Tillaga til þingsályktunar
um leiðir til að auka fullvinnslu á fiski hérlendis.
Flm.: Jón Bjarnason, Þuríður Backman, Ögmundur Jónasson.
Alþingi ályktar að fela sjávarútvegsráðherra að kanna orsakir mikils útflutnings á óunnum fiski á fiskmarkaði erlendis og mögulegar leiðir til að auka í staðinn fullvinnslu innan lands. Ráðherra birti Alþingi niðurstöður sínar og tillögur eins fljótt og unnt er.
Greinargerð.
Tillaga þessi var fyrst flutt á 131. þingi og er nú endurflutt.
Útflutningur á óunnum fiski í gámum á fiskmarkaði erlendis hefur aukist gríðarlega. Útflutningur þessi hefur verulega neikvæð áhrif á þjóðarbúið enda ljóst að unnt væri að auka útflutningsverðmæti þessa afla umtalsvert ef hann væri unninn hér á landi. Hráefnisskortur er viðvarandi vandamál í íslenskri fiskvinnslu, ekki síst hjá þeim fyrirtækjum sem reka fiskvinnslu án útgerðar og treysta því algjörlega á nægt framboð af fiski á íslenskum fiskmörkuðum. Þegar fiskur er fluttur óunninn á fiskmarkaði erlendis hafa íslenskir fiskverkendur enga möguleika til að bjóða í hann. Segja má að jafnræði íslenskra fiskkaupenda gagnvart erlendum fiskkaupendum, sem og samkeppnisstaða þeirra, sé skert að þessu leyti. Þegar útflutningur á óunnum fiski er orðinn eins mikill og raun ber vitni hefur hann mjög neikvæð áhrif á möguleika fiskvinnslufyrirtækja til viðgangs og vaxtar. Þetta er sérstaklega bagalegt í því ljósi að virðisauki í vinnslu sjávarafurða hefur verið með mesta móti hjá þeim fyrirtækjum sem stunda fiskvinnslu án útgerðar auk þess sem þessi fyrirtæki hafa í mörgum tilvikum verið í fararbroddi við að vinna nýja markaði fyrir hágæða íslenskan fisk í hæsta verðflokki.
Spyrja má hvað valdi því að óunninn fiskur sé fluttur úr landi í þessum mæli. Margir hafa haldið því fram að orsakanna megi leita í ólíkum vigtunarreglum og svokallaðri yfirvigt sem tíðkast á erlendum fiskmörkuðum. Að minnsta kosti virðist ekki eingöngu unnt að skýra hinn mikla útflutning með vísan til þess að hærra verð fáist fyrir fiskinn á erlendum mörkuðum enda hefur fiskverð verið mjög hátt á fiskmörkuðum hérlendis undanfarin ár. Í þingsályktunartillögu þessari er lagt til að ráðherra kanni hvaða undirliggjandi ástæður og orsakir séu fyrir þessum mikla útflutningi og komi með tillögur til úrbóta.
Í sjávarútvegsstefnu Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs er komið inn á þetta, m.a. með eftirfarandi hætti: „Auk þess sem hér er talið upp má nefna að skoða þarf sérstaklega aðstöðumun landvinnslu og sjóvinnslu með það fyrir augum að finna leiðir til að jafna þann mun, auka alhliða menntun á sviði sjósóknar og fiskvinnslu og stuðla að fullvinnslu alls sjávarfangs. Þá þarf að tryggja nýliðun í greininni og huga sérstaklega að þjálfun verðandi sjómanna. Einnig ber að setja reglur um að allur afli, sem ekki fer beint til vinnslu hjá sama aðila og veiðarnar stundar, skuli fara á markað til að auðvelda aðgang innlendrar fiskvinnslu að öllu því hráefni.“
Það er nauðsynlegt að huga sérstaklega að því hvernig styrkja megi íslenska fiskmarkaði í samkeppni þeirra um fisk við erlenda fiskmarkaði þannig að þeir fái að fullu notið þess forskots sem fylgir nálægð við fiskimiðin og útgerðarfyrirtækin. Þáttur í þessari þingsályktunartillögu er að beina því til sjávarútvegsráðherra að hugað verði að þessum atriðum sérstaklega.
Íslenskur fiskmarkaður hefur verið í mikilli framþróun á síðustu árum. Með upptöku fullkomins uppboðskerfis er nú unnt að stunda viðskipti á honum með hjálp netsins, hvar sem er í heiminum. Þannig standa kaupendur erlendis jafnfætis öðrum þegar uppboð fara fram. Er það álit flutningsmanna þessarar þingsályktunartillögu að eðlilegast væri að allur sá fiskur sem nú er fluttur á erlenda fiskmarkaði færi þess í stað á íslenskan fiskmarkað enda væru möguleikar erlendra fiskkaupenda til að bjóða í og kaupa íslenskan fisk og flytja hann út óunninn til vinnslu eða sölu ekki skertir. Hins vegar hefðu íslenskir fiskkaupendur þá alltaf möguleika á að bjóða í fiskinn í samkeppni við aðra.
Ótvírætt er að það þjónar hagsmunum Íslendinga að sem mest af þeim fiski sem veiddur er hér við land sé jafnframt unninn hér á landi. Alþingi og stjórnvöldum ber að haga lögum og reglum þannig að jafnræði og samkeppnisstaða íslenskra fiskverkenda sé trygg til að svo geti orðið.
Fylgiskjal I.
Hagstofa Íslands:
Verðmæti sjávarafla janúar–júní 2007.
(Frétt nr. 144/2007, 19. september 2007,
www.hagstofa.is.)
Aflaverðmæti 46 milljarðar króna.
Aflaverðmæti íslenskra skipa nam 46 milljörðum króna á fyrstu sex mánuðum ársins 2007 samanborið við 40,4 milljarða á sama tímabili 2006. Aukningin nemur 5,6 milljörðum króna eða 14% milli ára. Aflaverðmæti júnímánaðar nam 5,7 milljörðum en í júní í fyrra var verðmæti afla 6,4 milljarðar.
Aflaverðmæti botnfisks var í lok júní orðið 34,1 milljarður miðað við 30,4 milljarða á sama tíma árið 2006 og er um 12,2% aukningu að ræða. Verðmæti þorskafla var 18,3 milljarðar og jókst um 23,7%. Aflaverðmæti ýsu nam 6,6 milljörðum, sem er 15,7% aukning, og ufsaaflinn jókst að verðmæti um 11,7%, var 2,1 milljarðar króna.
Verðmæti flatfiskafla dróst saman um 17,9%, nam 2,6 milljörðum króna. Aflaverðmæti uppsjávarafla jókst um 42,7% og nam 8,8 milljörðum. Munar þar mestu um verðmæti loðnu sem nam 4,2 milljörðum samanborið við 2,2 milljarða í fyrra og kolmunna að verðmæti 2,8 milljarðar samanborið við 3,1 milljarða 2006.
Verðmæti afla sem seldur er í beinni sölu útgerða til vinnslu innanlands var 21,2 milljarðar króna, sem er auking um 5,1 milljarð eða 31,3%. Verðmæti afla sem keyptur er á markaði til vinnslu innanlands jókst um 23,3%, var 7,9 milljarðar. Aflaverðmæti sjófrystingar var 11,7 milljarðar og dróst saman um 7,4% frá fyrra ári. Verðmæti afla sem fluttur er út óunninn nam 4,3 milljörðum sem er 3,3% aukning.
Verðmæti afla janúar–júní 2007 | |||||||
Millj. kr. | Júní |
Janúar–júní |
Breytingar frá fyrra ári í % |
||||
2006 | 2007 | 2006 | 2007 | Jan.– júní | |||
Verðmæti alls | 6.391,2 | 5.664,1 | 40.397,3 | 46.041,5 | 14,0 | ||
Botnfiskur | 4.286,5 | 4.109,3 | 30.385,1 | 34.090,7 | 12,2 | ||
Þorskur | 1.371,7 | 1.655,3 | 14.766,5 | 18.263,3 | 23,7 | ||
Ýsa | 764,4 | 706,5 | 5.717,0 | 6.617,1 | 15,7 | ||
Ufsi | 308,6 | 241,9 | 1.917,7 | 2.141,3 | 11,7 | ||
Karfi | 360,8 | 369,1 | 3.779,2 | 3.679,5 | –2,6 | ||
Úthafskarfi | 1.106,0 | 756,3 | 2.189,3 | 1.107,4 | –49,4 | ||
Annar botnfiskur | 375,1 | 380,3 | 2.015,4 | 2.282,0 | 13,2 | ||
Flatfiskur | 544,1 | 450,4 | 3.116,6 | 2.559,5 | –17,9 | ||
Uppsjávarafli | 1.318,4 | 893,2 | 6.185,8 | 8.825,0 | 42,7 | ||
Síld | 399,3 | 547,9 | 531,1 | 689,3 | 29,8 | ||
Loðna | 0,0 | 0,0 | 2.179,9 | 4.228,3 | 94,0 | ||
Kolmunni | 919,1 | 345,2 | 3.122,4 | 2.848,9 | –8,8 | ||
Annar uppsjávarafli | 0,0 | 0,1 | 352,4 | 1.058,5 | 200,4 | ||
Skel- og krabbadýraafli | 242,3 | 211,1 | 707,2 | 564,8 | –20,1 | ||
Rækja | 52,9 | 23,2 | 254,6 | 90,8 | –64,3 | ||
Annar skel- og krabbad.afli | 189,4 | 187,9 | 452,7 | 474,0 | 4,7 | ||
Annar afli | 0,0 | 0,0 | 2,6 | 1,5 | –42,1 |
Verðmæti afla eftir tegund löndunar janúar–júní 2007 | ||||||
Millj. kr. |
Júní |
Janúar–júní |
Breytingar frá fyrra ári í % |
|||
2006 | 2007 | 2006 | 2007 | Jan.– júní | ||
Verðmæti alls | 6.391,2 | 5.664,1 | 40.397,3 | 46.041,5 | 14,0 | |
Til vinnslu innanlands | 2.477,3 | 2.329,2 | 16.172,6 | 21.227,5 | 31,3 | |
Í gáma til útflutnings | 675,4 | 631,3 | 4.147,8 | 4.282,9 | 3,3 | |
Landað erlendis í bræðslu | 54,7 | 0,0 | 121,2 | 4,6 | 0,0 | |
Sjófryst | 2.090,6 | 1.671,8 | 12.640,1 | 11.707,5 | –7,4 | |
Á markað til vinnslu innanlands | 978,2 | 939,8 | 6.418,9 | 7.915,4 | 23,3 | |
Á markað, í gáma til útflutnings | 90,3 | 68,2 | 700,0 | 574,1 | –18,0 | |
Sjófryst til endurvinnslu innanl. | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | |
Selt úr skipi erlendis | 0,0 | 0,0 | 25,6 | 108,3 | 323,3 | |
Fiskeldi | 3,1 | 0,0 | 29,7 | 0,5 | –98,3 | |
Aðrar löndunartegundir | 21,6 | 23,7 | 141,5 | 220,7 | 56,0 |
Verðmæti afla eftir staðsetningu verkunarstaðar janúar–júní 2007 | ||||||
Millj. kr. | Júní | Janúar–júní | Breytingar frá fyrra ári í % | |||
2006 | 2007 | 2006 | 2007 | Jan.– júní | ||
Verðmæti alls | 6.391,2 | 5.664,1 | 40.397,3 | 46.041,5 | 14,0 | |
Höfuðborgarsvæði | 1.376,4 | 1.028,0 | 7.964,3 | 7.666,8 | –3,7 | |
Suðurnes | 932,1 | 1.100,7 | 7.046,0 | 9.542,2 | 35,4 | |
Vesturland | 149,5 | 170,2 | 1.855,5 | 2.824,5 | 52,2 | |
Vestfirðir | 312,3 | 360,9 | 2.162,4 | 2.388,4 | 10,5 | |
Norðurland vestra | 428,1 | 472,7 | 2.938,1 | 2.761,0 | –6,0 | |
Norðurland eystra | 865,4 | 662,2 | 5.090,3 | 5.766,7 | 13,3 | |
Austurland | 1.081,2 | 835,3 | 5.047,5 | 6.214,3 | 23,1 | |
Suðurland | 536,6 | 436,9 | 4.147,2 | 4.604,3 | 11,0 | |
Útlönd | 709,7 | 597,1 | 4.145,7 | 4.273,1 | 3,1 |
Þessar upplýsingar byggja á vigtar- og ráðstöfunarskýrslum sem Fiskistofa safnar frá fiskkaupendum. Fyrir árið 2007 er stuðst við bráðabirgðatölur en endanlegar tölur liggja að baki talna fyrir árið 2006. Athuganir benda til þess að endanlegar tölur séu að hámarki 1–2% hærri en bráðabirgðatölur þegar á heildina er litið en fyrir örfáar fisktegundir getur munurinn þó orðið meiri.
Fylgiskjal II.
Hagstofa Íslands:
Afli, verðmæti afla og meðalverð eftir tegund
löndunar og fisktegundum 2003–2006.
(Heimild: Vigtarskýrslur.)
Í gáma til útflutnings | ||||
Tonn | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
Samtals | 27.832 | 43.430 | 47.594 | 48.082 |
Þorskur | 4.944 | 7.498 | 6.998 | 7.646 |
Ýsa | 8.208 | 16.410 | 17.951 | 19.579 |
Ufsi | 219 | 1.399 | 885 | 768 |
Karfi | 8.085 | 9.532 | 12.564 | 10.956 |
Úthafskarfi | 417 | 83 | 173 | 0 |
Steinbítur | 1.521 | 2.649 | 3.254 | 2.476 |
Hlýri | 63 | 309 | 325 | 148 |
Langa | 176 | 268 | 357 | 457 |
Blálanga | 125 | 284 | 358 | 381 |
Keila | 26 | 33 | 65 | 62 |
Langhali | 1 | 0 | 0 | 0 |
Tindaskata | 1 | 0 | 0 | 0 |
Skötuselur | 474 | 719 | 956 | 847 |
Skata | 2 | 12 | 25 | 30 |
Lýsa | 442 | 526 | 384 | 412 |
Gulllax | 0 | 0 | 1 | 0 |
Háfur | 192 | 132 | 58 | 64 |
Hákarl | 0 | 0 | 0 | 0 |
Annar botnfiskur | 22 | 45 | 30 | 50 |
Botnfiskafli | 24.918 | 39.899 | 44.384 | 43.876 |
Lúða | 120 | 104 | 113 | 98 |
Grálúða | 1.121 | 1.176 | 716 | 799 |
Skarkoli | 1.313 | 1.536 | 1.407 | 2.122 |
Þykkvalúra | 319 | 678 | 930 | 1.116 |
Langlúra | 4 | 18 | 26 | 46 |
Stórkjafta | 9 | 12 | 15 | 19 |
Sandkoli | 23 | 5 | 2 | 2 |
Skrápflúra | 2 | 1 | 2 | 0 |
Annar flatfiskur | 0 | 1 | 0 | 1 |
Flatfiskafli | 2.911 | 3.531 | 3.211 | 4.203 |
Uppsjávarafli | 0 | 0 | 0 | 0 |
Skel- og krabbadýraafli | 0 | 0 | 0 | 0 |
Annar afli | 0 | 0 | 0 | 2 |
Fylgiskjal III.
Hagstofa Íslands:
Afli, verðmæti afla og meðalverð eftir tegund
löndunar og fisktegundum 2003–2006.
(Heimild: Vigtarskýrslur.)
Í gáma til útflutnings | ||||
Þús. kr. | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
Samtals | 4.127.199 | 6.378.577 | 6.611.759 | 7.937.923 |
Þorskur | 929.170 | 1.395.707 | 1.248.573 | 1.667.693 |
Ýsa | 967.832 | 2.024.559 | 2.200.103 | 2.837.456 |
Ufsi | 13.399 | 89.460 | 69.417 | 58.155 |
Karfi | 1.011.941 | 1.251.233 | 1.511.086 | 1.539.097 |
Úthafskarfi | 44.184 | 9.242 | 17.290 | 0 |
Steinbítur | 215.532 | 337.167 | 403.955 | 345.841 |
Hlýri | 11.152 | 46.339 | 40.446 | 21.627 |
Langa | 14.704 | 20.653 | 25.937 | 42.536 |
Blálanga | 11.539 | 26.539 | 31.258 | 39.986 |
Keila | 1.505 | 2.128 | 3.227 | 3.408 |
Langhali | 88 | 0 | 0 | 0 |
Tindaskata | 57 | 0 | 0 | 0 |
Skötuselur | 126.219 | 164.014 | 249.312 | 272.070 |
Skata | 244 | 1.857 | 4.130 | 5.618 |
Lýsa | 30.606 | 36.790 | 28.643 | 36.462 |
Gulllax | 0 | 0 | 91 | 0 |
Háfur | 29.399 | 17.872 | 7.351 | 10.025 |
Hákarl | 0 | 0 | 4 | 0 |
Annar botnfiskur | 1.828 | 5.726 | 3.168 | 5.343 |
Botnfiskafli | 3.409.399 | 5.429.286 | 5.843.991 | 6.885.317 |
Lúða | 58.938 | 59.446 | 57.626 | 59.719 |
Grálúða | 275.149 | 338.431 | 193.967 | 239.199 |
Skarkoli | 276.203 | 361.285 | 295.421 | 450.206 |
Þykkvalúra | 104.835 | 186.290 | 216.005 | 296.519 |
Langlúra | 436 | 2.023 | 2.727 | 4.957 |
Stórkjafta | 701 | 1.300 | 1.402 | 1.605 |
Sandkoli | 1.390 | 255 | 78 | 216 |
Skrápflúra | 105 | 73 | 475 | 8 |
Annar flatfiskur | 41 | 191 | 58 | 95 |
Flatfiskafli | 717.798 | 949.294 | 767.759 | 1.052.524 |
Uppsjávarafli | 0 | 0 | 11 | 0 |
Skel- og krabbadýraafli | 0 | 0 | 0 | 0 |
Annar afli | 0 | 0 | 0 | 80 |
Fylgiskjal IV.
Starfsgreinasamband Íslands:
Vestmannaeyjar og kvótaskerðingin.
(www.sgs.is, 22. ágúst 2007.)
Á fundi framkvæmdastjórnar SGS sem haldinn var 14. þ.m. var fjallað um mögulegar afleiðingar af skerðingu þorskvóta með tilliti til stöðu fiskvinnslunnar. Af um 500 þúsund tonna heildarafla eru um 300 þúsund tonn unnin í landi, 55 þúsund tonn eru flutt út til vinnslu erlendis (gámafiskur) og um 125 þúsund tonn eru unnin á sjó. Gert er ráð fyrir að heildarkvótaskerðingin nemi um 80 þúsund tonnum, sem kemur mjög misjafnt niður á landshlutum. Formaður, framkvæmdastjóri og sviðstjóri matvælasviðs SGS áttu af þessum ástæðum fundi með hagsmunaaðilum í Vestmannaeyjum til að kynna sér viðhorf heimamanna til þeirrar stöðu sem við blasir.
Rætt var við Arnar Sigurmundsson formann Samtaka fiskvinnslustöðva auk þess sem vinnslustöðvarnar Godhaab Nöf, (Jón Svansson), sem er án útgerðar og kvóta og Vinnslustöðin í Vestmanneyjum, (Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson) sem er vinnsla með útgerð og kvóta voru heimsóttar. Fjallað var um núverandi stöðu fyrirtækjanna og framtíðarsýn þeirra skoðuð, að svo miklu leyti sem það var mögulegt með forráðamönnum þeirra. Einnig var haldinn fundur með Drífandi, stéttarfélagi í Eyjum. Engum blöðum er um það að fletta að kvótaskerðingin mun bitna hart á Vestmannaeyjum. Þannig er tekjuskerðingin áætluð um 1,2 milljarður vegna skerðinga í þorski og ýsu, þar af er hlutur launa ætlaður a.m.k. 360 milljónir sem þýðir að tekjur bæjarsjóðs minnka um 50 milljónir svo dæmi sé tekið.
SGS hefur bent á að útflutningur á „gámafiski“ sé verulegur eða 55 þúsund tonn, mest í ýsu, en einnig þorskur. Því eru miklir hagsmunir fólgnir í því fyrir fiskvinnslufólk að vinnan þann afla hér á landi í stað þess að flytja hann óunnin úr landi. Mótvægisaðgerðir ríkisstjórnarinnar vegna kvótaskerðingar ættu þess vegna að beinast að því að gera það fýsilegra, ef ekki beinlínis að kvöð, að vinna sem mestan eða allan afla innanlands. Heildarmannafli í sjávarútvegi og fiskvinnslu á Íslandi er nú um 9.300 manns og hefur sú tala farið fækkandi um 3% á ári undanfarin ár, (var um 13.000 manns árið 1997) einkum vegna hagræðingar og tæknivæðingar í greininni. Gera má ráð fyrir því að kvótaskerðingin fækki enn í greininni um 1000 manns, þar af um 400 til 600 í vinnslunni á næstu 2 árum, á sama tíma og verð á sjávarfangi og sjáfarafurðum fer hækkandi. Allar forsendur virðast samt vera til þess að gera sér mat úr stöðunni; skapa verðmeiri vöru, efla vöruþróun/merkjavöru, auka markaðssetningu og fækka milliliðum til þess að greinin geti skapað ný, fleiri, arðsamari og mun betur launuð störf en nú þekkjast. Íslenskur sjávarútvegur er vel fær um að takast á við það verkefni í samvinnu við stjórnvöld og fulltrúa launþega stað þess að vera stöðugt upptekinn af því að kaupa og selja kvóta og leggja niður byggðarlög.
Mótvægisaðgerðir ríkisstjórnarinnar hljóta að taka mið að þeim sjónarmiðum, frekar enn að setja fiskverkakonur í vegagerð meðan þorskurinn fær að jafna sig, eins og einhver orðaði það.
Eins og kunnugt er fellur útflutningsálag á gámafisk úr gildi 1. sept. n.k., sem gerir það enn fýsilegra fyrir útvegsbændur að flytja fisk til vinnslu erlendis í gámum en verið hefur. Sjávarútvegsráðherra hefur að vísu sett nefnd í málið, sem skila átti áliti fyrr í sumar, sem varð ekki, vegna fráfalls formanns nefndarinnar Einars Odds Kristjánssonar. Það verður fróðlegt að fylgjast með niðurstöðu nefndarinnar og ekki síður hinu hvernig mótvægisaðgerðir ríkisstjórnarinnar gætu skilað okkur, í samvinnu við greinina, betri sjávarútvegs- og vinnslufyrirtækjum en við búum við í dag, þegar upp er staðið með vaxandi kvóta í þorski.
Fylgiskjal V.
Arnar Sigurmundsson,
formaður Samtaka fiskvinnslustöðva:
Úr skýrslu stjórnar og ræðu formanns Samtaka fiskvinnslustöðva
á aðalfundi 28. september 2007.
(www.sf.is)
Ráðstöfun botnfiskaflans tekur nokkrum breytingum.
Á mörgum undanförnum aðalfundum höfum við brugðið upp mynd af ráðstöfun botnfiskaflans og jafnan horft áratug aftur í tímann. Við upphaf þessa tímabils á myndinni árið 1997 var fjölgun vinnsluskipa komin fram. Botnfiskveiðar utan lögsögunnar voru umtalsverðar í upphafi tímabilsins og sama gilti um innflutning á Rússaþorski. Botnfiskveiðar utan lögsögunnar og vinnsla innanlands á svokölluðum rússafiski minnkaði mjög mikið. Heildarbotnfiskaflinn hefur aftur á móti lítið breyst á milli ára og verið um og yfir 500 þúsund tonn upp úr sjó flest árin. Á síðustu fimm fiskveiðiárum hefur botnfiskaflinn verið á bilinu 490–530 þúsund tonn og var á nýliðnu fiskveiðiári 507 þúsund tonn upp úr sjó. Það magn sem lagt er til grundvallar fyrstu sjö mánuði þessa ár er 323 þúsund tonn upp úr sjó.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Ráðstöfun botnfiskafla til vinnslu innanlands var komin niður í tæp 60% fyrir áratug og hefur síðan sveiflast frá 57–62%. Fyrstu sjö mánuði þessa árs er áætlað að 59% af botnfiskaflanum hafi farið til vinnslu hér á landi og er ferskfiskvinnsla í flug innifalin í þeim tölum. Er þetta heldur hærra hlutfall en á sama tímabili á síðasta ári.
Innflutningur á botnfiski til vinnslu innanlands úr erlendum skipum nemur um 1% af heildarmagninu fyrstu sjö mánuði ársins og er þetta heldur meira magn en á sama tíma í fyrra.
Hlutdeild vinnsluskipa í botnfiskaflanum hefur verið að meðaltali um og yfir 30% á síðustu árum. Fyrstu sjö mánuði þessa árs er hlutfall vinnsluskipa 28% og þessu til viðbótar kemur úthafsafli innlendra vinnsluskipa sem vegur rúmlega 1% fyrstu sjö mánuði ársins. Eru þetta heldur lægri hlutfallstölur og á sama tímabili í fyrra. Hlutfall gámafisks og siglingar á erlendan markað náðu hámarki fyrir tveimur áratugum. Síðan tók hlutfallið að lækka, siglingar fiskiskipa duttu að mestu út og gámafiskur var í nokkur ár á bilinu 7–8% af heild. Fyrstu sjö mánuði þessa árs er hlutfall gámafisks áætlað um 11%, en allt árið í fyrra nam gámafiskur tæplega 12%.
Meginniðurstaðan á þessu tíu ára tímabili er að hlutfall fiskvinnslu í landi sem þá var 60% hefur sveiflast á bilinu 57–62% og á ferskvinnsla í flug stóran þátt í því að fiskvinnsla í landi hefur haldið sínu hlutfalli. Hlutur vinnsluskipa hefur hækkað úr rúmum 26% í 28%, gámafiskur hefur hækkað úr 8% í 11%, hlutur innflutts hráefnis er komin úr rúmum 2% í 1% og úthafsafli vinnsluskipa hefur lækkað úr tæpum 4% í rúmlega 1%. Sveigjanleiki sjávarútvegsins að takast á við breyttar aðstæður kemur berlega í ljós á þessari mynd, því þrátt fyrir að það virki við fyrstu sýn að lítið hafi breyst þá megum við ekki gleyma því að hvert prósentustig vegur 5000 tonn af hráefni upp úr sjó.
En fiskvinnslan er ekki eingöngu háð hráefni af innlendum fiskiskipum. Ef við skoðun hlutfallstölur frá fiskveiðiárinu sem lauk 31. ágúst sl. kemur í ljós að 75% af hráefni til rækju- og skelvinnslu er erlent, þar af er um 95% af rækjunni innflutt iðnaðarrækja. Um 9% af uppsjávarfiski var landað af erlendum veiðiskipum, en var 13% árið áður. Aftur á móti var eingöngu 1% af botnfiskafla til vinnslu innanlands innflutt hráefni.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Umtalsverður samdráttur í útflutningi á ísuðum fiski.
Eins og undanfarin ár höfum við tekið saman upplýsingar um útflutning á fjórum tegundum af ísuðum fiski sem fluttur var út í gámum á síðasta fiskveiðiári og borið saman við síðustu fjögur ár. Þessar tölur leiða í ljós að heildarmagn á síðasta fiskveiðiári var umtalsvert minna en árið á undan. Á það við um allar þessar tegundir, þorsk, ýsu, karfa og ufsa. Allar magntölur á myndinni eru miðaðar við slægðan fisk, nema karfa upp úr sjó. Að meðtöldum öðrum botnfisktegundum og flatfiski má reikna með að heildarmagn upp úr sjó sem flutt var út í gámum hafi verið rúmlega 49 þúsund tonn upp úr sjó á síðasta fiskveiðiári, en var liðlega 55 þúsund árið áður.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Ef þetta fimm ára tímabil á myndinni er skoðað kemur í ljós að mestu sveiflurnar hafa orðið í útflutningi á þorski og ýsu. Á fyrsta ári þessa fimm ára tímabils nam þorskurinn rúmlega 5 þúsund tonnum, en fór hæst í rúm 8 þúsund tonn, en fór niður í liðlega 6 þúsund tonn á síðasta fiskveiðiári. Ýsan hefur sveiflast nokkuð eftir aflabrögðum og fór lægst í rúm 5 þúsund tonn, en fór hæst í rúm 19 þúsund tonn, en er áætluð 17 þúsund tonn á síðasta fiskveiðiári. Mjög takmarkað hefur verið flutt út af ísuðum ufsa á síðustu fimm árum. Var magnið lægst 300 tonn, en fór hæst rúm 1.000 tonn, en var tæp 800 tonn á síðasta fiskveiðiári. Árlegur útflutningur á ísuðum karfa á þessu tímabili hefur verið á bilinu 10 þúsund tonn upp í 14 þúsund tonn síðustu tvö árin, en á síðasta fiskveiðiári nam útflutningur á ísuðum karfa rúmlega 13 þúsund tonnum. Tekið skal fram að hér er reiknað með því magni sem selt var og ekki búið að umreikna þorskinn, ýsuna og ufsann í afla upp úr sjó.
Á næstu mynd er brugðið upp samanburði á þróun útflutnings á ísfiski (gámafiski) og ferskfiski einkum í flug (flugfiski) og miðað við allt fisk upp úr sjó og í þúsundum tonna. Tímabilið sem tekið er fyrir er frá 1999–2006. Þessi samanburður á tölum Fiskistofu leiðir í ljós að heildarmagn á gámafiski og flugfiski hefur hækkað um 90% á þessu sjö ára tímabili. Á síðustu tveimur árum hefur magn hráefnis sem fer í svokallaðan flugfisk reynst nokkuð meira en í gámafiskinn, en lengst af hafði gámafiskurinn vinninginn.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Afkoma í mjöl- og lýsisvinnslu í fyrra skýrist af mun minna hráefni til vinnslu.
Miklar sveiflur hafa verið í hráefnismagni og afurðum mjöl- og lýsisvinnslunnar á síðustu árum. Þetta sést best þegar skoðað er tímabilið frá 1997–2006. Árleg framleiðsla verksmiðjanna hefur sveiflast frá 382 þúsund tonnum árið 1997 og endaði í 160 þúsund tonnum á síðasta ári. Sömu sögu er að segja um skilaverð á mjöl- og lýsi, en þar komst fob. meðalverð umreiknað í íslenskar krónur í hámark árið 2002, en seig síðan aftur, en hækkaði mikið á árinu 2006. Mjöltonnið þessa daganna er Cif um 620 bresk pund, sem er rúmlega 100 pundum lægra en á sama tíma í fyrra. Lýsisverð er nú um 930 bandaríkjadollarar tonnið og er það liðlega 100 dollurum hærra en um þetta leyti í fyrra. En framboð og eftirspurn endurspeglar heimsmarkaðsverðið og birtist það okkur í lækkun mjölverðs og hækkun lýsisverðs.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Eins og mörg undanfarin ár hefur SF gert könnun á afkomu fiskmjölsverksmiðja. Í úrtakinu vegna 2006 voru 12 verksmiðjur, sem saman tóku á móti um 98% af hráefninu og framleiddu um 99% af afurðum þeirra. Sex af þessum verksmiðjum voru reknar með hagnaði á síðasta ári og sex með halla.
Heildarútkoman sýndi að verksmiðjurnar voru að meðaltali reknar með 1,5% hagnaði, en samskonar úttekt vegna 2005 sýndi 0,5% hagnað.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Á vetrarvertíð 2007 tóku verksmiðjurnar á móti 272 þúsund tonnum af loðnu til vinnslu, en engar loðnuveiðar hafa verið eftir að vetrarvertíð lauk í seinnihluta mars. Af þessu magni komu 30 þúsund tonn af erlendum veiðiskipum. Á sama tíma í fyrra höfðu þær tekið á móti 171 þúsund tonnum til vinnslu.
Á þessu ári hafa verksmiðjurnar tekið á móti 250 þúsund tonnum af kolmunna, sem er 80 þúsund tonnum minna heildarmagn en á sama tíma í fyrra. Innlend fiskiskip hafa landað rúmlega 223 þúsund tonnum til verksmiðjanna, en því til viðbótar hafa erlend veiðiskip landað hér tæplega 27 þúsund tonnum af kolmunna til bræðslu.
Rúmlega 102 þúsund tonnum af síld, langmest úr norsk-íslenska síldarstofninum hefur verið landað til bræðslu á árinu, sem er nánast sama magn og um þetta leyti í fyrra. Nær allur síldaraflinn er af innlendum fiskiskipum að undanskildum 3 þúsund tonnum af erlendum veiðiskipum.
Á þessu ári hafa verksmiðjurnar tekið á móti tæplega 36 þúsund tonnum af makríl á móti 4 þúsund tonnum allt árið í fyrra.
Frá ársbyrjun til síðustu viku septembermánaðar hafa verksmiðjurnar tekið á móti um 641 þúsund tonnum til bræðslu sem er 35 þúsund tonna meira magn en á sama tíma í fyrra.
Rækjuvinnslum hefur fækkað um helming á 2–3 árum.
Íslenskar rækjuverksmiðjur hafa í tæpan áratug mætt minnkandi rækjuveiði með stórfelldum innflutningi af iðnaðarrækju. Á síðasta ári nam þessi innflutningur 37 þúsund tonnum og á fyrstu sjö mánuðum þessa árs tæplega 20 þúsund tonnum. Á fyrstu sjö mánuðum þessa árs hefur nær allt hráefni til rækjuvinnslu, að undanskildum 1100 tonnum verið innflutt.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Eins og alkunna er hefur afkoma í rækjuvinnslu og -veiðum verið mjög erfið mörg undanfarin ár. Ef horft er á þróun útflutnings og skilaverðs á rækjuafurðum síðustu tíu ár koma í ljós miklar breytingar í útfluttu magni og skilaverði. Framleiðsla verksmiðjanna byrjaði að dragast saman samhliða fækkun þeirra árið 2005, en árin á undan var hráefnisnotkun þeirra um 70 þúsund tonn, en fór niður í 53 þúsund tonn 2005 og tæp 40 þúsund tonn árið 2006. Sama þróun heldur áfram á þessu ári. Eins og fram kemur á myndinni var meðalskilaverðið hæst árin 1997–2001, eða um 500 kr./kg en frá 2002 hefur afurðaverðið farið lækkandi og er nú meðalverðið rétt um 400 krónur kílóið sem er um 20% lækkun í íslenskum krónum á síðustu 6–7 árum.
Á sama tíma hefur tilkostnaður við veiðar og vinnslu hækkað þrátt fyrir mikla hagræðingu. Ástæður verðlækkana má rekja til mikils framboðs á rækjuafurðum og vaxandi samkeppni við heitsjávarrækju. Gengishækkun krónunnar á sinn þátt í þessari verðþróun hluta af tímabilinu, en fyrst og fremst skýra verðlækkanir á rækjuafurðum í erlendri mynt erfiðleika i rækjuvinnslu þegar horft er yfir allt tímabilið.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Alls voru starfandi 8 rækjuvinnslur á landinu um þetta leyti í fyrra og hafði þeim þá fækkað um þrjár frá árinu á undan. Þá var útlit fyrir að fækkun verksmiðja héldi áfram og nú eru 6–7 rækjuvinnslur í gangi. Af markaðsástæðum hafa nokkrar af þeim verksmiðjum sem nú eru í gangi dregið úr framleiðslu. Afkoma rækjuvinnslunnar, eins og annarra vinnslugreina ræðst langmest af hráefnisverði, en það hefur verið í kringum 70% af skilaverði afurða undanfarin misseri. Verðþróun á heimsmarkaði á kaldsjávar iðnaðarrækju skiptir þar sköpum og ræður mestu um framtíð rækjuvinnslunar.
Á síðasta ári fóru fram viðræður meðal rækjuframleiðenda á norðurslóðum um að kanna möguleika á sameiginlegu markaðsátaki í Bretlandi, sem er helsta markaðslandið fyrir kaldsjávarrækju. Unnið var að málinu og jafnframt kannaðir möguleikar á samstöðu meðal framleiðenda og hvort hægt væri að útvega nægilegt fjármagn í verkefnið, sem er mjög brýnt að mati íslenskra rækjuframleiðenda. Þessi könnun fór fram, en ekki náðist næg samstaða í hópi erlendu framleiðendanna um sameiginlegt markaðsátak. Hefur því ekki orðið framhald á málinu. Því hefur stundum verið haldið fram á undanförnum árum að loks væri botninum náð í afkomu rækjuvinnslunnar. Það hefur jafnan ekki gengið eftir,svo það er erfitt að segja til um framtíð rækjuvinnslu hér á landi. Ég ætla því ekki að gerast spámaður í þessum efnum, en ýmis teikn benda þó til þess að örlítið bjartara kunni að vera framundan.