Ferill 554. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.


126. löggjafarþing 2000–2001.
Þskj. 860  —  554. mál.




Frumvarp til laga



um breytingu á Norðurlandasamningi um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og lögráð.

(Lagt fyrir Alþingi á 126. löggjafarþingi 2000–2001.)



1. gr.

    Heimilt er að fullgilda fyrir Íslands hönd samkomulag, sem undirritað var í Stokkhólmi 6. febrúar 2001 milli Danmerkur, Finnlands, Íslands, Noregs og Svíþjóðar og prentað er sem fylgiskjal með lögum þessum, um breytingar á samningi sömu ríkja frá 6. febrúar 1931, um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og lögráð, sem staðfestur var með lögum nr. 29 8. september 1931.

2. gr.

    Þegar samkomulag það sem um ræðir í 1. gr. hefur öðlast gildi að því er Ísland varðar skulu ákvæði þess hafa lagagildi hér á landi.

3. gr.

    Lög þessi öðlast þegar gildi.


Fylgiskjal.


Samkomulag milli Danmerkur, Finnlands, Íslands, Noregs og Svíþjóðar
um breytingar á samningi milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og
Svíþjóðar um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og
lögráð er undirritaður var í Stokkhólmi 6. febrúar 1931.


    Ríkisstjórnir Danmerkur, Finnlands, Íslands, Noregs og Svíþjóðar hafa orðið ásáttar um eftirfarandi:

I.


    Á samningnum milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar, sem undirritaður var í Stokkhólmi 6. febrúar 1931, um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og lögráð, sbr. breytingar þær er fram koma í samkomulagi um breytingar á samningnum, sem undirritað var í Ósló 25. febrúar 2000, sem enn hafa ekki öðlast gildi, eru gerðar eftirfarandi breytingar:

     7. gr. hljóði svo:
    Krafa um skilnað að borði og sæng eða um lögskilnað hjóna sem eru ríkisborgarar í og eiga heimilisfang í samningsríki skal ákvarðast í því ríki þar sem:
     1.      hjónin eiga heimilisfang,
     2.      hjónin áttu síðast samtímis heimilisfang og annað þeirra býr ennþá,
     3.      hjónin eru ríkisborgarar,
     4.      það hjónanna sem kröfunni er beint gegn á heimilisfang,
     5.      annað hvort hjónanna á heimilisfang ef um sameiginlega kröfu er að ræða,
     6.      það hjónanna sem leggur kröfuna fram á heimilisfang og hefur búið a.m.k. síðasta árið áður en krafan er borin fram, eða
     7.      það hjónanna sem leggur kröfuna fram er ríkisborgari og á heimilisfang ef viðkomandi hefur búið þar a.m.k. síðustu sex mánuðina áður en krafan er lögð fram.
    Einnig má ákvarða kröfu um lögskilnað á grundvelli skilnaðar að borði og sæng í því ríki þar sem skilnaður að borði og sæng var veittur.

     8. gr. hljóði svo:
    Í sambandi við kröfu um skilnað að borði og sæng eða um lögskilnað getur sama eða annað yfirvald einnig tekið ákvörðun um sambúðarslit um stundarsakir og um búskipti. Það getur enn fremur tekið ákvörðun um forsjá, búsetu barns og umgengni við barn að því tilskildu:
     1.      að hjónin eigi barnið saman, og
     2.      að barnið eigi heimilisfang í því ríki þar sem krafan um skilnað að borði og sæng eða um lögskilnað er til meðferðar.
    Eigi barnið ekki heimilisfang í því ríki þar sem krafan um skilnað að borði og sæng eða um lögskilnað er til meðferðar má samt sem áður taka þar ákvörðun um forsjá, búsetu barns og umgengni við barn ef:
     1.      barnið á heimilisfang í samningsríki,
     2.      hjónin eiga barnið saman og a.m.k. annað þeirra hefur forsjá þess,
     3.      hjónin hafa samþykkt að úrskurðað verði í málinu í því ríki þar sem fjallað er um kröfuna um skilnað að borði og sæng eða um lögskilnað, og
     4.      það er barninu fyrir bestu að með málið sé farið í því ríki.
    Í málum um forsjá, búsetu barns og umgengni við barn skal beita heimildinni skv. 1. og 2. mgr. í samræmi við Haagsamninginn frá 25. október 1980 um einkaréttarleg áhrif af brottnámi barna til flutnings milli landa. Sérstaklega skal tekið tillit til 3. og 16. gr. samningsins.

     Ný 8. gr. a hljóði svo:
    Ef mál sem 7. eða 8. gr. tekur til, milli sömu aðila, er borið undir þar til bært yfirvald í fleiri en einu samningsríkjanna skal það yfirvald sem málið var síðar borið undir vísa málinu frá af sjálfsdáðum og láta hinu yfirvaldinu eftir að taka ákvörðun í málinu.
    Við beitingu 1. mgr. telst skilnaður að borði og sæng og lögskilnaður vera sama málið.

     9. gr. hljóði svo:
    Við meðferð mála sem 7. og 8. gr. taka til skal beita gildandi lögum í viðkomandi samningsríki. Þó skal ávallt taka ákvarðanir í málum sem snerta búskipti samkvæmt þeim lögum sem eiga við um fjármál hjónanna skv. 3. gr.
    Skilnaður að borði og sæng sem fengist hefur í einu ríkjanna veitir sama rétt til lögskilnaðar í hinum ríkjunum og skilnaður að borði og sæng er þar hefur fengist.
    Í samningsríki þar sem ekki eru í lögum ákvæði um skilnað að borði og sæng en í vissum tilvikum byggt á að umhugsunarfrestur sé undanfari lögskilnaðar eiga hjón, sem veittur hefur verið skilnaður að borði og sæng í öðru samningsríki og hafa síðan búið hvort í sínu lagi svo lengi sem svarar umhugsunarfrestinum og ekki tekið upp sambúð að nýju, rétt á að fá lögskilnað án undanfarandi umhugsunarfrests.

     22. gr. hljóði svo:
    Ákvörðun stjórnvalds eða aðfararhæfur dómsúrskurður sem gengið hefur í einu samningsríkjanna skv. 5., 7., 8., 11., 13., 14., 15., 19. eða 21. gr. skal gilda í hinum ríkjunum án sérstakrar staðfestingar og án rannsóknar á því hvort ákvörðunin sé rétt eða tekin af þar til bæru yfirvaldi. Þetta á einnig við um aðfararhæfan dómsúrskurð sem gengið hefur í einu ríkjanna og kveður á um ógildi eða ógildingu hjúskapar milli ríkisborgara í samningsríki.

II.


    Að því er varðar beitingu samkomulagsins í Færeyjum og á Grænlandi getur danska dómsmálaráðuneytið, að undangengnum samningaviðræðum við dómsmálaráðuneyti hinna samningsríkjanna, ákveðið þau frávik sem sérstakar færeyskar eða grænlenskar aðstæður krefjast.

III.


    Samningsríkin geta gerst aðilar að samkomulagi þessu með
     a)      undirritun án fyrirvara um fullgildingu, eða
     b)      undirritun með fyrirvara um fullgildingu, ásamt eftirfarandi fullgildingu.
    Fullgildingarskjölunum skal komið í vörslu hjá sænska utanríkisráðuneytinu.
    Samkomulagið öðlast gildi fyrsta dag þess mánaðar er hefst tveimur mánuðum eftir að öll samningsríkin hafa gerst aðilar að samkomulaginu. Sænska utanríkisráðuneytið tilkynnir samningsríkjunum um móttöku fullgildingarskjalanna til vörslu og hvenær samkomulagið öðlast gildi.

IV.


    Þar til samkomulag þetta öðlast gildi getur hvert samningsríkjanna, í tengslum við aðild sína að samkomulaginu eða síðar, gefið yfirlýsingu um að samkomulagið skuli gilda milli þess ríkis og annarra samningsríkja sem hafa gefið slíka yfirlýsingu. Yfirlýsingin öðlast gildi fjórtán dögum eftir að hún er móttekin til vörslu í sænska utanríkisráðuneytinu.

V.


    Frumrit þessa samkomulags skal varðveitt í sænska utanríkisráðuneytinu er lætur hverju samningsríki í té staðfest endurrit.
    Þessu til staðfestu hafa neðangreindir fulltrúar, sem hafa fullt umboð, undirritað samkomulag þetta.

    Gjört í Stokkhólmi hinn 6. febrúar 2001 í einu eintaki á dönsku, finnsku, íslensku, norsku og sænsku og að því er sænskuna varðar í tveimur textum, öðrum fyrir Finnland og hinum fyrir Svíþjóð, og eru allir textarnir jafngildir.

Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.


    Frumvarp þetta er samið í dómsmálaráðuneytinu. Með frumvarpinu er lagt til að heimilt verði að fullgilda samkomulag sem gert var 6. febrúar 2001 um breytingar á samningi milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og lögráð sem undirritaður var í Stokkhólmi 6. febrúar 1931. Einnig er lagt til að samkomulagið öðlist lagagildi hér á landi á sama hátt og á við um samninginn sjálfan og fyrri breytingar á honum.
    Samkomulagið hefur að geyma reglur um lögsögu, lagaskil og viðurkenningu á ákvörðunum í málum er varða hjúskap, ættleiðingu og lögráð. Ástæður fyrir þeim breytingum á samningnum sem lagðar eru til með samkomulaginu eru tvíþættar. Annars vegar þykja nokkur ákvæði samningsins ekki í fullkomnu samræmi við gildandi norrænan sifjarétt og þarfnast því breytinga. Hins vegar öðlast svokölluð Brussel II reglugerð Evrópusambandsins frá 29. maí 2000, nr. 1347/2000, gildi 1. mars 2001. Í reglugerðinni eru reglur um alþjóðlegar heimildir á sviði sifjaréttar. Skv. 2. mgr. 36. gr. reglugerðarinnar geta Finnland og Svíþjóð krafist þess að norræni samningurinn um hjúskap, ættleiðingu og lögráð skuli gilda milli hinna norrænu ríkja í stað reglugerðarinnar. Forsenda fyrir því er að norrænu reglurnar um alþjóðlegar heimildir séu í samræmi við reglugerðina. Í því skyni að viðhalda norrænni réttareiningu á þessu sviði ber því nauðsyn til að breyta norræna samningnum til samræmis við reglugerðina. Þess skal getið að Danmörk tekur ekki þátt í samstarfi Evrópusambandsríkjanna um einkamálarétt.
    Samkomulagið hefur að geyma tillögur að breytingum á 7., 8., 9. og 22. gr. samningsins, ásamt tillögu að nýrri grein, 8. gr. a. Í samkomulaginu eru mótaðar nýjar reglur um það hvenær dómstólar og stjórnvöld hafa heimild til að fara með skilnaðarmál, bæði til skilnaðar að borði og sæng og lögskilnaðar, og mál sem þeim tengjast, svo sem um forsjá barna og umgengnisrétt. Í samkomulaginu eru einnig reglur um lagaskil, „litispendens“-áhrif og viðurkenningu á ákvörðunum í öðrum ríkjum en því ríki þar sem ákvörðunin er tekin.
    Samkvæmt 7. gr. samkomulagsins hafa dómstólar og stjórnvöld einungis heimild til að fara með skilnaðarmál ef hjónin eru ríkisborgarar í og eiga heimilisfang í viðkomandi ríki. Í samningnum eins og hann er nú nægir að hjón séu ríkisborgarar í samningsríkjunum.
    Önnur mikilvæg breyting á samningnum er sú að skv. 7. gr. hans gengur heimildarregla ákvæðisins um heimilisfang í samningsríki framar reglunni um ríkisfang. Er lagt til að því ákvæði verði breytt þannig að dómstólar og stjórnvöld í öllum samningsríkjunum hafi heimild til að fara með mál, svo framarlega sem einhver töluliður 1. mgr. eða 2. mgr. ákvæðisins á við. Málshefjandi getur því oft valið um það í hvaða ríki hann stofnar til máls. Þetta hefur í för með sér að þörf er á „litispendens“-reglu eins og lögð er til í 8. gr. a í samkomulaginu. Samkvæmt ákvæðinu skal máli, sem 7. eða 8. gr. tekur til, milli sömu aðila, sem borið er undir þar til bært yfirvald í fleiri en einu samningsríkjanna, vísað frá af sjálfsdáðum af því yfirvaldi sem málið var síðar borið undir. Með þessari reglu verður því komið í veg fyrir að teknar verði fleiri en ein ákvörðun milli sömu aðila um sama ágreiningsmál.
    Í 8. gr. samningsins er mælt fyrir um hvaða mál unnt er að fjalla um í tengslum við skilnaðarmál. Í 1. mgr. 8. gr. eru meðal annars tilgreindar skaðabótagreiðslur. Þar sem hvergi á Norðurlöndunum er lengur grundvöllur fyrir skaðabótagreiðslum vegna hjónaskilnaða er lagt til að orðið „skaðabótagreiðslur“ verði fellt úr 8. gr. samningsins.
    Aðrar breytingar á 8. gr. samningsins eru þær að orðalagi er breytt til samræmis við barnalög. Þannig kemur „forsjá“ í stað „foreldravald“ og tekið er fram að undir ákvæðið falli umgengnismál, en samningurinn hefur verið túlkaður þannig að 8. gr. taki til þeirra mála. Sérstaklega er á það bent að samkvæmt barnalögum, nr. 20/1992, er ekki unnt að úrskurða eða dæma sérstaklega um búsetu barns, andstætt því sem gildir í sumum hinna norrænu ríkja.
    Í sambandi við ákvarðanir um forsjá barns og umgengni við barn er mælt fyrir um í 1. mgr. 8. gr. að sú meginregla skuli gilda, auk 7. gr. samkomulagsins, að barnið skuli eiga heimilisfang í því ríki þar sem skilnaðarmálið er til meðferðar. Að jafnaði verður að telja að það sé barni fyrir bestu að ákvörðun um forsjá þess sé tekin í því ríki þar sem það á heimili. Í 2. mgr. eru síðan reglur um undantekningar frá meginreglu 1. mgr.
    Lagt er til að ákvæði 2. mgr. 8. gr. samningsins verði fellt brott. Ekki er í samkomulaginu sambærileg regla um það í hvaða ríki skuli leysa úr ágreiningsmáli um forsjá eða um umgengni við barn hjóna eftir skilnað þeirra, t.d. nokkrum árum síðar. Smávægileg frávik varðandi tímamörk, sem stafa af því að mál heyra ekki undir sömu yfirvöld, leiða þó ekki til þess að mál falli ekki undir samninginn.
    Ágreiningsmál foreldra um forsjá og umgengni, sem rísa eftir skilnað þeirra, heyra samkvæmt samkomulaginu ekki lengur undir samninginn heldur gilda lögsögureglur hvers ríkis um þau, hér á landi 56. og 65. gr. barnalaga. Um viðurkenningu á ákvörðunum yfirvalda í slíkum málum, sem varða börn að 16 ára aldri, gilda ákvæði Evrópusamningsins frá 20. maí 1980, sbr. lög um viðurkenningu og fullnustu erlendra ákvarðana um forsjá barna, afhendingu brottnuminna barna o.fl., nr. 160/1995. Um viðurkenningu á ákvörðunum í forsjár- og umgengnismálum sem teknar eru án tengsla við skilnað foreldranna og sem varða ungmenni á aldrinum 16–18 ára finnast ekki sérstakar reglur. Milli Íslands og hinna norrænu ríkjanna gildir þó samningur ríkjanna frá 16. mars 1932 um viðurkenningu dóma og fullnægju þeirra, sbr. lög nr. 30/1932, svo langt sem hann nær.
    Í 9. gr. samkomulagsins eru reglur um lagaskil í þeim málum sem samningurinn tekur til og í 22. gr. eru reglur um viðurkenningu á þar greindum ákvörðunum. Þessar greinar eru efnislega óbreyttar 9. og 22. gr. samningsins að öðru leyti en því sem breytingar á öðrum ákvæðum samningsins kalla á og einnig er orðalag ákvæðanna fært til nútímahorfs.



Fylgiskjal.


Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:


Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á Norðurlandasamningi um alþjóðleg einkamálaréttarákvæði um hjúskap, ættleiðingu og lögráð.

    Með frumvarpinu er lagt til að heimilað verði að fullgilda samkomulag um breytingar á Norðurlandasamningi um alþjóðleg einkamálaréttindi um hjúskap, ættleiðingu og lögráð sem undirritaður var í Stokkhólmi 6. febrúar 1931.
    Frumvarpið hefur ekki í för með sér kostnaðarauka fyrir ríkissjóð verði það óbreytt að lögum.