grétarssonar sem nefnist Barnafjölskyldur; samfélag — lífsgildi — mótun kom fram að um 80% hjóna og sambýlisfólks búa í eigin húsnæði en einungis 17% voru í einhvers konar leiguhúsnæði. Samkvæmt könnuninni bjuggu 63% fráskilinna með forsjá í eigin húsnæði eða 5% fleiri en í árslok 1997 miðað við húsnæðiseign einstæðra foreldra samkvæmt skattframtali. 29% fráskilinna með forsjá bjuggu í leiguhúsnæði. Athyglisvert er að hlutfallslega fæstir fráskilinna án forsjár bjuggu í eigin húsnæði, eða um 40%, en 48% þeirra bjuggu í leiguhúsnæði.
    Í framangreindri rannsókn var einnig athugað hvernig húsnæðiskosti væri háttað eftir fjölskyldugerð. Þar kom fram að einbýlishús er algengasti húsakostur giftra og ekkna eða ekkla en einhleypir og fráskildir, hvort sem þeir eru með eða án forsjár, búa flestir í fjöl býli.

Tafla 2. Hlutfall þeirra sem búa í hverri tegund húsnæðis.


Giftir/
sambúð 		Einhleypir Ekkjur/
ekklar 		Fráskilin með forsjá Fráskilin án forsjár Heild
Einbýli 39,1 17,9 31,7 13,2 27,4 24,5
Raðhús/parhús 14,1 6,0 19,5 8,7 4,8 10,2
2–4 herbergi, sambýli 18,5 27,2 22,0 23,5 27,4 22,7
Fjölbýli 26,1 47,7 22,0 52,9 33,9 40,2
Annað 2,2 1,3 4,9 1,6 6,5 2,3
Heimild: Sigrún Júlíusdóttir, Friðrik H. Jónsson, Nanna K. Sigurðardóttir og Sigurður J. Grétarsson. (1995). Barnafjölskyldur; samfélag — lífsgildi — mótun.

    Á vegum félagsmálaráðherra starfar nefnd sem gera á úttekt á leigumarkaði hér á landi og kanna þörf fyrir leiguíbúðir næstu ára í samráði við fulltrúa sveitarfélaga, annarra fé lagslega byggingaraðila, ASÍ og BSRB.
    Nefndin stóð fyrir könnun meðal félagslegra framkvæmdaraðila, þ.e. sveitarfélaganna og félaga sem eiga og reka leiguíbúðir. Framkvæmd könnunarinnar tók mun lengri tíma en gert var ráð fyrir en niðurstaðna er að vænta á næstunni. Er þeim ætlað að verða grunnur að framtíðarstefnumótun í tengslum við leiguíbúðir sem og leigumarkaðinn.
    Er enn fremur að vænta niðurstaðna úr leigukönnun sem Hagstofa Íslands stóð fyrir í mars 1999.

2. Framfærslu- og húsnæðiskostnaður einstæðra foreldra.
    Hagstofa Íslands stóð að neyslukönnun árið 1995. Megintilgangur þeirrar könnunar var að afla upplýsinga um útgjöld heimila til að endurnýja grundvöll neysluverðs. Útgjalda safnið sem vísitalan nær yfir tekur til þeirra útgjalda sem snerta heimilisrekstur og daglegt líf fólks. Neyslukönnuninni er einungis ætlað að leiða í ljós hver útgjöldin eru og hvernig þau skiptast. Ekki er á neinn hátt reynt að meta hvort útgjöld teljast nauðsynleg framfærsla eða ekki. Neyslukannanir gefa því ekki beinar upplýsingar um hvað heimili þurfa nauðsyn lega sér til framfærslu.
    Erfitt getur reynst að túlka niðurstöður neyslukönnunar þar sem heimili eru misstór og samansett af mismunandi aldurshópum. Til þess að hægt verði að bera saman úgjöld ólíkra heimilisgerða er stærð heimila umreiknuð í svokallaðar neyslueiningar. Hver einstaklingur á heimili fær tiltekið vægi eftir aldri og stærð heimilis. Með þessu er reynt að taka tillit til þess að stór heimili eru hagkvæmari í rekstri en lítil og að útgjöld vegna barna eru minni en útgjöld vegna fullorðinna. Í neyslukönnun Hagstofunnar eru birtar neyslueiningar miðað við vog OECD og Hagstofu Evrópubandalagsins.

Tafla 3. Meðalneysla á heimili á ári í neyslukönnun 1995 eftir heimilisgerð.
(Meðalverðlag 1995, kr.)


Einhleypir Hjón/sam býlisfólk án barna Hjón/sam býlisfólk með börn Einstæðir foreldrar Önnur heimili
Matur og drykkjarvörur 188.345 333.587 539.589 314.834 583.874
Áfengi og tóbak 62.286 68.614 82.099 54.338 102.217
Fatnaður 84.303 147.254 198.979 141.974 225.896
Húsnæði, rafmagn og hiti 294.255 423.721 476.644 359.718 475.107
Heimilisbúnaður og fleira 78.458 115.697 184.630 147.812 145.303
Lækniskosnaður 32.322 65.303 99.717 59.836 78.746
Ferðir og flutningar 194.707 394.910 402.033 303.303 358.354
Póstur og sími 33.491 31.434 33.652 23.815 32.973
Tómstundir og menning 170.184 272.584 399.810 268.736 374.782
Menning 5.649 14.492 33.191 21.524 33.408
Hótel, kaffihús og veitingastaðir 86.722 133.552 145.781 106.023 149.024
Ýmsar vörur og þjónusta 122.899 174.957 309.283 234.922 268.346
Samtals 1.144.000 2.176.104 2.905.409 2.036.837 2.828.003
Meðalútgjöld á neyslueiningu OECD 1.353.610 1.280.061 992.454 1.036.770 945.599
Meðalútgjöld á neyslueiningu ES 1.353.610 1.450.736 1.263.166 1.247.833 1.291.602
Heimild: Hagstofa Íslands.

    Tafla 3 sýnir meðalneyslu íslenskra heimila á meðalverðlagi ársins 1995. Heimilum er skipt í fimm gerðir: einhleypa, hjón/sambýlisfólk án barna, hjón/sambýlisfólk með börn, einstæða foreldra og önnur heimili. Dæmi um heimilisgerð sem flokkast undir önnur heim ili er þriggja kynslóða heimili og heimili hjóna með börn þar sem eitt eða fleiri barnanna hafa náð 25 ára aldri. Eins og sést af töflunni er meðalheildarneysla einstæðra foreldra um 2.037 þús. kr. á árinu 1995 en hjóna/sambýlisfólks með börn um 2.905 þús. kr. Ef þetta er umreiknað í neyslueiningar þá eru meðalútgjöld á neyslueiningar OECD 1.036.770 kr. hjá einstæðum foreldrum á meðalverðlagi 1995 en 992.454 kr. hjá hjónum eða sambýlisfólki með börn. Hins vegar ef miðað er við neyslueiningar Hagstofu Evrópusambandins (ES) eru meðalútgjöld á neyslueiningu ES 1.247.833 kr. hjá einstæðum foreldrum en 1.263.166 kr. hjá hjónum og sambýlisfólki með börn á meðalverðlagi 1995. Ber að árétta að þegar meðal neysla íslenskra fjölskyldna hefur verið umreiknuð í neyslueiningar hefur verið tekið tillit til hagkvæmni stórra heimila sem og mismunar á útgjöldum vegna barna annars vegar og fullorðinna hins vegar.
    Kostnaður af húsnæði, rafmagni og hita hjá einstæðum foreldrum var um 359.718 kr. en hjá hjónum eða sambýlisfólki um 476.644 kr. á meðalverðlagi ársins 1995. Í skýrslu Hagstofunnar um neyslukönnunina 1995 er gerður greinarmunur á greiddri og reiknaðri húsaleigu. Ástæðan er sú að meta þarf til fjár búsetu í eigin húsnæði. Stofninn fyrir þann útreikning var byggður á fasteignamati. Húsaleiguígildi (reiknuð húsaleiga) er reiknað sem ársgreiðsla miðað við ákveðna ávöxtunarkröfu og gert var ráð fyrir 80 ára endingartíma húsnæðisins. Raunvextir eigin fjár voru metnir í samræmi við ávöxtunarkröfu á langtíma fjárskuldbindingum en raunvextir lánsfjár voru metnir eftir meðalraunvöxtum árið 1995 og samsetningu lána samkvæmt kaupsamningum fasteigna sem Fasteignamat ríkisins safnar reglulega. Greidd húsaleiga hjá einstæðum foreldrum var 68.741 kr. á árinu 1995 en 36.645 kr. hjá hjónum eða sambýlisfólki. Hins vegar var reiknuð húsaleiga mun hærri eða 142.335 kr. hjá einstæðum foreldrum en 251.409 kr. hjá hjónum eða sambýlisfólki á árinu 1995.
    Ástæðan fyrir svo lágri greiddri húsaleigu er sú að framangreint meðaltal er miðað við heildarfjölda heimila (1.375) sem tóku þátt í könnuninni. Rúmlega 81% þátttakenda í neyslukönnun 1995 bjó í eigin húsnæði og gefa þessar tölur því ekki raunsæja mynd af greiddri húsaleigu þeirra heimila sem greiða húsaleigu. Þegar eingöngu er miðað við þau heimili sem eru á leigumarkaði (261) er greidd meðalleiga einstæðra foreldra 362.141 kr. á árinu á meðalverðlagi 1995, eða 30.178 kr. á mánuði. Hins vegar er greidd meðalleiga hjóna eða sambýlisfólks með börn um 193.053 kr. á meðalverðlagi 1995, eða 16.087 kr. á mánuði. Ef eingöngu er miðað við þá er búa í eigin húsnæði (1.114) þegar búseta er reiknuð til fjár kemur hins vegar fram að kostnaður reiknaðrar húsaleigu hjá einstæðum foreldrum er 176 þús. kr. á árinu á meðalverðlagi 1995 en hjá hjónum eða sambýlisfólki með börn 310 þús. kr. á ári.
    Við lestur framangreindra upplýsinga skal taka mið af því að um fjögur ár eru liðin frá því að könnunin var gerð en hún tekur til ársins 1995 og var gefin út í apríl 1997. Vekja skal athygli á því að skv. 2. gr. laga um vísitölu neysluverðs, nr. 12/1995, skal Hagstofan eigi sjaldnar en á fimm ára fresti gera sérstaka athugun á heimilisútgjöldum fólks án tillits til búsetu, fjöskyldugerðar, starfa og atvinnugreina. Þess er því að vænta að Hagstofa Ís lands geri neyslukönnun fyrir árið 2000.
    Þegar húsnæðiskostnaður fjölskyldna er skoðaður verður að líta til þess að sveitarfélög greiða þeim húsaleigubætur sem eru á leigumarkaði. Skv. 1. gr. reglugerðar um húsaleigu bætur, sbr. lög um húsaleigubætur, nr. 138/1997, kemur fram að grunnfjárhæðir húsaleigu bóta skulu ákvarðast þannig að grunnstofn til útreiknings húsaleigubóta skal vera 8.000 kr. fyrir hverja íbúð. Að auki bætast við 5.000 kr. með fyrsta barni, 4.000 kr. með öðru og 3.500 kr. með þriðja barni. Þegar leigufjárhæð er komin yfir 20.000 kr. bætast við 12% þess hluta leigufjárhæðar sem er á bilinu 20.000–45.000 kr. Í töflu 4 eru teknar saman fjárhæðir sem mismunandi stórar fjölskyldur sem allar hafa undir 1,6 millj. kr. í árstekjur fá í húsaleigubætur .

Tafla 4. Reiknaðar húsaleigubætur miðað við árstekjur undir 1,6 millj. kr.


Grunn fjárhæðir bóta Leiga:
20.000 kr. á mánuði 		Leiga:
30.000 kr. á mánuði 		Leiga:
40.000 kr. á mánuði
Barnlausar fjölskyldur 8.000 8.000 9.200 ** 10.400 ***
Fjölskyldur með eitt barn 13.000 13.000 14.200 ** 15.400 **
Fjölskyldur með tvö börn 17.000 17.000 18.200 ** 19.400 **
Fjölskyldur með þrjú börn 20.500 20.500 21.000 ** 21.000 *
* Hámark á grunnfjárhæðum er 21.000 kr. á mánuði.
** 12% af 10.000 kr. bætast við.
*** 12% af 20.000 kr. bætast við.
Heimild: Félagsmálaráðuneyti.

    Bæturnar skerðast óháð fjölskyldustærð í hverjum mánuði um 1% af árstekjum umfram 1,6 millj. kr. Jafnframt geta grunnfjárhæðir aldrei orðið hærri en sem nemur 50% af leigufjár hæð, að hámarki 21.000 kr. á mánuði.

3. Menntun og tómstundastarf barna einstæðra foreldra.
    Í rannsókninni Barnafjölskyldur; samfélag — lífsgildi — mótun var m.a. athuguð frístundaiðkun barna utan skólatíma. Voru þær upplýsingar flokkaðar eftir fjölskyldugerð barn anna.

Tafla 5. Frístundaiðkun barna utan skólatíma.


Giftir/í sambúð Einhleypir Ekkjur/ ekklar Fráskilin með forsjá Fráskilin
án forsjár 		Heild
Dans — ballet — jazzballet 15,7 11,8 17,1 10,7 8,1 12,7
Tónlistarnám*** 28,8 14,5 24,4 14,6 22,6 20,1
Íþróttir*** 58,0 38,8 46,3 53,2 50,2 50,2
Myndlistarnám 1,8 3,3 2,4 3,2 3,2 2,7
Skátastarf 7,1 2,0 4,9 4,5 4,8 5,0
Sunnudagaskóli 20,7 13,8 4,9 17,2 16,1 17,0
Annað 13,5 13,8 12,2 12,9 12,9 13,3
*** Tölfræðilegur marktækur munur er eftir fjölskyldugerð.
Heimild: Sigrún Júlíusdóttir, Friðrik H. Jónsson, Nanna K. Sigurðardóttir og Sigurður J. Grétarsson (1995). Barnafjölskyldur; samfélag — lífsgildi — mótun. Félagsmálaráðuneytið.

    Munur var á þátttöku barna í íþróttum og ástundun tónlistarnáms eftir fjölskyldugerð en að öðru leyti var ekki munur á frístundaiðkun barna.
    Vekja má athygli á því að á vegum Íþrótta- og tómstundaráðs Reykjavíkurborgar er boðið upp á ýmiss konar tómstundastarf í skólum í Reykjavík. Er um að ræða tónlist, tölvunám skeið, snyrtinámskeið, leirmótun, leiklist o.fl. en 16 klst. námskeið kostar 1.100 kr. fyrir hvern þátttakanda. Jafnframt er rekið öflugt starf innan félagsmiðstöðvanna en almenn þátt taka í starfi þeirra er barninu að kostnaðarlausu. Akureyrarbær hefur svipað framboð á áhuga verðu efni fyrir börn og unglinga og er verði þar jafnframt stillt í hóf til þess að tryggja að börn geti verið þátttakendur óháð fjárhagsaðstöðu foreldranna. Enn fremur starfrækja nú mörg sveitarfélög á landinu öllu félagsmiðstöðvar þar sem öflugt félagsstarf er unnið með unglingum.
    Þar sem skólaskylda er á Íslandi á aldrinum 6–16 ára aldurs skv. 1. gr. laga um grunn skóla, nr. 66/1995, eru öll börn á Íslandi á þessum aldri í skóla óháð fjölskyldugerð eða kjör um fjölskyldu sinnar. Ekki liggja fyrir gögn um fjölskyldugerð barna í framhaldsskólum landsins en um 85% barna fara í framhaldsskóla eftir grunnskóla. Þá er mikið brottfall úr framhaldsskólum og því lægra hlutfall sem útskrifast þaðan. Félagsmálaráðuneytinu er ekki kunnugt um að gerð hafi verið rannsókn er sýnir bakgrunn þeirra barna sem ljúka einhvers konar framhaldsskólanámi eða þeirra sem kjósa frekar að fara fyrr út á vinnumarkaðinn.

4. Menntun einstæðra foreldra.
    Í rannsókninni Barnafjölskyldur; samfélag – lífsgildi – mótun, var athugað hvaða námi þátttakendur rannsóknarinnar hefðu lokið. Námi var skipt í eftirfarandi flokka samkvæmt flokkunarkerfi Félagsvísindastofnunar: Almennt nám, þ.e. allt nám sem samsvarar því sem nú kallast grunnskólanám, starfsnám sem er eins til tveggja ára nám eftir almennt nám, bóklegt framhaldsnám sem er þriggja til fjögurra ára nám eftir almennt nám, verklegt fram haldsnám sem er nám eins og iðnnám, atvinnuflugmannsnám og tækniteiknun, sérnám sem er starfsnám eftir stúdentspróf sem ekki er á háskólastigi, t.d. leikskólakennaranám, þroskaþjálfanám og íþróttakennaranám og loks er svo allt nám sem er á háskólastigi. Taka verður tillit til þess að rannsóknin er fjögurra ára gömul og hefur margt breyst síðan í menntunar málum. Má þar m.a. nefna að leikskólakennaranám, þroskaþjálfanám og íþróttakennaranám er nú komið á háskólastig. Rannsóknin miðast hins vegar við eldra fyrirkomulag.

Tafla 6. Menntun eftir fjölskyldugerð.


Giftir/
í sambúð 		Einhleypir Ekkjur/ ekklar Fráskilin með forsjá Fráskilin án forsjár Heild
Almennt nám 35,2 45,3 63,4 43,7 30,0 41,2
Starfsnám 10,6 8,7 9,8 11,3 10,0 10,4
Bóklegt framhald 8,4 14,7 4,9 15,4 3,3 11,6
Verklegt framhald 19,8 6,0 9,8 7,4 30,0 12,9
Sérnám 7,3 10,0 7,3 6,4 8,3 7,5
Háskólanám 18,7 15,3 4,9 15,8 18,3 16,3
Heimild: Sigrún Júlíusdóttir, Friðrik H. Jónsson, Nanna K. Sigurðardóttir og Sigurður J. Grétarsson. (1995). Barnafjölskyldur; samfélag — lífsgildi — mótun. Félagsmálaráðuneytið.

    Eins og sést af töflu 6 er margt svipað með menntun giftra og fráskilinna án forsjár. Miðað við aðra hópa eru þar fáir sem hafa hætt námi að loknu almennu námi og margir hafi lokið verklegu framhaldsnámi. Hlutfallslega hefur stór hópur ekkna og ekkla einungis lokið al mennu námi og fá þeirra hafa lokið háskólanámi.

5. Tekjur einstæðra foreldra.
    Tafla 7 sýnir meðalheildartekjur eftir hjúskaparstöðu á árunum 1995–97 samkvæmt skatt framtölum. Upplýsingar um tekjur á árunum 1998 og 1999 liggja enn ekki fyrir. Ekki er tekið tillit til barnabóta. Taflan sýnir heildartekjur allra framteljenda 16 ára og eldri sem skýrir lágar tekjur einhleypra. Í töflu 8 er hins vegar miðað við framteljendur 25–65 ára og fæst þar marktækari samanburður við einstæða foreldra.

Tafla 7. Meðalheildartekjur eftir hjúskaparstöðu 1995–97.
(Árstekjur í þús. kr.)


Einstæðir foreldrar Einhleypir Hjón og sambýlisfólk
1995 1.289,0 984,9 2.976,4
1996 1.365,8 1.073,2 3.225,1
1997 1.440,5 1.161,3 3.536,3
Breyting 1995–97 11,8% 17,9% 18,8%
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

Tafla 8. Meðalheildartekjur framteljenda á aldrinum 26–65 ára 1995–97.
(Árstekjur í þús. kr.)


Einstæðir foreldrar Einhleypir Hjón og sambýlisfólk
1995 1.393,3 1.397,7 3.184,4
1996 1.473,9 1.521,2 3.459,4
1997 1.561,9 1.649,6 3.805,7
Breyting 1995–97 12,1% 18,0% 19,5%
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

    Töflur 7 og 8 sýna að meðalheildartekjur einstæðra foreldra hafa hækkað minna en hinna hópanna á þeim þremur árum sem hér er litið til.
    Einungis eru fyrirliggjandi upplýsingar um skiptingu tekna einstæðra foreldra eftir kyni fyrir árið 1997. Meðaltekjur einstæðra mæðra það ár voru 1.379 þús. kr. en meðaltekjur einstæðra feðra námu 2.081 þús. kr. Árið 1997 voru karlmenn rúmlega 6% einstæðra for eldra.

6. Atvinnutekjur einstæðra foreldra.
    Í töflum 9 og 10 eru upplýsingar um dreifingu atvinnutekna á árinu 1997. Í fyrri töflunni er sýndur fjöldi með tekjur og meðaltekjur á ákveðnum tekjubilum en í þeirri síðari getur að líta hlutfallstölur.

Tafla 9. Dreifing atvinnutekna einstæðra foreldra 1997.*
(Mánaðartekjur í þús. kr.)


    16–25 ára 26 ára og eldri Allir
Tekjubil Fjöldi Meðal tekjur Fjöldi Meðal tekjur Fjöldi Meðal tekjur
0 140 – 661 – 801 –
< 100 1.225 46,5 3.010 57,0 4.235 53,9
100–150 115 114,7 1.542 122,6 1.657 122,1
150–200 19 167,5 714 170,2 733 170,1
200 < 2 228,7 431 260,3 433 260,2
Samtals 1.501 49,2 6.358 93,5 7.859 85,0
Tekjulausir ekki meðtaldir 1.361 54,2 5.697 104,3 7.058 94,7
* Atvinnutekjur og reiknuð laun.
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

    Tafla 9 sýnir að meðalatvinnutekjur einstæðra foreldra 26 ára og eldri voru rúmlega 104 þús. kr. á mánuði ef eingöngu er litið á þá sem voru með tekjur af atvinnu en 93.500 kr. þegar litið er á alla einstæða foreldra.
    Til samanburðar má nefna að meðalatvinnutekjur allra á aldrinum 25–65 ára voru 145 þús. kr. til jafnaðar á mánuði á árinu 1997. Meðalatvinnutekjur kvenna á þessu aldursbili voru 98 þús. kr. á mánuði. Svo virðist sem tekjur einstæðra foreldra miðist mjög við það að konur eru fjölmennari í þeirra hópi. Lítill munur er á atvinnutekjum einstæðra foreldra og tekjum kvenna almennt.

Tafla 10. Dreifing atvinnutekna einstæðra foreldra 1997.*
(Hlutfallsleg skipting, %.)


    16–25 ára 26 ára og eldri Allir
Tekjubil Af heild Samtals Af heild Samtals Af heild Samtals
0 9,3 9,3 10,4 10,4 10,2 10,2
< 100 81,6 90,9 47,3 57,7 53,9 64,1
100–150 7,7 98,6 24,3 82,0 21,1 85,2
150–200 1,3 99,9 11,2 93,2 9,3 94,5
200 < 0,1 100,0 6,8 100,0 5,5 100,0
Samtals 100,0 100,0 100,0
* Atvinnutekjur og reiknuð laun.
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

    Á grundvelli atvinnukönnunar sinnar hefur Hagstofa Íslands áætlað að rúmlega 80% ein stæðra foreldra starfi í þjónustugreinum og meira en fjórðungur í heilbrigðisgeiranum.

7. Ráðstöfunartekjur einstæðra foreldra.
    Í töflu 11 er að finna áætlun um meðalráðstöfunartekjur einstæðra foreldra árin 1995–97 en ekki reyndist með góðu móti hægt að áætla tölur fyrri ára. Jafnframt liggja ekki fyrir tölur fyrir árin 1998 og 1999. Áætlunin er byggð á skattframtölum. Skýrt skal tekið fram að áætl anir sem byggðar eru beint á skattframtölum leiða ekki til sömu niðurstöðu og tölur þær sem Þjóðhagsstofnun tekur saman og birtir um kaupmátt ráðstöfunartekna. Munar þar um marg víslega þætti svo sem óskattskyldar eignartekjur, iðgjöld til lífeyrissjóða o.fl. Til samanburðar sýnir taflan ráðstöfunartekjur hjóna með börn á sömu árum.

Tafla 11. Meðalráðstöfunartekjur einstæðra foreldra 1995–97.
(Fjárhæðir í þús. kr. á ári.)


Heildar tekjur Skattar Vaxta bætur Barna bætur Ráð stöfunar tekjur Skattbyrði Ráðstöfunar tekjur hjóna með börn
1995 1.289,0 192,7 50,4 213,6 1.360,3 -5,5% 2.495
1996 1.365,8 207,7 53,2 213,3 1.424,6 -4,3% 2.606
1997 1.440,5 225,6 56,1 212,0 1.483,0 -3,0% 2.955
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

8. Meðlagsgreiðslur.
     Framfærslukostnaður er mjög mismunandi eftir einstaklingum þannig að hlutfall meðlagsgreiðslna fer eftir því hversu hár framfærslukostnaður hvers og eins er. Í 9. gr. barnalaga, nr. 20/1990, er kveðið á um framfærsluskyldu foreldra. Ef foreldri fullnægir ekki framfærslu skyldu sinni gagnvart barni getur sýslumaður úrskurðað foreldri til greiðslu framfærslueyris með barninu. Í 2. mgr. 11. gr. sömu laga er kveðið á um lágmarksmeðlag en þar segir: „Í meðlagsúrskurði má aldrei ákveða lægri meðlagsgreiðslu en barnalífeyri nemur, eins og hann er ákveðinn á hverjum tíma samkvæmt lögum um almannatryggingar.“ Lágmarksframfærsla er 12.693 kr. á mánuði og getur Tryggingastofnun ríkisins séð um að greiða þessa greiðslu til þess foreldris sem fer með forsjá barns. Samkvæmt lögum um Innheimtustofnun sveitar félaga, nr. 54/1971, með síðari breytingum, innheimtir Innheimtustofnun sveitarfélaga síðan meðlögin hjá meðlagsskyldum foreldrum sem Tryggingastofnun ríkisins hefur greitt forráða mönnum barna þeirra. Jafnframt er í 2. mgr. 11. gr. barnalaga kveðið á um að aldrei megi takmarka meðlagsskyldu við lægri lágmarksaldur en 18 ár, sbr. 13. gr. barnalaga.
    Hins vegar er heimilt að foreldrar semji um hærri meðlagsgreiðslu og þá einnig hvernig greiðslum skuli háttað. Jafnframt segir í 2. mgr. 10. gr. barnalaga að við úrskurð sýslumanns um meðlagsgreiðslur skuli framfærslueyrir ákveðinn með hliðsjón af þörfum barnsins og fjár hagsaðstöðu og öðrum högum beggja foreldra, þar á meðal aflahæfi þeirra. Auk þessa er heimild í 15. gr. barnalaga til að úrskurða framfærsluskyldan aðila til að inna af hendi sérstök framlög vegna útgjalda við skírn og fermingu barns, vegna sjúkdóms eða greftrunar eða af öðru sérstöku tilefni. Ekki eru til heildaryfirlit hjá stjórnvöldum yfir fjölda þeirra meðlags greiðenda sem greiða hærra meðlag en það sem telst vera lágmarksmeðlag né hversu háar þær greiðslur eru.

9. Eigna- og skuldastaða einstæðra foreldra.
     Tölur um eigna- og skuldastöðu einstaklinga sem hér eru sýndar eru unnar upp úr framtölum en tölur fyrir árin 1998 og 1999 liggja enn ekki fyrir. Í töflu 12 er miðað við þá einstak linga sem telja fram eignir og skuldir en meðaltöl miðast við þá sem færa viðkomandi færslur til skatts. Það skýrir m.a. hvers vegna meðalskuldir geta verið lægri en skuldir vegna hús næðis.

Tafla 12. Eignir, skuldir og vaxtagjöld 1995–97.
(Meðalfjárhæðir í þús. kr.)


1995 1996 1997 Breyting 1995–97
Einstæðir foreldrar
Eignir alls 4.479,8 4.763,8 4.790,8 6,9%
Skuldir 3.803,1 4.055,0 4.206,8 10,6%
Skuldir vegna húsnæðis 4.188,1 4.399,4 4.567,1 9,0%
Vaxtagjöld vegna húsnæðis 201,7 212,7 225,6 11,8%
Einhleypir
Eignir alls 4.008,7 4.136,4 4.173,2 4,1%
Skuldir 2.162,4 2.280,9 2.472,8 14,4%
Skuldir vegna húsnæðis 2.780,5 2.900,6 3.016,6 8,5%
Vaxtagjöld vegna húsnæðis 169,0 173,7 179,0 5,9%
Hjón og sambýlisfólk, með börn
Eignir alls 8.959,2 9.251,1 9.872,3 10,2%
Skuldir 5.183,3 5.549,8 5.914,7 14,1%
Skuldir vegna húsnæðis 4.377,1 4.610,1 4.769,4 9,0%
Vaxtagjöld vegna húsnæðis 290,5 302,2 309,2 6,4%
Hjón og sambýlisfólk, barnlaus
Eignir alls 11.858,8 12.375,7 13.166,3 11,0%
Skuldir 3.108,8 3.391,8 3.695,1 18,9%
Skuldir vegna húsnæðis 2.932,9 3.077,7 3.019,9 3,0%
Vaxtagjöld vegna húsnæðis 211,2 217,9 213,1 0,9%
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

    Taflan sýnir að meðalskuldir einstæðra foreldra eru óneitanlega háar miðað við tekjur þeirra og í samanburði við aðrar fjölskyldugerðir. Þá eru eignir umfram skuldir litlar. Líkleg skýring á þessu er að umtalsverður fjöldi einstæðra foreldra býr í félagslegu íbúðarhúsnæði en til kaupa á þeim hafa fengist lán sem bæði eru hærri og veitt til lengri tíma en almenn fasteignalán. Þetta kann að skýra að einhverju leyti skuldastöðu einstæðra foreldra. Hins vegar eru ekki til tölur er sýna nákvæman fjölda einstæðra foreldra sem eiga félagslegar eignaríbúðir eða kaupleiguíbúðir skv. 36. gr. laga um Húsnæðisstofnun, nr. 97/1993 ásamt síðari breytingum. Þau lög hafa þó fallið úr gildi með tilkomu nýrra laga um húsnæðismál, nr. 44/1998, en um meðferð slíkra íbúða, lánveitingar, réttarstöðu aðila, samskipti við fram kvæmdaraðila og fleira fer eftir eldri lögum sbr. ákvæði til bráðabirgða í lögum um hús næðismál.

10. Fjárhagsaðstoð sveitarfélaga við einstæða foreldra.
    Hagstofa Íslands safnar ítarlegum upplýsingum um fjármál sveitarfélaga. Meðal annarra upplýsinga sem Hagstofan safnar eru tölur um fjárhagsaðstoð og eru þær tölur greindar eftir heimilisgerð. Síðustu tölur Hagstofunnar taka til ársins 1997. Þróun áranna 1994 til 1997 er sýnd í eftirfarandi töflu. Upplýsingar frá árunum 1998 og 1999 liggja ekki enn fyrir.

Tafla 13. Viðtakendur fjárhagsaðstoðar sveitarfélaga eftir fjölskyldugerðum 1994–97.

Alls Höfuðborgarsvæðið Önnur sveitarfélög með 400 eða fleiri íbúa Fjöldi fjöl skyldna/heimila
Alls Reykjavík Önnur sveitarfélög
1994
Alls fjölskyldur/heimili 100 100 100 100 100
Einstæðir karlar með börn 2,0 1,8 1,9 1,5 2,5 (106 )
Einstæðir karlar án barna 36,0 39,1 42,0 29,1 24,6 (1.943 )
Einstæðar konur með börn 26,5 24,4 21,8 33,8 34,1 (1.431 )
Einstæðar konur án barna 17,6 19,0 20,2 14,9 12,7 (951 )
Hjón/sambýlisfólk með börn 13,0 10,7 9,2 16,0 21,1 (700 )
Hjón/sambýlisfólk, barnlaus 4,9 4,9 4,9 4,8 5,1 (266 )
Fjöldi fjölskyldna/heimila (5.397 ) (4.235 ) (3.293 ) (942 ) (1.162 ) (5.397 )
1995
Alls fjölskyldur/heimili 100 100 100 100 100
Einstæðir karlar með börn 1,5 1,4 1,4 1,1 1,8 (88 )
Einstæðir karlar án barna 38,6 41,3 43,5 33,0 28,0 (2.324 )
Einstæðar konur með börn 27,2 25,3 23,3 32,9 35,0 (1.638 )
Einstæðar konur án barna 17,2 18,5 19,4 15,2 12,1 (1.035 )
Hjón/sambýlisfólk með börn 10,8 8,8 7,7 13,3 18,6 (650 )
Hjón/sambýlisfólk, barnlaus 4,7 4,7 4,7 4,6 4,5 (281 )
Fjöldi fjölskyldna/heimila (6.016 ) (4.807 ) (3.800 ) (1.007 ) (1.209 ) (6.016 )
1996
Alls fjölskyldur/heimili 100 100 100 100 100
Einstæðir karlar með börn 2,1 2,2 1,2 6,5 1,9 (122 )
Einstæðir karlar án barna 37,8 41,1 43,6 30,3 26,2 (2.197 )
Einstæðar konur með börn 25,2 22,7 22,1 25,6 34,0 (1.465 )
Einstæðar konur án barna 20,4 22,2 21,7 24,3 14,2 (1.187 )
Hjón/sambýlisfólk með börn 9,0 6,5 5,9 9,0 17,9 (524 )
Hjón/sambýlisfólk, barnlaus 5,4 5,3 5,5 4,3 5,9 (316 )
Fjöldi fjölskyldna/heimila (5.811 ) (4.531 ) (3.679 ) (852 ) (1.280 ) (5.811 )
1997
Alls fjölskyldur/heimili 100 100 100 100 100
Einstæðir karlar með börn 1,7 1,7 1,6 2,2 1,6 (96 )
Einstæðir karlar án barna 36,9 40,4 42,5 31,1 25,4 (2.082 )
Einstæðar konur með börn 29,8 27,9 27,5 29,7 36,0 (1.684 )
Einstæðar konur án barna 17,7 18,6 18,8 17,5 14,9 (1.000 )
Hjón/sambýlisfólk með börn 8,8 6,5 5,1 13,2 15,9 (495 )
Hjón/sambýlisfólk, barnlaus 5,1 4,8 4,5 6,4 6,1 (289 )
Fjöldi fjölskyldna/heimila (5.646 ) (4.310 ) (3.528 ) (782 ) (1.336 ) (5.646 )

Skýring: Til ársins 1995 var aðeins leitað upplýsinga um fjölda viðtakenda fjárhagsaðstoðar hjá sveitar félögum með 400 eða fleiri íbúa en frá 1996 til sveitarfélaga með 300 eða fleiri íbúa.
Heimild: Hagstofa Íslands.

    Á árunum 1994–97 hefur einstæðum foreldrum sem eru viðtakendur fjárhagsaðstoðar sveitarfélaga á landinu öllu fjölgað úr 28% af heildarfjölda þeirra sem fá slíka aðstoð, eða úr 1.537 fjölskyldum/heimilum, í 31,5% árið 1997, eða 1.780 fjölskyldur/heimili. Hefur fjölgun in orðið mest í Reykjavík, eða um 5,4%, en fækkun hefur orðið í öðrum sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu. Fjöldi einstæðra foreldra sem eru viðtakendur félagslegrar aðstoðar á landsbyggðinni hækkar um 1% á þessum tíma.
    Enn fremur fjölgar einstæðum foreldrum sem viðtakendum fjárhagsaðstoðar á árunum 1994–97 meira en heildarfjölgun viðtakenda eða um 243 fjölskyldur/heimili á móti 159 fjöl skyldum/heimilum. Bendir þetta til að einstæðir foreldrar hafi frekar þurft að leita sér félags legrar aðstoðar en aðrir hópar samfélagsins.
    Á umræddu tímabili hefur hjónum eða sambýlisfólki með börn fækkað um 4,2% eða um 205 fjölskyldur/heimili. Er mesta fækkunin á landsbyggðinni, eða um 5%, en svipuð fækkun hefur orðið á höfðuborgarsvæðinu.

11. Fjárhagsaðstoð við einstæða foreldra.
a. Barnabætur.
    Breyting var gerð á barnabótum árið 1998 samkvæmt lögum um tekjuskatt og eignarskatt, nr. 75/1981, sbr. lög nr. 65/1997. Með þeirri aðgerð urðu barnabætur tengdar tekjum og eign um framfæranda barna. Af þeim sökum skerðast barnabætur þeirra foreldra sem hafa tekjur umfram viðmið laganna en bæturnar skerðast í jöfnu hlutfalli við tekjuskattsstofn umfram til tekið tekjuviðmið. Í töflu 14 er sýnt hlutfall einstæðra foreldra sem fá barnabætur og kemur þar fram að 99% mæðra fá bætur en tæplega 10% feðra hafa skertan bótarétt eða jafnvel misst hann vegna tekna.

Tafla 14. Barnabætur einstæðra foreldra 1998.*
(Ársgreiðslur í þús. kr.)

Hlutfall einstæðra foreldra Meðalbarnabætur
Karlar 90,9% 134,2
Konur 99,0% 219,6
Samtals 98,5% 214,7
* Bætur sem eru greiddar út á árinu 1998. Skerðing bótanna miðast við tekjur ársins 1997.
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

b. Húsaleigubætur.
    Félagsmálaráðuneytið hefur látið taka saman upplýsingar um fjölskyldugerð viðtakenda húsaleigubóta. Þar kemur fram að langflestir bótaþegar eru einhleypir, eða um helmingur bótaþega. Einstæðir foreldrar eru um þriðjungur og hefur hlutfall þeirra hækkað með árun um, líkt og á við um einhleypa. Fámennasti hópurinn eru giftir eða í sambúð en þeim hefur hlutfallslega fækkað verulega frá árinu 1995, eða um 15%.

Tafla 15. Fjölskyldugerð bótaþega á árunum 1995–99
á öllu landinu í tilteknum mánuðum.

Fjölskyldugerð bótaþega 		ágúst
1995 		júlí
1996 		mars
1997 		mars
1998 		maí
1999
Einhleypir
(kk/kvk) 		859 (47%)
47%/53% 		1.146 (50%)
52/48% 		1.322 (54%)
52%/48% 		1.386 (52%)
42%/58% 		2.080 (53%)
40%/60%
Einstæðir foreldrar (kk/kvk) 430 (23%)
3%/97% 		577 (25%)
5%/95% 		513 (21%)
3%/97% 		745 (28%)
2%/98% 		1.215 (31%)
4%/96%
Giftir/í sambúð
(án barna/ með börn) 		547 (30%)
36%/64% 		569 (25%)
38%/62% 		603 (29%)
49%/51% 		553 (20%)
51%/49% 		617 (16%)
45%/55%
Heimild: Félagsmálaráðuneyti.

    Einstæðir feður hafa í gegnum árin verið mjög lítill hópur (innan við 20 manns) og eru aðeins 4% einstæðra foreldra. Hins vegar hefur einstæðum feðrum fjölgað mjög undanfarið þar sem í ár eru 44 einstæðir feður meðal bótaþega, sem er mikil fjölgun frá fyrri árum.
    Giftir eða í sambúð eru hlutfallslega fleiri með börn en voru á árunum 1997–98 en þá voru hópar giftra eða í sambúð, hvort sem var með börn á framfæri eða ekki, jafnstórir. Fyrstu árin var hlutfall giftra eða í sambúð með börn hins vegar mun hærra en hinna og þrátt fyrir að hlutfall giftra eða í sambúð með börn hækki nú nær það ekki því sem það var 1995 og 1996.
    Upplýsingar fengust einnig um viðtakendur húsaleigubóta í Reykjavík. Af þeim 3.285 borgarbúum sem fengu bætur árið 1997 voru 733 einstæðir foreldrar, eða 22,3%. Í fyrra fjölgaði einstæðum foreldrum sem fengu bætur verulega og voru 961 af 3.478 og var hlutfall þeirra af heildinni 27,6%. Til samanburðar má nefna að þann 31. desember 1997 bjó 4.501 einstætt foreldri í Reykjavík. Samkvæmt þessu fá 15–20% einstæðra foreldra í Reykjavík húsaleigubætur.

c. Námslán.
    Samkvæmt upplýsingum frá Lánasjóði íslenskra námsmanna var heildarfjöldi lánþega 5.938 fyrir skólaárið 1997–98 en þar af voru 544 einstæðir foreldrar, eða um 9% allra þeirra sem fengu námslán á tímabilinu. Ekki lágu fyrir tölur um fjölda lánþega fyrir skólaárið 1998–99.

d. Bætur frá Tryggingastofnun ríkisins.
    Tafla 16 sýnir greiðslur til einstæðra foreldra frá Tryggingastofnun ríkisins. Ekki eru fyrir liggjandi upplýsingar um það hvernig greiðslur Tryggingastofnunar ríkisins til einstæðra foreldra skiptast á milli einstakra bótaflokka.

Tafla 16. Greiðslur frá Tryggingastofnun til einstæðra foreldra 1997.
(Ársgreiðslur í þús. kr.)

Hlutfall einstæðra foreldra Meðalgreiðslur
Karlar 27,8% 133,0
Konur 49,6% 173,4
Samtals 48,2% 172,0
Meðlagsgreiðslur ekki meðtaldar.
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

12. Meðalskattgreiðslur einstæðra foreldra 1997 og 1998.
    Eftirfarandi töflur sýna meðalskattgreiðslur einstæðra foreldra. Þessar upplýsingar eru fengnar úr álagningarskrám og gefa mynd af sköttum og bótum einstæðra foreldra fyrir árin 1997 og 1998. Í töflunum er einstæðum foreldrum raðað í tíundir í vaxandi röð eftir sköttum að frádregnum bótum. Töflur 17 og 18 sýna meðalgreiðslur og meðalbætur einstæðra foreldra í hverri tíund.

Tafla 17. Meðalskattgreiðslur og meðalbætur einstæðra foreldra fyrir árið 1997.

Kr.

Tíund* 		Tekju skattsstofn Tekju skattur og útsvar Eignar skattur Tekju- og eignarskattur, samtals Barna bætur Vaxta bætur Samtals skattar
(-bætur)
I 703.431 34.831 61 34.892 495.058 114.739 -574.905
II 748.352 49.239 305 49.544 310.460 85.401 -346.316
III 918.244 97.152 724 97.876 246.667 88.006 -236.797
IV 522.540 14.362 109 14.471 174.626 9.724 -169.879
V 925.899 87.780 738 88.518 184.307 39.767 -135.555
VI 1.078.377 150.009 837 150.846 173.982 44.968 -68.104
VII 1.223.920 211.614 1.550 213.163 158.626 43.601 10.936
VIII 1.472.730 308.902 3.855 312.757 145.407 52.228 115.123
IX 1.766.812 428.457 7.820 436.277 120.993 44.400 270.884
X 2.802.205 848.394 15.906 864.299 71.130 38.335 754.835
Samtals 1.216.405 223.132 3.192 226.323 208.029 56.096 -37.802
Fjöldi alls 8.306 Fjöldi skattlausra og með neikvæða álagningu 5.311
* Í hverri tíund er 1/ 10 hluta hópsins raðað eftir sköttum (-bætur).
Heimild: Ríkisskattstjóri.

Tafla 18. Meðalskattgreiðslur og meðalbætur einstæðra foreldra fyrir árið 1998.

Kr.

Tíund* 		Tekju skattsstofn Tekju skattur og útsvar Eignar skattur Tekju- og eignarskattur, samtals Barna bætur Vaxta bætur Samtals skattar
(-bætur)
I 743.465 41.296 213 41.509 494.315 119.730 -572.536
II 779.544 54.041 168 54.208 311.149 87.774 -344.715
III 940.622 99.642 333 99.975 246.714 76.518 -223.258
IV 652.393 33.419 200 33.619 183.968 18.991 -169.340
V 1.029.730 118.789 695 119.483 190.163 43.858 -114.537
VI 1.188.649 176.627 1.623 178.250 168.669 44.554 -34.973
VII 1.411.783 266.026 2.379 268.405 164.278 46.737 57.390
VIII 1.687.720 374.048 3.516 377.564 146.014 50.800 180.750
IX 2.052.068 514.661 6.715 521.376 120.281 48.653 352.442
X 3.133.018 930.830 20.091 950.921 58.483 33.751 858.687
Samtals 1.360.989 260.599 3.586 264.185 208.541 57.161 -1.517
Fjöldi alls 8.720 Fjöldi skattlausra og með neikvæða álagningu 5.154
*Í hverri tíund er 1/ 10 hluta hópsins raðað eftir sköttum (-bætur).
Heimild: Ríkisskattstjóri.

    Árið 1997 voru tekju- og eignarskattar einstæðra foreldra að jafnaði rúmlega 226 þús. kr. Barnabætur til þeirra voru að meðaltali um 208 þús. kr. og vaxtabætur um 56 þús. kr. Bætur voru þannig um 38 þús. kr. umfram álagða skatta. Á árinu 1998 voru skattar að meðaltali um 264 þús. kr. en bætur að jafnaði tæplega 266 þús. kr. eða lítið eitt hærri en álagðir skattar.
    Af 8.306 einstæðum foreldrum 1997 fengu 5.311, eða um 64%, greiddar hærri bætur en því sem nam skattgreiðslum þeirra. Á árinu 1998 voru 5.154 af 8.720, eða um 59%, með hærri bætur en sem nam skattgreiðslum.

13. Mæðralaun.
    Verulegar breytingar hafa verið gerðar á aðstoð hins opinbera við einstæða foreldra á undanförnum 5–10 árum. Hér er um að ræða mæðra- og feðralaun auk barnabóta. Nauðsyn legt er að horfa til alls þessa í samhengi þegar breytingar síðustu ára eru skoðaðar.
    Með lögum nr. 104/1992 voru mæðralaun lækkuð en á móti var barnabótaauki hækkaður. Jafnframt var lágmarksfjárhæð meðlaga (barnalífeyrir) hækkuð. Þessi aðgerð miðaði að því að draga úr stuðningi hins opinbera en auka á móti greiðslur þess foreldris sem ekki er fram færandi. Hækkun meðlags og barnabótaauka náðu ekki að vega að fullu upp lækkun mæðra launanna. Til þess er að horfa að hvorki meðlag né barnabætur eru skattskyld en mæðralaunin eru það. Hjá einstæðum foreldrum sem greiddu tekjuskatt átti þessi breyting ekki að leiða til lækkunar ráðstöfunartekna.
    Í frumvarpi að framangreindum lögum var gert ráð fyrir að mæðralaun vegna eins barns mundu falla niður. Frá því var horfið í meðförum Alþingis og kváðu lögin á um að mæðra laun vegna eins barns skyldu verða 1.000 kr. á mánuði. Með lögum nr. 144/1995 voru mæðralaun til einstæðra foreldra með eitt barn felld niður og kom það til framkvæmda 1. janúar 1996. Í desember 1995 fengu 7.789 einstæðir foreldrar mæðralaun en ári síðar voru þeir 2.791, eða rétt tæpum 5.000 færri.
    Þá hafa verið gerðar miklar breytingar á barnabótum til einstæðra foreldra. Frá 1988 voru tvenns konar bætur greiddar í gegnum skattkerfið til framfærslu barna. Barnabætur voru greiddar án tillits til tekna framfæranda barns en tóku mið af aldri barna sem og fjölda þeirra. Hin greiðslan var barnabótaauki, sem tekinn var upp árið 1988, og var tengd tekjum og eign um framfæranda.
    Fram til 1993 kváðu lög á um að barnabætur til einstæðra foreldra skyldu ætíð vera tvö faldar bætur hjóna með sama barnafjölda og aldurssamsetningu, þó skyldu barnabætur ein stæðra foreldra aldrei fara niður fyrir ákveðið lágmark. Með lögum nr. 65/1997 var gerð viða mikil breyting á tilhögun barnabóta þar sem barnabætur og barnabótaauki voru sameinuð í eina tegund bóta, barnabætur. Þessar bætur eru tekjutengdar með sama hætti og barnabóta aukinn var en fjárhæðin er jöfn fullum barnabótum og barnabótaauka. Tekjuviðmiðunin var rýmkuð verulega en að öðru leyti voru skerðingarákvæði óbreytt. Lögin komu til fram kvæmda við ákvörðun barnabóta á árinu 1998.
    Í eftirfarandi töflu eru teknar saman meðlagsgreiðslur og greiðslur frá ríkinu til einstæðra foreldra árin 1992–98, annars vegar fyrir einstæða foreldra með eitt barn og með tvö börn hins vegar. Miðað er við foreldri sem fær óskertar barnabætur auk lágmarksmeðlags. Í síðustu dálkunum eru greiðslurnar í heild reiknaðar á föstu verðlagi 1998 sem sýnir að kaupmáttur þessara greiðslna lækkar samfellt frá 1992 en eykst á ný árið 1998.

Tafla 19. Greiðslur til einstæðra foreldra með eitt barn.
(Kr. á mánuði.)


Meðlag
Mæðralaun
Barna bætur
Barnabóta auki
Samtals 		Samtals, verðlag 1998
Kr. Vísitala
1992 7.509 4.706 5.560 7.469 25.244 28.704 109
1993 10.300 1.000 5.581 8.199 25.080 27.397 104
1994 10.300 1.000 5.653 8.210 25.163 27.084 103
1995 10.712 1.040 5.778 8.416 25.946 27.459 104
1996 10.794 0 5.802 8.416 25.012 25.887 98
1997 11.349 0 5.802 8.416 25.567 25.992 98
1998 12.205 0 14.218 0 26.423 26.423 100
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

Tafla 20. Greiðslur til einstæðra foreldra með tvö börn,
a.m.k. annað yngra en sjö ára.
(Kr. á mánuði.)

Meðlag Mæðralaun Barna bætur Barnabóta auki Samtals Samtals, verðlag 1998
Kr. Vísitala
1992 15.018 12.329 11.142 14.937 53.426 60.750 102
1993 20.600 5.000 14.023 16.398 56.021 61.196 103
1994 20.600 5.000 14.122 16.420 56.142 60.428 102
1995 21.423 5.200 14.456 16.832 57.911 61.287 103
1996 21.588 3.144 14.485 16.832 56.049 58.011 98
1997 22.698 3.348 14.485 16.832 57.364 58.318 98
1998 24.410 3.555 31.317 0 59.282 59.282 100
Heimild: Þjóðhagsstofnun.

14. Stefna ríkisstjórnarinnar í málefnum einstæðra foreldra.
    Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar segir að meðal helstu markmiða hennar sé:
    „Að styrkja fjölskylduna sem hornstein þjóðfélagsins og treysta samheldni hennar og vel ferð. Meðal annars verði dregið úr tekjutengingu í barnabótakerfinu, t.d. með útgáfu sérstakra barnakorta eða öðrum sambærilegum aðgerðum. Persónuafsláttur maka verði millifæranlegur að fullu hjá hjónum og sambýlisfólki. Jöfn tækifæri karla og kvenna verði tryggð í hvívetna svo sem með lengingu fæðingarorlofs og jöfnun réttar mæðra og feðra til töku þess. Stuðn ingur við íþrótta- og æskulýðsstarf verði aukinn og hlúð að öðrum skilyrðum heilbrigðs fjöl skyldulífs.“
    Ríkisstjórnin mun þannig fylgja fjölskylduvænni stefnu sem mun koma fjölskyldum í landinu til góða, þar á meðal einstæðum foreldrum. Meðal annars mun ríkisstjórnin beita sér fyrir aukinni samræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs. Getur það falið í sér hvatningu til atvinnurekenda við að auka sveigjanleika við skipulagningu vinnu og vinnutíma þannig að foreldrar eigi auðveldara með að sinna fjölskyldu sinni. Kæmi slíkt sér ekki síst vel fyrir einstæða foreldra. Þá mun ríkisstjórnin beita sér fyrir fullgildingu samþykktar ILO nr. 156, um starfsfólk með fjölskylduábyrgð.
    Eins og fram kemur í skýrslunni virðast tekjur einstæðra foreldra litast mjög af því að kon ur eru fjölmennari í þeirra hópi því að lítill munur er á atvinnutekjum einstæðra foreldra og tekjum kvenna almennt. Mun ríkisstjórnin vinna sérstaklega að því að jafna enn frekar tæki færi karla og kvenna til launa og starfa á íslenskum vinnumarkaði. Atvinnurekendur og stétt arfélög skulu vinna markvisst að því að jafna stöðu kynjanna á vinnumarkaði. Verður það gert með sérstökum jafréttisáætlunum í hverju ráðuneyti og stofnunum og fyrirtækjum með fleiri en 25 starfsmenn, auk áframhaldandi fræðslu til stjórnenda og starfsmanna um nauðsyn þess að jafnrétti til launa og starfa verði tryggt.
    Þá varð breyting á túlkun tryggingaráðs á 9. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 118/1993, með síðari breytingum, til þess að einhleypir lífeyrisþegar með börn á framfæri (einstæðir foreldrar), geta nú átt rétt á heimilisuppbót og sérstakri heimilisuppbót. Alls getur þetta numið rúmum 20 þús. kr. á mánuði. Þarna er aðallega um að ræða öryrkja þótt þess séu dæmi að börn og ungmenni yngri en 18 ára búi hjá forráðanda á ellilífeyrisaldri.
    Þessu til viðbótar má benda á að hækkanir á bótafjárhæðum almannatryggina, sem námu um einum milljarði króna á þessu ári umfram ákvarðanir sem fyrir lágu um afgreiðslu fjárlaga ársins 1999, koma einstæðum foreldrum til góða með sambærilegum hætti og öðrum líf eyrisþegum.