Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 246. máls.

Þskj. 363  —  246. mál.



Frumvarp til laga

um breyting á lögum nr. 141/2003, um eftirlaun forseta Íslands,
ráðherra, alþingismanna og hæstaréttardómara.

(Lagt fyrir Alþingi á 136. löggjafarþingi 2008–2009.)




1. gr.

    Lokamálsliður 2. mgr. 1. gr. laganna fellur brott.

2. gr.

    3. tölul. 4. gr. laganna orðast svo: Hann hefur gegnt ráðherrastörfum í sex ár samtals eða lengur og lækkar þá aldursmark skv. l. tölul. um eitt ár og síðan um eitt ár til viðbótar fyrir hvert ár í embætti umfram sex ár. Aldursmarkið getur þó ekki lækkað um meira en fimm ár samkvæmt þessum tölulið.

3. gr.

    1. mgr. 5. gr. laganna orðast svo:
    Eftirlaunahlutfall fyrrverandi ráðherra er 2,375% fyrir hvert ár í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári.

4. gr.

    6. gr. laganna fellur brott.

5. gr.

    3. tölul. 8. gr. laganna orðast svo: Hann hefur átt sæti á Alþingi í samtals 16 ár eða lengur og lækkar þá aldursmark skv. 1. tölul. um eitt ár og síðan til viðbótar um sem svarar helmingi þingsetutíma hans sem er umfram 16 ár. Aldursmarkið getur þó ekki lækkað um meira en fimm ár samkvæmt þessum tölulið.

6. gr.

    1. mgr. 9. gr. laganna orðast svo:
    Eftirlaunahlutfall fyrrverandi alþingismanns er 2,375% fyrir hvert heilt ár þingsetu og samsvarandi fyrir hluta úr ári.

7. gr.

    Eftirfarandi breytingar verða á 15. gr. laganna:
     a.      2. tölul. 1. mgr. orðast svo: Hann hefur gegnt dómarastörfum í Hæstarétti í tólf ár eða lengur og lækkar þá aldursmark skv. 1. tölul. um eitt ár og síðan um eitt ár til viðbótar fyrir hvert ár í embætti umfram tólf ár. Aldursmarkið getur þó ekki lækkað um meira en fimm ár samkvæmt þessum tölulið.
     b.      2. mgr. orðast svo:
                      Eftirlaunahlutfallið er 2,375% fyrir hvert ár í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári.

8. gr.

    Eftirfarandi breytingar verða á 19. gr. laganna:
     a.      Lokamálsliður fellur brott.
     b.      Við bætast tvær nýjar málsgreinar, svohljóðandi:
                      Nú gegnir sá sem á rétt til eftirlauna samkvæmt lögum þessum starfi á vegum ríkisins, stofnana þess eða félaga í meirihlutaeigu þess, og koma þá launagreiðslur fyrir það starf að fullu til frádráttar þeim eftirlaunum sem ákvörðuð eru samkvæmt þessum lögum.
                      Skerðing greiðslna skv. 1. og 2. mgr. fellur niður þegar látið er af starfi.

9. gr.

    Síðari málsliður 1. mgr. 22. gr. laganna orðast svo: Nú hefur maður öðlast rétt samkvæmt eldri lögum fyrir 30. desember 2003 og getur hann þá tekið eftirlaun eða makalífeyri samkvæmt þeim, en eftirlaunagreiðslur til hans skulu sæta skerðingu skv. 2. mgr. 19. gr.

10. gr.

    Á eftir 23. gr. laganna kemur ný grein, 24. gr., svohljóðandi:
    Nú hefur maður öðlast rétt á tímabilinu 30. desember 2003 til 30. júní 2009 og skal þá við útreikning eftirlauna, makalífeyris og örorkulífeyris taka fullt tillit til áunninna réttinda. Nánar skal mælt fyrir um fyrirkomulag útreiknings í reglum fjármálaráðherra, sbr. 2. mgr. 20. gr.
    Um úrlausn ágreinings fer skv. 1. mgr. 20. gr.

11. gr.

    Við lögin bætist nýtt ákvæði til bráðabirgða, svohljóðandi:
    Ákvæði 2. tölul. 1. mgr. 15. gr. og 2. mgr. 15. gr. koma ekki til framkvæmda gagnvart þeim dómurum sem skipaðir hafa verið í Hæstarétt fyrir 1. júlí 2009.

12. gr.

    Lög þessi öðlast gildi 1. júlí 2009.

Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.


    Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á eftirlaunakjörum alþingismanna, ráðherra og hæstaréttardómara samkvæmt lögum nr. 141/2003, um eftirlaun forseta Íslands, ráðherra, alþingismanna og hæstaréttardómara, í því skyni að koma á meira samræmi í lífeyrismálum ráðamanna og almennings.

1.     Breytingar á eftirlaunakjörum með lögum nr. 141/2003.
    Lög nr. 141/2003, sem öðluðust gildi 30. desember 2003, fólu í sér gagngerar breytingar á eftirlaunakerfi æðstu embættismanna þjóðarinnar. Í almennum athugasemdum við frumvarp það sem varð að fyrrgreindum lögum var því lýst að markmið með setningu laganna væri m.a. að veita alþingismönnum og ráðherrum sem hefðu gegnt störfum lengi og verið í forystusveit í samfélaginu rýmri rétt en áður til að hverfa af opinberum vettvangi og draga sig í hlé frá stjórnmálum. Með því væri stuðlað að hæfilegri endurnýjun í þjóðmálum og þeim sem varið hefðu meginhluta starfsævi sinnar á þessum sviðum tryggður fjárhagslegur grundvöllur til að svo gæti orðið. Tekið var fram að gera ætti þeim sem lengi hefðu verið í forystustörfum í stjórnmálum kleift að hverfa af vettvangi með sæmilega örugga afkomu og án þess að þeir þyrftu að leita nýrra starfa seint á starfsævinni.
    Með lögunum eru alþingismönnum, ráðherrum og hæstaréttardómurum veitt betri eftirlaunaréttindi en almennt tíðkast og þeim tryggð ákveðin lágmarksréttindi til eftirlauna umfram þau réttindi sem þeir njóta samkvæmt lögum nr. 1/1997. Sú skipulagsbreyting var gerð að eftirlaunagreiðslur þessara hópa koma beint úr ríkissjóði, en áður komu þær úr Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins.
    Þær helstu efnisbreytingar sem gerðar voru á eftirlaunakjörum þessara tveggja hópa með lögum nr. 141/2003 voru eftirfarandi:
     Í fyrsta lagi var þeim alþingismönnum sem láta af þingmennsku gert mögulegt að fara á eftirlaun 60 ára í stað 61 árs samkvæmt eldri lögum. Þá var þeim ráðherrum sem láta af embætti veittur réttur til að fara á eftirlaun 60 ára í stað 65 ára samkvæmt eldri lögum. Loks var myndaður sérstakur réttur fyrir alþingismenn og ráðherra, sem gegnt hafa forystuhlutverki í stjórnmálum um langan tíma, svo og fyrir hæstaréttardómara sem gegnt hafa störfum í langan tíma, til að hefja töku eftirlauna fyrr en ella eða í fyrsta lagi við 55 ára aldur.
     Í öðru lagi var þeim ráðherrum sem höfðu hug á að hverfa af vettvangi stjórnmála gert kleift að gera jafnframt virk réttindi sín til eftirlauna fyrir þingmennsku og þeim þingmönnum sem höfðu hug á að hverfa af vettvangi stjórnmála gert kleift að gera jafnframt virk réttindi sín til eftirlauna fyrir ráðherrastörf hafi þeir gegnt slíkum starfa.
     Í þriðja lagi var eftirlaunaréttur ráðherra færður til samræmis við eftirlaunarétt alþingismanna og geta eftirlaun ráðherra því hæst orðið 70% í stað 50% samkvæmt eldri lögum.
     Í fjórða lagi var afnumið skilyrði um að ráðherra þyrfti að hafa setið í embætti í eitt ár til þess að öðlast rétt til eftirlauna.
     Í fimmta lagi var sett sérregla um eftirlaunarétt forsætisráðherra og honum veitt frekari réttindi en öðrum ráðherrum.
     Í sjötta lagi var réttindaávinnsla alþingismanna gerð jöfn, þ.e. 3% allan þingtímann, en áður var eftirlaunahlutfall þeirra mismunandi eftir lengd þingsetu. Réttindaávinnsla ráðherra var óbreytt, 6% á hverju ári í embætti.
     Í sjöunda lagi var sett sérstakt ákvæði um skerðingu á eftirlaunagreiðslum þeirra alþingismanna og ráðherra sem gegna jafnframt föstu starfi.
    Á móti kom að iðgjaldahlutfall þessara þriggja hópa var hækkað úr 4% í 5% af föstum launum, en gert var ráð fyrir að skylda til greiðslu iðgjalda félli niður þegar fullum réttindum væri náð. Auk þess var hin svokallaða „95 ára regla“ afnumin fyrir alþingismenn.

2.     Helstu breytingar sem lagðar eru til með frumvarpi þessu.
    Síðan lög nr. 141/2003 voru sett hafa þau sætt margs konar gagnrýni. Í þeirri umræðu hefur þó einkum verið staðnæmst við það atriði að þeir sem þiggja eftirlaun samkvæmt lögunum hafa samhliða getað verið í föstu starfi, þar á meðal hjá hinu opinbera, en sæta þá jafnframt skerðingu eftirlaunanna, þó ekki lengur en til 65 ára aldurs. Skerðing eftirlaunagreiðslna skv. 19. gr. laganna er 6% af áunnum réttindum fyrir hvert aldursár sem vantar upp á að viðkomandi nái 65 ára aldri. Enginn greinarmunur er gerður á því hvort starfið er á vegum hins opinbera eða annarra. Vert er að vekja athygli á því að þetta skerðingarfyrirkomulag var ekki að öllu leyti nýjung. Þeir sem eiga aðild að A-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins og hefja töku lífeyris fyrir 65 ára aldur sæta sambærilegri skerðingu, sbr. 3. mgr. 15. gr. laga nr. 1/1997, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins. Sú skerðingarregla er þó frábrugðin þeirri reglu sem mælt er fyrir um í 19. gr. laga nr. 141/2003 að því marki að skerðingin byggist á tryggingafræðilegum forsendum og er varanleg. Hvað sjóðfélaga í B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins varðar er ekki gert ráð fyrir að réttindi verði virk á meðan sjóðfélagi gegnir starfi sem uppfyllir aðildarskilyrði að sjóðnum, sbr. 8. mgr. 24. gr. og 1. mgr. 37. gr. laga nr. 1/1997. Taki sjóðfélagi úr B-deild aftur á móti við öðru launuðu starfi, sem ekki veitir réttindi samkvæmt reglum sjóðsins, skerða þau ekki lífeyri hans. Þá er rétt að taka fram að hjá lífeyrissjóðum á almennum markaði hefur ekki tíðkast að skerða greiðslu ellilífeyris þrátt fyrir að lífeyrisþegar taki að sér önnur störf. Geta sjóðfélagar því notið fulls ellilífeyris og jafnframt notið fullra launa vegna starfa án þess að til nokkurrar skerðingar komi. Á þetta bæði við um þá sem hefja töku ellilífeyris fyrir 65 ára aldur og þá sem hefja töku lífeyris síðar.
    Þótt of snemmt sé að segja til um hvort þau markmið, sem stefnt var að með setningu laga nr. 141/2003, hafi náðst að fullu er ljóst að tilteknar hliðar á eftirlaunakerfi æðstu embættismanna þjóðarinnar mæta ekki almennum skilningi í þjóðfélaginu. Við því þarf að bregðast, meðal annars til að varðveita nauðsynlegt traust milli almennings og ráðamanna. Reynsla af framkvæmd laganna sýnir þó að alþingismenn og ráðherrar með langan feril að baki virðast almennt ekki kjósa að setjast í helgan stein þegar eftirlaunaaldri er náð eins og ráð var fyrir gert. Vegna reynslu sinnar er ekki óeðlilegt að þeir veljist í ýmis opinber störf og eiga þeir samkvæmt núgildandi lögum rétt á eftirlaunum, með ákveðinni skerðingu, samhliða launum fyrir það starf sem þeir gegna. Fyrir vikið njóta þeir kjara sem eru almennt mun betri en almenningur á kost á. Þykir þessi aðstaða sérstaklega óeðlileg þegar um er að ræða störf á vegum hins opinbera þannig að viðkomandi aðilar njóta þá bæði eftirlauna og launagreiðslna frá ríkinu.
    Með hliðsjón af framgreindu eru með frumvarpinu lagðar til eftirfarandi breytingar á núgildandi lögum:
     Í fyrsta lagi er lagt til að aldurslágmark alþingismanna, ráðherra og hæstaréttardómara til töku eftirlauna verði hækkað úr 55 árum í 60 ár.
     Í öðru lagi er lagt til að réttindaávinnsla hjá alþingismönnum, ráðherrum og hæstaréttardómurum verði eftirleiðis 2,375% fyrir hvert ár í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári, í stað 3% ávinnslu hjá alþingismönnum og 6% ávinnslu þegar ráðherrar og hæstaréttardómarar eiga í hlut eins og í núgildandi lögum. Samhliða er lagt til að fellt verði á brott ákvæði um að skylda til greiðslu iðgjalda falli niður þegar fullum réttindum samkvæmt lögunum er náð.
     Í þriðja lagi er lagt til að girt verði fyrir það að þessir hópar njóti samtímis eftirlauna og launa frá ríkinu. Er það gert með því að kveða á um að launagreiðslur frá hinu opinbera komi að fullu til frádráttar eftirlaunum á grundvelli laganna. Gert er ráð fyrir að skerðingarregla núgildandi laga eigi áfram við um launagreiðslur vegna starfa hjá öðrum aðilum.
     Í fjórða lagi er lagt til að sérákvæði um eftirlaunakjör forsætisráðherra verði felld á brott þannig að um fyrrverandi forsætisráðherra gildi eftirleiðis sömu reglur og um aðra ráðherra.
    Gert er ráð fyrir því í frumvarpinu að áunnin réttindi alþingismanna og ráðherra skerðist ekki. Þá er ráðgert að þær breytingar, sem lagðar eru til á 15. gr. laganna, gildi einungis um þá hæstaréttardómara sem skipaðir verða eftir fyrirhugaða gildistöku frumvarpsins.

3.     Sjónarmið sem hafa þarf í huga við breytingar á eftirlaunakjörum samkvæmt lögum nr. 141/2003.
    Þegar hugað er að takmörkun eða skerðingu á þeim eftirlaunarétti sem alþingismenn, ráðherrar og hæstaréttardómarar njóta á grundvelli laga nr. 141/2003 þarf að tryggja að fyrirhuguð breyting brjóti ekki gegn ákvæðum stjórnarskrárinnar.
    Hugtakið eignarréttur skv. 72. gr. stjórnarskrárinnar hefur verið skýrt rúmri lögskýringu í dómum Hæstaréttar og staðfest hefur verið af dóminum að lífeyrisréttindi teljast til stjórnarskrárvarinna eignarréttinda. Sömu sjónarmið hafa komið fram í álitum umboðsmanns Alþingis sem og niðurstöðum Mannréttindadómstóls Evrópu. Verða eftirlaunaréttindi, sem ákveðin tegund lífeyrisréttinda, því ekki skert nema með skýlausri lagaheimild og verður slík skerðing að vera reist á málefnalegum sjónarmiðum. Við takmörkun á eftirlaunarétti verður jafnframt að tryggja að jafnræðis sé gætt í samræmi við 65. gr. stjórnarskrárinnar.
    Tilgangur eða markmið takmörkunar eða niðurfellingar eftirlaunaréttar hefur áhrif á lögmæti hennar og verða málefnaleg sjónarmið að búa að baki hugsanlegri lagabreytingu. Hafa verður í huga að með lögum nr. 141/2003 voru alþingismönnum, ráðherrum og hæstaréttardómurum tryggð ákveðin réttindi til viðbótar þeim almennu lífeyrisréttindum sem þeir njóta samkvæmt lögum nr. 1/1997 með sama hætti og aðrir sem greiða iðgjöld til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Verður því að telja að lagabreyting sem takmarkar réttindi samkvæmt núverandi fyrirkomulagi feli ekki í sér umtalsverða takmörkun á framfærslu rétthafa samanborið við lífeyrisréttindi annarra starfsstétta. Þá mundi takmörkun eða niðurfelling eftirlaunagreiðslna til aðila sem gegna öðru launuðu starfi ekki ganga gegn þeim tilgangi eftirlaunagreiðslna að tryggja rétthöfum framfærslu þegar þeir hafa látið af störfum. Samkvæmt þessu verður heimild til takmörkunar á eftirlaunaréttindum samkvæmt lögum nr. 141/2003 að teljast rýmri en heimild til takmörkunar lífeyrisréttinda í almennum skilningi. Geta því ýmis sjónarmið fyrir takmörkun réttinda samkvæmt núverandi fyrirkomulagi talist málefnaleg eins og atvikum er háttað, þar á meðal það markmið frumvarpsins að koma á viðunandi samræmi í eftirlaunakjörum ráðamanna og almennings.
    Takmörkun eftirlaunaréttar verður þó að vera almenn og samræmast jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Eins og áður segir njóta alþingismenn, ráðherrar og hæstaréttardómarar ríkari lífeyrisréttinda samkvæmt lögum nr. 141/2003 en almennt tíðkast. Mundi lagabreyting sem hefði í för með sér skerðingu á þessum réttindum því ekki fela í sér umtalsverða takmörkun á framfærslu samanborið við lífeyrisréttindi annarra starfsstétta. Má því ætla að þær breytingar sem lagðar eru til á eftirlaunakjörum þessara hópa samræmist jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar, enda er þeim ætlað að ná til allra sem eins er ástatt um og mundu þær, svo sem áður greinir, hafa í för með sér að frekara samræmi næðist á milli eftirlaunakjara fyrrgreindra aðila og almennings.
    Í dómum Hæstaréttar og álitum umboðsmanns Alþingis hefur verið fallist á þann skilning að löggjafinn hafi rýmra svigrúm til að takmarka væntanleg lífeyrisréttindi en þau réttindi sem þegar eru orðin virk. Ekki er þó útilokað að skerða megi slík virk réttindi, sé það gert með málefnalegum og almennum hætti.
    Í samræmi við framangreind sjónarmið er í frumvarpinu gert ráð fyrir því að áunnin réttindi viðkomandi hópa á grundvelli laga nr. 141/2003 frá gildistöku þeirra til 1. júlí 2009 séu ekki skert. Þannig er lagt til að við útreikning eftirlauna, makalífeyris og örorkulífeyris verði tekið tillit til áunninna réttinda, eftir atvikum hlutfallslega. Með þessu móti er ekki hróflað við áunnum réttindum á grundvelli laganna, en hins vegar er gert ráð fyrir því að ekki verði unnt að ávinna sér frekari rétt á grundvelli núverandi fyrirkomulags eftir 1. júlí 2009.
    Hvað varðar sjónarmið um réttmætar væntingar geta þau tæplega vegið þungt í ljósi þess að núgildandi lög eru aðeins fimm ára gömul og hafa frá upphafi sætt stöðugri gagnrýni. Það er því ósennilegt að rétthafar samkvæmt lögunum geti talist hafa verið í góðri trú um fyrirvaralaus eftirlaunakjör á grundvelli laganna til framtíðar.
    Í samræmi við sjónarmið um meðalhóf er gert ráð fyrir því að ákvæði frumvarpsins taki ekki gildi fyrr en 1. júlí 2009. Er þeim hópum sem falla undir lög nr. 141/2003 þannig veittur ákveðinn aðlögunartími.

Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.


Um 1. gr.

    Með 1. gr. frumvarpsins er lagt til að lokamálsliður 2. mgr. 1. gr. laganna verði felldur brott þannig að skylda til greiðslu iðgjalda haldist þó svo að fullum réttindum samkvæmt lögunum verði náð. Slík breyting er í samræmi við það sem almennt gildir um sjóðfélaga í Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, sem og á almennum markaði. Þykir því eðlilegt að sama regla eigi við um þá aðila sem lög nr. 141/2003 taka til.
    Með hliðsjón af þeim breytingum sem lagðar eru til á réttindaávinnslu alþingismanna, ráðherra og hæstaréttardómara í 3., 6. og 7. gr. frumvarpsins má ætla að þessi breyting muni ekki hafa teljandi áhrif í framkvæmd.

Um 2. og 5. gr.

    Með 2. og 5. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á þeim ákvæðum laga nr. 141/2003 sem gera ráð fyrir því að þeir alþingismenn og ráðherrar sem hafa gegnt starfi sínu hvað lengst geti hafið töku eftirlauna fyrr en ella, þ.e. í einstaka tilfellum allt niður í 55 ára aldur. Verði frumvarpið að lögum munu þessir aðilar fyrst geta hafið töku eftirlauna samkvæmt lögunum við 60 ára aldur í samræmi við það sem gildir um sjóðfélaga í Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins.

Um 3. og 6. gr.

    Með 3. og 6. gr. frumvarpsins er lagt til að réttindaávinnsla alþingismanna og ráðherra verði 2,375% fyrir hvert ár þingsetu eða eftir atvikum í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári. Er þannig gert ráð fyrir að eftirlaunahlutfall þessara aðila verði lægra en samkvæmt núgildandi lögum.
    Verði frumvarpið að lögum verður réttindaávinnsla alþingismanna og ráðherra í hlutfallslegu samræmi við réttindaávinnslu sjóðfélaga í A-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins að teknu tilliti til hærri iðgjalda.

Um 4. gr.

    Með 4. gr. frumvarpsins er lagt til að sérákvæði 6. gr. laganna um eftirlaunarétt fyrrverandi forsætisráðherra verði fellt brott.

Um 7. gr.

    Með 7. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á réttindum hæstaréttardómara til samræmis við þær breytingar sem lagðar eru til á réttindum alþingismanna og ráðherra. Lagt er til að hæstaréttardómarar geti í fyrsta lagi hafið töku eftirlauna við 60 ára aldur og að réttindaávinnsla þeirra verði 2,375% fyrir hvert ár í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári. Styðjast þessar breytingar við sömu rök og greinir í athugasemdum við annars vegar 2. og 5. gr. og hins vegar 3. og 6. gr. frumvarpsins.
    Samkvæmt 11. gr. frumvarpsins munu breytingarnar þó einungis ná til þeirra hæstaréttardómara sem skipaðir verða eftir fyrirhugaða gildistöku laganna, en um röksemdir fyrir því vísast til athugasemda við það ákvæði.

Um 8. gr.

    Með 8. gr. frumvarpsins er lagt til að gerðar verði umtalsverðar breytingar á skerðingarreglu 19. gr. laganna. Verði frumvarpið að lögum verður 19. gr. gildandi laga eftirleiðis 1. mgr. 19. gr. að undanskildum lokamálslið ákvæðisins sem verður 3. mgr. 19. gr. Þá bætist ný málsgrein við ákvæðið sem verður 2. mgr. 19. gr. og mælir fyrir um fulla skerðingu eftirlauna vegna launagreiðslna fyrir störf á vegum ríkisins, stofnana þess eða félaga í meirihlutaeigu þess.
    Verði frumvarpið að lögum verður þannig í 1. mgr. 19. gr. mælt fyrir um að ef sá sem nýtur eftirlauna samkvæmt lögunum tekur við nýju starfi skerðist eftirlaunagreiðslur til hans fram að 65 ára aldri um sem nemur 0,5% af áunnum rétti fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði sem vantar á 65 ára aldur og að sama skerðing verði á eftirlaunum þess sem er í starfi er hann öðlast rétt til eftirlauna samkæmt lögunum. Í 2. mgr. verður svo mælt fyrir um að ef sá sem gegnir starfi á vegum ríkisins, stofnana þess eða félaga í meirihlutaeigu þess nýtur réttar til eftirlauna samkvæmt lögunum komi launagreiðslur fyrir það starf að fullu til frádráttar þeim eftirlaunum sem ákvörðuð eru samkvæmt þeim. Í 3. mgr. verður svo mælt fyrir um að skerðing greiðslna skv. 1. og 2. mgr. falli niður þegar látið er af starfi.
    Sú aukna skerðing eftirlaunagreiðslna sem lögð er til með nýrri 2. mgr. 19. gr. er í samræmi við það almenna markmið frumvarpsins að færa kjör æðstu ráðamanna þjóðarinnar nær kjörum almennings að þessu leyti. Með ákvæðinu er komið í veg fyrir að þeir aðilar sem lögin taka til geti þegið launagreiðslur frá ríkinu samhliða fullum eftirlaunum úr ríkissjóði. Ekki er lagt til að gerð verði krafa um tiltekið starfshlutfall en hins vegar er eðlilegt að launagreiðslur komi einungis til frádráttar eftirlaunum ef um fast starf er að ræða. Má vísa til greinargerðar með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 141/2003 þar sem segir að hugtakið „starf“ merki almennt það aðalstarf sem jöfn mánaðarlaun komi fyrir. Þannig er ekki gert ráð fyrir því að launagreiðslur fyrir tilfallandi störf eða einstök verkefni á vegum ríkisins og seta í stjórnum, nefndum og ráðum komi eftirlaunum til frádráttar. Undir störf á vegum ríkisins í skilningi ákvæðisins falla einnig störf á alþjóðavettvangi sem íslenska ríkið ber kostnað af eða sem íslenska ríkið velur menn til. Ekki er lagt til að sérstakt aldurshámark verði á þessari skerðingarreglu og er henni því ætlað að gilda uns látið er af hinu opinbera starfi sem að jafnaði yrði ekki síðar en við sjötugt. Þessi nýja skerðingarregla mun jafnan leiða til þess að eftirlaunagreiðslur til þeirra aðila sem gegna föstu starfi á vegum ríkisins falla niður á meðan viðkomandi gegnir starfinu. Þó er ekki útilokað að um einhverja gildi að laun þeirra séu lægri en eftirlaunagreiðslurnar og er talið eðlilegt að þeir einstaklingar sem þannig er ástatt um haldi þeim mismun.
    Gert er ráð fyrir því að fyrirhugaðar breytingar á 19. gr. laganna taki til allra sem njóta eftirlaunaréttinda á grundvelli þeirra. Þannig munu þeir sem taka eftirlaun á grundvelli laganna og gegna samhliða starfi hjá ríkinu, stofnunum þess eða félögum í meirihlutaeigu þess frá 1. júlí 2009 sæta skerðingu á grundvelli hins nýja fyrirkomulags. Gildir það jafnt um þá sem þegar hafa hafið töku eftirlauna og þá sem hefja slíka töku síðar. Heimild til töku eftirlauna úr ríkissjóði samhliða föstu starfi á vegum hins opinbera getur ekki talist til áunninna réttinda í skilningi 9. gr. frumvarpsins og er því ekki um skerðingu á áunnum réttindum að ræða. Svo sem áður greinir geta sjónarmið um réttmætar væntingar ekki haft sérstakt vægi í þessu sambandi, enda hefur núgildandi fyrirkomulag skerðingar sætt stöðugri gagnrýni bæði almennings og rétthafa og endurskoðun því verið yfirvofandi. Má í þessu sambandi minna á að eitt yfirlýstra markmiða lagabreytinganna í desember 2003 var að búa fyrrverandi þingmönnum og ráðherrum slík eftirlaunakjör að þeir þyrftu ekki að sækjast eftir nýju starfi seint á starfsævinni. Þá er rétt að taka fram að sú takmörkun sem hér um ræðir felur ekki í sér skerðingu á eftirlaunaréttindum þessara hópa samanborið við aðrar starfsstéttir. Hins vegar þykir rétt að veita ákveðinn aðlögunartíma að þessu leyti og mun þetta ákvæði frumvarpsins á sama hátt og önnur því ekki taka gildi fyrr en 1. júlí 2009.

Um 9. gr.

    Með 9. gr. frumvarpsins er orðalagi 2. málsl. 1. mgr. 22. gr. laganna breytt og tekið fram að þegar þeir sem höfðu öðlast rétt samkvæmt eldri lögum fyrir gildistöku laga nr. 141/2003 þann 30. desember 2003 og ákveða að taka eftirlaun eða makalífeyri samkvæmt þeim, sæti eftirlaunagreiðslur til þeirra sæti skerðingu skv. 2. mgr. 19. gr. laganna. Ákveði rétthafi að taka eftirlaun eða makalífeyri samkvæmt eldri lögum munu greiðslur til hans þannig skerðast í samræmi við nýtt ákvæði 2. mgr. 19. gr., en um skýringu þess ákvæðis vísast til athugasemda við 8. gr. frumvarpsins.
     Með þessu móti er tryggt að þeir sem njóta réttinda á grundvelli laga nr. 141/2003 sæti allir sams konar skerðingu eftirlaunagreiðlsna vegna starfa á vegum hins opinbera. Er þetta í samræmi við almenn sjónarmið um jafnræði og það markmið frumvarpsins að færa kjör ráðamanna nær kjörum almennings.

Um 10. gr.

    Með 1. mgr. 10. gr. frumvarpsins er áréttað að áunnin réttindi frá 30. desember 2003, er lög nr. 141/2003 tóku gildi, fram að gildistöku lagabreytinga samkvæmt frumvarpinu skerðist ekki. Þannig er lagt til að við útreikning eftirlauna, makalífeyris og örorkulífeyris verði tekið fullt tillit til áunninna réttinda, eftir atvikum hlutfallslegt, eins og þau standa við fyrirhugaða gildistöku laganna 1. júlí 2009. Gert er ráð fyrir því að nánar verði mælt fyrir um fyrirkomulag útreiknings í þeim reglum sem fjármálaráðherra setur á grundvelli 2. mgr. 20. gr. laganna.
    Þannig er höfð hliðsjón af þeim stjórnskipulegu sjónarmiðum sem rakin voru í almennum athugasemdum. Enn fremur er gert ráð fyrir því að réttindaávinnsla á grundvelli núgildandi fyrirkomulags haldist fram til 1. júlí 2009. Þannig er gert ráð fyrir sanngjörnum aðlögunartíma í samræmi við sjónarmið um meðalhóf.
    Eftir gildistöku laganna munu þeir hópar sem frumvarpið tekur til ekki ávinna sér frekari réttindi á grundvelli núverandi fyrirkomulags, sbr. þó bráðabirgðaákvæði varðandi hæstaréttardómara. Eru þau réttindi sem þeir hafa þegar áunnið sér þannig fryst, en þess að fullu gætt að þau séu ekki skert.
    Rétt er að víkja sérstaklega að þýðingu áunninna réttinda hvað hlutfall réttindaávinnslu og starfstíma varðar.
    Með því að við útreikning greiðslna á grundvelli laganna skuli tekið tillit til áunnina réttinda er hvað ávinnslu varðar átt við að hafi viðkomandi nú þegar áunnið sér eftirlaunarétt í samræmi við það hlutfall sem kveðið er á um í núgildandi lögum haldist þau réttindi, en viðkomandi hefji hins vegar söfnun réttinda í samræmi við hið breytta hlutfall við gildistöku frumvarpsins verði það að lögum.
    Hvað starfstíma varðar og ávinnslu sem tengist honum er gert ráð fyrir því að tekið verði tillit til þess tíma sem viðkomandi hefur setið á Alþingi eða gegnt ráðherrastörfum í gildistíð núverandi eða eldra fyrirkomulags. Samkvæmt gildandi fyrirkomulagi getur þingmaður sem setið hefur 16 ár á Alþingi hafið töku eftirlauna 60 ára, þ.e. aldursmarkið lækkar um fimm ár. Þá er gert ráð fyrir að aldursmarkið geti lækkað til viðbótar um sem svarar helmingi þingsetutíma hans sem er umfram 16 ár, þó þannig að það færist aldrei neðar en í 55 ár. Þannig getur t.d. þingmaður sem setið hefur á Alþingi í 22 ár hafið töku eftirlauna við 57 ára aldur samkvæmt núverandi fyrirkomulagi.
    Með þeim fyrirmælum frumvarpsgreinarinnar að tillit skuli tekið til áunninna réttinda er átt við að höfð verði hliðsjón af þeirri ávinnslu sem fyrrgreindir hópar hafa þegar öðlast vegna starfstíma á grundvelli núgildandi fyrirkomulags. Sem dæmi má nefna að hafi þingmaður setið á Alþingi í 8 ár við gildistöku frumvarpsins, verði það að lögum, og situr áfram á þingi eftir það, hefur hann, þegar 16 ára þingsetu er náð, áunnið sér rétt til þess að aldursmark til töku eftirlauna lækki um tvö og hálft ár í stað eins árs, svo sem gert er ráð fyrir samkvæmt hinu nýja fyrirkomulagi. Gæti hann þá hafið töku eftirlauna við 62 og hálfs árs aldur í stað 64 ára aldurs samkvæmt hinu nýja fyrirkomulagi. Sitji hann lengur en það á þingi er hins vegar gert ráð fyrir því að aldursmark lækki um sem svarar helmingi þingsetutíma hans umfram 16 ár, þó aldrei meira en um tvö og hálft ár til viðbótar þar sem ekki er gert ráð fyrir að taka eftirlauna geti hafist fyrr en við 60 ára aldur samkvæmt hinu nýja fyrirkomulagi. Þingmaður í þessari stöðu gæti því hafið töku eftirlauna við 60 ára aldur, eftir 21 árs þingsetu í stað 24 ára þingsetu samkvæmt hinu nýja fyrirkomulagi.
    Með sama hætti er gert ráð fyrir því að þingmaður sem þegar hefur setið á Alþingi í t.d. 20 ár við gildistöku frumvarpsins, verði það að lögum, geti hafið töku eftirlauna 58 ára gamall, enda hefur hann áunnið sér rétt til þess. Á sama hátt og í fyrra dæminu er hins vegar ekki gert ráð fyrir því að hann geti áunnið sér frekari réttindi á grundvelli núverandi fyrirkomulags.
    Framangreint gildir að breyttu breytanda um ráðherra.
    Í 2. mgr. 10. gr. er mælt fyrir um að rétthafar geti skotið ágreiningi vegna útreiknings greiðslna á grundvelli 1. mgr. 10. gr. frumvarpsins til þeirrar nefndar sem starfar skv. 1. mgr. 20. gr. laganna.

Um 11. gr.

    Með 11. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir því að fyrirhugaðar breytingar á eftirlaunaréttindum hæstaréttardómara taki ekki til þeirra sem skipaðir hafa verið í Hæstarétt fyrir 1. júlí 2009. Þykir þetta eðlileg regla með hliðsjón af stöðu æðstu handhafa dómsvaldsins og með hliðsjón af þeim stjórnskipulegu sjónarmiðum sem rakin voru í almennum athugasemdum.

Um 12. gr.

    Grein þessi þarfnast ekki skýringa.



Fylgiskjal.


Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:

Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á lögum nr. 141/2003,
um eftirlaun forseta Íslands, ráðherra, alþingismanna og hæstaréttardómara,
með síðari breytingum.

    Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á eftirlaunakjörum alþingismanna, ráðherra og hæstaréttardómara í því skyni að koma á meira samræmi í lífeyrismálum ráðamanna og almennings. Með lögum nr. 141/2003 voru gerðar gagngerar breytingar á eftirlaunakerfi æðstu embættismanna þjóðarinnar og þeim veitt betri eftirlaunaréttindi en almennt tíðkast og tryggð ákveðin lágmarksréttindi til eftirlauna umfram þau réttindi sem þeir njóta samkvæmt lögum nr. 1/1997, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins. Frá því fyrrnefndu lögin voru sett hafa þau sætt margs konar gagnrýni og ljóst er að tilteknar hliðar á eftirlaunakerfi æðstu embættismanna þjóðarinnar mæta ekki almennum skilningi í þjóðfélaginu. Megintilgangur frumvarpsins er að bregðast við þeirri gagnrýni og eru í því skyni lagðar til eftirfarandi breytingar á lögunum:
    Í fyrsta lagi að aldurslágmark alþingismanna, ráðherra og hæstaréttardómara til töku eftirlauna hækki úr 55 árum í 60 ár. Í öðru lagi að réttindaávinnsla hjá alþingismönnum, ráðherrum og hæstaréttardómurum verði eftirleiðis 2,375% fyrir hvert ár í embætti og samsvarandi fyrir hluta úr ári í stað 3% ávinnslu alþingismanna og 6% ávinnslu ráðherra og hæstaréttardómara samkvæmt núgildandi lögum. Í þriðja lagi að girt verði fyrir að þessir hópar njóti samtímis eftirlauna og launa frá ríkinu. Í fjórða lagi að sérákvæði um eftirlaunakjör forsætisráðherra verði felld á brott þannig að um fyrrverandi forsætisráðherra gildi eftirleiðis sömu reglur og um aðra ráðherra. Áunnin réttindi alþingismanna og ráðherra samkvæmt núgildandi lögum skerðast ekki en frá og með gildistöku breytinganna, 1. júlí 2009, munu þessir aðilar ávinna sér rétt samkvæmt breyttum lögum. Þegar kemur að töku eftirlauna verða þau ákveðin í samræmi við árafjölda í hvoru kerfi. Núverandi hæstaréttardómarar njóta hins vegar óskertra réttinda samkvæmt núgildandi lögum út skipunartíma sinn.
    Lög nr. 141/2003 ná að jafnaði til innvinnslu eftirlaunaréttinda 77 starfandi einstaklinga, auk geymdra réttinda þeirra sem áður hafa gegnt þessum störfum. Alls áttu 633 einstaklingar réttindi samkvæmt lögunum í árslok 2007 og nam áfallin eftirlaunaskuldbinding ríkissjóðs vegna þeirra um 12 milljörðum króna. Samkvæmt frumvarpinu eru áunnin réttindi varðveitt og því munu áhrif þess á skuldbindingar ríkissjóðs koma fram smám saman eftir því sem árin líða. Tryggingafræðilegur útreikningur sem unninn hefur verið á vegum forsætisráðuneytis leiðir í ljós að verði frumvarpið óbreytt að lögum megi að öðru óbreyttu gera ráð fyrir að í árslok 2009 verði skuldbinding ríkissjóðs 3% lægri en hún var í árslok 2007 og að í árslok 2012 verði skuldbindingin 7% lægri en í árslok 2007. Þegar fram í sækir og áhrif núverandi áunninna réttinda eru horfin má ætla að skuldbinding ríkissjóðs verði 40% lægri en hún ella hefði orðið að óbreyttum lögum.