Ferill 616. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
126. löggjafarþing 2000–2001.
Þskj. 987 — 616. mál.
Frumvarp til laga
um erfðaefnisskrá lögreglu.
(Lagt fyrir Alþingi á 126. löggjafarþingi 2000–2001.)
1. gr.
Ríkislögreglustjóri skal halda rafræna skrá með upplýsingum um erfðaefni einstaklinga og nefnist hún erfðaefnisskrá lögreglu. Tilgangur skrárinnar er að lögregla geti nýtt hana við rannsókn sakamála og til að bera kennsl á ákveðna menn.
Ríkislögreglustjóri annast skráningu í erfðaefnisskrána og ber ábyrgð á skránni. Hann skal gæta þess að uppfyllt séu ákvæði laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga og reglna sem settar eru á grundvelli þeirra um öryggismat, öryggisráðstafanir og innra eftirlit.
2. gr.
a. kennslaskrá, með upplýsingum um erfðagerð einstaklinga sem um getur í 4. gr., og
b. sporaskrá, með upplýsingum um erfðaefni sem fundist hafa á brotavettvangi, eða á mönnum eða munum sem ætlað er að tengist broti, án þess að vitað sé frá hverjum þau stafa.
3. gr.
Þegar erfðaefnisupplýsingar hafa verið unnar úr fyrirliggjandi lífsýni skal eyða sýninu eða fela vörslu þess lífsýnasafni með starfsleyfi samkvæmt lögum um lífsýnasöfn.
4. gr.
a. hlotið hafa refsidóm fyrir brot á ákvæðum X. kafla, XI. kafla, 108. gr., 164.–166. gr., 170.–171. gr., 194.–196. gr., 1. og 2. mgr. 200. gr., 201.–202. gr., 211. gr., 2. mgr. 218. gr., 1. mgr. 220. gr. og 252. gr. almennra hegningarlaga. Sama gildir um dóm fyrir tilraun og hlutdeild í þeim brotum;
b. sýknaðir hafa verið af ákæru um brot gegn þeim lagaákvæðum sem getið er í a-lið, þar með talin tilraunar- og hlutdeildarbrot, vegna skorts á sakhæfi, eða dæmdir hafa verið til að sæta öryggisráðstöfunum skv. VII. kafla almennra hegningarlaga fyrir sömu brot;
c. tilgreindir eru í a- og b-lið og afplána refsidóm uppkveðinn fyrir gildistöku laga þessara, sæta öryggisráðstöfunum eða hefur verið veitt reynslulausn og reynslutími er ekki liðinn.
Ekki má færa í kennslaskrá upplýsingar um önnur tilvik en greinir í 1. mgr. nema það hafi sérstaka þýðingu fyrir notagildi skrárinnar.
5. gr.
Töku blóðsýnis annast læknir, hjúkrunarfræðingur eða meinatæknir. Dómfellda er skylt að hlíta þeirri meðferð sem talin er nauðsynleg vegna töku lífsýnis.
6. gr.
7. gr.
a. eigi síðar en tveimur árum eftir andlát hins skráða,
b. þegar hinn skráði hefur verið sýknaður eftir endurupptöku máls,
c. þegar ljóst er að þær eru rangar eða hafa verið skráðar án tilskilinnar heimildar.
Upplýsingar sem skráðar hafa verið í sporaskrá skal afmá:
a. þegar kennsl hafa verið borin á þann sem upplýsingarnar stafa frá,
b. við fyrningu brots sem um er að ræða.
8. gr.
a. lögreglustjórum, ríkissaksóknara, dómsmálaráðuneytinu,
b. erlendum dómstólum og erlendum dómsmálayfirvöldum þegar upplýsingar á að nota við rannsókn eða meðferð sakamáls, enda verði það talið samrýmanlegt íslensku réttarskipulagi,
c. rannsóknarstofu sem annast greiningu erfðaefnis samkvæmt þjónustusamningi við dómsmálaráðuneytið, að því marki sem nauðsynlegt er vegna rannsóknar eða meðferðar sakamáls.
Öðrum en þeim sem getur í 1. mgr. er ekki heimilt að veita aðgang að skránni, sbr. þó 2. mgr. 9. gr.
9. gr.
Persónuvernd hefur aðgang að skráðum upplýsingum og öðrum nauðsynlegum gögnum til að sinna eftirliti með erfðaefnisskrá.
Nú gerir Persónuvernd athugasemdir við starfrækslu skrárinnar og skal hún þá koma þeim og tillögum um úrbætur á framfæri við ríkislögreglustjóra og dómsmálaráðuneytið. Að öðru leyti fer um heimildir Persónuverndar samkvæmt lögum um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga.
10. gr.
11. gr.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
I.
Inngangur.
Nefndin skilaði skýrslu sinni til dómsmálaráðherra 30. mars 2000 og byggist frumvarp þetta að meginstefnu á tillögum hennar, auk þess sem hliðsjón hefur verið höfð af dönskum lögum um þetta efni.
II.
Tilgangur og markmið.
Kostir slíkrar skrár eru margvíslegir. Ber þar fyrst að nefna að með aðgengilegum upplýsingum aukast möguleikar rannsóknaraðila til samanburðarrannsókna. Bera má sýni sem finnst á brotavettvangi saman við skrásettar upplýsingar og getur það leitt til þess að maður sem sakfelldur hefur verið fyrir tiltekið brot verður fyrr tengdur nýju broti, eða fyrr hreinsaður af grun um brotið. Mikilvægi slíkra samanburðarrannsókna er ekki síst fólgið í því að hreinsa saklausa menn af grun um afbrot. Þá ber að nefna að með samanburðarrannsóknum sem þessum kann að komast upp um eldra brot, áður óupplýst, við samanburð sýnis af þeim brotavettvangi og sýnis frá manni sem tekið er í þágu rannsóknar nýs brots. Sömuleiðis hefur verið nefnt að aðgangur að skrá um erfðaefni geri lögreglu kleift að bera saman sýni af fleiri en einum brotavettvangi og fá þannig upplýsingar um að brotin séu framin af einum og sama manni, þótt kennsl hafi enn ekki verið borin á hann. Þrátt fyrir að brotamaðurinn sé ókunnur geta slíkar upplýsingar haft mikilvæga þýðingu fyrir áframhaldandi rannsókn málsins. Að lokum ber að nefna að skráning upplýsinga um erfðaefni getur haft sérstök varnaðaráhrif. Brotamaður sem veit að upplýsingar um erfðaefni hans eru skráðar kann að halda sig frá afbrotum sem hann hefði annars framið, af ótta við að upp um hann komist.
III.
Um DNA-kennslagreiningu.
Með nútímatækni hefur reynst kleift að myndgreina efnið á þann hátt að nýta sér hina sérstöku byggingu hjá hverjum og einum og sjá þannig sérkenni manns. Kallast það „DNA- prófíll“ eða „DNA-snið“. Þessi tæknivísindi, ásamt nútímaerfðafræði, eru undirstaða þess að beita DNA-rannsóknaraðferðinni í þágu réttvísinnar. Kemur þar fyrst og fremst til það sem nefna má kennslagreiningu með DNA-rannsóknaraðferðum. Í þeim tilvikum sem rannsókn á brotavettvangi leiðir í ljós að sá er brotið framdi hefur skilið eftir sig lífsýni sem hefur að geyma erfðaefni hans, má taka það til rannsókna. Vegna nákvæmni rannsóknaraðferðanna má nú greina með þessum hætti lífsýni, svo sem fingraför, munnvatn, saur, blóð, sæði og hár.
IV.
Gildandi lagaheimildir til töku lífsýna.
Samkvæmt 92. gr. laga um meðferð opinberra mála er heimilt að taka sýni úr sakborningi og einskorðast sú heimild við sakborning. Á það ber þó að líta að tíðkast hefur hér á landi að taka sýni úr öðrum en sakborningi ef ótvírætt samþykki hefur legið fyrir og má í því sambandi nefna í dæmaskyni Hrd. 1991:264. Liggi samþykki á hinn bóginn ekki fyrir verður viðkomandi ekki þvingaður til að láta í té lífsýni á grundvelli dómsúrskurðar. Lagafrumvarp þetta haggar á engan hátt við þessari réttarstöðu annarra en sakborninga.
V.
Grundvöllur skráningar.
Lagt er til að í kennslaskrá verði heimilt að skrá upplýsingar um erfðagerð einstaklinga sem sakfelldir hafa verið fyrir brot eða tilraun til brots gegn nánar tilteknum ákvæðum almennra hegningarlaga. Einnig er lagt til að heimilt verði að skrá upplýsingar um þá sem sýknaðir hafa verið af brotum gegn nefndum ákvæðum vegna skorts á sakhæfi og þá sem hafa verið dæmdir til að sæta öryggisráðstöfun samkvæmt VII. kafla almennra hegningarlaga.
Við ákvörðun um það hvaða ákvæði almennra hegningarlaga gætu orðið grundvöllur skráningar er horft til tilgangs skrárinnar sem er að vera hjálpartæki lögreglu við að upplýsa alvarleg brot í þeim tilvikum sem brotamenn skilja eftir sig líffræðileg ummerki. Þeir brotaflokkar sem þannig er ástatt um eru helst manndráp, líkamsmeiðingar og kynferðisbrot. Þá er einnig talið rétt að landráð og brot gegn stjórnskipan ríkisins og æðstu stjórnvöldum þess auk nokkurra almannahættubrota verði einnig skráð vegna alvarleika slíkra brota.
Eingöngu er heimilt að skrá upplýsingar um erfðaefni manna sem hafa verið fundnir sekir um brot með dómi eða dæmdir ósakhæfir. Samkvæmt dönsku lögunum um skráningu erfðaefnis er heimilt að skrá upplýsingar um erfðaefni manna sem hafa verið grunaðir um afbrot en verið sýknaðir fyrir dómi. Í breskum rétti er heimilt að færa í sambærilega skrá upplýsingar um þá sem eru grunaðir, en sönnunarreglur eru þó með því sniði að ef máli lýkur með sýknudómi eða niðurfellingu máls er óheimilt að vitna til upplýsinga fenginna við rannsókn þess máls við sönnunarfærslu í máli sem síðar kann að verða höfðað á hendur viðkomandi. Í Bandaríkjum Norður-Ameríku er heimilt að skrá grunaða menn sem ekki hafa komist undir manna hendur.
Í frumvarpinu þykir ekki ráðlegt að ganga jafnlangt og tíðkast í nefndum ríkjum. Því er lagt til að eingöngu verði heimilt að skrá upplýsingar um þá einstaklinga sem sakfelldir hafa verið með dómi eða verið sýknaðir vegna sakhæfisskorts.
VI.
Um persónuvernd.
Í frumvarpi þessu eru gerðar strangar kröfur til skráningar og varðveislu upplýsinga um erfðaefni. Einnig er gert ráð fyrir að aðgangur að þessum upplýsingum verði mjög takmarkaður. Persónuvernd er falið að hafa eftirlit með því að skráning og meðferð skráðra upplýsinga sé í samræmi við gildandi lög og einnig að hafa eftirlit með því að óviðkomandi fái ekki aðgang að skránni eða geti haft áhrif á skráningu í hana. Að öðru leyti gilda lög um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000, um skráningu og meðferð upplýsinga um erfðaefni samkvæmt lögum þessum.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Ríkislögreglustjóra er ætlað að halda skrána og annast skráningu í hana. Hann ber jafnframt ábyrgð á skránni í samræmi við 11. og 12. gr. laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Samkvæmt 2. mgr. skal, þegar erfðaefnisupplýsingar hafa verið unnar úr lífsýni, eyða lífsýninu eða fela vörslu þess lífsýnasafni með starfsleyfi samkvæmt lögum um lífsýnasöfn, nr. 110/2000.
Um 4. gr.
Samkvæmt a-lið er heimilt að skrá upplýsingar um erfðagerð þeirra sem hlotið hafa refsidóm fyrir brot gegn eftirfarandi köflum og ákvæðum almennra hegningarlaga: X. kafla um landráð, XI. kafla um brot gegn stjórnskipan ríkisins og æðstu stjórnvöldum þess, 108. gr. um ofbeldisbrot, nauðung eða hótun gegn vitnum, 164.–166. gr. og 170.–171. gr., sem öll eru almannahættubrot, 194.–196. gr., 1. og 2. mgr. 200. gr., 201.–202. gr., sem öll eru kynferðisbrot, 211. gr. um manndráp, 2. mgr. 218. gr. um stórfellt líkamstjón, 1. mgr. 220. gr. um að veita ekki aðstoð í nauð og 252. gr. um rán. Þá er einnig heimilt að skrá upplýsingar um þá sem gerast sekir um tilraun eða hlutdeild í áðurgreindum brotum. Tekið skal fram að brot framin af gáleysi geta aldrei verið grundvöllur skráningar.
Samkvæmt b-lið er heimilt að skrá upplýsingar um erfðagerð þeirra sem hafa verið sýknaðir af ákæru um þau brot sem greinir í a-lið vegna sakhæfisskorts eða hafa verið dæmdir til að sæta öryggisráðstöfun.
Í c-lið er kveðið á um að heimilt sé að skrá upplýsingar um þá sem afplána dóm kveðinn upp fyrir gildistöku laga þessara, sæta öryggisráðstöfunum eða hefur verið veitt reynslulausn og reynslutími ekki liðinn.
Í 2. mgr. er kveðið á um að aðrar upplýsingar en greinir í 1. mgr. verði ekki skráðar nema þær hafi sérstaka þýðingu fyrir notagildi skrárinnar. Þetta felur í sér þrönga undantekningarheimild sem ekki verður notuð nema brýn ástæða sé til. Hér er fyrst og fremst um að ræða brot sem eru alvarlegs eðlis og þung refsing liggur við. Sem dæmi um slík brot mætti nefna þjófnaðarbrot sem væri sérstaklega stórfellt vegna aðferðarinnar sem höfð var við þjófnaðinn eða sérstaklega vítaverð brot gegn þeim ákvæðum almennra hegningarlaga sem hafa í för með sér almannahættu en er ekki getið í 4. gr. Ákvörðun um slíka skráningu er kæranleg á sama hátt og önnur skráning á grundvelli laganna eftir almennum reglum stjórnsýsluréttarins.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Upplýsingar skulu máðar úr kennslaskrá eigi síðar en tveimur árum eftir andlát hins skráða. Þegar hinn skráði hefur verið sýknaður eftir endurupptöku máls ber að afmá skráðar upplýsingar vegna fyrri dóms að sýknudómi gengnum. Ekki er í ákvæðinu talað um tímafrest í þessu sambandi en miða skal við að upplýsingarnar verði afmáðar eins fljótt og kostur er eftir uppkvaðningu sýknudóms. Þá skal einnig afmá upplýsingar úr kennslaskrá þegar ljóst er að skráðar upplýsingar eru rangar eða hafa verið færðar í skrána án tilskilinnar heimildar. Eðlilegt er að sá sem skráir upplýsingar sem svo er ástatt um geti að eigin frumkvæði máð þær úr skránni.
Úr sporaskrá skal afmá upplýsingar þegar kennsl hafa verið borin á þann sem upplýsingarnar stafa frá. Þetta leiðir af eðli máls þar sem upplýsingarnar eiga ekki heima í sporaskrá þegar kennsl hafa verið borin á þær. Þá skal einnig afmá skráðar upplýsingar við fyrningu brots. Eðlilegt er að upplýsingar verði máðar úr sporaskrá við þær aðstæður þar sem þær hafa ekki þýðingu fyrir rannsókn og meðferð máls eftir þann tíma.
Um 8. gr.
Í a-lið er lögreglustjórum, ríkissaksóknara og dómsmálaráðuneytinu veittur aðgangur að skránni. Aðgangur lögreglu yrði einkum í tengslum við rannsókn sakamáls og aðgangur ríkissaksóknara vegna saksóknar máls. Aðgangur dómsmálaráðuneytisins að upplýsingum úr skránni væri einkum nauðsynlegur þegar það fengi kærumál vegna óréttmætrar skráningar til meðferðar.
Í b-lið er erlendum dómstólum og dómsmálayfirvöldum heimilaður aðgangur að upplýsingum úr skránni. Við mat á því hvort fallast beri á slíka beiðni verður að líta til þess hvort um er að ræða réttarsamvinnu við viðkomandi ríki og hvort slík upplýsingagjöf samrýmist hagsmunum landsins og sé ekki andstæð íslensku réttarskipulagi.
Í c-lið er rannsóknarstofu þeirri sem annast greiningu erfðaefnis veitt heimild til aðgangs að upplýsingum úr skránni. Slíkur aðgangur takmarkast við rannsókn eða meðferð sakamáls.
Í 2. mgr. er áréttað að í greininni sé tæmandi talið hverjum megi heimila aðgang að skránni.
Um 9. gr.
Það eftirlit sem lagt er til að Persónuvernd hafi með höndum er almennt. Í því felst ekki heimild til að hnekkja ákvörðunum ríkislögreglustjóra um skráningu eða gefa honum bein fyrirmæli heldur eingöngu að koma á framfæri athugasemdum og eftir atvikum tillögum til úrbóta.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um erfðaefnisskrá lögreglu.