Ferill 138. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
127. löggjafarþing 2001–2002.
Þskj. 138 — 138. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á útvarpslögum, nr. 53/2000.
Flm.: Pétur H. Blöndal.
1. gr.
2. gr.
a. (7. gr.)
Útvarpsráð.
b. (8. gr.)
Skyldur útvarpsráðs.
Útvarpsráði er heimilt að sjá til þess að hljóðvarpað sé til annarra landa.
Dagskrár skv. 1. mgr. skulu m.a. fela í sér almenna fréttaþjónustu og starfrækja vettvang fyrir mismunandi skoðanir á þeim málum sem efst eru á baugi hverju sinni eða varða almenning. Þær skulu innihalda fjölbreytt skemmtiefni við hæfi fólks á öllum aldri og þess skal gætt sérstaklega að á boðstólum sé fjölbreytt efni við hæfi barna, jafnt í hljóðvarpi og sjónvarpi. Enn fremur skal vera á boðstólum efni m.a. á sviði lista og bókmennta, vísinda og sögu auk tónlistar. Veita skal almenna fræðslu.
Efni sem sent er út skv. 3. mgr. skal miða við fjölbreytni íslensks þjóðlífs. Lögð skal sérstök rækt við íslenska tungu, sögu þjóðarinnar og menningararfleifð. Veitt skal öll sú þjónusta sem unnt er með tækni útvarpsins og þjóðinni má að gagni koma.
Tryggt skal að frumflutt dagskrárefni sem kostað er af útvarpsráði verði varðveitt til frambúðar.
Prentað upp.
c. (9. gr.)
Útboðsskylda.
d. (10. gr.)
Fjárhagur.
e. (11. gr.)
Að öðru leyti gilda ákvæði V. kafla laganna um skyldur útvarpsstöðva.
3. gr.
4. gr.
5. gr.
I. Stofnun hlutafélags um rekstur Ríkisútvarpsins.
Við gildistöku laga þessara skipar menntamálaráðherra þriggja manna undirbúningsnefnd sem annast undirbúning og nauðsynlegar aðgerðir vegna stofnunar hlutafélags skv. 1. mgr. Nefndin undirbýr löggerninga er varða stofnun hlutafélagsins og fyrirhugaða starfsemi og aflar nauðsynlegra leyfa til útvarpsrekstrar í umboði menntamálaráðherra og í samráði við útvarpsráð. Löggerningar þessir skulu hljóta staðfestingu hlutaðeigandi aðila. Menntamálaráðherra setur nefndinni erindisbréf. Stjórnendur og starfsmenn Ríkisútvarpsins skulu veita nefndarmönnum nauðsynlega aðstoð.
Hinn 1. júlí 2002 tekur Ríkisútvarpið hf. við rekstri og starfsemi Ríkisútvarpsins og skal Ríkisútvarpið þá lagt niður. Þrátt fyrir ákvæði 8. gr. skal starfandi útvarpsráð gera samning við Ríkisútvarpið hf. um rekstur dagskrár skv. 8. gr. frá 1. júlí 2002 til 31. desember 2003.
II. Hlutafé, hlutir og meðferð hlutafjár.
Stefnt skal að sölu hlutafjár ríkissjóðs fyrir 1. júlí 2003 og skulu starfsmenn hafa forkaupsrétt á allt að 50% hlutafjár á gengi sem er 30% hagstæðara en aðrir greiða. Ákvæði 2. mgr. 14. gr. laga nr. 2/1995, um hlutafélög, gildir ekki um innborgun hlutafjár í Ríkisútvarpinu hf. Ákvæði 2. mgr. 3. gr., 1. mgr. 20. gr. og 2. tölul. 1. mgr. 107. gr. laga nr. 2/1995, um hlutafélög, gilda ekki um tölu stofnenda og fjölda hluthafa í Ríkisútvarpinu hf.
III. Réttindi starfsmanna.
Maður sem gegnir starfi hjá Ríkisútvarpinu og tekur við starfi hjá Ríkisútvarpinu hf. skal njóta sömu réttinda og hann hafði samkvæmt kjarasamningum og/eða ráðningarsamningum. Réttur hans til launa hjá Ríkisútvarpinu fellur niður er hann tekur við starfinu.
Um biðlaunarétt, sem kann að hafa fylgt störfum í ríkisviðskiptabönkunum, gilda ákvæði laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Ríkissjóður ber ábyrgð á skuldbindingum Ríkisútvarpsins gagnvart Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins sem verða til vegna starfsmanna Ríkisútvarpsins áður en rekstur þess er yfirtekinn af Ríkisútvarpinu hf. Hið sama gildir um aðrar lífeyrisskuldbindingar.
Ríkissjóður ber ekki ábyrgð á skuldbindingum Ríkisútvarpsins hf. umfram það sem kveðið er á um í lögum þessum og í hlutafélagalögum.
Allur kostnaður af stofnun hlutafélags og yfirtöku þess á rekstri Ríkisútvarpsins greiðist af Ríkisútvarpinu hf.
6. gr.
Lög nr. 122/2000, um Ríkisútvarpið, falla úr gildi 1. júlí 2003. Þó skulu ákvæði 15., 17. og 18. gr. halda gildi sínu til 1. júlí 2006.
Greinargerð.
Við samningu þessa frumvarps naut flutningsmaður aðstoðar nefndasviðs Alþingis. Ábendingar bárust frá Hauki Erni Birgissyni laganema, Hafsteini Þór Haukssyni laganema, Pétri Árna Jónssyni laganema og Ragnari Jónassyni lögfræðingi.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lög nr. 122/2000, um Ríkisútvarpið, verði felld úr gildi í heild sinni, en nánar tilgreind ákvæði þeirra verði tekin upp í útvarpslög, nr. 53/2000. Stofnað verði hlutafélag um rekstur Ríkisútvarpsins og það selt. Starfsmenn halda starfi sínu hjá hlutafélaginu og njóta forgangs um kaup á hlutafé í því.
Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir því að útvarpsráð starfi áfram en með breyttu sniði. Það verði áfram tilnefnt af Alþingi og því verði áfram ætlað að standa vörð um íslenska menningu og íslenska dagskrárgerð sem hingað til. Því sé áfram ætlað að tryggja dreifingu útvarpsefnis til allrar þjóðarinnar og tryggja öryggi þjóðarinnar. Þessum markmiðum verði náð með útboði á efni og rekstri í stað þess að standa í rekstri.
Nái frumvarpið fram að ganga verður útvarpsráði skylt bjóða út þá dagskrá sem það er ábyrgt fyrir og skal það hafa til þess fjárveitingu sem ákveðin verður á fjárlögum ár hvert.
Gert er ráð fyrir því í frumvarpinu að bætt verði við útvarpslögin sérstökum kafla sem beri heitið Útvarpsráð og þar verði að finna ákvæðin sem gerð er grein fyrir hér að framan.
Við gildistöku frumvarpsins mundu lög um Ríkisútvarpið, nr. 122/2000, falla úr gildi og þar með væri skylduáskrift landsmanna að fjölmiðlum lokið.
Í lögum nr. 122/2000 er skilgreint að hlutverk Ríkisútvarpsins sé eftirfarandi:
1. Að standa vörð um íslenska tungu, sögu þjóðarinnar og menningararfleifð.
2. Að gæta lýðræðislegra grundvallarreglna og málfrelsis.
3. Að flytja óhlutdrægar fréttir og skoðanaskipti.
4. Að flytja skemmtiefni, sérstaklega fyrir börn.
5. Að útvarpa lista- og menningarefni og veita almenna fræðslu.
6. Að tryggja öllum landsmönnum aðgang að efni sínu.
7. Að gegna öryggishlutverki á hættutímum.
Helstu röksemdir fyrir frumvarpinu eru þær að óþarft virðist að ríkið standi í útvarpsrekstri til þess að ná fram þessum markmiðum. Þeim er öllum hægt að ná með útboðum þar sem allar útvarpsstöðvar, sem bolmagn hafa, keppa um að bjóða bæði góðar og hagkvæmar lausnir á þessum markmiðum. Þannig verður samkeppnin virk og einstakar stöðvar gætu sérhæft sig á ákveðnum sviðum, t.d. í gerð barnaefnis. Hægt verður að koma á gæðaeftirliti og eftirliti með framkvæmd sem erfitt er um vik við núverandi aðstæður.
Í útvarpslögum er ákvæði um að útvarpsstöðvum sé skylt að láta lesa endurgjaldslaust tilkynningar frá almannavörnum, löggæslu, slysavarnafélögum eða hjálparsveitum og gera hlé á dagskrá ef brýna nauðsyn beri til og almannaheill krefjist. Sú röksemdafærsla að Ríkisútvarpið sé öryggistæki þjóðarinnar er fallin um sjálfa sig þar sem það hefur komið berlega í ljós á síðustu missirum að hún á ekki við rök að styðjast. Nægir hér að nefna Suðurlandsskjálftana í júní 2000 og atvik þegar utanaðkomandi aðili náði að slökkva á Ríkisútvarpinu án þess að nokkur gerði athugasemdir við ferðir hans.
Skylduáskrift að Ríkisútvarpinu hefur runnið sitt skeið á enda. Hún skekkir allan markaðinn og kemur í veg fyrir eðlilega samkeppni. Það er fráleitt að skylda fólk til að greiða áskrift til aðila A þegar það ætlar að kaupa þjónustu hjá aðila B. Þegar öryggisrökin eru auk þess ekki lengur til staðar er fráleitt að skylda landsmenn til þess að borga af dagskrá sem þeir hafa e.t.v. engan áhuga á að færa sér í nyt. Útvarpsgjaldið er þess vegna trauðla þjónustugjald heldur nokkurs konar nefskattur. Sem skattur stingur þetta gjald mjög í stúf við aðra skatta sem með réttu eða röngu eru sniðnir að greiðslugetu fólks. Þessi skattur er mjög ófélagslegur því allir verða að greiða hann óháð tekjum eða greiðslugetu. Gjaldið er umtalsverður hluti af launum lágtekjufólks en hátekjufólk munar lítið um að greiða þennan skatt.
Innheimta útvarpsgjaldsins er svo kapítuli út af fyrir sig. Smásmugulegt eftirlit með viðskiptum einstaklinga sín á milli og spurningar um hvar hver sefur eru ekki í takt við tímann.
Undanfarið hafa frjálsar útvarpsstöðvar, sem verða að lifa á auglýsingatekjum, kveinkað sér undan samkeppninni við „stóra bróður“ sem í krafti skylduaðildar og ríkisábyrgðar er sagður undirbjóða auglýsingar. Þessi „samkeppni“ verður sérstaklega sársaukafull þegar harðnar á dalnum í efnahagslífinu og auglýsingamarkaðurinn dregst saman. Umræðan hefur snúist um þá lausn að Ríkisútvarpinu verði bannað að taka þátt í auglýsingamarkaðnum og fái í staðinn fé á fjárlögum. Þetta óttast auglýsendur því að samkeppnin minnkar þegar einn aðili dettur út. Ef Ríkisútvarpið fer að fá framlög á fjárlögum verður stutt í að fólk vilji fella niður þann nefskatt sem skylduáskriftin er og taka upp fjárveitingar til alls rekstur Ríkisútvarpsins. Færi þá enn minna fyrir samkeppni á markaðnum, bæði útvarps- og auglýsingamarkaði.
Rekstur Ríkisútvarpsins líður fyrir þá annmarka sem há ríkisrekstri almennt. Ekki er hægt að gera vel við afburðastarfsmenn og þeir fara annað eða missa móðinn. Stjórnendur standa ekki og falla með ákvörðunum sínum og bera ekki fjárhagslega ábyrgð. Þegar reksturinn er gagnrýndur er alltaf borið við skorti á fjárveitingum eða of lágu afnotagjaldi; viðbárur sem neytanda koma ekkert við í einkarekstri.
Útvarpsráð og Ríkisútvarpið hafa alla tíð verið í forustu í mótun menningar og lista. Það hefur jafnvel verið ljóst og leynt markmið sumra sem sitja í útvarpsráði að ala þjóðina upp í „góðri“ menningu. Þetta var mjög áberandi um miðbik síðustu aldar. Sumir hafa gagnrýnt að menningu sé stýrt þannig ofan frá og bent á að menning sé í víðasta skilningi allt það sem menn stunda. Hvort sem það er „hámenning“ eins og sinfóníur eða „lágmenning“ eins og „popp“-hljómleikar svo dæmi sé tekið af tónlist. Annað hefur verið stórlega styrkt af ríki og sveitarfélögum, hitt ekki. Þessi stýring lýsir vanmati á getu einstaklingsins til að skapa sér menningu út frá eigin forsendum eða hreinlega stjórnunar- og valdatilburðum ríkisvaldsins, enda eru ríkisfjölmiðlar mikilvæg tæki í einræðisríkjum og frjáls fjölmiðlun eitur í beinum slíkra valdhafa.
Ekki er ætlunin að hverfa alveg frá þessari stýringu á menningu í þessu frumvarpi en hún er milduð í þeim skilningi að sami aðilinn tekur ekki bæði ákvörðun um hvaða menningar og hvernig frétta þjóðin á að njóta og sjái svo um framkvæmdina á því hvernig það er gert. Mikilvægi þessarar stýringar hefur reyndar dvínað verulega eftir að Ríkisútvarpið fékk samkeppni og brást við henni t.d. með Rás 2.
Sú lausn, sem hér er stungið upp á, leysir öll þessi vandamál. Aðilum fækkar ekki á markaði því að Ríkisútvarpið yrði verðugur þátttakandi en samkeppnin yrði tryggð með útboðum á þeim þáttum sem hafa verið hlutverk Ríkisútvarpsins í tímans rás. Útvarpsráð mundi áfram sjá um að því hlutverki sé sinnt.
Hlutverk hins nýja útvarpsráðs yrði í meginatriðum þetta: Útvarpsráð skilgreini afmarkað dagskrárefni, t.d. barnaefni (kvikmyndir, leikrit, tónlist, viðtalsþætti, fræðsluefni, spurningakeppni o.s.frv.). Það setji upp tímaramma og gæðastaðla. Svo verði einstakir þættir boðnir út. Sumir eru boðnir út í eitt skipti, t.d. ákveðið leikrit. Aðrir þættir, t.d. framhaldsþættir, eru boðnir út til lengst þriggja ára.
Útvarpsráð skilgreini enn fremur hvað felst í útsendingu og dreifingu efnis um allt land. Í það geta aðilar boðið sem sérhæfa sig á því sviði. Ný stafræn tækni mun gera þessa þætti bæði miklu ódýrari og auðveldari til útboðs. Um þessa dreifileið eru dagskrárnar sendar.
Þá þarf útvarpsráð að skilgreina hvað felst í öryggishlutverki þess. Það hlutverk felst væntanlega í því að einhver útvarpsstöð sendir út allan sólarhringinn um fyrrgreint dreifinet, er í nánum tengslum við almannavarnakerfið, er reiðubúin til að rjúfa dagskrá sína hvenær sem er og kynnir hlutverk sitt ítarlega fyrir almenningi.
Útvarpsráð skilgreini hvaða gæði skuli nást á einstökum útboðsþáttum og hvernig fylgst sé með að þeim gæðum sé náð.
Eðlilegt er að útvarpsráð bjóði einnig út það starf að skilgreina ýmsa þætti dagskrár, gerð gæðaeftirlits og eftirfylgni.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
A-liður (7. gr.) hefur að geyma ákvæði um að útvarpsráð starfi áfram og verði kosið af Alþingi með sama hætti og verið hefur.
Í b-lið (8. gr.) er lagt til að útvarpsráð sjái til þess að a.m.k. ein hljóðvarpsdagskrá og ein sjónvarpsdagskrá verði sendar út til landsins alls og næstu miða árið um kring. Hlutverk útvarpsráðs breytist. Það á að standa vörð um íslenska tungu, sögu þjóðarinnar og menningararfleifð eins og hingað til, en því er ekki jafnframt ætlað að standa í stóratvinnurekstri til þess að sinna þessu hlutverki. Hinu nýja útvarpsráði sé ætlað að sjá um að því hlutverki sem Ríkisútvarpið hefur nú með höndum verði sinnt en ekki að sjá um framkvæmdina.
Í c-lið (9. gr.) er lagt til að með útboðum verði tryggð samkeppni og möguleiki til gæðaeftirlits og eftirfylgni sem er nýmæli. Útvarpsráð mun því koma fram sem nokkurs konar framkvæmdastjórn útvarps.
Samkvæmt því sem hér hefur verið rakið mun útvarpsráð sjá um að það starf sem Ríkisútvarpið innir af hendi í dag verði framkvæmt. Þetta má sjá í 1., 3. og 4. mgr. væntanlegrar 8. gr. laganna þar sem fjallað er um þá dagskrá og útvarpsefni sem útvarpsráð er ábyrgt fyrir að verði framkvæmd. Þessi ákvæði eiga sér hliðstæðu í 1., 3. og 4. mgr. 3. gr. og 1. mgr. 4. gr. núgildandi laga um Ríkisútvarpið, nr. 122/2000. Þá er áréttuð sú skylda útvarpsráðs að sjá til þess að dagskráin nái til alls landsins og að öryggi þjóðarinnar sé tryggt. Heimild er til handa útvarpsráði að láta hljóðvarpa íslensku útvarpsefni til annarra landa og er það í samræmi við heimild í 3. mgr. 4. gr. téðra laga. Þá er ákvæði um varðveislu efnis í samræmi við 5. gr. umræddra laga.
Gert er ráð fyrir að útvarpsráð bjóði út rekstur þeirrar hljóðvarpsdagskrár og þeirrar sjónvarpsdagskrár sem það er ábyrgt fyrir að send sé út samkvæmt ákvæðum kaflans. Ákvæði kaflans miðast við að útvarpsráð hafi fjárveitingu frá ríkinu til þess að standa undir kostnaði við útboð á dagskránum, sbr. d-lið (9. gr.).
Um 3. gr.
Eðlilegt er að ákvæði þessa efnis eigi við um allar útvarpsstöðvar samkvæmt útvarpslögum. Ákvæði um tjáningarfrelsi er þegar til staðar í 2. málsl. 9. gr. útvarpslaga, nr. 53/2000, og því ekki ástæða til að fjalla nánar um það.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Gert er ráð fyrir að Ríkisútvarpið hf. taki við öllum eignum, réttindum, skuldum og skuldbindingum Ríkisútvarpsins. Þá er gert ráð fyrir að menntamálaráðherra skipi nefnd sem skal annast undirbúning og nauðsynlegar aðgerðir vegna stofnunar hlutafélagsins.
Þá hefur frumvarpið að geyma ákvæði þess efnis að menntamálaráðherra fari með eignarhlut ríkisins í Ríkisútvarpinu hf., en að stefnt skuli að sölu þess fyrir 1. júlí 2003.
Loks er að finna ákvæði í frumvarpinu sem tryggja réttindi starfsmanna Ríkisútvarpsins við yfirtöku Ríkisútvarpsins hf. á stofnuninni. Lagt er til að allir starfsmenn Ríkisútvarpsins sem taka laun samkvæmt kjarasamningum opinberra starfsmanna eða kjarasamningum annarra stéttarfélaga skuli eiga kost á sambærilegu starfi hjá Ríkisútvarpinu hf. Einnig eru ákvæði um lífeyrisréttindi og biðlaunarétt.
Um 6. gr.
