Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 187. máls.
Þskj. 230 — 187. mál.
a. afmarka skyldur sveitarfélaga hvað varðar fráveitumál og fráveituframkvæmdir,
b. tryggja uppbyggingu og starfrækslu fráveitna þannig að frárennsli valdi sem minnstum óæskilegum áhrifum á umhverfið,
c. skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna og
d. stuðla að hagkvæmni í uppbyggingu og starfrækslu fráveitna.
Lög þessi gilda um uppbyggingu og starfrækslu fráveitna.
Í lögum þessum er merking eftirtalinna orða og orðasambanda sem hér segir:
1. Frárennsli: Rennsli frá mannvirkjum, götum, lóðum, gönguleiðum eða opnum svæðum, svo sem ofanvatn og/eða skólp og vatn frá upphitunarkerfum mannvirkja sem veitt er í fráveitur.
2. Fráveita: Leiðslukerfi og búnaður til meðhöndlunar og hreinsunar skólps. Til fráveitu telst allt lagnakerfi sem flytur frárennsli frá heimilum, stofnunum, atvinnufyrirtækjum, götum, gönguleiðum, lóðum og opnum svæðum, svo sem tengingar við einstakar fasteignir, niðurföll, svelgir, brunnar, safnkerfi, tengiræsi, sniðræsi, stofnlagnir, yfirföll og útræsi. Til fráveitu teljast einnig öll mannvirki sem reist eru til meðhöndlunar eða flutnings á frárennsli, svo sem hreinsivirki, dælu- og hreinsistöðvar og set- og miðlunartjarnir.
3. Frístundabyggð: Afmarkað svæði innan jarðar eða jarða þar sem eru a.m.k. 10 lóðir undir frístundahús, sbr. lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús, nr. 75/2008. Frístundahús eru hús sem ætluð eru til frístundanotkunar og þar sem heilsársbúseta er óheimil.
4. Heimæð: Fráveitulögn sem flytur frárennsli að tengingu frá mannvirkjum og lóðum, þ.m.t. leigulóðum sveitarfélagsins.
5. Hreinsivirki: Búnaður til hreinsunar á skólpi og/eða ofanvatni áður en því er veitt í viðtaka, þ.m.t. rotþrær með siturlögnum.
6. Landnotkunarreitur: Reitur með eina skilgreinda landnotkun. Landnotkunarreitur nær að jafnaði ekki yfir minna svæði en götureit. Innan landnotkunarreits er meiri hluti reits helgaður aðalnotkun samkvæmt skilgreiningu viðkomandi landnotkunarflokks, sbr. skipulagsreglugerð.
7. Ofanvatn: Regnvatn og leysingarvatn sem rennur í fráveitur af húsþökum, götum, gangstéttum og öðru þéttu yfirborði.
8. Persónueiningar: Magn lífrænna efna, næringarsalta og annarra efna sem samsvarar því sem einn einstaklingur er að jafnaði talinn losa frá sér á sólarhring.
9. Safnkerfi: Lögn eða lagnir sem lagðar eru innan hverfa eða landnotkunarreits og safna frárennsli af afmörkuðu svæði áður en því er veitt í stofnlögn.
10. Sameiginlegt hreinsivirki: Hreinsivirki sem reist er til sameiginlegra nota fyrir íbúa sveitarfélags, hluta sveitarfélags, fyrirtæki, stofnanir eða félög einstaklinga.
11. Skólp: Mengað vatn sem greinist í húsaskólp og iðnaðarskólp eða blöndu af húsaskólpi eða iðnaðarskólpi og/eða ofanvatni.
12. Stjórn fráveitu: Sá aðili sem ber ábyrgð á daglegri stjórn fráveitunnar, hvort sem um er að ræða sveitarstjórn, sérstaka stjórn fráveitu eða annan þann aðila sem fer með málefni fráveitu.
13. Stofnlögn: Fráveitulögn sem flytur frárennsli milli hverfa eða frá hverfi til hreinsistöðva.
14. Tenging: Tengiæð milli heimæðar og fráveitukerfis við mörk lands sveitarfélagsins þ.m.t. leigulóðir sveitarfélagsins, götu, gangstétt eða opið svæði.
15. Viðtaki: Svæði sem tekur við mengun og þynnir hana eða eyðir.
16. Þéttbýli: Þyrping húsa þar sem búa a.m.k. 50 manns og fjarlægð milli húsa fer að jafnaði ekki yfir 200 metra.
Í þéttbýli skal sveitarfélag koma á fót og starfrækja sameiginlega fráveitu.
Utan þéttbýlis þar sem fjöldi húsa er u.þ.b. 20 á hverja 10 ha og/eða atvinnustarfsemi felur í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum eða meira á hverja 10 ha skal sveitarfélagið sjá til þess að skólpi sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki.
Sveitarstjórn setur í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf, sbr. 3. mgr., og sendir áætlun um nýjar og endurbættar fráveitur til heilbrigðisnefndar í samræmi við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Þrátt fyrir ákvæði 2. og 3. mgr. getur heilbrigðisnefnd heimilað að beitt sé öðrum lausnum en safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki þar sem losun er minni en 2.000 persónueiningar og ef ríkar ástæður mæla með, svo sem ef kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning. Við mat á slíkum lausnum skal heilbrigðisnefnd taka tillit til gæða, getu og skilgreiningar viðtaka, jarðvegsgerðar, legu lands og umhverfisaðstæðna að öðru leyti.
Í dreifbýli er sveitarfélagi heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu.
Þar sem sveitarfélagi er heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu skal það hafa forgangsrétt til þess.
Fráveitur sem sveitarfélag setur á fót samkvæmt þessari grein skulu vera í eigu sveitarfélaga, sbr. þó 6. gr.
Þar sem sveitarfélagi er skylt samkvæmt þessari grein að koma á fót og reka fráveitu skal það hafa einkarétt til þess. Sama gildir þar sem sveitarfélag nýtir forgangsrétt sinn skv. 7. mgr.
Sveitarstjórn getur kveðið nánar á um fyrirkomulag fráveitumála í sveitarfélaginu og kröfur um hreinsun í samþykkt sem hún setur á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Sveitarstjórn fer með rekstur og stjórn fráveitu á vegum sveitarfélagsins nema annað rekstrarform hafi sérstaklega verið ákveðið, sbr. 6. gr.
Sveitarfélagi eða félagi í eigu sveitarfélaga sem fer með rekstur fráveitu er heimilt að gera þjónustusamninga við einkaaðila um rekstur einstakra þátta fráveitunnar.
Sveitarstjórn er heimilt að fela stofnun eða félagi sem að meiri hluta er í eigu sveitarfélaga skyldur sínar og réttindi hvað varðar uppbyggingu, rekstur og eignarhald fráveitna samkvæmt lögum þessum.
Við ráðstöfun skv. 1. mgr. skal í samningi, eftir því sem við á, kveðið á um eignarrétt á fráveitu, eftirlit sveitarstjórnar með rekstri fráveitunnar og innlausnarrétt sveitarfélagsins á fráveitu og fastafjármunum fráveitunnar auk annarra atriða sem sveitarstjórn telur nauðsynleg.
Ef ekki er kveðið á um annað í samningi aðila skal innlausnarverð fráveitu og fastafjármuna skv. 1. mgr. miðast við afskrifað endurstofnverð þessara eigna. Ef ágreiningur verður um verð skera dómkvaddir matsmenn úr nema samningsaðilar verði ásáttir um að leysa ágreininginn á annan hátt.
Sveitarstjórnum er heimilt að koma á fót og reka sameiginlega fráveitu. Sveitarstjórnir skulu gera með sér samkomulag um með hvaða hætti fráveitunni skuli komið á fót og hún rekin. Ákvæði sveitarstjórnarlaga, nr. 45/1998, gilda um samvinnu sveitarfélaga á þessu sviði nema annað sé sérstaklega tekið fram.
Þegar land er skipulagt sem frístundabyggð skal landeigandi koma á fót fráveitu eða gera samning við starfandi fráveitu að höfðu samráði við sveitarstjórn. Þegar sveitarfélag skipuleggur frístundabyggð á eigin landi skal sveitarfélagið koma á fót fráveitu.
Nú er landareign í sameign og hluti eigenda óskar eftir því að koma á fót fráveitu til að veita skólpi og öðru frárennsli frá landareigninni, og getur þá sá eða þeir sem meiri hluta landareignar eiga tekið ákvörðun um framkvæmdina. Er hinum þá skylt að taka hlutfallslega þátt í kostnaði sem af því hlýst.
Engum er heimilt að tengjast í fráveitu nema samþykki stjórnar fráveitu liggi fyrir. Skylt er að lúta í einu og öllu fyrirmælum stjórnar fráveitu um gerð og legu heimæða.
Þurfi að gera breytingar á tengingum við fráveitu vegna framkvæmda á vegum lóðarhafa skal hann sækja um leyfi til stjórnar fráveitu. Lóðarhafi ber sjálfur kostnað af breytingunum.
Eigandi fráveitu sér um lagningu og viðhald allra fráveitulagna, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga.
Eigendum húseigna þar sem fráveita liggur er skylt á sinn kostnað að annast lagningu og viðhald heimæða fyrir frárennsli að tengingu við fráveitukerfi. Lagnirnar skulu tengjast lögnum fráveitu á þeim stað og með þeirri hæðarsetningu sem fráveita tilgreinir.
Í fráveitulögnum skal ofanvatn og skólp aðgreint nema annað sé heimilað.
Endurnýi eigandi fráveitu fráveitukerfi sitt þannig að í hinu nýja kerfi sé ofanvatn og skólp aðgreint skulu eigendur fasteigna samhliða endurnýjun heimæða eða meiri háttar endurbóta á þeim aðskilja ofanvatn og skólp.
Þar sem tvær eða fleiri fasteignir nýta sameiginlega heimæð skulu eigendur þeirra í sameiningu annast og kosta lagningu, rekstur og viðhald heimæðar nema um annað hafi verið samið.
Húseigendum er skylt að halda vel við fráveitulögnum húseigna sinna og gæta þess að þær stíflist ekki.
Gjaldið og gjalddagi þess skal ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. Tengigjald er fyrst gjaldkræft við úthlutun lóðar sem er í eigu sveitarfélags eða það hefur ráðstöfunarrétt á og við útgáfu byggingarleyfis á öðrum lóðum.
Þar sem frárennsli er veitt frá atvinnustarfsemi eða vegna annars en venjulegra heimilisnota í fráveitukerfi sveitarfélags er heimilt að innheimta gjald vegna losunar miðað við innrennsli vatns samkvæmt mæli. Sé vatn notað til framleiðslu þannig að því sé ekki veitt í fráveitukerfi skal notandi mæla notkun þess. Sú notkun skal dregin frá innmældu magni við útreikning á gjaldi. Verði mælingu ekki við komið skulu aðilar meta vatnsnotkun til frádráttar á innmældu vatnsmagni.
Heimilt er að innheimta sérstakt aukagjald ef frárennsli tiltekins gjaldskylds aðila samkvæmt lögum þessum er svo mengað að það leiði til sérstakra aðgerða við fráveitukerfið, svo sem ef losun fer yfir skilgreind losunarmörk. Við ákvörðun gjaldsins skal miða við áætlaðan kostnað við aðgerðirnar.
Gjöld og gjalddagar þeirra samkvæmt þessari grein skulu ákveðin í gjaldskrá skv. 15. gr.
Stjórn fráveitu skal semja gjaldskrá þar sem kveðið er nánar á um greiðslu og innheimtu gjalda skv. 13. og 14. gr.
Miða skal við að fráveitugjald ásamt öðrum tekjum fráveitu standi undir rekstri hennar, þ.m.t. fjármagnskostnaði, og fyrirhuguðum stofnkostnaði samkvæmt langtímaáætlun veitunnar. Heimilt er að ákveða hámark og lágmark fráveitugjalds miðað við rúmmál húseigna. Enn fremur er heimilt að miða fráveitugjaldið við fast gjald auk álags vegna stærðar eða notkunar fasteignar.
Heimilt er að skipta starfssvæði fráveitu í fráveitusvæði og setja sérstaka gjaldskrá fyrir hvert veitusvæði. Slíka skiptingu skal auglýsa með gjaldskránni.
Heimilt er að lækka eða fella niður gjöld samkvæmt þessum lögum hjá tekjulágum elli- og örorkulífeyrisþegum samkvæmt reglum sem sveitarstjórn setur.
Sveitarfélag skal láta birta gjaldskrá í B-deild Stjórnartíðinda.
Þinglýstur eigandi fasteignar ber ábyrgð á greiðslu gjalda samkvæmt lögum þessum.
Heimilt er að innheimta fráveitugjald með fasteignaskatti. Fráveitugjald leggst á ný mannvirki í hlutfalli við ársálagningu frá næstu mánaðamótum eftir að þau eru skráð og metin í Landskrá fasteigna en fellur niður frá næstu mánaðamótum eftir að mannvirki er afskráð úr landskránni.
Fráveitugjaldi, tengigjaldi og leigugjaldi fyrir magnmæli ásamt innheimtukostnaði og vöxtum fylgir lögveðsréttur í fasteigninni í tvö ár frá gjalddaga. Lögveð þetta gengur fyrir eldri sem yngri samnings- og aðfararveðum og yngri lögveðum. Ef hús brennur eftir að fráveitugjald eða heimæðargjald gjaldfellur er sami forgangsréttur í brunabótafjárhæð fasteignarinnar.
Ef breyta þarf fráveitu vegna íveitu í hana, sbr. 1. mgr., skal sá er íveitunnar óskar greiða allan kostnað af breytingunni.
Landeigandi getur krafist þess að fráveita sé svo úr garði gerð í upphafi að hún taki við skólpi frá eign hans, enda greiði hann allan kostnaðarauka er af því stafar.
Sá sem neytir réttar síns skv. 1. og 3. mgr. þessarar greinar skal setja nægilega tryggingu fyrir því er honum ber að greiða ef þess er krafist.
Ákvæði þessarar greinar gilda ekki um hreinsivirki fyrir stök hús.
Skylt er landeigendum og lóðarhöfum að láta af hendi land, mannvirki og landsafnot og þola nauðsynlegar eignarkvaðir vegna fráveituframkvæmda og lagna.
Leiði fráveituframkvæmdir til þess að verðmæti fasteignar lækki eða að nýtingarmöguleikar hennar skerðist frá því sem áður var á sá sem sýnt getur fram á að hann verði fyrir tjóni af þessum sökum rétt á greiðslu bóta frá eiganda fráveitu, eftir mati dómkvaddra matsmanna ef ágreiningur verður.
Ráðherra getur heimilað að land og/eða lóðarréttindi verði tekin eignarnámi ásamt nauðsynlegum mannvirkjum, aðstöðu og öðrum réttindum fasteignareiganda vegna lagningar fráveitu sveitarfélags í samræmi við ákvæði laga þessara. Ávallt skal þess þó freistað að ná samkomulagi við fasteignareiganda áður en til eignarnáms kemur.
Framkvæmd eignarnáms á grundvelli þessara laga fer eftir almennum reglum.
Aðili sem veldur tjóni á fráveitukerfi, svo sem með losun efna eða hluta í fráveitu, ber bótaábyrgð á slíku tjóni þótt tjónið verði ekki rakið til saknæmrar háttsemi hans eða starfsmanns hans.
Ráðherra er heimilt, að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga og aðra hagsmunaaðila, að setja reglugerð um fráveitur sveitarfélaga þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd fráveitumála.
Heimilt er að kæra stjórnvaldsákvarðanir samkvæmt lögum þessum til úrskurðarnefndar sem starfar skv. VII. kafla laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Við gildistöku laga þessara fellur niður X. kafli vatnalaga, nr. 15/1923, sbr. og 8. gr. a laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verða eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun tenginganna.
Stjórn fráveitu er skylt að yfirtaka tengingu við fráveitu frá safnkerfi að lóðamörkum sveitarfélagsins að skriflegri beiðni eiganda.
Ákvæði 3. mgr. 4. gr. laga þessara taka ekki til byggðar sem fyrir er við gildistöku laganna. Ákvæði 8. mgr. 4. gr. gildir ekki um fráveitur sem komið hefur verið á fót fyrir gildistöku laga þessara.
I. Inngangur.
Frumvarp þetta er samið af nefnd á vegum umhverfisráðuneytisins. Í nefndinni sátu Sigrún Ágústsdóttir, umhverfisráðuneyti, formaður, Sigurbjörg Sæmundsdóttir, umhverfisráðuneyti, Guðjón Bragason, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Sigurður Ingi Skarphéðinsson, tilnefndur af Samorku, og Magnús Jónsson, tilnefndur af félagsmálaráðuneytinu, sem fór með málefni sveitarfélaga þegar nefndin var skipuð.
Samband íslenskra sveitarfélaga lagði til við umhverfisráðuneytið árið 2005 að hafin yrði vinna við frumvarp til laga um fráveitur sveitarfélaga sem tæki mið af lögum um vatnsveitur sveitarfélaga, nr. 32/2004. Í erindi sambandsins kom fram það viðhorf að framkvæmdir í fráveitumálum væru eitt af meginverkefnum sveitarfélaga. Þykir því eðlilegt að kveðið sé skýrt á um það í lögum í hverju skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum felast. Hinn 7. júlí 2007 skipaði umhverfisráðherra framangreinda nefnd sem fékk það hlutverk að fjalla um skyldur sveitarfélaganna vegna fráveitumála og um rekstur og lagningu fráveitna. Nefndinni var falið að vinna lagafrumvarp í framangreindum tilgangi sem tæki mið af svipuðu fyrirkomulagi og kveðið er á um í lögum um vatnsveitur. Í skipunarbréfi nefndarinnar kom fram að frumvarpinu væri ætlað annars vegar að kveða skýrt á um skyldur sveitarfélaga til þess að sinna fráveitumálum og hafa frumkvæði að lagningu fráveitna og hins vegar að heimila að fela sjálfstæðum félögum rekstur fráveitna með svipuðum hætti og gildir um vatnsveitur.
Nefndin skilaði tillögu að frumvarpi til ráðherra 12. nóvember 2008. Í framhaldi af því kynnti ráðuneytið frumvarpið á fundum fyrir fulltrúum Húseigendafélagsins, Félags sumarhúsaeigenda, samgönguráðuneytis, Umhverfisstofnunar, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Samorku og talsmanni neytenda. Þá fékk fulltrúi Lagnafélagsins frumvarpið sent til kynningar.
Í frumvarpi þessu er kveðið á um uppbyggingu og starfrækslu fráveitna. Ekki hefur til þessa verið kveðið á um skyldur til uppbyggingar og reksturs á fráveitum í lögum. Í skipulags- og byggingarlögum er þó kveðið á um að gerð skuli m.a. grein fyrir þjónustukerfum og umhverfismálum í skipulagsáætlunum.
Þar sem er byggð eða atvinnustarfsemi verður til frárennsli. Uppsöfnun skólps getur valdið umtalsverðum neikvæðum umhverfisáhrifum ef ekki er rétt á málum haldið. Þá getur röng meðhöndlun á skólpi verið skaðleg heilsu fólks. Því er talið mjög mikilvægt fyrir verndun heilsu og umhverfisins að tryggt sé að alls staðar þar sem gera má ráð fyrir uppsöfnun skólps og ofanvatns sé örugg fráveita. Að sama skapi er mikilvægt að viðhald og rekstur fráveitna sé í góðu horfi.
Litið er svo á að fráveitukerfi sé afar mikilvægt þjónustukerfi og eðlilegt sé a.m.k. í þéttbýli að sveitarfélög annist starfrækslu fráveitna. Talið er æskilegt að fráveitukerfi séu skipulögð samhliða skipulagi byggðar og er frumvarp þetta samið með það í huga. Í frumvarpi þessu er gengið nokkuð lengra en að afmarka skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum. Lagt er til að kveðið verði á um skyldur landeigenda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem skyldum og heimildum sveitarstjórna til starfrækslu fráveitna sleppir. Þá eru, auk annars, í frumvarpinu ákvæði um rétt til aðgangs að fráveitu sem fyrir er.
II. Meginefni frumvarpsins.
Meginatriði frumvarpsins koma fram í II. kafla þess en þar er kveðið á um ábyrgð sveitarfélaga á uppbyggingu fráveitna. Sveitarstjórnir skulu þannig hafa umsjón með að fráveitur séu byggðar upp í sveitarfélaginu í samræmi við lög. Til að þessu markmiði verði náð er talið nauðsynlegt að skilgreina annars vegar skyldur sveitarstjórnar til umsjónar og framkvæmda í fráveitumálum og hins vegar heimildir. Kveðið er á um skyldu sveitarfélaga til að koma á fót fráveitu í þéttbýli.
Jafnframt er kveðið á um það að sveitarfélög skuli sjá til þess að skólpi og ofanvatni sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki annars staðar þar sem þétting byggðar er nægileg og/eða atvinnustarfsemi nægilega mikil til að þörf sé á að safna og veita skólpi til hreinsunar. Í þessu sambandi er miðað við að fjöldi húsa sé 20 á hverja 10 ha og/eða atvinnustarfsemi sem felur í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum (pe) eða meira á hverja 10 ha. Gert er ráð fyrir frávikum frá þessari reglu þar sem kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning. Þykir rétt að heilbrigðisnefnd meti forsendur fyrir slíkum frávikum.
Sveitarfélögum er heimilt að koma á fót fráveitu í dreifbýli. Með því móti getur sveitarstjórn fylgt eftir ákvæðum í deiliskipulagi um sameiginleg hreinsivirki og stuðlað að hagkvæmni í fráveituframkvæmdum þar sem svo háttar til.
Í frumvarpinu er einnig kveðið á um ábyrgð á rekstri fráveitna sveitarfélaga og eignarhald. Meginregla frumvarpsins er að sveitarfélög beri ábyrgð á uppbyggingu, rekstri og eignarhaldi fráveitna. Þó er heimilað að félag í meirihlutaeigu sveitarfélaga sé falin sú ábyrgð.
III. kafla frumvarpsins er ætlað að taka til svæða þar sem skyldum sveitarfélaga sleppir og sveitarfélög nýta ekki heimildir sínar til að koma á fót fráveitu. Kveðið er á um skyldu landeigenda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem sveitarstjórn nýtir ekki heimild sína. Einnig er kveðið á um að landeigandi skuli koma á fót fráveitu þar sem frístundabyggð er skipulögð. Er þetta talið afar mikilvægt þar sem verulegt frárennsli myndast að jafnaði í frístundabyggð og fjöldi frístundahúsa hefur farið mjög vaxandi.
Í IV. kafla frumvarpsins er fjallað um fráveitulagnir. Eiganda húseignar er skylt á sinn kostnað að annast lagningu heimæða en eigandi fráveitu sér um lagningu og viðhald allra fráveitulagna. Þá er kveðið á um rétt til tengingar við fráveitu.
Í V. kafla frumvarpsins eru ákvæði um gjaldtöku fyrir tengingu og afnot af fráveitukerfi. Ákvæði í frumvarpinu eru skýrari en í gildandi lögum, sbr. nú X. kafla vatnalaga, nr. 15/1923, og 8. gr. a og 25. gr. í lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Breytingin felst einkum í því að heimilað er að innheimta með tengigjaldi hlutdeild í stofnkostnaði við aðliggjandi fráveitukerfi, að frátöldum stofnlögnum. Er þar um að ræða gjaldtöku sem um árabil var í mörgum sveitarfélögum talin innifalin í gatnagerðargjaldi. Þar sem fráveitur sem annast gerð þessara lagna eru í mjög mörgum tilvikum sjálfstæð fyrirtæki þykir rétt að kveða skýrt á um sjálfstæða gjaldtökuheimild til lagningar fráveitukerfis innan hverfis. Hins vegar hefur verið litið svo á að framkvæmdir við stofnlagnir og hreinsivirki beri að fjármagna með fráveitugjaldi og er gert ráð fyrir að svo verði áfram. Annar stofn- og rekstrarkostnaður er fjármagnaður með fráveitugjaldi sem lagt er á allar fasteignir sem tengjast fráveitu sveitarfélags. Stjórn fráveitu skal semja gjaldskrá þar sem kveðið er nánar á um greiðslu og innheimtu gjalda. Hlutaðeigandi sveitarfélag skal láta birta gjaldskrána í B-deild Stjórnartíðinda.
Í VI. kafla frumvarpsins eru ýmis ákvæði. Kveðið er á um aðgang að fráveitu sem fyrir er og aðgang að landi vegna fráveituframkvæmda, þ.m.t. eignarnám. Í 20. gr. er það nýmæli að kveðið er á um hlutlæga bótaábyrgð vegna tjóns á fráveitu vegna losunar. Loks er gert ráð fyrir heimild til að setja reglugerð þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd fráveitumála.
III. Löggjöf á sviði fráveitumála.
Í gildi eru lög og reglugerðir til að skilgreina þær umhverfis- og mengunarvarnakröfur sem gilda um fráveitur og skólp. Í lögum nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvarnir, er í 5. gr. að finna heimild til handa ráðherra til að setja reglugerð um fráveitur og skólp þar sem m.a. skulu koma fram reglur um hreinsun skólps og viðmiðunarmörk í fráveitum og viðtaka. Þá er í 25. gr. framangreindra laga ákvæði um samþykktir sveitarfélaga þar sem kveðið er á um að m.a. sé heimilt að setja í samþykktir ákvæði um meðferð skólps og gjaldtöku fyrir leyfi, leigu eða veitta þjónustu.
Með breytingu á reglugerð um Stjórnarráð Íslands, sbr. auglýsingu nr. 157/2001, voru holræsamál alfarið færð frá félagsmálaráðuneyti til umhverfisráðuneytis frá og með 1. janúar 2002. Þannig voru ákvæði X. kafla vatnalaga, nr. 15/1923, komin á hendi umhverfisráðuneytis.
Verulegar breytingar urðu á íslensku lagaumhverfi þegar Ísland gerðist aðili að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið. Í byrjun árs 1993 var tilskipun 91/271/EBE, um hreinsun skólps frá þéttbýli, innleidd hér á landi og er hún enn í gildi. Í reglugerð nr. 798/1999 um fráveitur og skólp voru tímamörk sett til að koma fráveitumálum í lag, lengst til 1. janúar 2006, og voru þau tímamörk sett til að fullnægja ákvæðum EES-samnings fyrir einstakar aðgerðir í þéttbýli, sbr. framangreinda tilskipun. Ekki hefur fyllilega náðst að fylgja þessum tímamörkum. Kröfur sem settar eru til hreinsunar á skólpi taka mið af tegund viðtaka og fjölda persónueininga. Sé losað undir 2.000 pe er gerð krafa um viðeigandi hreinsun sé safnkerfi til staðar. Viðunandi hreinsun byggist á mati hlutaðeigandi heilbrigðisnefndar. Skýlaus krafa er um safnkerfi fyrir alla losun yfir 2.000 pe. Viðeigandi hreinsun er nægjanleg á síður viðkvæmum svæðum þar sem losað er milli 2.000 til 10.000 pe en tveggja þrepa hreinsunar er krafist sé um að ræða venjulegan eða viðkvæman viðtaka. Varðandi losun yfir 10.000 pe er á síður viðkvæmum svæðum gerð krafa um eins þreps hreinsun, á venjulegum svæðum tveggja þrepa hreinsun og frekari hreinsun á viðkvæmum svæðum.
Í tilskipun 91/271/EB eru mismunandi hreinsunarþrep skilgreind, svo og viðtaki út frá því hvort um venjulegan, viðkvæman eða síður viðkvæman viðtaka er að ræða. Við undirbúning þess að taka tilskipunina upp í EES-samninginn var ákveðið að líta svo á að hafsvæðið umhverfis Ísland væri skilgreint sem síður viðkvæmt. Gerð var bókun þess efnis þegar Íslendingar samþykktu að taka tilskipunina upp í samninginn með þeim skilningi að notkun síu til forhreinsunar fullnægi markmiðum tilskipunarinnar á síður viðkvæmum svæðum og var ekki gerð athugasemd við þann skilning. Samkvæmt þessu er síun skólps frá þéttbýli fullnægjandi þar sem viðtaki er síður viðkvæmur.
Með lögum nr. 53/1995, um stuðning við fráveituframkvæmdir sveitarfélaga, var ákveðið að stuðla að framkvæmdum við fráveitur sveitarfélaga með styrkveitingum og giltu lögin upphaflega í 10 ár. Lögin voru framlengd um þrjú ár og er síðasta framkvæmdaár laganna árið 2008.
Samkvæmt 14. og 15. gr. reglugerðar nr. 798/1999 um fráveitur og skólp er fráveita háð starfsleyfi heilbrigðisnefndar í þéttbýli og samþykki annars staðar.
Gert er ráð fyrir að reglur um hreinsun frárennslis verði áfram settar á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir þrátt fyrir samþykkt frumvarps þessa.
Á undanförnum árum hefur verið unnið ötullega að framkvæmdum í fráveitumálum víðast hvar á landinu. Um 80% heimila í landinu eru nú tengd við viðunandi fráveitukerfi í samræmi við gildandi kröfur.
Í greininni er markmið frumvarpsins skilgreint en það er að kveða á um skyldur sveitarfélaga hvað varðar fráveitumál og fráveituframkvæmdir. Markmið frumvarpsins er enn fremur að tryggja uppbyggingu og starfrækslu fráveitna þannig að frárennsli valdi sem minnstum óæskilegum áhrifum á umhverfið. Loks er það markmið frumvarpsins að skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna og stuðla að hagkvæmni í uppbyggingu og starfrækslu fráveitna. Með áhrifum á umhverfið er litið til hvers konar umhverfisáhrifa, þ.m.t. að landnotkun sé hagkvæm og skynsamleg. Frumvarpinu er þannig ætlað að stuðla að því að fráveitum sé komið á fót og að rekstur þeirra sé tryggður í almannaþágu.
Í greininni er gildissvið frumvarpsins afmarkað, m.a. gagnvart öðrum lögum sem gilda um fráveitumál. Um gerð fráveitna og hreinsunarkröfur, svo og gæði, getu og skilgreiningu viðtaka, gilda lög um hollustuhætti og mengunarvarnir og reglugerð um fráveitur og skólp.
Í greininni eru skilgreind helstu hugtök sem á reynir í frumvarpinu. Skilgreiningar taka m.a. mið af skilgreiningum í skipulagsreglugerð og reglugerð um fráveitur og skólp. Lykilskilgreining í frumvarpinu er skilgreining á hugtakinu fráveita. Vert er að geta þess að starfsleyfi fráveitu tekur einnig til þynningarsvæðis sem telst þar með ábyrgðarsvæði fráveitu, sbr. lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Skilgreining á hugtakinu frístundabyggð er í samræmi við ný lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús, nr. 75/2008. Frístundahús eru hús sem ætluð eru til frístundanotkunar og þar sem heilsársbúseta er óheimil. Skilgreining á hugtakinu persónueining er örlítið stytt frá því sem greinir í reglugerð um fráveitur og skólp þar sem fram kemur jafnframt að ein persónueining af lífrænu efni er það magn lífrænna efna í skólpi sem getur brotnað niður líffræðilega með 60 g súrefnis á dag mælt með fimm sólarhringa lífefnafræðilegri súrefnisnotkun. Ekki er um merkingarmun að ræða. Skilgreining á hugtakinu þéttbýli er í samræmi við skipulags- og byggingarlög, nr. 73/1997. Gert er ráð fyrir að þéttbýli sé auðkennt í aðalskipulagi sveitarfélags.
Greinin afmarkar helstu skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum. Í 1. mgr. kemur fram sú meginregla að sveitarfélag ber ábyrgð á uppbyggingu fráveitna í sveitarfélaginu. Sveitarstjórnum er með ákvæðinu ætlað að samþætta áætlanir um fráveitur við skipulagsgerð. Talið er rétt að leggja ótvíræða framkvæmdarskyldu á sveitarfélög í þéttbýli enda verður fráveitum vart komið við á þeim svæðum á annan hátt en með sameiginlegu kerfi fyrir alla íbúa og er það lagt til í 2. mgr. greinarinnar.
Talið er nauðsynlegt að sveitarstjórn beiti sér jafnframt fyrir því að skólpi og ofanvatni sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki, annars staðar þar sem þétting byggðar er nægileg og/eða atvinnustarfsemi það mikil að þörf sé á að safna og veita skólpi til hreinsunar, sbr. ákvæði 3. mgr. Niðurstaða nefndarinnar, m.a. að höfðu samráði við sérfræðinga hjá Umhverfisstofnun og Skipulagsstofnun, er að miða við 20 hús á hverja 10 ha og/eða að umfang atvinnustarfsemi feli í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum eða meira á hverja 10 ha. Nægir að annað þessara skilyrða sé uppfyllt. Í 13. gr. reglugerðar um fráveitur og skólp, nr. 798/1999, segir að á öllum þéttbýlisstöðum og þéttbýlissvæðum, og eftir atvikum í þyrpingu frístundahúsa, skóla og ferðaþjónustumiðstöðva, skuli vera fráveita. Þykir ástæða til að kveða á um í lögum með skýrari hætti á hvaða svæðum skuli koma á fót safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki sem og hver ber þá skyldu.
Í 4. mgr. greinarinnar kemur fram að gert er ráð fyrir því að sveitarstjórn setji í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf. Með þeim hætti næst fram sú samþætting sem að framan greinir. Jafnframt kemur fram að sveitarstjórn skuli senda áætlun um nýjar og endurbættar fráveitur til heilbrigðisnefndar. Með þessu er leitast við að tryggja samfellu og samræmi við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir.
Meginreglan er að safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki sé til staðar. Fram kemur í 5. mgr. að telji sveitarstjórn ekki þörf á að setja ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki á viðkomandi svæði, svo sem ef kostnaður er óvenjumikill miðað við umhverfislegan ávinning, getur heilbrigðisnefnd heimilað að beitt sé öðrum lausnum ef ríkar ástæður mæla með og þar sem losun er minni en sem nemur 2.000 pe. Þetta ákvæði, þ.e. að meta megi hvort raunveruleg þörf sé á safnkerfi, er í samræmi við tilskipun 91/271/EBE um hreinsun skólps í þéttbýli sem innleidd var með fyrrgreindi reglugerð um fráveitur og skólp og lagt er til í frumvarpinu að halda gera ekki frávik frá sem kveðið er á um í tilskipuninni. Við mat á slíkum lausnum skal heilbrigðisnefnd taka tillit til jarðvegsgerðar, legu lands, hæfni viðtaka til að taka við skólpi og umhverfisaðstæðna að öðru leyti. Með þessum hætti er undirstrikað, eins áður er getið, að safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki er meginregla á framangreindum svæðum og frávik frá því þurfa að vera rökstudd.
Í 6. mgr. er lagt til að sveitarstjórn sé heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitur í dreifbýli. Getur það haft í för með sér minni neikvæð umhverfisáhrif en ella og stuðlað að hagkvæmni í landnotkun. Er sveitarfélagi því heimilt að ganga lengra en því er skylt skv. 2. mgr., m.a. þar sem aðstæður skv. 3. mgr. eiga við. Þar sem sveitarfélag hyggst nýta heimild sína hefur það forgangsrétt til fráveituframkvæmda utan þéttbýlis, sbr. ákvæði 7. mgr.
Kveðið er á um í 8. mgr. að fráveitur sem sveitarfélög setja á fót samkvæmt ákvæðinu skuli vera í eigu sveitarfélaga, sbr. þó 6. gr. þar sem gert er ráð fyrir að heimilt sé að fela félagi í meirihlutaeigu sveitarfélaga skyldur og réttindi til uppbyggingar, reksturs og eignarhalds fráveitna. Er slíkt fyrirkomulag talið tryggja virka þjónustu fyrir íbúa sveitarfélaganna.
Í 9. mgr. kemur fram að sé sveitarfélagi skylt að reka og koma á fót fráveitu skuli það hafa einkarétt til þess. Sama gildir þar sem sveitarfélag nýtir forgangsrétt sinn skv. 7. mgr. þessarar greinar.
Loks getur sveitarstjórn kveðið nánar á um fyrirkomulag fráveitumála í sveitarfélaginu og kröfur um hreinsun í samþykkt sem hún setur á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir eins og fram kemur í 10. mgr.
Í 1. mgr. er kveðið á um að sveitarstjórn fari með rekstur og stjórn fráveitu nema annað sé ákveðið. Með því er áréttuð sú meginregla sem fram kemur í 4. gr. frumvarpsins að framkvæmdir og rekstur fráveitna sé í höndum sveitarfélaga. Heimilt er sveitarfélagi eða félagi í eigu sveitarfélags sem fer með rekstur fráveitu að gera þjónustusamninga við einkaaðila um rekstur einstakra þátta fráveitunnar, sbr. 2. mgr.
Með ákvæðinu í 1. mgr. er gert ráð fyrir þeim möguleika að sveitarstjórn feli stofnun eða félagi sem að meiri hluta er í eigu sveitarfélaga skyldur sínar og réttindi hvað varðar fráveituframkvæmdir og rekstur samkvæmt frumvarpinu. Nokkur dæmi eru um að þetta hafi verið gert. Dæmi eru einnig um að sama félagið reki fráveitur í fleiri en einu sveitarfélagi. Gerir frumvarpið ráð fyrir að þetta verði áfram mögulegt. Gera má ráð fyrir að þessi heimild verði nýtt í einhverjum mæli til að ná fram hagræðingu í uppbyggingu og rekstri fráveitna. Í 2. mgr. er kveðið á um að við ráðstöfun skv. 1. mgr. skuli í samningi, eftir því sem við á, kveðið á um eignarrétt á fráveitu, eftirlit sveitarstjórnar með rekstri fráveitunnar, innlausnarrétt sveitarfélagsins á fráveitu og fastafjármunum fráveitunnar auk annarra atriða sem sveitarstjórn telur nauðsynleg. Ef ekki er kveðið á um annað í samningi aðila skal, samkvæmt ákvæði 3. mgr., innlausnarverð fráveitu og fastafjármuna miðast við afskrifað endurstofnverð þessara eigna. Ef ágreiningur verður um verð skera dómkvaddir matsmenn úr nema samningsaðilar verði ásáttir um að leysa ágreininginn á annan hátt.
Í greininni er kveðið á um heimild sveitarstjórna til að koma á fót og reka sameiginlega fráveitu hvort sem um er að ræða í tveimur eða fleiri sveitarfélögum. Eru þannig tengsl milli 6. og 7. gr. frumvarpsins. Slík samvinna getur stuðlað að hagkvæmni í rekstri fráveitna. Um framangreinda samvinnu sveitarfélaga gilda ákvæði sveitarstjórnalaga nema að annað sé sérstaklega tekið fram.
Í greininni er kveðið á um skyldu landeiganda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem sveitarstjórn nýtir ekki heimild sína skv. 6. mgr. 4. gr. til að koma á fót fráveitu. Þar sem ekki er fyrir hendi sameiginleg fráveita, sbr. 4. gr., skal landeigandi sjá til þess að skólpi frá einstökum húsum sé veitt í viðeigandi hreinsivirki. Höfð er hliðsjón af 3. mgr. 13. gr. reglugerðar um fráveitur og skólp þar sem kveðið er á um að fráveituvatni einstakra húsa, þ.m.t. íbúðarhús lögbýla, frístundahúsa og fjallaskála sem ekki verður veitt í fráveitur, skal veitt um rotþró og siturleiðslu samkvæmt leiðbeiningum sem Umhverfisstofnun gefur út og fyrirmælum heilbrigðisnefndar eða annan sambærilegan búnað.
Þá skal landeigandi koma á safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki eftir því sem nánar er kveðið á um í deiliskipulagi, sbr. 4. gr., þar sem sveitarstjórn nýtir ekki þá heimild sína. Með greininni er leitast við að tryggja að það skólp sem myndast sé hreinsað hvort sem fyrir hendi er fráveita sveitarfélags eða ekki.
Reikna má með að mörg tilvik sem falla undir viðmið 2. málsl. ákvæðisins falli einnig undir skilgreiningu á frístundabyggð, því eru tengsl milli 8. og 9. gr. frumvarpsins.
Með greininni er lagt til að kveðið verði á um skyldu landeiganda í frístundabyggð til að koma á fót fráveitu. Gert er ráð fyrir því að fráveita í frístundabyggð sé í formi safnkerfis og sameiginlegs hreinsivirkis ef þéttleiki byggðar eða magn frárennslis nær þeim viðmiðum sem kveðið er á í 3. mgr. 4. gr. Mikill vöxtur hefur verið í frístundabyggð á landinu undanfarin ár. Brýnt er að fráveitumál séu í góðu horfi í frístundabyggðum sem og á öðrum stöðum. Á sumum svæðum er frístundabyggð nokkuð þétt. Nýverið voru samþykkt lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús þar sem kveðið er á um réttindi og skyldur í frístundabyggðum, m.a. um skyldur til að stofna félag. Ljóst er að sú löggjöf styrkir framkvæmd þessa ákvæðis verði frumvarp þetta að lögum.
Greininni er ætlað að greiða fyrir fráveituframkvæmdum á landi í sameign óháð því hvort um heilsársbúsetu eða frístundabyggð er að ræða sem og greiða fyrir ákvarðanatöku. Greinin er samin m.a. með hliðsjón af 93. gr. vatnalaga, nr. 15/1923. Í lögum um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús er gert ráð fyrir að umráðamenn lóða hafi með sér félag sem hafi m.a. það hlutverk að taka ákvarðanir um framkvæmdir í fráveitumálum. Styður það enn frekar þau markmið sem hér er að stefnt.
Í 1. mgr. er fjallað um rétt lóðarhafa til tengingar við fráveitukerfi sem fyrir er. Eðli máls samkvæmt er tenging við fráveitukerfi háð því að fráveitulögn liggi nærri lóðinni. Fráveitulagnir falla undir þjónustukerfi sem kveða skal á um í skipulagi. Ef ekki er gert ráð fyrir fráveitulögn á umræddu svæði ber lóðarhafa að annast sjálfur gerð fullnægjandi fráveitulausna, annaðhvort innan lóðar eða í samvinnu við nærliggjandi lóðarhafa, sbr. III. kafla. Gert er ráð fyrir að lóðarhafi beri allan kostnað af því ef hann óskar eftir fleiri en einni tengingu við fráveitukerfi. Í 2. mgr. er kveðið á um að óheimilt sé að leggja fráveitulögn í fráveitu nema samþykki stjórnar fráveitu liggi fyrir. Skylt er að lúta í einu og öllu fyrirmælum stjórnar fráveitu um gerð og legu heimæða. Í 3. mgr. kemur fram að þurfi að breyta fráveitutengingum vegna framkvæmda á vegum lóðarhafa skuli hann sækja um leyfi til stjórnar fráveitu. Breytingar eru á kostnað lóðarhafa.
Í 1. mgr. er fjallað um ábyrgð eiganda fráveitu hvað varðar lagningu og viðhald fráveitulagna. Skal eigandi fráveitu sjá um lagningu og viðhald allra fráveitulagna sinna, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga.
Í 2. mgr. er gerð grein fyrir ábyrgðarskiptingu milli eigenda húseigna og eiganda fráveitu. Skal lóðarhafi sjálfur annast lagningu og viðhald heimæðar en eigandi fráveitu annast lagningu og viðhald fráveitu að lóðarmörkum sveitarfélagsins, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga. Lagnirnar skulu tengjast lögnum fráveitu á þeim stað og með þeirri hæðarsetningu sem stjórn fráveitu tilgreinir.
Ofanvatn og skólp skal aðgreint í fráveitulögnum samkvæmt ákvæðum 3. mgr. nema annað sé heimilað.
Kveðið er á um í 4. mgr. að þegar eigandi fráveitu endurnýjar fráveitukerfi sitt þannig að í hinu nýja kerfi sé ofanvatn og skólp aðgreint skuli eigendur fasteigna samhliða endurnýjun heimæða eða meiri háttar endurbóta á þeim aðskilja ofanvatn og skólp.
Þar sem tvær eða fleiri fasteignir nýta sameiginlega heimæð skulu eigendur þeirra í sameiningu annast og kosta lagningu, rekstur og viðhald heimæðar nema um annað hafi verið samið.
Húseigendum er skylt að halda vel við fráveitulögnum húseigna sinna og gæta þess að þær stíflist ekki.
Í 1. mgr. er kveðið á um gjaldtöku fyrir tengingu við fráveitukerfi sveitarfélagsins, svonefnt tengigjald eða heimæðargjald. Skal gjaldið miðast við gerð, stærð og lengd tenginga auk þess sem heimilað er að innheimta með tengigjaldi hlutdeild í stofnkostnaði við aðliggjandi fráveitukerfi, að frátöldum stofnlögnum nema að þær gegni líka hlutverki safnkerfa. Er þar um að ræða gjaldtöku sem um árabil var í mörgum sveitarfélögum innifalin í gatnagerðargjaldi. Þar sem fráveitur sem annast gerð þessara lagna eru í mjög mörgum tilvikum sjálfstæð fyrirtæki þykir rétt að kveða skýrt á um sjálfstæða gjaldtökuheimild til lagningar fráveitukerfis innan hverfis. Hins vegar hefur verið litið svo á að framkvæmdir við stofnlagnir og hreinsivirki beri að fjármagna með fráveitugjaldi, sbr. 14. og 15. gr., og er gert ráð fyrir að svo verði áfram. Samkvæmt ákvæði 2. mgr. skal gjaldið og gjalddagi þess ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. frumvarpsins.
Lagt er til í 1. mgr. að heimilt verði að innheimta fráveitugjald af öllum húseignum sem tengjast fráveitukerfi sveitarfélags eða geta tengst því. Hingað til hefur fráveitugjald verið innheimt árlega. Ekki er gert ráð fyrir að hús þar sem engu vatni er veitt inn og ekkert frárennsli er frá, svo sem hjallar sem svo um háttar, greiði fráveitugjald.
Í 2. mgr. eru nýmæli þar sem kveðið er á um að þar sem frárennsli er veitt frá atvinnustarfsemi eða vegna annars en venjulegra heimilisnota í fráveitukerfi sveitarfélags sé heimilt að innheimta gjald vegna losunar miðað við innrennsli vatns samkvæmt mæli. Sé vatn notað til framleiðslu þannig að því sé ekki veitt í fráveitukerfi skal notandi mæla notkun þess. Sú notkun skal dregin frá innmældu magni við útreikning á gjaldi samkvæmt þessari málsgrein. Þetta getur t.d. átt við um gosdrykkjaframleiðslu og átöppunarverksmiðjur. Verði mælingu ekki við komið skulu aðilar meta vatnsnotkun til frádráttar á innmældu vatnsmagni.
Í 3. mgr. segir enn fremur að heimilt sé að innheimta sérstakt aukagjald ef frárennsli tiltekins gjaldskylds aðila samkvæmt lögum þessum er svo mengað, svo sem ef losun fer yfir skilgreind losunarmörk, að það leiði til sérstakra aðgerða við fráveitukerfið. Þetta getur til að mynda átt við þegar mengandi starfsemi fær tímabundna undanþágu frá starfsleyfi vegna viðgerða eða viðhalds á mengunarvarnabúnaði. Við ákvörðun gjaldsins skal miða við áætlaðan kostnað við aðgerðirnar. Ákvæði tekur mið af sambærilegu ákvæði í dönskum lögum og svokallaðri mengunarbótareglu sem er ein af meginreglum umhverfisréttarins. Gert er ráð fyrir að losunarmörk verði skilgreind eftir atvikum í reglugerð, samþykktum og/eða starfsleyfum.
Loks er í 4. mgr. kveðið á um að gjaldið og gjalddagi þess verði ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. frumvarpsins
Greinin fjallar um gjaldskrá fráveitu en við gerð hennar var höfð hliðsjón af sambærilegu ákvæði í 10. gr. laga um vatnsveitur sveitarfélaga. Samkvæmt 1. mgr. skal stjórn fráveitu semja gjaldskrá.
Regla 1. málsl. 2. mgr. byggist á almennum sjónarmiðum um álagningu þjónustugjalda, þ.e. að ekki skuli ákveða í gjaldskrá hærra gjald en sem nemur kostnaði af að veita þjónustuna. Kveðið er sérstaklega á um heimild til þess að taka fjármagnskostnað og fyrirhugaðan stofnkostnað samkvæmt langtímaáætlun veitunnar með í reikninginn við gjaldskrárútreikning. Í 2. málsl. 2. mgr. er heimilað að ákveða tiltekið hámark og lágmark fráveitugjalds sem miðast við rúmmál húseigna, óháð fasteignamati. Enn fremur er heimilað að miða fráveitugjaldið við fast gjald auk álags vegna stærðar eða notkunar fasteignar.
Ákvæði 3. mgr. er nýmæli. Algengt er að veitufyrirtæki sameinist og við það getur starfssvæði fráveitu orðið afar stórt. Er ákvæðinu ætlað að eyða óvissu um það hvort heimilt sé að hafa fleiri en eina gjaldskrá í gildi en til að slíkt sé heimilt þarf stjórn fráveitu að auglýsa, með gjaldskránni sem sett er á grundvelli 15. gr., skiptingu starfssvæðis síns í einstök fráveitusvæði.
Í frumvarpinu er lagt til ákvæði, sbr. 4. mgr. sem svarar til 5. mgr. 87. gr. vatnalaga, sem heimilar að lækka eða fella niður gjöld hjá tekjulágum elli- og örorkulífeyrisþegum. Þess má vænta að kveðið verði á um slíkar ívilnanir í reglum sem sveitarstjórnir setja á grundvelli 4. mgr. 5. gr. laga um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995.
Lagt er til að sveitarfélag láti birta gjaldskrá í B-deild Stjórnartíðinda og er það í samræmi við birtingu annara gjaldskráa sveitarfélaga sem settar eru samkvæmt ákvæðum 25. gr. laga um hollustuhætti og mengunarvarnir.
Í greininni er fjallað um innheimtu fráveitugjalds, tengigjalds og annarra gjalda samkvæmt frumvarpinu. Kveðið er á um í 1. mgr. að þinglýstur eigandi fasteignar beri ábyrgð á greiðslu gjalda.
Lagt er til í 2. mgr. að heimilt sé að innheimta fráveitugjald með fasteignaskatti. Hafa fráveitugjöld verið innheimt með þeim hætti á liðnum árum og er talið hagræði að því að innheimta þessi gjöld samhliða. Þykir rétt að miða álagningu gjaldsins við skráningu eignar í Landskrá fasteigna. Fráveitugjald leggst á ný mannvirki í hlutfalli við ársálagningu frá næstu mánaðamótum eftir að þau eru skráð og metin í Landskrá fasteigna en fellur niður frá næstu mánaðamótum eftir að mannvirki er afskráð úr landskránni.
Í 3. mgr. er kveðið á um að fráveitugjaldi, tengigjaldi og leigugjaldi fyrir magnmæli ásamt innheimtukostnaði og vöxtum fylgi lögveðsréttur í fasteigninni í tvö ár frá gjalddaga. Gert er ráð fyrir að lögveðið gangi fyrir eldri sem yngri samnings- og aðfararveðum og yngri lögveðum. Ef hús brennur eftir að fráveitugjald eða heimæðargjald gjaldfellur er sami forgangsréttur í brunabótafjárhæð fasteignarinnar.
Greininni er ætlað að greiða fyrir aðgangi landeiganda að fráveitu sem fyrir er. Greinin tekur m.a. hliðsjón af 94. gr. vatnalaga, nr. 15/1923.
Kveðið er á um í 1. mgr. að þeim sem ekki hefur tekið þátt í uppbyggingu fráveitu sé heimilt að veita frárennsli frá sér í fráveitu sem fyrir er. Skal viðkomandi greiða fyrir það tiltekið hlutfall stofnkostnaðar, að teknu tilliti til afskrifta, sem og tiltekið hlutfall rekstrarkostnaðar og viðhalds. Lagt er til í 2. mgr. að ef breyta þarf fráveitu vegna íveitu í hana skuli sá er íveitunnar óskar greiða allan kostnað af breytingunni. Tiltekið er í 3. mgr. að landeigandi geti krafist þess að fráveita sé svo úr garði gerð í upphafi að hún taki við skólpi frá eign hans, enda greiði hann allan kostnaðarauka er af því stafar. Samkvæmt 4. mgr. skal sá er neytir réttar síns skv. 1. og 3. mgr. greinarinnar setja nægilega tryggingu fyrir því er honum ber að greiða ef þess er krafist. Loks er í 5. mgr. kveðið á um að ákvæði þessarar greinar gildi ekki um hreinsivirki fyrir stök hús.
Í greininni er fjallað um aðgang að landi vegna fráveituframkvæmda. Er greininni ætlað að greiða fyrir fráveituframkvæmdum þar sem nauðsynlegt er t.d. að leggja lagnir í gegnum tvær eða fleiri landareignir að viðtaka. Tekur greinin mið af 33. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997, og 96. gr. vatnalaga, nr. 15/1923.
Samkvæmt 1. mgr. er landeigendum og lóðarhöfum skylt að láta af hendi land, mannvirki og landsafnot og þola nauðsynlegar eignarkvaðir vegna fráveituframkvæmda og lagna. Kveðið er á um í 2. mgr. að leiði fráveituframkvæmdir til þess að verðmæti fasteignar lækki eða að nýtingarmöguleikar hennar skerðist frá því sem áður var eigi sá sem sýnt getur fram á að hann verði fyrir tjóni af þessum sökum rétt á greiðslu bóta frá eiganda fráveitu, eftir mati dómkvaddra matsmanna ef ágreiningur verður.
Greinin fjallar um eignarnám. Í 1. mgr. er kveðið á um að ráðherra geti heimilað að land og/eða lóðarréttindi verði tekin eignarnámi ásamt nauðsynlegum mannvirkjum, aðstöðu og öðrum réttindum fasteignareiganda vegna lagningar fráveitu sveitarfélags. Ávallt skal þess þó freistað að ná samkomulagi við fasteignareiganda áður en til eignarnáms kemur. Í þessu sambandi er rétt að hafa í huga að ráðherra getur einnig, að fenginni umsögn Skipulagsstofnunar, veitt sveitarstjórn heimild til að taka eignarnámi landsvæði, fasteignir og efnisnámur eða takmörkuð eignarréttindi að slíku innan sveitarfélagsins ef nauðsyn ber til vegna áætlaðrar þróunar sveitarfélagsins samkvæmt staðfestu aðalskipulagi skv. 32. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997. Sveitarstjórn er einnig heimilt að fenginni umsögn Skipulagsstofnunar og á grundvelli gildandi deiliskipulags að taka tilteknar eignir eignarnámi vegna framkvæmdar skipulagsins skv. 33. gr. sömu laga. Kveðið er á um í 2. mgr. að framkvæmd eignarnáms fari eftir almennum reglum.
Í greininni er kveðið á um bótaábyrgð vegna tjóns í framhaldi af losun efna og hluta sem ekki eiga erindi í fráveitu. Kveðið er á um að aðili sem veldur tjóni á fráveitu, svo sem með losun mengandi efna eða hluta í fráveitu, beri bótaábyrgð á slíku tjóni þótt tjónið verði ekki rakið til saknæmrar háttsemi hans eða starfsmanns hans. Þetta er talið nauðsynlegt þar sem tjón á fráveitu, t.d. lögnum, getur verið verulegt og má þar nefna að dæmi eru um að steypu eða tærandi efnum hafi verið hellt í fráveitu með þeim afleiðingum að fara hefur þurft út í miklar framkvæmdir til að bæta tjónið. Svona tjón geta orðið bæði í kjölfars gáleysis og ásetnings en einnig án þess að saknæm hegðun sé fyrir hendi. Í einhverjum tilvikum er hægt að rekja tjónið til tiltekinnar starfsemi en ekki til starfsmanns.
Lagt er til í greininni að ráðherra verið heimilað að setja í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd fráveitumála. Talið er rétt að kveða á um samráð við hagsmunaaðila við setningu reglugerðarinnar. Með frumvarpi þessu er lagt til að sveitarfélögum verði með lögum falið lykilhlutverk í framkvæmd fráveitumála og umsjón með þeim. Með því að frumvarpið gerir ráð fyrir að framkvæmdir í fráveitumálum geti verið á hendi félaga í eigu sveitarfélaga og í vissum tilvikum einnig einkaaðila þykir rétt að kveða einnig á um samráð við aðra hagsmunaaðila.
Í greininni er kveðið á um rétt til málskots vegna ákvarðana sem stjórnvöld kunna að taka á grundvelli laga þessara. Þykir rétt að fela úrskurðarnefnd um hollustuhætti og mengunarvarnir að leysa úr slíkum málum þar sem úrlausn meiri hluta þeirra kærumála er varðar mengunarvarnir falla undir þá nefnd.
Í 1. mgr. er kveðið á um gildistöku laganna verði frumvarpið að lögum. Gert er ráð fyrir í 2. mgr. að við gildistöku falli niður X. kafli vatnalaga, nr. 15/1923. Í 42. gr. vatnalaga, nr. 20/2006, er gert ráð fyrir að ákvæði um fráveitur bætist við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Gildistöku vatnalaga hefur verið frestað og er því ekki hægt að vísa til brottfalls framangreinds kafla vatnalaga.
Verði frumvarp þetta að lögum er lagt til í 1. mgr. að tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verði eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun þeirra. Með endurnýjun er einnig átt við hverja heimæð fyrir sig. Er þetta lagt til í ljósi þess að gert er ráð fyrir því að tengingar séu hluti af fráveitu og í ljósi þess að leitast er við að skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna. Að sama skapi er fráveitu gert skylt skv. 2. mgr. að yfirtaka tengingu við fráveitu frá safnkerfi að lóðamörkum sveitarfélagsins að skriflegri beiðni eiganda.
Til að taka af öll tvímæli er tekið sérstaklega fram að ákvæði 3. mgr. 4. gr. laganna taki ekki til byggðar sem fyrir er við gildistöku laganna verði frumvarp þetta að lögum. Þá gildir ákvæði 8. mgr. 4. gr. ekki um fráveitur sem komið hefur verið á fót fyrir gildistökuna. Er þetta gert í ljósi þess að um nýmæli er að ræða.
Fylgiskjal I.
Umhverfisráðuneyti:
Umhverfisráðuneyti hefur í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga metið forsendur kostnaðaráhrifa vegna frumvarps til laga um uppbyggingu og rekstur fráveitna. Í frumvarpinu eru skyldur sveitarfélaga auknar að því leyti að í 2. mgr. 4. gr. er kveðið á um skyldu sveitarfélaga til að koma á fót og starfrækja fráveitu í þéttbýli. Í framkvæmd hefur þó verið litið svo á að uppbygging og rekstur fráveitna í þéttbýli sé óhjákvæmilega verkefni sveitarfélaga. Einnig er í 3. mgr. 4. gr. frumvarpsins kveðið á um að þar sem þéttleiki byggðar er nægilega mikill, annars staðar en í þéttbýli, skuli sveitarstjórn sjá til þess að skólpi sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki. Í 4. mgr. 4. gr. frumvarpsins er ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf, sbr. 3. mgr 4. gr. frumvarpsins, í deiliskipulagi. Einnig er að finna ákvæði í 9. gr. þar sem landeiganda er gert skylt að koma á fót sameiginlegri fráveitu við skipulagningu frístundabyggða. Í þessari reglu felst ekki afdráttarlaus skylda fyrir sveitarstjórn að koma á fót og reka fráveitu heldur getur sveitarstjórn ákveðið að landeigandi eða lóðarhafar skuli koma á safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki. Heimilt er að víkja frá þessu ákvæði, t.d. ef kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning.
Verði frumvarpið að lögum getur mögulegur kostnaðarauki fyrir sveitarfélög einkum falist í ákvæði til bráðabirgða sem kveður á um að tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verði eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun þeirra. Verður fráveitu skylt að yfirtaka tengingu frá stofnæð að lóðamörkum sveitarfélagsins ef eigandi tengingar óakar eftir því. Meðalkostnaður við slíka yfirtöku nemur u.þ.b. 250–300 þús. kr. í hverju tilviki og má vænta þess að sveitarfélög yfirtaki á milli 25–30 slíkar tengingar á ári. Árlegur heildarkostnaður sveitarfélaga gæti því numið á bilinu 6,3 til 7,5 m.kr.
Að auki má vænta þess að sveitarfélög verði fyrir auknum kostnaði vegna ákvæðis 4. mgr. 4. gr. þar sem segir að sveitarstjórn setji í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf. Jafnframt skal sveitarstjórn senda áætlun til heilbrigðisnefndar um nýjar og endurbættar fráveitur. Að miklu leyti á að vera unnt að samþætta þessi verkefni almennri skipulagsvinnu sveitarfélaga en þess má þó vænta að kostnaðarauki sveitarfélaga vegna þessa geti verið á bilinu 2–4 m.kr. í heild á ári.
Gert er ráð fyrir að gjaldtökuheimildir samkvæmt frumvarpinu nægi til þess að standa undir nauðsynlegum framkvæmdum sveitarfélaganna þannig að ekki verði um útgjöld að ræða umfram gjaldtöku.
Fylgiskjal II.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Í stað heimilda sem sveitarfélög hafa í gildandi lögum til að leggja og starfrækja fráveitur er í frumvarpinu kveðið á um skyldu þeirra í þessum efnum í þéttbýli og á nánar tilteknum svæðum utan þéttbýlis. Í dreifbýli verður sveitarfélagi áfram heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu. Þá er kveðið á um skyldu landeiganda til að koma á fót fráveitu þegar land er skipulagt sem frístundabyggð. Loks er leitast við að setja skýr ákvæði um gjaldtökuheimildir til að standa undir stofn- og rekstrarkostnaði fráveitna.
Ekki verður séð að frumvarpið, verði það óbreytt að lögum, hafi áhrif á kostnað ríkissjóðs.
Þskj. 230 — 187. mál.
Frumvarp til laga
um uppbyggingu og rekstur fráveitna.
(Lagt fyrir Alþingi á 136. löggjafarþingi 2008–2009.)
I. KAFLI
Markmið, gildissvið og skilgreiningar.
1. gr.
Markmið.
a. afmarka skyldur sveitarfélaga hvað varðar fráveitumál og fráveituframkvæmdir,
b. tryggja uppbyggingu og starfrækslu fráveitna þannig að frárennsli valdi sem minnstum óæskilegum áhrifum á umhverfið,
c. skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna og
d. stuðla að hagkvæmni í uppbyggingu og starfrækslu fráveitna.
2. gr.
Gildissvið.
Lög þessi gilda um uppbyggingu og starfrækslu fráveitna.
3. gr.
Skilgreiningar.
Í lögum þessum er merking eftirtalinna orða og orðasambanda sem hér segir:
1. Frárennsli: Rennsli frá mannvirkjum, götum, lóðum, gönguleiðum eða opnum svæðum, svo sem ofanvatn og/eða skólp og vatn frá upphitunarkerfum mannvirkja sem veitt er í fráveitur.
2. Fráveita: Leiðslukerfi og búnaður til meðhöndlunar og hreinsunar skólps. Til fráveitu telst allt lagnakerfi sem flytur frárennsli frá heimilum, stofnunum, atvinnufyrirtækjum, götum, gönguleiðum, lóðum og opnum svæðum, svo sem tengingar við einstakar fasteignir, niðurföll, svelgir, brunnar, safnkerfi, tengiræsi, sniðræsi, stofnlagnir, yfirföll og útræsi. Til fráveitu teljast einnig öll mannvirki sem reist eru til meðhöndlunar eða flutnings á frárennsli, svo sem hreinsivirki, dælu- og hreinsistöðvar og set- og miðlunartjarnir.
3. Frístundabyggð: Afmarkað svæði innan jarðar eða jarða þar sem eru a.m.k. 10 lóðir undir frístundahús, sbr. lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús, nr. 75/2008. Frístundahús eru hús sem ætluð eru til frístundanotkunar og þar sem heilsársbúseta er óheimil.
4. Heimæð: Fráveitulögn sem flytur frárennsli að tengingu frá mannvirkjum og lóðum, þ.m.t. leigulóðum sveitarfélagsins.
5. Hreinsivirki: Búnaður til hreinsunar á skólpi og/eða ofanvatni áður en því er veitt í viðtaka, þ.m.t. rotþrær með siturlögnum.
6. Landnotkunarreitur: Reitur með eina skilgreinda landnotkun. Landnotkunarreitur nær að jafnaði ekki yfir minna svæði en götureit. Innan landnotkunarreits er meiri hluti reits helgaður aðalnotkun samkvæmt skilgreiningu viðkomandi landnotkunarflokks, sbr. skipulagsreglugerð.
7. Ofanvatn: Regnvatn og leysingarvatn sem rennur í fráveitur af húsþökum, götum, gangstéttum og öðru þéttu yfirborði.
8. Persónueiningar: Magn lífrænna efna, næringarsalta og annarra efna sem samsvarar því sem einn einstaklingur er að jafnaði talinn losa frá sér á sólarhring.
9. Safnkerfi: Lögn eða lagnir sem lagðar eru innan hverfa eða landnotkunarreits og safna frárennsli af afmörkuðu svæði áður en því er veitt í stofnlögn.
10. Sameiginlegt hreinsivirki: Hreinsivirki sem reist er til sameiginlegra nota fyrir íbúa sveitarfélags, hluta sveitarfélags, fyrirtæki, stofnanir eða félög einstaklinga.
11. Skólp: Mengað vatn sem greinist í húsaskólp og iðnaðarskólp eða blöndu af húsaskólpi eða iðnaðarskólpi og/eða ofanvatni.
12. Stjórn fráveitu: Sá aðili sem ber ábyrgð á daglegri stjórn fráveitunnar, hvort sem um er að ræða sveitarstjórn, sérstaka stjórn fráveitu eða annan þann aðila sem fer með málefni fráveitu.
13. Stofnlögn: Fráveitulögn sem flytur frárennsli milli hverfa eða frá hverfi til hreinsistöðva.
14. Tenging: Tengiæð milli heimæðar og fráveitukerfis við mörk lands sveitarfélagsins þ.m.t. leigulóðir sveitarfélagsins, götu, gangstétt eða opið svæði.
15. Viðtaki: Svæði sem tekur við mengun og þynnir hana eða eyðir.
16. Þéttbýli: Þyrping húsa þar sem búa a.m.k. 50 manns og fjarlægð milli húsa fer að jafnaði ekki yfir 200 metra.
II. KAFLI
Fráveitur sveitarfélaga o.fl.
4. gr.
Hlutverk sveitarfélaga.
Í þéttbýli skal sveitarfélag koma á fót og starfrækja sameiginlega fráveitu.
Utan þéttbýlis þar sem fjöldi húsa er u.þ.b. 20 á hverja 10 ha og/eða atvinnustarfsemi felur í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum eða meira á hverja 10 ha skal sveitarfélagið sjá til þess að skólpi sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki.
Sveitarstjórn setur í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf, sbr. 3. mgr., og sendir áætlun um nýjar og endurbættar fráveitur til heilbrigðisnefndar í samræmi við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Þrátt fyrir ákvæði 2. og 3. mgr. getur heilbrigðisnefnd heimilað að beitt sé öðrum lausnum en safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki þar sem losun er minni en 2.000 persónueiningar og ef ríkar ástæður mæla með, svo sem ef kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning. Við mat á slíkum lausnum skal heilbrigðisnefnd taka tillit til gæða, getu og skilgreiningar viðtaka, jarðvegsgerðar, legu lands og umhverfisaðstæðna að öðru leyti.
Í dreifbýli er sveitarfélagi heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu.
Þar sem sveitarfélagi er heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu skal það hafa forgangsrétt til þess.
Fráveitur sem sveitarfélag setur á fót samkvæmt þessari grein skulu vera í eigu sveitarfélaga, sbr. þó 6. gr.
Þar sem sveitarfélagi er skylt samkvæmt þessari grein að koma á fót og reka fráveitu skal það hafa einkarétt til þess. Sama gildir þar sem sveitarfélag nýtir forgangsrétt sinn skv. 7. mgr.
Sveitarstjórn getur kveðið nánar á um fyrirkomulag fráveitumála í sveitarfélaginu og kröfur um hreinsun í samþykkt sem hún setur á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
5. gr.
Rekstur fráveitu.
Sveitarstjórn fer með rekstur og stjórn fráveitu á vegum sveitarfélagsins nema annað rekstrarform hafi sérstaklega verið ákveðið, sbr. 6. gr.
Sveitarfélagi eða félagi í eigu sveitarfélaga sem fer með rekstur fráveitu er heimilt að gera þjónustusamninga við einkaaðila um rekstur einstakra þátta fráveitunnar.
6. gr.
Heimild til ráðstöfunar á einkarétti sveitarfélags.
Sveitarstjórn er heimilt að fela stofnun eða félagi sem að meiri hluta er í eigu sveitarfélaga skyldur sínar og réttindi hvað varðar uppbyggingu, rekstur og eignarhald fráveitna samkvæmt lögum þessum.
Við ráðstöfun skv. 1. mgr. skal í samningi, eftir því sem við á, kveðið á um eignarrétt á fráveitu, eftirlit sveitarstjórnar með rekstri fráveitunnar og innlausnarrétt sveitarfélagsins á fráveitu og fastafjármunum fráveitunnar auk annarra atriða sem sveitarstjórn telur nauðsynleg.
Ef ekki er kveðið á um annað í samningi aðila skal innlausnarverð fráveitu og fastafjármuna skv. 1. mgr. miðast við afskrifað endurstofnverð þessara eigna. Ef ágreiningur verður um verð skera dómkvaddir matsmenn úr nema samningsaðilar verði ásáttir um að leysa ágreininginn á annan hátt.
7. gr.
Samvinna sveitarfélaga.
Sveitarstjórnum er heimilt að koma á fót og reka sameiginlega fráveitu. Sveitarstjórnir skulu gera með sér samkomulag um með hvaða hætti fráveitunni skuli komið á fót og hún rekin. Ákvæði sveitarstjórnarlaga, nr. 45/1998, gilda um samvinnu sveitarfélaga á þessu sviði nema annað sé sérstaklega tekið fram.
III. KAFLI
Aðrar fráveitur.
8. gr.
Fráveitur einkaaðila.
9. gr.
Frístundabyggð.
Þegar land er skipulagt sem frístundabyggð skal landeigandi koma á fót fráveitu eða gera samning við starfandi fráveitu að höfðu samráði við sveitarstjórn. Þegar sveitarfélag skipuleggur frístundabyggð á eigin landi skal sveitarfélagið koma á fót fráveitu.
10. gr.
Land í sameign.
Nú er landareign í sameign og hluti eigenda óskar eftir því að koma á fót fráveitu til að veita skólpi og öðru frárennsli frá landareigninni, og getur þá sá eða þeir sem meiri hluta landareignar eiga tekið ákvörðun um framkvæmdina. Er hinum þá skylt að taka hlutfallslega þátt í kostnaði sem af því hlýst.
IV. KAFLI
Fráveitulagnir.
11. gr.
Tenging við fráveitu.
Engum er heimilt að tengjast í fráveitu nema samþykki stjórnar fráveitu liggi fyrir. Skylt er að lúta í einu og öllu fyrirmælum stjórnar fráveitu um gerð og legu heimæða.
Þurfi að gera breytingar á tengingum við fráveitu vegna framkvæmda á vegum lóðarhafa skal hann sækja um leyfi til stjórnar fráveitu. Lóðarhafi ber sjálfur kostnað af breytingunum.
12. gr.
Fráveitulagnir.
Eigandi fráveitu sér um lagningu og viðhald allra fráveitulagna, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga.
Eigendum húseigna þar sem fráveita liggur er skylt á sinn kostnað að annast lagningu og viðhald heimæða fyrir frárennsli að tengingu við fráveitukerfi. Lagnirnar skulu tengjast lögnum fráveitu á þeim stað og með þeirri hæðarsetningu sem fráveita tilgreinir.
Í fráveitulögnum skal ofanvatn og skólp aðgreint nema annað sé heimilað.
Endurnýi eigandi fráveitu fráveitukerfi sitt þannig að í hinu nýja kerfi sé ofanvatn og skólp aðgreint skulu eigendur fasteigna samhliða endurnýjun heimæða eða meiri háttar endurbóta á þeim aðskilja ofanvatn og skólp.
Þar sem tvær eða fleiri fasteignir nýta sameiginlega heimæð skulu eigendur þeirra í sameiningu annast og kosta lagningu, rekstur og viðhald heimæðar nema um annað hafi verið samið.
Húseigendum er skylt að halda vel við fráveitulögnum húseigna sinna og gæta þess að þær stíflist ekki.
V. KAFLI
Gjaldtaka.
13. gr.
Tengigjald.
Gjaldið og gjalddagi þess skal ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. Tengigjald er fyrst gjaldkræft við úthlutun lóðar sem er í eigu sveitarfélags eða það hefur ráðstöfunarrétt á og við útgáfu byggingarleyfis á öðrum lóðum.
14. gr.
Fráveitugjald.
Þar sem frárennsli er veitt frá atvinnustarfsemi eða vegna annars en venjulegra heimilisnota í fráveitukerfi sveitarfélags er heimilt að innheimta gjald vegna losunar miðað við innrennsli vatns samkvæmt mæli. Sé vatn notað til framleiðslu þannig að því sé ekki veitt í fráveitukerfi skal notandi mæla notkun þess. Sú notkun skal dregin frá innmældu magni við útreikning á gjaldi. Verði mælingu ekki við komið skulu aðilar meta vatnsnotkun til frádráttar á innmældu vatnsmagni.
Heimilt er að innheimta sérstakt aukagjald ef frárennsli tiltekins gjaldskylds aðila samkvæmt lögum þessum er svo mengað að það leiði til sérstakra aðgerða við fráveitukerfið, svo sem ef losun fer yfir skilgreind losunarmörk. Við ákvörðun gjaldsins skal miða við áætlaðan kostnað við aðgerðirnar.
Gjöld og gjalddagar þeirra samkvæmt þessari grein skulu ákveðin í gjaldskrá skv. 15. gr.
15. gr.
Gjaldskrá fráveitu.
Stjórn fráveitu skal semja gjaldskrá þar sem kveðið er nánar á um greiðslu og innheimtu gjalda skv. 13. og 14. gr.
Miða skal við að fráveitugjald ásamt öðrum tekjum fráveitu standi undir rekstri hennar, þ.m.t. fjármagnskostnaði, og fyrirhuguðum stofnkostnaði samkvæmt langtímaáætlun veitunnar. Heimilt er að ákveða hámark og lágmark fráveitugjalds miðað við rúmmál húseigna. Enn fremur er heimilt að miða fráveitugjaldið við fast gjald auk álags vegna stærðar eða notkunar fasteignar.
Heimilt er að skipta starfssvæði fráveitu í fráveitusvæði og setja sérstaka gjaldskrá fyrir hvert veitusvæði. Slíka skiptingu skal auglýsa með gjaldskránni.
Heimilt er að lækka eða fella niður gjöld samkvæmt þessum lögum hjá tekjulágum elli- og örorkulífeyrisþegum samkvæmt reglum sem sveitarstjórn setur.
Sveitarfélag skal láta birta gjaldskrá í B-deild Stjórnartíðinda.
16. gr.
Innheimta o.fl.
Þinglýstur eigandi fasteignar ber ábyrgð á greiðslu gjalda samkvæmt lögum þessum.
Heimilt er að innheimta fráveitugjald með fasteignaskatti. Fráveitugjald leggst á ný mannvirki í hlutfalli við ársálagningu frá næstu mánaðamótum eftir að þau eru skráð og metin í Landskrá fasteigna en fellur niður frá næstu mánaðamótum eftir að mannvirki er afskráð úr landskránni.
Fráveitugjaldi, tengigjaldi og leigugjaldi fyrir magnmæli ásamt innheimtukostnaði og vöxtum fylgir lögveðsréttur í fasteigninni í tvö ár frá gjalddaga. Lögveð þetta gengur fyrir eldri sem yngri samnings- og aðfararveðum og yngri lögveðum. Ef hús brennur eftir að fráveitugjald eða heimæðargjald gjaldfellur er sami forgangsréttur í brunabótafjárhæð fasteignarinnar.
VI. KAFLI
Ýmis ákvæði.
17. gr.
Aðgangur að fráveitu.
Ef breyta þarf fráveitu vegna íveitu í hana, sbr. 1. mgr., skal sá er íveitunnar óskar greiða allan kostnað af breytingunni.
Landeigandi getur krafist þess að fráveita sé svo úr garði gerð í upphafi að hún taki við skólpi frá eign hans, enda greiði hann allan kostnaðarauka er af því stafar.
Sá sem neytir réttar síns skv. 1. og 3. mgr. þessarar greinar skal setja nægilega tryggingu fyrir því er honum ber að greiða ef þess er krafist.
Ákvæði þessarar greinar gilda ekki um hreinsivirki fyrir stök hús.
18. gr.
Aðgangur að landi.
Skylt er landeigendum og lóðarhöfum að láta af hendi land, mannvirki og landsafnot og þola nauðsynlegar eignarkvaðir vegna fráveituframkvæmda og lagna.
Leiði fráveituframkvæmdir til þess að verðmæti fasteignar lækki eða að nýtingarmöguleikar hennar skerðist frá því sem áður var á sá sem sýnt getur fram á að hann verði fyrir tjóni af þessum sökum rétt á greiðslu bóta frá eiganda fráveitu, eftir mati dómkvaddra matsmanna ef ágreiningur verður.
19. gr.
Eignarnám.
Ráðherra getur heimilað að land og/eða lóðarréttindi verði tekin eignarnámi ásamt nauðsynlegum mannvirkjum, aðstöðu og öðrum réttindum fasteignareiganda vegna lagningar fráveitu sveitarfélags í samræmi við ákvæði laga þessara. Ávallt skal þess þó freistað að ná samkomulagi við fasteignareiganda áður en til eignarnáms kemur.
Framkvæmd eignarnáms á grundvelli þessara laga fer eftir almennum reglum.
20. gr.
Bótaábyrgð vegna tjóns á fráveitukerfi.
Aðili sem veldur tjóni á fráveitukerfi, svo sem með losun efna eða hluta í fráveitu, ber bótaábyrgð á slíku tjóni þótt tjónið verði ekki rakið til saknæmrar háttsemi hans eða starfsmanns hans.
21. gr.
Reglugerð.
Ráðherra er heimilt, að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga og aðra hagsmunaaðila, að setja reglugerð um fráveitur sveitarfélaga þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd fráveitumála.
22. gr.
Málskot.
Heimilt er að kæra stjórnvaldsákvarðanir samkvæmt lögum þessum til úrskurðarnefndar sem starfar skv. VII. kafla laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
23. gr.
Gildistaka.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Við gildistöku laga þessara fellur niður X. kafli vatnalaga, nr. 15/1923, sbr. og 8. gr. a laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.
Ákvæði til bráðabirgða.
Tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verða eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun tenginganna.
Stjórn fráveitu er skylt að yfirtaka tengingu við fráveitu frá safnkerfi að lóðamörkum sveitarfélagsins að skriflegri beiðni eiganda.
Ákvæði 3. mgr. 4. gr. laga þessara taka ekki til byggðar sem fyrir er við gildistöku laganna. Ákvæði 8. mgr. 4. gr. gildir ekki um fráveitur sem komið hefur verið á fót fyrir gildistöku laga þessara.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
I. Inngangur.
Frumvarp þetta er samið af nefnd á vegum umhverfisráðuneytisins. Í nefndinni sátu Sigrún Ágústsdóttir, umhverfisráðuneyti, formaður, Sigurbjörg Sæmundsdóttir, umhverfisráðuneyti, Guðjón Bragason, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Sigurður Ingi Skarphéðinsson, tilnefndur af Samorku, og Magnús Jónsson, tilnefndur af félagsmálaráðuneytinu, sem fór með málefni sveitarfélaga þegar nefndin var skipuð.
Samband íslenskra sveitarfélaga lagði til við umhverfisráðuneytið árið 2005 að hafin yrði vinna við frumvarp til laga um fráveitur sveitarfélaga sem tæki mið af lögum um vatnsveitur sveitarfélaga, nr. 32/2004. Í erindi sambandsins kom fram það viðhorf að framkvæmdir í fráveitumálum væru eitt af meginverkefnum sveitarfélaga. Þykir því eðlilegt að kveðið sé skýrt á um það í lögum í hverju skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum felast. Hinn 7. júlí 2007 skipaði umhverfisráðherra framangreinda nefnd sem fékk það hlutverk að fjalla um skyldur sveitarfélaganna vegna fráveitumála og um rekstur og lagningu fráveitna. Nefndinni var falið að vinna lagafrumvarp í framangreindum tilgangi sem tæki mið af svipuðu fyrirkomulagi og kveðið er á um í lögum um vatnsveitur. Í skipunarbréfi nefndarinnar kom fram að frumvarpinu væri ætlað annars vegar að kveða skýrt á um skyldur sveitarfélaga til þess að sinna fráveitumálum og hafa frumkvæði að lagningu fráveitna og hins vegar að heimila að fela sjálfstæðum félögum rekstur fráveitna með svipuðum hætti og gildir um vatnsveitur.
Nefndin skilaði tillögu að frumvarpi til ráðherra 12. nóvember 2008. Í framhaldi af því kynnti ráðuneytið frumvarpið á fundum fyrir fulltrúum Húseigendafélagsins, Félags sumarhúsaeigenda, samgönguráðuneytis, Umhverfisstofnunar, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Samorku og talsmanni neytenda. Þá fékk fulltrúi Lagnafélagsins frumvarpið sent til kynningar.
Í frumvarpi þessu er kveðið á um uppbyggingu og starfrækslu fráveitna. Ekki hefur til þessa verið kveðið á um skyldur til uppbyggingar og reksturs á fráveitum í lögum. Í skipulags- og byggingarlögum er þó kveðið á um að gerð skuli m.a. grein fyrir þjónustukerfum og umhverfismálum í skipulagsáætlunum.
Þar sem er byggð eða atvinnustarfsemi verður til frárennsli. Uppsöfnun skólps getur valdið umtalsverðum neikvæðum umhverfisáhrifum ef ekki er rétt á málum haldið. Þá getur röng meðhöndlun á skólpi verið skaðleg heilsu fólks. Því er talið mjög mikilvægt fyrir verndun heilsu og umhverfisins að tryggt sé að alls staðar þar sem gera má ráð fyrir uppsöfnun skólps og ofanvatns sé örugg fráveita. Að sama skapi er mikilvægt að viðhald og rekstur fráveitna sé í góðu horfi.
Litið er svo á að fráveitukerfi sé afar mikilvægt þjónustukerfi og eðlilegt sé a.m.k. í þéttbýli að sveitarfélög annist starfrækslu fráveitna. Talið er æskilegt að fráveitukerfi séu skipulögð samhliða skipulagi byggðar og er frumvarp þetta samið með það í huga. Í frumvarpi þessu er gengið nokkuð lengra en að afmarka skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum. Lagt er til að kveðið verði á um skyldur landeigenda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem skyldum og heimildum sveitarstjórna til starfrækslu fráveitna sleppir. Þá eru, auk annars, í frumvarpinu ákvæði um rétt til aðgangs að fráveitu sem fyrir er.
II. Meginefni frumvarpsins.
Meginatriði frumvarpsins koma fram í II. kafla þess en þar er kveðið á um ábyrgð sveitarfélaga á uppbyggingu fráveitna. Sveitarstjórnir skulu þannig hafa umsjón með að fráveitur séu byggðar upp í sveitarfélaginu í samræmi við lög. Til að þessu markmiði verði náð er talið nauðsynlegt að skilgreina annars vegar skyldur sveitarstjórnar til umsjónar og framkvæmda í fráveitumálum og hins vegar heimildir. Kveðið er á um skyldu sveitarfélaga til að koma á fót fráveitu í þéttbýli.
Jafnframt er kveðið á um það að sveitarfélög skuli sjá til þess að skólpi og ofanvatni sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki annars staðar þar sem þétting byggðar er nægileg og/eða atvinnustarfsemi nægilega mikil til að þörf sé á að safna og veita skólpi til hreinsunar. Í þessu sambandi er miðað við að fjöldi húsa sé 20 á hverja 10 ha og/eða atvinnustarfsemi sem felur í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum (pe) eða meira á hverja 10 ha. Gert er ráð fyrir frávikum frá þessari reglu þar sem kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning. Þykir rétt að heilbrigðisnefnd meti forsendur fyrir slíkum frávikum.
Sveitarfélögum er heimilt að koma á fót fráveitu í dreifbýli. Með því móti getur sveitarstjórn fylgt eftir ákvæðum í deiliskipulagi um sameiginleg hreinsivirki og stuðlað að hagkvæmni í fráveituframkvæmdum þar sem svo háttar til.
Í frumvarpinu er einnig kveðið á um ábyrgð á rekstri fráveitna sveitarfélaga og eignarhald. Meginregla frumvarpsins er að sveitarfélög beri ábyrgð á uppbyggingu, rekstri og eignarhaldi fráveitna. Þó er heimilað að félag í meirihlutaeigu sveitarfélaga sé falin sú ábyrgð.
III. kafla frumvarpsins er ætlað að taka til svæða þar sem skyldum sveitarfélaga sleppir og sveitarfélög nýta ekki heimildir sínar til að koma á fót fráveitu. Kveðið er á um skyldu landeigenda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem sveitarstjórn nýtir ekki heimild sína. Einnig er kveðið á um að landeigandi skuli koma á fót fráveitu þar sem frístundabyggð er skipulögð. Er þetta talið afar mikilvægt þar sem verulegt frárennsli myndast að jafnaði í frístundabyggð og fjöldi frístundahúsa hefur farið mjög vaxandi.
Í IV. kafla frumvarpsins er fjallað um fráveitulagnir. Eiganda húseignar er skylt á sinn kostnað að annast lagningu heimæða en eigandi fráveitu sér um lagningu og viðhald allra fráveitulagna. Þá er kveðið á um rétt til tengingar við fráveitu.
Í V. kafla frumvarpsins eru ákvæði um gjaldtöku fyrir tengingu og afnot af fráveitukerfi. Ákvæði í frumvarpinu eru skýrari en í gildandi lögum, sbr. nú X. kafla vatnalaga, nr. 15/1923, og 8. gr. a og 25. gr. í lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Breytingin felst einkum í því að heimilað er að innheimta með tengigjaldi hlutdeild í stofnkostnaði við aðliggjandi fráveitukerfi, að frátöldum stofnlögnum. Er þar um að ræða gjaldtöku sem um árabil var í mörgum sveitarfélögum talin innifalin í gatnagerðargjaldi. Þar sem fráveitur sem annast gerð þessara lagna eru í mjög mörgum tilvikum sjálfstæð fyrirtæki þykir rétt að kveða skýrt á um sjálfstæða gjaldtökuheimild til lagningar fráveitukerfis innan hverfis. Hins vegar hefur verið litið svo á að framkvæmdir við stofnlagnir og hreinsivirki beri að fjármagna með fráveitugjaldi og er gert ráð fyrir að svo verði áfram. Annar stofn- og rekstrarkostnaður er fjármagnaður með fráveitugjaldi sem lagt er á allar fasteignir sem tengjast fráveitu sveitarfélags. Stjórn fráveitu skal semja gjaldskrá þar sem kveðið er nánar á um greiðslu og innheimtu gjalda. Hlutaðeigandi sveitarfélag skal láta birta gjaldskrána í B-deild Stjórnartíðinda.
Í VI. kafla frumvarpsins eru ýmis ákvæði. Kveðið er á um aðgang að fráveitu sem fyrir er og aðgang að landi vegna fráveituframkvæmda, þ.m.t. eignarnám. Í 20. gr. er það nýmæli að kveðið er á um hlutlæga bótaábyrgð vegna tjóns á fráveitu vegna losunar. Loks er gert ráð fyrir heimild til að setja reglugerð þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd fráveitumála.
III. Löggjöf á sviði fráveitumála.
Í gildi eru lög og reglugerðir til að skilgreina þær umhverfis- og mengunarvarnakröfur sem gilda um fráveitur og skólp. Í lögum nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvarnir, er í 5. gr. að finna heimild til handa ráðherra til að setja reglugerð um fráveitur og skólp þar sem m.a. skulu koma fram reglur um hreinsun skólps og viðmiðunarmörk í fráveitum og viðtaka. Þá er í 25. gr. framangreindra laga ákvæði um samþykktir sveitarfélaga þar sem kveðið er á um að m.a. sé heimilt að setja í samþykktir ákvæði um meðferð skólps og gjaldtöku fyrir leyfi, leigu eða veitta þjónustu.
Með breytingu á reglugerð um Stjórnarráð Íslands, sbr. auglýsingu nr. 157/2001, voru holræsamál alfarið færð frá félagsmálaráðuneyti til umhverfisráðuneytis frá og með 1. janúar 2002. Þannig voru ákvæði X. kafla vatnalaga, nr. 15/1923, komin á hendi umhverfisráðuneytis.
Verulegar breytingar urðu á íslensku lagaumhverfi þegar Ísland gerðist aðili að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið. Í byrjun árs 1993 var tilskipun 91/271/EBE, um hreinsun skólps frá þéttbýli, innleidd hér á landi og er hún enn í gildi. Í reglugerð nr. 798/1999 um fráveitur og skólp voru tímamörk sett til að koma fráveitumálum í lag, lengst til 1. janúar 2006, og voru þau tímamörk sett til að fullnægja ákvæðum EES-samnings fyrir einstakar aðgerðir í þéttbýli, sbr. framangreinda tilskipun. Ekki hefur fyllilega náðst að fylgja þessum tímamörkum. Kröfur sem settar eru til hreinsunar á skólpi taka mið af tegund viðtaka og fjölda persónueininga. Sé losað undir 2.000 pe er gerð krafa um viðeigandi hreinsun sé safnkerfi til staðar. Viðunandi hreinsun byggist á mati hlutaðeigandi heilbrigðisnefndar. Skýlaus krafa er um safnkerfi fyrir alla losun yfir 2.000 pe. Viðeigandi hreinsun er nægjanleg á síður viðkvæmum svæðum þar sem losað er milli 2.000 til 10.000 pe en tveggja þrepa hreinsunar er krafist sé um að ræða venjulegan eða viðkvæman viðtaka. Varðandi losun yfir 10.000 pe er á síður viðkvæmum svæðum gerð krafa um eins þreps hreinsun, á venjulegum svæðum tveggja þrepa hreinsun og frekari hreinsun á viðkvæmum svæðum.
Í tilskipun 91/271/EB eru mismunandi hreinsunarþrep skilgreind, svo og viðtaki út frá því hvort um venjulegan, viðkvæman eða síður viðkvæman viðtaka er að ræða. Við undirbúning þess að taka tilskipunina upp í EES-samninginn var ákveðið að líta svo á að hafsvæðið umhverfis Ísland væri skilgreint sem síður viðkvæmt. Gerð var bókun þess efnis þegar Íslendingar samþykktu að taka tilskipunina upp í samninginn með þeim skilningi að notkun síu til forhreinsunar fullnægi markmiðum tilskipunarinnar á síður viðkvæmum svæðum og var ekki gerð athugasemd við þann skilning. Samkvæmt þessu er síun skólps frá þéttbýli fullnægjandi þar sem viðtaki er síður viðkvæmur.
Með lögum nr. 53/1995, um stuðning við fráveituframkvæmdir sveitarfélaga, var ákveðið að stuðla að framkvæmdum við fráveitur sveitarfélaga með styrkveitingum og giltu lögin upphaflega í 10 ár. Lögin voru framlengd um þrjú ár og er síðasta framkvæmdaár laganna árið 2008.
Samkvæmt 14. og 15. gr. reglugerðar nr. 798/1999 um fráveitur og skólp er fráveita háð starfsleyfi heilbrigðisnefndar í þéttbýli og samþykki annars staðar.
Gert er ráð fyrir að reglur um hreinsun frárennslis verði áfram settar á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir þrátt fyrir samþykkt frumvarps þessa.
Á undanförnum árum hefur verið unnið ötullega að framkvæmdum í fráveitumálum víðast hvar á landinu. Um 80% heimila í landinu eru nú tengd við viðunandi fráveitukerfi í samræmi við gildandi kröfur.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í greininni er markmið frumvarpsins skilgreint en það er að kveða á um skyldur sveitarfélaga hvað varðar fráveitumál og fráveituframkvæmdir. Markmið frumvarpsins er enn fremur að tryggja uppbyggingu og starfrækslu fráveitna þannig að frárennsli valdi sem minnstum óæskilegum áhrifum á umhverfið. Loks er það markmið frumvarpsins að skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna og stuðla að hagkvæmni í uppbyggingu og starfrækslu fráveitna. Með áhrifum á umhverfið er litið til hvers konar umhverfisáhrifa, þ.m.t. að landnotkun sé hagkvæm og skynsamleg. Frumvarpinu er þannig ætlað að stuðla að því að fráveitum sé komið á fót og að rekstur þeirra sé tryggður í almannaþágu.
Um 2. gr.
Í greininni er gildissvið frumvarpsins afmarkað, m.a. gagnvart öðrum lögum sem gilda um fráveitumál. Um gerð fráveitna og hreinsunarkröfur, svo og gæði, getu og skilgreiningu viðtaka, gilda lög um hollustuhætti og mengunarvarnir og reglugerð um fráveitur og skólp.
Um 3. gr.
Í greininni eru skilgreind helstu hugtök sem á reynir í frumvarpinu. Skilgreiningar taka m.a. mið af skilgreiningum í skipulagsreglugerð og reglugerð um fráveitur og skólp. Lykilskilgreining í frumvarpinu er skilgreining á hugtakinu fráveita. Vert er að geta þess að starfsleyfi fráveitu tekur einnig til þynningarsvæðis sem telst þar með ábyrgðarsvæði fráveitu, sbr. lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Skilgreining á hugtakinu frístundabyggð er í samræmi við ný lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús, nr. 75/2008. Frístundahús eru hús sem ætluð eru til frístundanotkunar og þar sem heilsársbúseta er óheimil. Skilgreining á hugtakinu persónueining er örlítið stytt frá því sem greinir í reglugerð um fráveitur og skólp þar sem fram kemur jafnframt að ein persónueining af lífrænu efni er það magn lífrænna efna í skólpi sem getur brotnað niður líffræðilega með 60 g súrefnis á dag mælt með fimm sólarhringa lífefnafræðilegri súrefnisnotkun. Ekki er um merkingarmun að ræða. Skilgreining á hugtakinu þéttbýli er í samræmi við skipulags- og byggingarlög, nr. 73/1997. Gert er ráð fyrir að þéttbýli sé auðkennt í aðalskipulagi sveitarfélags.
Um 4. gr.
Greinin afmarkar helstu skyldur sveitarfélaga í fráveitumálum. Í 1. mgr. kemur fram sú meginregla að sveitarfélag ber ábyrgð á uppbyggingu fráveitna í sveitarfélaginu. Sveitarstjórnum er með ákvæðinu ætlað að samþætta áætlanir um fráveitur við skipulagsgerð. Talið er rétt að leggja ótvíræða framkvæmdarskyldu á sveitarfélög í þéttbýli enda verður fráveitum vart komið við á þeim svæðum á annan hátt en með sameiginlegu kerfi fyrir alla íbúa og er það lagt til í 2. mgr. greinarinnar.
Talið er nauðsynlegt að sveitarstjórn beiti sér jafnframt fyrir því að skólpi og ofanvatni sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki, annars staðar þar sem þétting byggðar er nægileg og/eða atvinnustarfsemi það mikil að þörf sé á að safna og veita skólpi til hreinsunar, sbr. ákvæði 3. mgr. Niðurstaða nefndarinnar, m.a. að höfðu samráði við sérfræðinga hjá Umhverfisstofnun og Skipulagsstofnun, er að miða við 20 hús á hverja 10 ha og/eða að umfang atvinnustarfsemi feli í sér losun sem nemur u.þ.b. 50 persónueiningum eða meira á hverja 10 ha. Nægir að annað þessara skilyrða sé uppfyllt. Í 13. gr. reglugerðar um fráveitur og skólp, nr. 798/1999, segir að á öllum þéttbýlisstöðum og þéttbýlissvæðum, og eftir atvikum í þyrpingu frístundahúsa, skóla og ferðaþjónustumiðstöðva, skuli vera fráveita. Þykir ástæða til að kveða á um í lögum með skýrari hætti á hvaða svæðum skuli koma á fót safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki sem og hver ber þá skyldu.
Í 4. mgr. greinarinnar kemur fram að gert er ráð fyrir því að sveitarstjórn setji í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf. Með þeim hætti næst fram sú samþætting sem að framan greinir. Jafnframt kemur fram að sveitarstjórn skuli senda áætlun um nýjar og endurbættar fráveitur til heilbrigðisnefndar. Með þessu er leitast við að tryggja samfellu og samræmi við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir.
Meginreglan er að safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki sé til staðar. Fram kemur í 5. mgr. að telji sveitarstjórn ekki þörf á að setja ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki á viðkomandi svæði, svo sem ef kostnaður er óvenjumikill miðað við umhverfislegan ávinning, getur heilbrigðisnefnd heimilað að beitt sé öðrum lausnum ef ríkar ástæður mæla með og þar sem losun er minni en sem nemur 2.000 pe. Þetta ákvæði, þ.e. að meta megi hvort raunveruleg þörf sé á safnkerfi, er í samræmi við tilskipun 91/271/EBE um hreinsun skólps í þéttbýli sem innleidd var með fyrrgreindi reglugerð um fráveitur og skólp og lagt er til í frumvarpinu að halda gera ekki frávik frá sem kveðið er á um í tilskipuninni. Við mat á slíkum lausnum skal heilbrigðisnefnd taka tillit til jarðvegsgerðar, legu lands, hæfni viðtaka til að taka við skólpi og umhverfisaðstæðna að öðru leyti. Með þessum hætti er undirstrikað, eins áður er getið, að safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki er meginregla á framangreindum svæðum og frávik frá því þurfa að vera rökstudd.
Í 6. mgr. er lagt til að sveitarstjórn sé heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitur í dreifbýli. Getur það haft í för með sér minni neikvæð umhverfisáhrif en ella og stuðlað að hagkvæmni í landnotkun. Er sveitarfélagi því heimilt að ganga lengra en því er skylt skv. 2. mgr., m.a. þar sem aðstæður skv. 3. mgr. eiga við. Þar sem sveitarfélag hyggst nýta heimild sína hefur það forgangsrétt til fráveituframkvæmda utan þéttbýlis, sbr. ákvæði 7. mgr.
Kveðið er á um í 8. mgr. að fráveitur sem sveitarfélög setja á fót samkvæmt ákvæðinu skuli vera í eigu sveitarfélaga, sbr. þó 6. gr. þar sem gert er ráð fyrir að heimilt sé að fela félagi í meirihlutaeigu sveitarfélaga skyldur og réttindi til uppbyggingar, reksturs og eignarhalds fráveitna. Er slíkt fyrirkomulag talið tryggja virka þjónustu fyrir íbúa sveitarfélaganna.
Í 9. mgr. kemur fram að sé sveitarfélagi skylt að reka og koma á fót fráveitu skuli það hafa einkarétt til þess. Sama gildir þar sem sveitarfélag nýtir forgangsrétt sinn skv. 7. mgr. þessarar greinar.
Loks getur sveitarstjórn kveðið nánar á um fyrirkomulag fráveitumála í sveitarfélaginu og kröfur um hreinsun í samþykkt sem hún setur á grundvelli laga um hollustuhætti og mengunarvarnir eins og fram kemur í 10. mgr.
Um 5. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um að sveitarstjórn fari með rekstur og stjórn fráveitu nema annað sé ákveðið. Með því er áréttuð sú meginregla sem fram kemur í 4. gr. frumvarpsins að framkvæmdir og rekstur fráveitna sé í höndum sveitarfélaga. Heimilt er sveitarfélagi eða félagi í eigu sveitarfélags sem fer með rekstur fráveitu að gera þjónustusamninga við einkaaðila um rekstur einstakra þátta fráveitunnar, sbr. 2. mgr.
Um 6. gr.
Með ákvæðinu í 1. mgr. er gert ráð fyrir þeim möguleika að sveitarstjórn feli stofnun eða félagi sem að meiri hluta er í eigu sveitarfélaga skyldur sínar og réttindi hvað varðar fráveituframkvæmdir og rekstur samkvæmt frumvarpinu. Nokkur dæmi eru um að þetta hafi verið gert. Dæmi eru einnig um að sama félagið reki fráveitur í fleiri en einu sveitarfélagi. Gerir frumvarpið ráð fyrir að þetta verði áfram mögulegt. Gera má ráð fyrir að þessi heimild verði nýtt í einhverjum mæli til að ná fram hagræðingu í uppbyggingu og rekstri fráveitna. Í 2. mgr. er kveðið á um að við ráðstöfun skv. 1. mgr. skuli í samningi, eftir því sem við á, kveðið á um eignarrétt á fráveitu, eftirlit sveitarstjórnar með rekstri fráveitunnar, innlausnarrétt sveitarfélagsins á fráveitu og fastafjármunum fráveitunnar auk annarra atriða sem sveitarstjórn telur nauðsynleg. Ef ekki er kveðið á um annað í samningi aðila skal, samkvæmt ákvæði 3. mgr., innlausnarverð fráveitu og fastafjármuna miðast við afskrifað endurstofnverð þessara eigna. Ef ágreiningur verður um verð skera dómkvaddir matsmenn úr nema samningsaðilar verði ásáttir um að leysa ágreininginn á annan hátt.
Um 7. gr.
Í greininni er kveðið á um heimild sveitarstjórna til að koma á fót og reka sameiginlega fráveitu hvort sem um er að ræða í tveimur eða fleiri sveitarfélögum. Eru þannig tengsl milli 6. og 7. gr. frumvarpsins. Slík samvinna getur stuðlað að hagkvæmni í rekstri fráveitna. Um framangreinda samvinnu sveitarfélaga gilda ákvæði sveitarstjórnalaga nema að annað sé sérstaklega tekið fram.
Um 8. gr.
Í greininni er kveðið á um skyldu landeiganda til að sjá til þess að skólp sé hreinsað þar sem sveitarstjórn nýtir ekki heimild sína skv. 6. mgr. 4. gr. til að koma á fót fráveitu. Þar sem ekki er fyrir hendi sameiginleg fráveita, sbr. 4. gr., skal landeigandi sjá til þess að skólpi frá einstökum húsum sé veitt í viðeigandi hreinsivirki. Höfð er hliðsjón af 3. mgr. 13. gr. reglugerðar um fráveitur og skólp þar sem kveðið er á um að fráveituvatni einstakra húsa, þ.m.t. íbúðarhús lögbýla, frístundahúsa og fjallaskála sem ekki verður veitt í fráveitur, skal veitt um rotþró og siturleiðslu samkvæmt leiðbeiningum sem Umhverfisstofnun gefur út og fyrirmælum heilbrigðisnefndar eða annan sambærilegan búnað.
Þá skal landeigandi koma á safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki eftir því sem nánar er kveðið á um í deiliskipulagi, sbr. 4. gr., þar sem sveitarstjórn nýtir ekki þá heimild sína. Með greininni er leitast við að tryggja að það skólp sem myndast sé hreinsað hvort sem fyrir hendi er fráveita sveitarfélags eða ekki.
Reikna má með að mörg tilvik sem falla undir viðmið 2. málsl. ákvæðisins falli einnig undir skilgreiningu á frístundabyggð, því eru tengsl milli 8. og 9. gr. frumvarpsins.
Um 9. gr.
Með greininni er lagt til að kveðið verði á um skyldu landeiganda í frístundabyggð til að koma á fót fráveitu. Gert er ráð fyrir því að fráveita í frístundabyggð sé í formi safnkerfis og sameiginlegs hreinsivirkis ef þéttleiki byggðar eða magn frárennslis nær þeim viðmiðum sem kveðið er á í 3. mgr. 4. gr. Mikill vöxtur hefur verið í frístundabyggð á landinu undanfarin ár. Brýnt er að fráveitumál séu í góðu horfi í frístundabyggðum sem og á öðrum stöðum. Á sumum svæðum er frístundabyggð nokkuð þétt. Nýverið voru samþykkt lög um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús þar sem kveðið er á um réttindi og skyldur í frístundabyggðum, m.a. um skyldur til að stofna félag. Ljóst er að sú löggjöf styrkir framkvæmd þessa ákvæðis verði frumvarp þetta að lögum.
Um 10. gr.
Greininni er ætlað að greiða fyrir fráveituframkvæmdum á landi í sameign óháð því hvort um heilsársbúsetu eða frístundabyggð er að ræða sem og greiða fyrir ákvarðanatöku. Greinin er samin m.a. með hliðsjón af 93. gr. vatnalaga, nr. 15/1923. Í lögum um frístundabyggð og leigu lóða undir frístundahús er gert ráð fyrir að umráðamenn lóða hafi með sér félag sem hafi m.a. það hlutverk að taka ákvarðanir um framkvæmdir í fráveitumálum. Styður það enn frekar þau markmið sem hér er að stefnt.
Um 11. gr.
Í 1. mgr. er fjallað um rétt lóðarhafa til tengingar við fráveitukerfi sem fyrir er. Eðli máls samkvæmt er tenging við fráveitukerfi háð því að fráveitulögn liggi nærri lóðinni. Fráveitulagnir falla undir þjónustukerfi sem kveða skal á um í skipulagi. Ef ekki er gert ráð fyrir fráveitulögn á umræddu svæði ber lóðarhafa að annast sjálfur gerð fullnægjandi fráveitulausna, annaðhvort innan lóðar eða í samvinnu við nærliggjandi lóðarhafa, sbr. III. kafla. Gert er ráð fyrir að lóðarhafi beri allan kostnað af því ef hann óskar eftir fleiri en einni tengingu við fráveitukerfi. Í 2. mgr. er kveðið á um að óheimilt sé að leggja fráveitulögn í fráveitu nema samþykki stjórnar fráveitu liggi fyrir. Skylt er að lúta í einu og öllu fyrirmælum stjórnar fráveitu um gerð og legu heimæða. Í 3. mgr. kemur fram að þurfi að breyta fráveitutengingum vegna framkvæmda á vegum lóðarhafa skuli hann sækja um leyfi til stjórnar fráveitu. Breytingar eru á kostnað lóðarhafa.
Um 12. gr.
Í 1. mgr. er fjallað um ábyrgð eiganda fráveitu hvað varðar lagningu og viðhald fráveitulagna. Skal eigandi fráveitu sjá um lagningu og viðhald allra fráveitulagna sinna, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga.
Í 2. mgr. er gerð grein fyrir ábyrgðarskiptingu milli eigenda húseigna og eiganda fráveitu. Skal lóðarhafi sjálfur annast lagningu og viðhald heimæðar en eigandi fráveitu annast lagningu og viðhald fráveitu að lóðarmörkum sveitarfélagsins, þ.e. stofnlagna, safnkerfa og fráveitutenginga. Lagnirnar skulu tengjast lögnum fráveitu á þeim stað og með þeirri hæðarsetningu sem stjórn fráveitu tilgreinir.
Ofanvatn og skólp skal aðgreint í fráveitulögnum samkvæmt ákvæðum 3. mgr. nema annað sé heimilað.
Kveðið er á um í 4. mgr. að þegar eigandi fráveitu endurnýjar fráveitukerfi sitt þannig að í hinu nýja kerfi sé ofanvatn og skólp aðgreint skuli eigendur fasteigna samhliða endurnýjun heimæða eða meiri háttar endurbóta á þeim aðskilja ofanvatn og skólp.
Þar sem tvær eða fleiri fasteignir nýta sameiginlega heimæð skulu eigendur þeirra í sameiningu annast og kosta lagningu, rekstur og viðhald heimæðar nema um annað hafi verið samið.
Húseigendum er skylt að halda vel við fráveitulögnum húseigna sinna og gæta þess að þær stíflist ekki.
Um 13. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um gjaldtöku fyrir tengingu við fráveitukerfi sveitarfélagsins, svonefnt tengigjald eða heimæðargjald. Skal gjaldið miðast við gerð, stærð og lengd tenginga auk þess sem heimilað er að innheimta með tengigjaldi hlutdeild í stofnkostnaði við aðliggjandi fráveitukerfi, að frátöldum stofnlögnum nema að þær gegni líka hlutverki safnkerfa. Er þar um að ræða gjaldtöku sem um árabil var í mörgum sveitarfélögum innifalin í gatnagerðargjaldi. Þar sem fráveitur sem annast gerð þessara lagna eru í mjög mörgum tilvikum sjálfstæð fyrirtæki þykir rétt að kveða skýrt á um sjálfstæða gjaldtökuheimild til lagningar fráveitukerfis innan hverfis. Hins vegar hefur verið litið svo á að framkvæmdir við stofnlagnir og hreinsivirki beri að fjármagna með fráveitugjaldi, sbr. 14. og 15. gr., og er gert ráð fyrir að svo verði áfram. Samkvæmt ákvæði 2. mgr. skal gjaldið og gjalddagi þess ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. frumvarpsins.
Um 14. gr.
Lagt er til í 1. mgr. að heimilt verði að innheimta fráveitugjald af öllum húseignum sem tengjast fráveitukerfi sveitarfélags eða geta tengst því. Hingað til hefur fráveitugjald verið innheimt árlega. Ekki er gert ráð fyrir að hús þar sem engu vatni er veitt inn og ekkert frárennsli er frá, svo sem hjallar sem svo um háttar, greiði fráveitugjald.
Í 2. mgr. eru nýmæli þar sem kveðið er á um að þar sem frárennsli er veitt frá atvinnustarfsemi eða vegna annars en venjulegra heimilisnota í fráveitukerfi sveitarfélags sé heimilt að innheimta gjald vegna losunar miðað við innrennsli vatns samkvæmt mæli. Sé vatn notað til framleiðslu þannig að því sé ekki veitt í fráveitukerfi skal notandi mæla notkun þess. Sú notkun skal dregin frá innmældu magni við útreikning á gjaldi samkvæmt þessari málsgrein. Þetta getur t.d. átt við um gosdrykkjaframleiðslu og átöppunarverksmiðjur. Verði mælingu ekki við komið skulu aðilar meta vatnsnotkun til frádráttar á innmældu vatnsmagni.
Í 3. mgr. segir enn fremur að heimilt sé að innheimta sérstakt aukagjald ef frárennsli tiltekins gjaldskylds aðila samkvæmt lögum þessum er svo mengað, svo sem ef losun fer yfir skilgreind losunarmörk, að það leiði til sérstakra aðgerða við fráveitukerfið. Þetta getur til að mynda átt við þegar mengandi starfsemi fær tímabundna undanþágu frá starfsleyfi vegna viðgerða eða viðhalds á mengunarvarnabúnaði. Við ákvörðun gjaldsins skal miða við áætlaðan kostnað við aðgerðirnar. Ákvæði tekur mið af sambærilegu ákvæði í dönskum lögum og svokallaðri mengunarbótareglu sem er ein af meginreglum umhverfisréttarins. Gert er ráð fyrir að losunarmörk verði skilgreind eftir atvikum í reglugerð, samþykktum og/eða starfsleyfum.
Loks er í 4. mgr. kveðið á um að gjaldið og gjalddagi þess verði ákveðið í gjaldskrá skv. 15. gr. frumvarpsins
Um 15. gr.
Greinin fjallar um gjaldskrá fráveitu en við gerð hennar var höfð hliðsjón af sambærilegu ákvæði í 10. gr. laga um vatnsveitur sveitarfélaga. Samkvæmt 1. mgr. skal stjórn fráveitu semja gjaldskrá.
Regla 1. málsl. 2. mgr. byggist á almennum sjónarmiðum um álagningu þjónustugjalda, þ.e. að ekki skuli ákveða í gjaldskrá hærra gjald en sem nemur kostnaði af að veita þjónustuna. Kveðið er sérstaklega á um heimild til þess að taka fjármagnskostnað og fyrirhugaðan stofnkostnað samkvæmt langtímaáætlun veitunnar með í reikninginn við gjaldskrárútreikning. Í 2. málsl. 2. mgr. er heimilað að ákveða tiltekið hámark og lágmark fráveitugjalds sem miðast við rúmmál húseigna, óháð fasteignamati. Enn fremur er heimilað að miða fráveitugjaldið við fast gjald auk álags vegna stærðar eða notkunar fasteignar.
Ákvæði 3. mgr. er nýmæli. Algengt er að veitufyrirtæki sameinist og við það getur starfssvæði fráveitu orðið afar stórt. Er ákvæðinu ætlað að eyða óvissu um það hvort heimilt sé að hafa fleiri en eina gjaldskrá í gildi en til að slíkt sé heimilt þarf stjórn fráveitu að auglýsa, með gjaldskránni sem sett er á grundvelli 15. gr., skiptingu starfssvæðis síns í einstök fráveitusvæði.
Í frumvarpinu er lagt til ákvæði, sbr. 4. mgr. sem svarar til 5. mgr. 87. gr. vatnalaga, sem heimilar að lækka eða fella niður gjöld hjá tekjulágum elli- og örorkulífeyrisþegum. Þess má vænta að kveðið verði á um slíkar ívilnanir í reglum sem sveitarstjórnir setja á grundvelli 4. mgr. 5. gr. laga um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995.
Lagt er til að sveitarfélag láti birta gjaldskrá í B-deild Stjórnartíðinda og er það í samræmi við birtingu annara gjaldskráa sveitarfélaga sem settar eru samkvæmt ákvæðum 25. gr. laga um hollustuhætti og mengunarvarnir.
Um 16. gr.
Í greininni er fjallað um innheimtu fráveitugjalds, tengigjalds og annarra gjalda samkvæmt frumvarpinu. Kveðið er á um í 1. mgr. að þinglýstur eigandi fasteignar beri ábyrgð á greiðslu gjalda.
Lagt er til í 2. mgr. að heimilt sé að innheimta fráveitugjald með fasteignaskatti. Hafa fráveitugjöld verið innheimt með þeim hætti á liðnum árum og er talið hagræði að því að innheimta þessi gjöld samhliða. Þykir rétt að miða álagningu gjaldsins við skráningu eignar í Landskrá fasteigna. Fráveitugjald leggst á ný mannvirki í hlutfalli við ársálagningu frá næstu mánaðamótum eftir að þau eru skráð og metin í Landskrá fasteigna en fellur niður frá næstu mánaðamótum eftir að mannvirki er afskráð úr landskránni.
Í 3. mgr. er kveðið á um að fráveitugjaldi, tengigjaldi og leigugjaldi fyrir magnmæli ásamt innheimtukostnaði og vöxtum fylgi lögveðsréttur í fasteigninni í tvö ár frá gjalddaga. Gert er ráð fyrir að lögveðið gangi fyrir eldri sem yngri samnings- og aðfararveðum og yngri lögveðum. Ef hús brennur eftir að fráveitugjald eða heimæðargjald gjaldfellur er sami forgangsréttur í brunabótafjárhæð fasteignarinnar.
Um 17. gr.
Greininni er ætlað að greiða fyrir aðgangi landeiganda að fráveitu sem fyrir er. Greinin tekur m.a. hliðsjón af 94. gr. vatnalaga, nr. 15/1923.
Kveðið er á um í 1. mgr. að þeim sem ekki hefur tekið þátt í uppbyggingu fráveitu sé heimilt að veita frárennsli frá sér í fráveitu sem fyrir er. Skal viðkomandi greiða fyrir það tiltekið hlutfall stofnkostnaðar, að teknu tilliti til afskrifta, sem og tiltekið hlutfall rekstrarkostnaðar og viðhalds. Lagt er til í 2. mgr. að ef breyta þarf fráveitu vegna íveitu í hana skuli sá er íveitunnar óskar greiða allan kostnað af breytingunni. Tiltekið er í 3. mgr. að landeigandi geti krafist þess að fráveita sé svo úr garði gerð í upphafi að hún taki við skólpi frá eign hans, enda greiði hann allan kostnaðarauka er af því stafar. Samkvæmt 4. mgr. skal sá er neytir réttar síns skv. 1. og 3. mgr. greinarinnar setja nægilega tryggingu fyrir því er honum ber að greiða ef þess er krafist. Loks er í 5. mgr. kveðið á um að ákvæði þessarar greinar gildi ekki um hreinsivirki fyrir stök hús.
Um 18. gr.
Í greininni er fjallað um aðgang að landi vegna fráveituframkvæmda. Er greininni ætlað að greiða fyrir fráveituframkvæmdum þar sem nauðsynlegt er t.d. að leggja lagnir í gegnum tvær eða fleiri landareignir að viðtaka. Tekur greinin mið af 33. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997, og 96. gr. vatnalaga, nr. 15/1923.
Samkvæmt 1. mgr. er landeigendum og lóðarhöfum skylt að láta af hendi land, mannvirki og landsafnot og þola nauðsynlegar eignarkvaðir vegna fráveituframkvæmda og lagna. Kveðið er á um í 2. mgr. að leiði fráveituframkvæmdir til þess að verðmæti fasteignar lækki eða að nýtingarmöguleikar hennar skerðist frá því sem áður var eigi sá sem sýnt getur fram á að hann verði fyrir tjóni af þessum sökum rétt á greiðslu bóta frá eiganda fráveitu, eftir mati dómkvaddra matsmanna ef ágreiningur verður.
Um 19. gr.
Greinin fjallar um eignarnám. Í 1. mgr. er kveðið á um að ráðherra geti heimilað að land og/eða lóðarréttindi verði tekin eignarnámi ásamt nauðsynlegum mannvirkjum, aðstöðu og öðrum réttindum fasteignareiganda vegna lagningar fráveitu sveitarfélags. Ávallt skal þess þó freistað að ná samkomulagi við fasteignareiganda áður en til eignarnáms kemur. Í þessu sambandi er rétt að hafa í huga að ráðherra getur einnig, að fenginni umsögn Skipulagsstofnunar, veitt sveitarstjórn heimild til að taka eignarnámi landsvæði, fasteignir og efnisnámur eða takmörkuð eignarréttindi að slíku innan sveitarfélagsins ef nauðsyn ber til vegna áætlaðrar þróunar sveitarfélagsins samkvæmt staðfestu aðalskipulagi skv. 32. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997. Sveitarstjórn er einnig heimilt að fenginni umsögn Skipulagsstofnunar og á grundvelli gildandi deiliskipulags að taka tilteknar eignir eignarnámi vegna framkvæmdar skipulagsins skv. 33. gr. sömu laga. Kveðið er á um í 2. mgr. að framkvæmd eignarnáms fari eftir almennum reglum.
Um 20. gr.
Í greininni er kveðið á um bótaábyrgð vegna tjóns í framhaldi af losun efna og hluta sem ekki eiga erindi í fráveitu. Kveðið er á um að aðili sem veldur tjóni á fráveitu, svo sem með losun mengandi efna eða hluta í fráveitu, beri bótaábyrgð á slíku tjóni þótt tjónið verði ekki rakið til saknæmrar háttsemi hans eða starfsmanns hans. Þetta er talið nauðsynlegt þar sem tjón á fráveitu, t.d. lögnum, getur verið verulegt og má þar nefna að dæmi eru um að steypu eða tærandi efnum hafi verið hellt í fráveitu með þeim afleiðingum að fara hefur þurft út í miklar framkvæmdir til að bæta tjónið. Svona tjón geta orðið bæði í kjölfars gáleysis og ásetnings en einnig án þess að saknæm hegðun sé fyrir hendi. Í einhverjum tilvikum er hægt að rekja tjónið til tiltekinnar starfsemi en ekki til starfsmanns.
Um 21. gr.
Lagt er til í greininni að ráðherra verið heimilað að setja í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd fráveitumála. Talið er rétt að kveða á um samráð við hagsmunaaðila við setningu reglugerðarinnar. Með frumvarpi þessu er lagt til að sveitarfélögum verði með lögum falið lykilhlutverk í framkvæmd fráveitumála og umsjón með þeim. Með því að frumvarpið gerir ráð fyrir að framkvæmdir í fráveitumálum geti verið á hendi félaga í eigu sveitarfélaga og í vissum tilvikum einnig einkaaðila þykir rétt að kveða einnig á um samráð við aðra hagsmunaaðila.
Um 22. gr.
Í greininni er kveðið á um rétt til málskots vegna ákvarðana sem stjórnvöld kunna að taka á grundvelli laga þessara. Þykir rétt að fela úrskurðarnefnd um hollustuhætti og mengunarvarnir að leysa úr slíkum málum þar sem úrlausn meiri hluta þeirra kærumála er varðar mengunarvarnir falla undir þá nefnd.
Um 23. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um gildistöku laganna verði frumvarpið að lögum. Gert er ráð fyrir í 2. mgr. að við gildistöku falli niður X. kafli vatnalaga, nr. 15/1923. Í 42. gr. vatnalaga, nr. 20/2006, er gert ráð fyrir að ákvæði um fráveitur bætist við lög um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998. Gildistöku vatnalaga hefur verið frestað og er því ekki hægt að vísa til brottfalls framangreinds kafla vatnalaga.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Verði frumvarp þetta að lögum er lagt til í 1. mgr. að tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verði eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun þeirra. Með endurnýjun er einnig átt við hverja heimæð fyrir sig. Er þetta lagt til í ljósi þess að gert er ráð fyrir því að tengingar séu hluti af fráveitu og í ljósi þess að leitast er við að skýra réttindi og skyldur eigenda og notenda fráveitna. Að sama skapi er fráveitu gert skylt skv. 2. mgr. að yfirtaka tengingu við fráveitu frá safnkerfi að lóðamörkum sveitarfélagsins að skriflegri beiðni eiganda.
Til að taka af öll tvímæli er tekið sérstaklega fram að ákvæði 3. mgr. 4. gr. laganna taki ekki til byggðar sem fyrir er við gildistöku laganna verði frumvarp þetta að lögum. Þá gildir ákvæði 8. mgr. 4. gr. ekki um fráveitur sem komið hefur verið á fót fyrir gildistökuna. Er þetta gert í ljósi þess að um nýmæli er að ræða.
Fylgiskjal I.
Umhverfisráðuneyti:
Umsögn um frumvarp til laga um uppbyggingu og rekstur fráveitna.
Umhverfisráðuneyti hefur í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga metið forsendur kostnaðaráhrifa vegna frumvarps til laga um uppbyggingu og rekstur fráveitna. Í frumvarpinu eru skyldur sveitarfélaga auknar að því leyti að í 2. mgr. 4. gr. er kveðið á um skyldu sveitarfélaga til að koma á fót og starfrækja fráveitu í þéttbýli. Í framkvæmd hefur þó verið litið svo á að uppbygging og rekstur fráveitna í þéttbýli sé óhjákvæmilega verkefni sveitarfélaga. Einnig er í 3. mgr. 4. gr. frumvarpsins kveðið á um að þar sem þéttleiki byggðar er nægilega mikill, annars staðar en í þéttbýli, skuli sveitarstjórn sjá til þess að skólpi sé safnað á kerfisbundinn hátt með safnkerfi, stofnlögnum og sameiginlegu hreinsivirki. Í 4. mgr. 4. gr. frumvarpsins er ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf, sbr. 3. mgr 4. gr. frumvarpsins, í deiliskipulagi. Einnig er að finna ákvæði í 9. gr. þar sem landeiganda er gert skylt að koma á fót sameiginlegri fráveitu við skipulagningu frístundabyggða. Í þessari reglu felst ekki afdráttarlaus skylda fyrir sveitarstjórn að koma á fót og reka fráveitu heldur getur sveitarstjórn ákveðið að landeigandi eða lóðarhafar skuli koma á safnkerfi og sameiginlegu hreinsivirki. Heimilt er að víkja frá þessu ákvæði, t.d. ef kostnaður er óvenju mikill miðað við umhverfislegan ávinning.
Verði frumvarpið að lögum getur mögulegur kostnaðarauki fyrir sveitarfélög einkum falist í ákvæði til bráðabirgða sem kveður á um að tengingar í einkaeign sem lagðar hafa verið fyrir gildistöku laganna verði eign fráveitu í framhaldi af endurnýjun þeirra. Verður fráveitu skylt að yfirtaka tengingu frá stofnæð að lóðamörkum sveitarfélagsins ef eigandi tengingar óakar eftir því. Meðalkostnaður við slíka yfirtöku nemur u.þ.b. 250–300 þús. kr. í hverju tilviki og má vænta þess að sveitarfélög yfirtaki á milli 25–30 slíkar tengingar á ári. Árlegur heildarkostnaður sveitarfélaga gæti því numið á bilinu 6,3 til 7,5 m.kr.
Að auki má vænta þess að sveitarfélög verði fyrir auknum kostnaði vegna ákvæðis 4. mgr. 4. gr. þar sem segir að sveitarstjórn setji í deiliskipulag ákvæði um safnkerfi og sameiginlegt hreinsivirki þar sem þess er þörf. Jafnframt skal sveitarstjórn senda áætlun til heilbrigðisnefndar um nýjar og endurbættar fráveitur. Að miklu leyti á að vera unnt að samþætta þessi verkefni almennri skipulagsvinnu sveitarfélaga en þess má þó vænta að kostnaðarauki sveitarfélaga vegna þessa geti verið á bilinu 2–4 m.kr. í heild á ári.
Gert er ráð fyrir að gjaldtökuheimildir samkvæmt frumvarpinu nægi til þess að standa undir nauðsynlegum framkvæmdum sveitarfélaganna þannig að ekki verði um útgjöld að ræða umfram gjaldtöku.
Fylgiskjal II.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um uppbyggingu og rekstur fráveitna.
Í stað heimilda sem sveitarfélög hafa í gildandi lögum til að leggja og starfrækja fráveitur er í frumvarpinu kveðið á um skyldu þeirra í þessum efnum í þéttbýli og á nánar tilteknum svæðum utan þéttbýlis. Í dreifbýli verður sveitarfélagi áfram heimilt að koma á fót og starfrækja fráveitu. Þá er kveðið á um skyldu landeiganda til að koma á fót fráveitu þegar land er skipulagt sem frístundabyggð. Loks er leitast við að setja skýr ákvæði um gjaldtökuheimildir til að standa undir stofn- og rekstrarkostnaði fráveitna.
Ekki verður séð að frumvarpið, verði það óbreytt að lögum, hafi áhrif á kostnað ríkissjóðs.
