Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 118. máls.
Þskj. 155 — 118. mál.
a. E-liður viðaukans verður svohljóðandi: Vörur í 16. til og með 21. kafla, þó ekki vörur í eftirfarandi tollskrárnúmerum:
b.
F-liður viðaukans fellur brott.
Greiðslutímabil skatts samkvæmt lögum þessum skal vera þrír mánuðir, þ.e. janúar–mars, apríl–júní, júlí–september og október–desember. Gjalddagar eru 20. apríl, 20. júlí, 20. október og 20. janúar og er eindagi 15 dögum síðar.
a. Á eftir 7. tölul. kemur nýr töluliður, svohljóðandi: Allir aðilar sem hafa vaxtatekjur hér á landi af bankainnstæðum, verðbréfa- og fjárfestingarsjóðum, skuldabréfum eða öðrum kröfum og fjármálagerningum, sbr. 3. tölul. C-liðar 7. gr., skulu greiða tekjuskatt af þeim tekjum. Ákvæði þetta gildir þó hvorki um vexti sem greiddir eru af Seðlabanka Íslands né þá vexti sem greiðast erlendum ríkjum, alþjóðastofnunum eða öðrum opinberum aðilum sem undanþegnir eru skattskyldu í heimilisfestarríki sínu. Þá á ákvæðið ekki við í þeim tilvikum þar sem um er að ræða tvísköttunarsamning milli Íslands og heimilisfestisríkis móttakanda vaxtanna þar sem kveðið er á um að ekki skuli draga afdráttarskatt af vaxtatekjum. Fjármálaráðherra er heimilt að setja reglugerð er kveður nánar á um framkvæmd þessa ákvæðis.
b. Í stað orðanna „4.–7. tölul.“ í 8. tölul. kemur: 4.–8. tölul.
a. Í stað orðanna „8. tölul.“ í 1. málsl. 1. mgr. 3. tölul. kemur: 9. tölul.
b. Á eftir orðunum „skv. 3. gr. af“ í 4. tölul. kemur: vöxtum.
Ríkisskattstjóra er heimilt, að virtum ákvæðum 8. mgr., að ákveða dagsektir á lögaðila og einstaklinga sem ekki standa skil á gögnum í þágu skatteftirlits skv. 2. mgr. 101. eða 102. gr. þannig að unnt sé að sannreyna hvort skattskil þeirra eða annarra aðila séu í samræmi við lög. Heimild ríkisskattstjóra til að leggja á sektir samkvæmt þessari málsgrein er óháð því hvort brotið megi rekja til saknæms verknaðar einstaklinga eða fyrirsvarsmanns eða starfsmanns lögaðila. Dagsektirnar geta numið frá 10.000 kr. til 1 millj. kr. á dag og er heimilt að ákveða þær sem hlutfall af tilteknum stærðum í skattskilum aðila. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til eðlis vanrækslu eða þeirra hagsmuna sem tengdir eru afhendingu gagna. Sektarákvörðun ríkisskattstjóra er kæranleg til yfirskattanefndar, sbr. lög nr. 30/1992. Ákvarðanir um dagsektir samkvæmt þessari grein eru aðfararhæfar. Innheimtar dagsektir renna til ríkissjóðs.
Heimilt er að kveða nánar á um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð sem fjármálaráðherra setur.
Skattaðili, sem tregðast við að veita umbeðnar upplýsingar, veitir villandi eða ófullnægjandi upplýsingar eða tálmar því á annan hátt að skatteftirlit skv. 2. mgr. 101. gr. eða 102. gr. geti farið fram með skilvirkum hætti, skal þegar af þeirri ástæðu, þrátt fyrir ákvæði 3. málsl. 1. mgr. þessarar greinar, ef hagsmunir eru ríkir, sæta því að vikið sé til hliðar þeim þáttum sem eru til skoðunar í skattskilum hans að hluta til eða í heild og að skattstofnar hans verði áætlaðir.
Skattstjóra eða ríkisskattstjóra er heimilt, áður en tilkynning til skattrannsóknarstjóra er send skv. 8. mgr. þessarar greinar, að ákvarða skattstofna að virtum ákvæðum 108. gr. og reikna skatt að nýju þegar með hlutlægum hætti liggur skjalfest fyrir að vantaldir skattstofnar hafa verið leiddir fram á grundvelli gagna og/eða upplýsinga sem aflað hefur verið við framkvæmd skatteftirlits.
a. Á eftir orðinu „örorkustyrk“ í 1. málsl. a-liðar 2. mgr. kemur: aldurstengdri örorkuuppbót.
b. Í stað „22. gr.“ í 1. málsl. a-liðar 2. mgr. kemur: 21. og 22. gr.
c. 2. og 3. málsl. b-liðar 2. mgr. orðast svo: Ellilífeyrisþegi skal hafa 480.000 kr. frítekjumark vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar. Örorkulífeyrisþegi skal hafa 300.000 kr. frítekjumark vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar.
d. Orðin „skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum“ í 3. mgr. falla brott.
Þjóðkirkjusöfnuðir og skráð trúfélög samkvæmt lögum um trúfélög skulu eiga ákveðna hlutdeild í tekjuskatti álögðum samkvæmt ákvæðum laga um tekjuskatt eftir því sem lög þessi ákveða.
Ákvæði 4. gr. öðlast gildi 1. september 2009.
Ákvæði 5., 8.–10., 28. og 29. gr. öðlast þegar gildi.
Ákvæði 6. gr. öðlast þegar gildi og kemur til framkvæmda vegna vaxta sem gjaldfalla og verða greiðslukræfir frá og með 1. september 2009 eða síðar. Hafi hluti vaxta áunnist fyrir gildistöku laganna eru þeir hvorki skattskyldir né staðgreiðsluskyldir.
Ákvæði 7. gr. öðlast þegar gildi og kemur til framkvæmda við álagningu opinberra gjalda árið 2010 vegna tekna frá og með 1. september 2009.
Ákvæði 11., 12. og 13. gr. öðlast þegar gildi og koma til framkvæmda frá og með 1. janúar 2010.
Ákvæði 18. og 19. gr. öðlast gildi 1. júlí 2009 og eiga við um foreldra barna sem fæðast 1. júlí 2009 eða síðar.
Ákvæði til bráðabirgða I–III um skattskyldu tekna taka þegar gildi og koma til framkvæmda í staðgreiðslu frá og með 1. júlí 2009 og við álagningu opinberra gjalda 2010.
Ákvæði til bráðabirgða IV tekur gildi frá og með 16. júní 2009.
Ákvæði til bráðabirgða V og VI tekur gildi 1. júlí 2009.
Ákvæði til bráðabirgða VII tekur þegar gildi.
Við álagningu gjalda árið 2010 skal leggja sérstakan 8% tekjuskatt á tekjuskattsstofn einstaklings umfram 4.200.000 kr. á tímabilinu frá og með 1. júlí til 31. desember 2009.
Þrátt fyrir ákvæði 1. málsl. 3. mgr. 66. gr. skal tekjuskattur af fjármagnstekjum einstaklinga utan rekstrar sem falla til á tímabilinu 1. júlí til 31. desember 2009 vera 15% af því sem þær tekjur eru umfram 250.000 kr. Þó skal tekjuskattur ávallt reiknast af 70% hundraðshluta framtalinna leigutekna. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða skal þrátt fyrir 2. tölul. 1. mgr. 62. gr. skipta fjármagnstekjum jafnt á milli þeirra þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin.
Tekjuskattur lögaðila, skv. 3. og 4. mgr. 71. gr., skal frá sama tímamarki vera 15% af arðstekjum og öðrum fjármagnstekjum eftir því sem við á.
Frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 skal launagreiðandi reikna til viðbótar staðgreiðslu skv. 15. gr. laga þessara sérstakan 8% tekjuskatt af launum umfram 700.000 kr. á mánuði hjá hverjum einstaklingi.
Frá og með 1. júlí 2009 skal skilaskyldum aðilum skv. 3. gr. skylt að halda eftir auk 10% tekjuskatts 5% skatti af staðgreiðsluskyldum fjármagnstekjum skattskyldra aðila, sbr. 2. gr., umfram 125.000 kr. á hverju greiðslutímabili, sbr. 7. gr., sem til falla eftir 1. júlí 2009 af eldri kröfum, sem og kröfum sem stofnað er til eftir það, sbr. 4. og 5. gr. laganna. Af fjármagnstekjum sem falla til fyrir 1. júlí 2009 reiknast 10% fjármagnstekjuskattur. Fjármálaráðherra er heimilt að setja í reglugerð nánari reglur um framkvæmd þessa ákvæðis.
Þrátt fyrir ákvæði 5. gr. laga þessara skal gjalddagi greiðslutímabils frá og með 1. janúar til 30. júní 2009 vera 20. júlí 2009 og eindagi 15 dögum síðar.
Sé ekki komið með ökutæki til álestrar á fyrsta álestrartímabili 2009, sem er frá 1. til 15. júní 2009, sbr. 1. mgr. 14. gr. laganna, skal reikna út meðaltal ekinna kílómetra á dag á tímabilinu milli álestra. Þá skal hið nýja gjald innheimt eftir meðaltalsakstri eftir lok fyrrgreinds álestrartímabils.
Þrátt fyrir ákvæði 2., 3. og 4. mgr. 22. gr. laganna skal skerðingarhlutfallið vera 45% á tímabilinu 1. júlí 2009 til og með 31. desember 2013.
Þrátt fyrir ákvæði 2. gr. laganna, með síðari breytingum, skal gjald sem rennur til þjóðkirkjusafnaða og skráðra trúfélaga vera 811 kr. á mánuði frá gildistöku laga þessara út árið 2009 fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri í lok næstliðins árs á undan gjaldaári. Fyrir árið 2010 skal gjaldið vera 767 kr. á mánuði fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri í lok næstliðins árs á undan gjaldaári.
Þrátt fyrir ákvæði 8. og 10. gr. laganna skal óbyggðanefnd ekki taka til meðferðar ný svæði né fjármálaráðherra lýsa kröfum ríkis um þjóðlendur fyrr en í fyrsta lagi 1. janúar 2012. Þrátt fyrir ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, er heimilt er að ráða starfsmenn óbyggðanefndar tímabundið fram til ársloka 2011 til annarra sambærilegra starfa innan Stjórnarráðs Íslands.
Eitt af mikilvægustu verkefnum í efnahagsmálum næstu missiri eru á sviði ríkisfjármála. Víðtækar aðgerðir á sviði ríkisfjármála eru nauðsynlegar til að mæta því mikla tekjufalli og þeim útgjaldaauka sem ríkissjóður hefur orðið fyrir vegna efnahagshrunsins og þeirra miklu skulda sem það skilur eftir sig. Þær ráðstafanir sem frumvarp þetta fjallar um eru hluti víðtækrar áætlunar um jöfnuð í ríkisfjármálum sem ríkisstjórnin vinnur að og verður gerð opinber á næstu dögum. Sjá má útlínur þeirrar áætlunar í eftirfarandi töflum.
Með hruni íslensku bankanna í október 2008 var fótum á ýmsan hátt kippt undan íslensku efnahagslífi og fjármál ríkisins sett í uppnám. Í fallinu drógu bankarnir með sér fjölda annarra fyrirtækja, sem ánetjast höfðu áhættusækinni fjármálastarfsemi og sett ábatasama og heilbrigða starfsemi að veði fyrir skammtíma gróðavon. Fjöldi heimila hafði einnig fyrir tilstilli bankanna reist sér hurðarás um öxl og bundið sér illbærilega skuldabagga.
Óhjákvæmilegt var að bregðast við því ástandi sem myndast hafði með róttækum aðgerðum. Með neyðarlögum var sparnaði landsmanna komið í skjól eins og kostur var á. Hjá því varð hins vegar ekki komist að gífurlegt tjón varð af hruninu hjá einstaklingum, fyrirtækjum og ríkinu.
Áhrif bankahrunsins og kreppunnar í kjölfar þess á fjármál ríkisins urðu geysileg. Ríkissjóður hafði um langt árabil verið rekinn í nokkru jafnvægi en það breyttist í einu vetfangi í það að vera með halla á yfirstandandi ári, sem er áætlaður um 170 ma.kr. eða um 12,5% af VLF. Breytinguna má rekja bæði til aukinna útgjalda og tekjufalls. Til viðbótar við hækkun á ýmsum útgjöldum sem tengjast hruninu, svo sem atvinnuleysisbótum, komu stórauknar vaxtagreiðslur vegna skulda sem féllu á ríkissjóð. Eftirfarandi tafla sýnir þróun útgjalda ríkissjóðs frá 2004 til áætlaðrar útkomu 2009.
Eins og taflan sýnir hafa frumgjöld, þ.e. útgjöld án vaxtagjalda, vaxið úr því að vera um 29% af VLF á árunum 2004–2007 í yfir 35% samkvæmt áætlun á árinu 2009. Þessu til viðbótar aukast vaxtagjöld úr því að vera í kringum 2% af VLF í nærri 6% þannig að heildargjöld ríkissjóðs hafa hækkað úr um 31% af VLF í 41% að því að áætlað er á þessu ári. Verg landsframleiðsla hefur fallið mjög á árinu 2009 og skýrir það hluta af hækkun útgjaldahlutfallsins úr 31% í 41%. Raunveruleg lækkun útgjalda er minni sem því nemur.
Tekjuhlið fjárlaga sýnir sambærilega mynd. Snarpur samdráttur í efnahagslífinu hefur rýrt helstu skattstofna ríkissjóðs auk þess sem innbyggð sveiflujöfnunaráhrif tekjuskatts einstaklinga veldur tekjutapi umfram það.
Tekjur ríkissjóðs sem voru um 35% af VLF á árunum fyrir 2008 eru nú áætlaðar verða um 28,3% af VLF á árinu 2009. Tekjufallið er mest í óbeinum sköttum sem hafa sem hlutfall af VLF fallið um 4–5% en það er einnig mikið í beinum sköttum sem lækka sem nemur um tæplega 3% af VLF. Eins og á útgjaldahliðinni hefur fall landsframleiðslu áhrif á þessar hlutfallstölur en nú á þann hátt að raunveruleg tekjulækkun sem orðið hefur er meiri en sem svarar lækkun tekjuhlutfallsins.
Í febrúar sl. samþykkti ríkisstjórnin útlínur stefnumörkunar í ríkisfjármálum fyrir árin 2009–2013. Var hún byggð á mati á horfum í ríkisfjármálum og efnahagsáætlun þeirri sem lá til grundvallar stuðningi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins við Íslands. Samkvæmt þeirri áætlun voru tekjur ríkissjóðs, gjöld og afkoma hans þá áætluð sem fram kemur í eftirfarandi töflu.
Eins og fram kemur í töflunni er halli á ríkissjóði áætlaður um 177 mrd. kr. á þessu ári en að hann fari minnkandi ár frá ári og tekjuafgangur verði jákvæður á árinu 2013. Frumjöfnuður í ríkisfjármálum, þ.e. jöfnuður án fjármagnstekna og gjalda, var áætlaður neikvæður um nærri 116 mrd. kr. á árinu en að hann snúist upp í afgang frá og með árinu 2011. Til þess að ná þessum árangri var við frágang á stuðningsáætlun AGS og við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 2009 gert ráð fyrir að gripið yrði til aðhaldsaðgerða frá og með árinu 2010 sem fælu í sér lækkun útgjalda og hækkun tekna ríkissjóðs.
Í upphaflegri áætlun íslenskra stjórnvalda með AGS-samkomulaginu var ekki gert ráð fyrir að aðhafast í ríkisfjármálum á árinu 2009 umfram það sem stefnt var að í fjárlögum. Nú er hins vegar talið að sú áætlun og þar með fjárlög fyrir árið 2009 muni ekki standast. Sú leið að aðhafast ekki að ráði að í ríkisfjármálum 2009 leiðir því ekki til þess árangurs í hvað varðar jöfnuð í ríkisfjármálum sem að var stefnt.
Við vinnu að endurskoðun á aðstoðarsamkomulaginu í mars til maí 2009 uppfærðu sérfræðingar AGS og fjármálaráðuneytisins útreikninga á þeim aðhaldsaðgerðum vegna afkomu ríkissjóðs árin 2009–2013 sem nauðsynlegar væru til að afkoman yrði innan þess ramma í ríkisfjármálum sem samþykktur var í ríkisstjórninni 24. febrúar 2009. Að teknu tilliti til þess endurmats er nú talið að til þess að ná framangreindum markmiðum um afkomu ríkissjóðs sé aðlögunarþörf fjárlaga, þ.e. þörf fyrir hækkun tekna og lækkun gjalda að lágmarki eftirfarandi:
Samkvæmt þessu mati er nú gert ráð fyrir þörf á ráðstöfunum til að lækka halla á ríkissjóði um 20 ma.kr. árið 2009 en að aðhaldsþörfin fyrir tímabilið 2009–2011 verði alls um 119 ma.kr. Breytta niðurstöðu má að mestu rekja til a) lækkunar á tekjuáætlun ríkissjóðs fyrir árið 2009 og b) breyttra þjóðhagsforsendna, m.a. verðlags.
Áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum fyrir árin 2009–2013, sbr. framangreint, felur í sér að þörf er á miklu aðhaldi sem kallar á markvissar aðgerðir af hálfu stjórnvalda. Eins og fram kemur í efnahagsáætlun með stuðningsaðgerðum AGS er gert ráð fyrir að þessar aðgerðir feli hvort tveggja í sér útgjaldalækkun og hækkun á tekjum ríkissjóðs.
Af umfangi nauðsynlegra aðgerða er ljóst að ásættanlegri niðurstöðu verður ekki náð með því að fara aðra hvora leiðina eingöngu. Samdráttur í efnahagslífinu og auknar skuldir ríkissjóðs í kjölfar bankahrunsins skerða lífskjör almennings og val á milli útgjaldalækkana eða tekjuhækkana hefur áhrif á það hvernig skerðing lífskjara kemur niður en hún hefur áhrif á þróun efnahags- og atvinnulífs, tekjudreifingu í þjóðfélaginu o.fl. Sama er að segja um val á milli ráðstafana á hvoru sviði, þ.e. tekjuhækkana og útgjaldalækkana. Um þessi atriði verður nánar fjallað í boðaðri áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum til undirbúnings þeim ákvörðunum sem taka þarf á grundvelli hennar fyrir komandi ár.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lögfestar verði þær breytingar á lögum um tekjuöflun ríkissjóðs og greiðslum úr ríkissjóði sem nauðsynlegar eru til að ná framangreindum markmiðum fyrir yfirstandandi ár. Frumvarpið er hluti þeirrar aðgerða sem byggðar eru á framangreindri áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum. Það ásamt þeim gjaldabreytingum sem nýlega voru samþykktar, svo og ákvörðunum ríkisstjórnarinnar um lækkun ríkisútgjalda á árinu 2009 eru sá hluti aðgerðanna sem kemur til framkvæmda á þessu ári. Aðrir og umfangsmeiri hlutar hennar koma til framkvæmda á næstu árum eins og gerð verður grein fyrir í skýrslu um áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum. Aðhaldsaðgerðir ársins 2009 og þær viðmiðanir sem settar hafa verið fyrir árið 2010 má sjá í eftirfarandi töflu:
Tafla þessi sýnir þær ákvarðanir sem teknar hafa verið fyrir árið 2009 og þær viðmiðanir sem settar hafa verið vegna útgjalda í fjárlögum 2010 áætlaðra tekjubreytinga á því ári. Eru þær miðaðar við að hlutur tekjuöflunar og lækkunar útgjalda verði hvor um sig á milli 40% og 60% af heildaraðhaldsþörfinni. Útgjaldarammar vegna fjárlaga fyrir árið 2009 verða settir í samræmi við framangreint, sundurliðaðir á ráðuneyti og málefnaflokka. Umfang aðhaldsaðgerðanna er haft nokkuð hærra í þessum áformum en sem nemur áætlaðri lágmarksaðhaldsþörf, sbr. framangreint vegna óvissu í áætlunum um þróun efnahagsmála og ríkisfjármála.
Almennar athugasemdir – tekjuhlið
Meginefnisatriði frumvarpsins eru nokkur. Í fyrsta lagi er lagt til að atvinnutryggingagjald hækki úr 0,65% í 2,21% og gjald í ábyrgðarsjóð launa hækki úr 0,1% í 0,2%. Samkvæmt lögum um tryggingagjald renna tekjur af atvinnutryggingagjaldi til Atvinnuleysistryggingasjóðs og er talin nauðsyn á að auka tekjur sjóðsins með vísan til stóraukinna greiðslna úr sjóðnum, samhliða auknu atvinnuleysi í landinu undanfarna mánuði. Tryggingagjald er samkvæmt núgildandi lögum samtals 5,19% og samanstendur af atvinnutryggingagjaldi, 0,65%, og almennu tryggingagjaldi, 4,54%. Auk þess leggst markaðsgjald, 0,05%, og gjald í ábyrgðarsjóð launa, 0,1%, á sama skattstofn og er samtala þeirra allra 5,34%. Samkvæmt frumvarpinu verður tryggingagjald og önnur gjöld sem á þennan skattstofn leggjast því samtals 7%, í stað 5,34%. Áætlað er að hækkun þessara gjalda hafi í för með sér árlegan tekjuauka fyrir ríkissjóð að fjárhæð 12,5 milljarðar kr. en á árinu 2009 er tekjuaukinn áætlaður um 7 milljarðar kr.
Í öðru lagi er lagt til að tekið verði upp það fyrirkomulag virðisaukaskatts á matvæli sem var fyrir 1. mars 2007, þegar tilteknar neysluvörur báru 24,5% virðisaukaskatt þó svo að matvara að meginstefnu til væri í lægra þrepi virðisaukaskatts. Um er að ræða sömu vöruflokka og voru í hinu efra þrepi fyrir 1. mars 2007 að viðbættum sykurvörum af ýmsum toga. Eru þessar vörur tilgreindar í sérstökum viðauka við virðisaukaskattslögin. Áætlað er að þessi breyting á fyrirkomulagi virðisaukaskatts af vörum til manneldis sem kemur til framkvæmda 1. september 2009 hafi í för með sér að tekjur ríkissjóðs aukist um 2,5 milljarða kr. á ári en á árinu 2009 verði tekjuaukinn um 0,7 milljarðar kr. Áhrif á vísitölu vegna þessa eru áætluð um 0,25%.
Í þriðja lagi er lagt til að tekið verði upp tímabundið álag á tekjuskatt hjá einstaklingum með háar tekjur, sem innheimt verði í staðgreiðslu en ákveðið endanlega við álagningu. Í tillögunni felst að frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 skuli launagreiðandi reikna og skila í ríkissjóð til viðbótar hefðbundinni staðgreiðslu, sem nú er 37,2% að meðtöldu útsvari, sérstökum 8% tekjuskatti af launum hvers einstaklings umfram 700.000 kr. á mánuði. Einstaklingur með 1 millj. kr. í laun að meðtöldum skattskyldum hlunnindum mun þannig greiða 24 þús. kr. meira í staðgreiðsluskatt á mánuði verði frumvarpið að lögum. Reiknað er með að þessi breyting geti skilað ríkissjóði nálægt 4 milljörðum kr. á ársgrundvelli, en greiðsluáhrif hennar á árinu 2009 eru talin verða 2 milljarðar kr. Endanlegt uppgjör þessa sérstaka 8% tekjuskatts fer síðan fram við álagningu opinberra gjalda 1. ágúst 2010. Rétt er að nefna að álagning sérstaks 8% tekjuskatts frá og með 1. júlí 2009 gerir kröfur til þess að tekjum sem tilheyra skattstofni í hinu almenna tekjuskattsþrepi verði haldið aðgreindum frá þeim tekjum sem sæta skulu sérstakri skattlagningu frá miðju ári 2009. Almennt mun þetta ekki valda vandkvæðum hvað launatekjur og aðrar reglulegar tekjur áhrærir þar sem tekjur þessar koma fram samkvæmt greiðslutímabilum í staðgreiðsluskrá. Gert er ráð fyrir að þessi breyting verði tímabundin og að í stað hennar komi almennari breyting á tekjusköttum einstaklinga, sem taki gildi um næstu áramót.
Í fjórða lagi er lögð til tímabundin hækkun skatts á fjármagnstekjur úr 10% í 15% á tímabilinu 1. júlí 2009 til 31. desember 2009 á fjármagnstekjur sem eru umfram 250.000 kr. á tímabilinu. Frá og með 1. júlí verði skilaskyldum aðilum gert skylt að innheimta 15% fjármagnstekjuskatt af skattskyldum fjármagnstekjum sem falla til eftir það tímamark, jafnt hjá einstaklingum sem þeim lögaðilum, sem þennan skatt greiða en það eru lögaðilar sem ekki eru skattskyldir og skattskyldir lögaðilar sem starfa í formi sameignarfélaga, samlaga o.s.frv. og hafa ekki rétt til að draga móttekinn arð frá skattskyldum tekjum sínum. Við álagningu opinberra gjalda 2010 verður þessi tímabundna hækkun endanlega gerð upp, þannig að sérstakur 5% tekjuskattur verður einungis reiknaður á fjármagnstekjur sem fallið hafa til frá og með 1. júlí til 31. desember 2009, og eru umfram 250.000 kr. samanlagt hjá einstaklingi, eða liðlega 40 þús. kr. á mánuði. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða er sameiginlegum vaxtatekjum skipt jafnt þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin og síðan skattlagðar sérstaklega hjá hvoru um sig. Hjá einstaklingi sem fær 100 þús. kr. í vaxtatekjur á mánuði á umræddu tímabili hækkar fjármagnstekjuskatturinn um tæplega 3 þús. kr. á mánuði. Viðbótartekjur ríkissjóðs af þessari breytingu eru taldar verða um 2 milljarðar kr. á heilu ári, eða 600 millj. kr. á hálfu ári. Greiðsluáhrif á árinu 2009 verða um 0,3 milljarðar þar sem hluti skattsins skilar sér ekki fyrr en árið 2010. Gert er ráð fyrir að þessi breyting verði tímabundin og að í stað hennar komi almennari breyting á tekjusköttum einstaklinga sem taki gildi um næstu áramót.
Í fimmta lagi er lagt til að skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna verði tíðari, þ.e. ársfjórðungslega í stað almanaksársins frá og með 1. júlí 2009. Greiðslutímabilin verði þrír mánuðir, þ.e. janúar–mars, apríl–júní, júlí–september og október–desember. Gjalddagar verði 20. apríl, 20. júlí, 20. október og 20. janúar árlega og eindagi 15 dögum síðar. Þetta þýðir að skil afdreginnar staðgreiðslu sem þegar hefur verið innheimt á fyrri hluta þessa árs fari fram hinn 20. júlí 2009 og eindagi verði 15 dögum síðar. Hér er einungis um tilflutning í innheimtu að ræða en ekki viðbótartekjur en greiðsluáhrif þessarar breytingar á tekjuhlið ríkissjóðs gæti numið allt að 10 milljörðum kr. á þessu ári.
Í sjötta lagi er lagt til að aðilar sem ekki hafa heimilisfesti hér á landi og bera því takmarkaða skattskyldu, sæti hér skattlagningu vegna vaxta sem þeir fá greidda hér á landi. Að baki tillögunni eru margvísleg rök. Vaxtatekjur íslenskra skattaðila, einstaklinga sem fyrirtækja, eru skattskyldar og ójafnræði felst í því að undanskilja vaxtatekjur erlendra aðila skattlagningu. Vaxtatekjur eru hluti af þeim tekjum sem erlendir skattaðilar geta fengið frá landinu. Aðrar tegundir tekna erlendra aðila, sem aflað er hér á landi, svo sem laun, þóknanir, rekstrarhagnaður, arður, leigutekjur og söluhagnaður, eru skattskyldar hér og með skattlagningu vaxta er skapað samræmi í þessum efnum. Vextir ásamt framangreindum tekjum er farvegur út úr landinu fyrir hluta af þeim virðisauka sem verður til við starfsemi í landinu og eðlilegt er að tryggja einhverja hlutdeild ríkissjóðs í þeim tekjum eins og öllum öðrum tekjum sem verða til í landinu. Ein meginástæðu þess að tillöguna er að finna í þessu frumvarpi er að skattleysi vaxta úr landi opnar leiðir til að skjóta tekjum undan skatti hér á landi. Ein leið er sú að öðrum tekjum svo sem arði, leigutekjum o.s.frv. er umbreytt í vexti, t.d. með eignarhaldsfélag að millilið. Önnur er að íslenskur aðili færir fé til útlanda og lánar það eigin starfsemi hér á landi. Eins er alþekkt sú aðferð alþjóðlegra stórfyrirtækja að flytja hagnað á milli fyrirtækja og landa, m.a. með lánveitingum milli eigin fyrirtækja. Fyrirbæri af þessum toga hafa komið upp í skattframkvæmd og er einkum hætta á þeim í löndum eins og Íslandi sem ekki hafa reglur um lágmarkseiginfjármögnun fyrirtækja. Hér voru vextir erlendra eigenda skattlagðir þar til skattlagning vaxta almennt var afnumin. Við upptöku fjármagnstekjuskatts voru vaxtatekjur að nýju skattskyldar að undanskildum vaxtatekjum erlendra aðila. Benda má á að íslenskt atvinnulíf er nú mjög skuldsett og því ljóst að á næstu árum mun umtalsverður hluti landsframleiðslunnar renna úr landi í formi vaxta til erlendra aðila. Skattlagning vaxta mun tryggja það að nokkur hluti þeirra mun renna í sameiginlegan sjóð landsmanna.
Áhrif af skattlagningu vaxta til erlendra aðila eru fyrst og fremst að hluti af skatti á þessar tekjur rennur í ríkissjóð Íslands í stað þess að renna í ríkissjóð annarra landa. Vaxtatekjur eru nánast undantekningarlaust skattskyldar tekjur í öðrum löndum. Vegna tvísköttunarsamninga eða fyrir tilverknað innlendrar skattalöggjafar veldur skattur á vexti í upprunalandi þeirra því ekki að skattbyrðin á þessar tekjur aukist. Sá skattur sem lagður er á vaxtatekjurnar skiptist á milli upprunalands teknanna og heimalands tekjuhafans. Samkvæmt tvísköttunarsamningum sem Ísland hefur gert er um tvennt að ræða. Annars vegar eru skattar á vexti milli ríkjanna felldir niður. Er það svo í samningum landsins við ríki í Norður- og Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Verða því engar breytingar á skattlagningu vaxta til aðila í þessum ríkjum. Í nýrri samningum sem íslenska ríkið hefur gert er hins vegar í mörgum tilvikum gert ráð fyrir rétti upprunaríkisins til að leggja afdráttarskatt á vexti. Hefur slíkt verið tekið upp að kröfu gagnaðilans en ýmis lönd, einkum fjármagnsinnflutningsríki, fylgja þeirri stefnu að gefa skattlagningu vaxta ekki eftir. Í þeim tilvikum sem tvísköttunarsamningar kveða á um að skattlagningarréttur á vöxtum sé á Íslandi eiga móttakendur vaxtanna rétt á endurgreiðslu/frádrætti í sínu heimaríki. Sama á við um mörg önnur ríki sem hafa, eins og Ísland, í skattalöggjöf sinni heimildir til að endurgreiða skatta sem lagðir eru á tekjur sem innlendir aðilar fá frá öðrum löndum. Með þessu móti ætti skattbyrði móttakanda vaxtanna ekki að þyngjast og ætti þannig ekki að hafa áhrif á það vaxtastig sem innlendir aðilar bera. Rétt er að árétta að ekki er verið að leggja skatt á þá sem inna vaxtagreiðslurnar af hendi heldur þá sem eru móttakendur vaxtanna.
Gert er ráð fyrir að innheimta tekjuskatts af vöxtunum verði í staðgreiðslu. Undanþága frá skattinum er veitt þeim sem fá vaxtagreiðslur frá Seðlabanka Íslands sem og erlendum ríkjum, alþjóðastofnunum og erlendum opinberum aðilum sem ekki eru skattskyldir í heimaríkinu. Þessum breytingum samfara eru jafnframt lagðar til breytingar á lögum um staðgreiðslu opinberra gjalda. Er þannig gert ráð fyrir að staðgreiðsla af vöxtum verði samkvæmt ákvæðum laga um staðgreiðslu opinberra gjalda, líkt og flestar aðrar greiðslur til aðila sem bera takmarkaða skattskyldu hér á landi. Verðlags- eða gengisbreytingar á höfuðstól krafna í eigu erlendra aðila sæta ekki skattskyldu eða staðgreiðsluskyldu vegna þessa.
Líklegt er að þessi breyting muni hafa í för með sér nokkrar skatttekjur af vaxtagreiðslum til erlendra aðila en vegna tvísköttunarsamninga við flest þau lönd sem hýsa lánveitendur til íslenskra aðila er ekki líklegt að þær verði verulegar. Hins vegar má reikna með að afleiðing ákvæða af þessu tagi dragi úr skattatapi vegna tekjuhliðrunar og undanskota.
Í sjöunda lagi eru í frumvarpinu þrjár greinar sem ætlaðar eru til styrkingar á skattframkvæmd með því að herða skatteftirlit, einkum með fjármálalegum umsvifum fyrirtækja og einstaklinga, m.a. fjármálalegum samskiptum fyrirtækja við eigendur og stjórnendur. Fjölmörg dæmi hafa komið í ljós í kjölfari bankahrunsins sem eru tilefni fyrir skattyfirvöld til athugunar og er það áform stjórnvalda að styrkja stofnanir skattkerfisins á næstunni að mannafla í þeim tilgangi að efla skatteftirlit. Algeng viðbrögð skattaðila við athugun skattyfirvalda, einkum þegar um er að ræða flókin viðskiptamál og í þeim tilvikum að gögn um viðskiptin eru ekki aðgengileg hér á landi, eru að afhenda ekki eða draga úr hömlu að afhenda lögboðnar upplýsingar. Miða breytingarnar að því að bæta þar úr, annars vegar með heimild til að beita dagsektum og hins vegar með því að skattstóri geti vikið framtali að hluta eða öllu leyti til hliðar og ákvarðað skattstofna á grundvelli fyrirliggjandi upplýsinga. Þá er og lagt til að skattstjóri geti lokið skattalegri meðferð máls og komið á álagningu án þess að kanna hvort refsivert athæfi kunni að vera til staðar. Breytingarnar fela m.a. í sér markvissari stýringu skatteftirlitsmála og að skattstjórum verður gert kleift að ljúka skattalegri meðferð mála þótt þau kunni í framhaldinu að fara í brotarannsókn. Áforma stjórnvöld að mannafli við skatteftirlit og skattrannsóknir verði aukinn um a.m.k. 10 stöðugildi og er hér gert ráð fyrir að kostnaður við það skili sér þegar á fyrsta hálfa árinu en að bætt skattskil nemi margfaldri þeirrri upphæð á næstu árum.
Viðbótartekjur ríkissjóðs af þeim breytingum á ákvæðum skattalaga sem lagðar eru til í frumvarpi þessu eru áætlaðar samtals rúmir 20 milljarðar kr. á ári, en áhrif þeirra á tekjur ríkissjóðs á þessu ári nema um 10 milljörðum kr., auk þeirra 10 milljarða kr. sem falla á það ár við tilfærslu á staðgreiðsluskilum fjármagnstekjuskatts. Bein áhrif á vísitölu neysluverðs eru metin 0,25%.
Almennar athugasemdir – útgjaldahlið.
Almanntryggingar.
Í frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um almannatryggingar sem fela í sér:
a. lækkun á frítekjumarki vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar,
b. afnám heimildar til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar,
c. skerðingu grunnlífeyris vegna lífeyrissjóðstekna,
d. skerðingu aldurstengdrar örorkuuppbótar vegna tekna,
e. hækkun skerðingarhlutfalls tekjutryggingar,
f. setningu sérstaks frítekjumarks vegna lífeyrissjóðstekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar.
Á árinu 2008 náðust fram miklar réttarbætur til handa öldruðum og öryrkjum í formi afnáms makatenginga, hækkunar bóta, hækkaðs frítekjumarks vegna atvinnutekna, sérstaks frítekjumarks á lífeyrissjóðstekjur öryrkja, sérstaks frítekjumarks á fjármagnstekjur og lækkunar skerðingarhlutfalls ellilífeyrisþega. Óhjákvæmilegt er að stíga skref til baka við núverandi aðstæður. Lögð er áhersla á að litið sé svo á að um tímabundnar ráðstafanir sé að ræða sem taki mið af því efnahagsástandi sem nú ríkir í þjóðfélaginu. Jafnframt er mikilvægt að áfram verði unnið að endurskoðun almannatryggingakerfisins í því skyni að gera það einfaldara og gagnsærra en þó fyrst og fremst með bættan hag aldraðra og öryrkja í huga.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að hagur tekjulægstu lífeyrisþeganna sé varinn og að ekki verði hreyft við sérstakri uppbót á lífeyri sem sett var með reglugerð á síðasta ári með stoð í lögum um félagslega aðstoð og nemur nú 180.000 kr. á mánuði fyrir þá lífeyrisþega sem búa einir en 153.500 kr. fyrir þá lífeyrisþega sem ekki njóta heimilisuppbótar. Er fremur tekið mið af því að bætur þeirra lífeyrisþega sem hafa hærri tekjur, annaðhvort úr lífeyrissjóðum eða vegna atvinnu, lækki þannig að við það sé miðað að tekjutengdar bætur falli niður þegar heildartekjur lífeyrisþega nema tæplega 4 millj. kr. á ári.
Málefni aldraðra.
Vísað er til þess sem fram kemur í athugasemdum við 14. gr. um frítekjumark ellilífeyrisþega vegna atvinnutekna. Frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna samkvæmt lögum um málefni aldraðra hefur ávallt verið það sama og frítekjumark ellilífeyrisþega og er lagt til að svo verði áfram.
Fæðingar- og foreldraorlof.
Lagt er til að hámarksgreiðsla úr Fæðingarorlofssjóði miðist við meðaltalsmánaðartekjur foreldra, að fjárhæð 437.500 kr. þannig að mánaðarleg útgreiðsla sjóðsins til foreldris verði að hámarki 350.000 kr. Þetta gerir það að verkum að greiðslur til foreldra með lægri mánaðartekjur en 437.500 kr. að meðaltali verða 80% af meðaltali heildarlauna á tilteknu viðmiðunartímabili eins og verið hefur.
Þessari breytingu er ætlað að leiða til sparnaðar í útgjöldum Fæðingarorlofssjóðs í ljósi þeirrar stöðu sem komin er upp í ríkisfjármálum. Undirstrikað er að þau sjónarmið sem sett voru fram þegar hámark var sett á greiðslurnar á árinu 2004 eiga enn við og þess vegna er lögð áhersla á að litið er svo á að um tímabundna aðgerð sé að ræða. Verður stefnt á endurskoðun á fjárhæð hámarksgreiðslna til hækkunar um leið og aðstæður í ríkisfjármálum leyfa.
Lög um meðferð einkamála.
Lagt er til að hámark verði sett á gjafsóknarfjárhæðir í einkamálum. Í núgildandi lögum er ekki gert ráð fyrir slíku ákvæði og getur kostnaður í slíkum málum orðið talsvert hár þar sem tímagjald lögmanna er nokkuð mismunandi og umfang mála getur verið mikið. Útfærsla á þessu ákvæði í reglugerð hefur ekki verið gerð, en við frágang reglugerðarinnar er gert ráð fyrir að markmið um sparnað á þessu ári að fjárhæð 20 millj. kr. náist og að árleg kostnaðarlækkun verði 50 millj. kr.
Lög um meðferð sakamála.
Lagt er til að ákvörðun um þóknun sem greidd er úr ríkissjóði vegna verjenda og réttargæslumanna í sakamálum verði færð frá dómstólaráði til ráðherra. Þannig getur ráðherra með reglugert mælt fyrir um tímagjald sem tekið skuli mið af við ákvörðun þóknunar. Nú er viðmiðunargjaldið 11.200 kr. og er við það miðað að með reglugerð verði það lækkað um 12%. Árlegur sparnaður vegna þess er áætlaður 40 millj. kr. og að á þessu ári muni kostnaðurinn lækka um 20 millj. kr.
Lög um sóknargjöld.
Framlög úr ríkissjóði til þjóðkirkjusafnaða, skráðra trúfélaga og Háskóla Íslands hafa verið lögboðin, svonefnd sóknargjöld. Þrátt fyrir nafngiftina eru ekki innheimt nein sóknargjöld af ríkinu heldur er framlagið reiknað samkvæmt lögum á grundvelli ákveðinna viðmiða sem rakin eru í athugasemd með þeirri grein frumvarpsins sem fjallar um sóknargjöld. Fundið er út ákveðið gjald sem greitt er mánaðarlega fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri til fyrrgreindra aðila. Í frumvarpi þessu er lagt til í fyrsta lagi að framlög samkvæmt þessu lögum sem hafa runnið til Háskólasjóðs hjá Háskóla Íslands, þ.e. framlag vegna þeirra sem ekki eru í þjóðkirkjunni eða skráðu trúfélagi, verði afnumið og að fjárveiting komi framvegis beint úr ríkissjóði. Í fjárlögum fyrir árið 2009 var þessi tenging rofin og með frumvarpi þessu er lagt til að ákvörðunin verði lögfest. Í öðru lagi er lagt til að gjaldið sem rennur til þjóðkirkjusafnaða og skráðra trúfélaga verði lækkað úr 855 kr. á mánuði samkvæmt núgildandi lögum í 798 kr. frá gildistöku og fyrir árið 2010 verði þetta gjald 741 kr. á mánuði. Með breytingunni er gert ráð fyrir að útgjöld ríkisins á þessu ári lækki um 150 millj. kr. og um 300 millj. kr. á næsta ári.
Lög um greiðslur til þolenda afbrota.
Í lögum um greiðslur til þolenda afbrota er kveðið á um að ekki skuli greiddar bætur nema krafan sé hærri en 100.000 kr. Lagt er til í þessu frumvarpi að viðmiðunarfjárhæðin verði hækkuð í 400.000 kr. Tilgangurinn með þessari breytingu á lögunum er annars vegar að lækka kostnað fyrir ríkissjóð og hins vegar að taka tillit til verðlagsþróunar frá árinu 1995 þegar lögin voru sett, en viðmiðunarfjárhæðin hefur ekki tekið breytingum frá þeim tíma. Með breytingunni er gert ráð fyrir því að útgjöld á þessu ári geti lækkað um 30 millj. kr. og að árleg kostnaðarlækkun fyrir ríkissjóð geti verið allt að 60 millj. kr.
Lög um uppbót á eftirlaun.
Lögum um uppbót á eftirlaun var ætlað að tryggja fólki 67 ára og eldra, sem átti takmörkuð eða engin réttindi í lífeyrissjóðum, tilteknar lágmarksgreiðslur sem reiknaðar voru út að lokinni álagningu opinberra gjalda. Með breytingum á lágmarksframfærslutryggingu lífeyrisþega Tryggingastofnunar ríkisins í september 2008 var þeim aðilum sem uppbótinni var ætlað að styðja tryggð lágmarksframfærsla sem gerir að verkum að ekki er lengur þörf á uppbót á eftirlaun. Í frumvarpinu er því lagt til að lög nr. 84/2008, um uppbót á eftirlaun, verði felld brott.
Lög um þjóðlendur.
Í frumvarpinu eru lagðar til nauðsynlegar lagabreytingar vegna áforma ríkisstjórnarinnar um að spara kostnað við þjóðlendumál á þessu ári og næstu tveimur árum. Á þessu tímabili taki óbyggðanefnd engin ný svæði til meðferðar og fjármálaráðherra lýsi ekki kröfum um þjóðlendur. Þar með sparast umtalsverður kostnaður fjármálaráðuneytis við undirbúning kröfugerða í formi aðkeyptrar þjónustu lögfræðinga, auk kostnaðar hjá óbyggðanefnd, einkum vegna upplýsingaöflunar Þjóðskjalasafns. Hins vegar er gert ráð fyrir að óbyggðanefnd ljúki þeim málum sem nefndin hefur nú þegar til meðferðar. Þar sem gengið er út frá því að ekki komi til neinna uppsagna vegna sparnaðaraðgerða ríkisstjórnarinnar er í frumvarpinu að finna heimild til að ráða starfsmenn óbyggðanefndar tímabundið til annarra sambærilegra starfa innan Stjórnarráðs Íslands. Áætlaður sparnaður vegna þessara ráðstafana eru nálægt 40 millj. kr.
Jafnframt er lagt til að fjármálaráðherra verði heimilað með reglugerð að setja nánari reglur um ákvörðun dagsekta.
Við almenna endurskoðun eða skatteftirlit liggja oftar en ekki fyrir upplýsingar eða skjöl sem sýna með hlutlægum hætti fram á mismun framtalinna tekna eða offærðra frádráttarliða samkvæmt skattframtölum eða skýrslum. Endurákvörðun skatta og gjalda á grundvelli þessara gagna, sem sýna sem slík með ótvíræðum hætti vantalda skattstofna, er því eðlilegur þáttur í almennri stjórnsýsluframkvæmd sem framkvæmd er með hlutlægum hætti án þess að afstaða sé tekin til mögulegs refsiþáttar málsins. Skattstjóra eða ríkisskattstjóra ber að tilkynna skattrannsóknarstjóra ef grunur vaknar um skattsvik eða refsiverð brot og ber það undir skattrannsóknarstjóra að skapa grundvöll fyrir endurákvörðun opinberra gjalda og hins vegar að hlutast til um refsimeðferð, ef skilyrði eru uppfyllt til slíks. Skattrannsóknarstjóri annast aftur á móti ekki endurákvörðun skattstofna og endurreikning opinberra gjalda og ber að vísa þeim þætti niðurstöðu sinnar til meðferðar hjá ríkisskattstjóra. Ljóst má því vera að einfaldur útreikningur skattstjóra á opinberum gjöldum á grundvelli þegar fyrirliggjandi gagna ætti ekki að valda sakarspjöllum, þótt forsendur kunni að vera fyrir skattrannsókn og síðari endurákvörðun á grundvelli viðbótarupplýsinga sem sú rannsókn leiddi mögulega fram. Almennt verður að telja það skilvirkra að unnt sé að ljúka stjórnsýsluþætti mála án tafar þegar tölulegur þáttur liggur ótvírætt fyrir og skattreikningur er eðlilegt framhald afgreiðslu máls, þótt það sæti síðar skattrannsókn í samræmi við meðferð opinberra mála.
Í öðru lagi gerir frumvarpið ráð fyrir því að frítekjumark ellilífeyrisþega vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar verði lækkað úr 1.315.200 kr. á ári í 480.000 kr. á ári eða 40.000 kr. á mánuði. Er það gert vegna þess mikla atvinnuleysis sem þjóðin stendur frammi fyrir en gríðarlegur fjöldi atvinnufærra manna og kvenna þarf að lifa af atvinnuleysisbótum einum saman. Aftur á móti er lagt til að frítekjumark örorkulífeyrisþega vegna atvinnutekna samkvæmt ákvæði til bráðabirgða haldist óbreytt, en það er nú 1.315.200 kr. á ári. Talið er sérstaklega mikilvægt að stuðla áfram að aukinni atvinnuþátttöku öryrkja í því efnahagsástandi sem nú ríkir.
Í þriðja lagi er lagt til að afnumin verði heimild til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar. Þetta úrræði hefur aðeins nýst þeim lífeyrisþegum sem hafa hæstar atvinnutekjur og aðeins lítill fjöldi þeirra fær hærri tekjutryggingu vegna þessarar heimildar sem var sett í lög áður en frítekjumörk vegna atvinnutekna voru lögleidd. Afnám reglunnar leiðir auk þess til mikillar einföldunar á almannatryggingakerfinu.
Í fjórða lagi er gert ráð fyrir að lífeyrissjóðstekjur hafi áhrif á útreikning elli- og örorkulífeyris, en samkvæmt núgildandi lögum teljast þær tekjur ekki til tekna við útreikning grunnlífeyris. Í ljósi þeirrar stöðu sem upp er komin í ríkisfjármálum verður að teljast nauðsynlegt að láta þessar tekjur teljast til tekna við útreikning bótanna, en frítekjumark vegna grunnlífeyris er nú tæplega 215.000 kr. á mánuði þannig að grunnlífeyrir mun eftir sem áður ekki byrja að skerðast fyrr en því tekjumarki er náð og falla niður við um 332.000 kr. á mánuði.
Þessari breytingu er ætlað að leiða til sparnaðar í útgjöldum Fæðingarorlofssjóðs í ljósi þeirrar stöðu sem komin er upp í ríkisfjármálum. Undirstrikað er að þau sjónarmið sem sett voru fram þegar hámark var sett á greiðslurnar á árinu 2004 eiga enn við og þess vegna er lögð áhersla á að litið sé svo á að um tímabundna aðgerð sé að ræða. Þess vegna verður stefnt á endurskoðun á fjárhæð hámarksgreiðslna til hækkunar um leið og aðstæður í ríkisfjármálum leyfa.
Hér er annars vegar kveðið á um 8% hækkun á tekjuskatti af tekjum yfir 700 þús kr. á mánuði frá og með 1. júlí 2009 til 31. desember 2009. Þessi álagning sérstaks 8% tekjuskatts gerir kröfur til þess að tekjur séu sérgreindar eftir árshelmingum. Almennt mun þetta ekki valda vandkvæðum hvað launatekjur og aðrar reglulegar tekjur áhrærir þar sem þær koma fram samkvæmt greiðslutímabilum í staðgreiðsluskrá. Tilfallandi tekjur utan staðgreiðslu þarf við framtal að færa á hvorn árshelming fyrir sig eftir því sem þær hafa fallið til.
Hins vegar kveður greinin á um að við álagningu 2010 skuli í stað 10% leggja 15% tekjuskatt á fjármagnstekjur, sem fallið hafa til frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 og eru umfram 250.000 kr. hjá einstaklingi. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða skal skipta sameiginlegum vaxtatekjum jafnt á milli þeirra þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin og skattleggja sérstaklega hjá hvoru um sig. Aðilum sem undanþegnir eru almennri skattskyldu skv. 4. gr. laga nr. 90/2003, um tekjuskatt, verður sömuleiðis gert að greiða 15% tekjuskatt af fjármagnstekjum sínum á greindu tímabili. Áfallnir vextir og verðbætur fyrir 1. júlí 2009 verða skattlagðar í hinu almenna 10% skattþrepi. Tímasetning tekna eins og hér er gert ráð fyrir gerir kröfur til fjármálastofnana og framteljenda, en samkvæmt frumvarpinu er lagt til að fjármálaráðherra verði heimilað að setja reglugerð þar sem skilaskyldum aðilum skv. 3. gr. laga nr. 94/1996 verði settar reglur um framkvæmd afdráttar staðgreiðslu, þannig að afstaða til tímasetningar tekna ætti að liggja fyrir frá og með ofangreindu tímamarki með hliðsjón af þeim reglum sem settar voru við upptöku staðgreiðslu á fjármagnstekjur 1. janúar 1997.
Með 5. gr. frumvarpsins verða skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna ársfjórðungsleg í stað almanaksársins frá og með 1. júlí 2009. Í ljósi þess er lagt til að skil afdreginnar staðgreiðslu sem þegar hefur verið innheimt á fyrri hluta ársins fari fram 20. júlí 2009 og eindagi verði 15 dögum síðar.
Sjá athugasemdir við 23.–26. gr.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Vegna tekjuöflunar fyrir ríkissjóð er lagt til að tryggingagjald hækki úr 5,34% í 7% og skili 12,5 milljarða kr. auknum tekjum á ári, en að tekjuaukinn verði um 7 milljarðar kr. á þessu ári. Þetta eru áætlaðar heildartekjur af gjaldinu en gert er ráð fyrir að ríkið sjálft greiði um 2 milljarða kr. á ári vegna þessarar hækkunar og rúman 1 milljarð kr. á þessu ári. Breyting á fyrirkomulagi virðisaukaskatts er áætlað að skili ríkissjóði 2,5 milljarða kr. auknum tekjum á ári, en að tekjuaukinn verði um 700 m.kr. á þessu ári. Áhrif til hækkunar á vísitölu neysluverðs er metin á 0,25%. Gert er ráð fyrir að sérstakt 8% tekjuskattsálag á tekjur umfram 700.000 kr. auki skatttekjur um 4 milljarða kr. árlega en að greiðsluáhrifin á þessu ári verði um 2 milljarðar kr. Áætlað er að tekjur ríkissjóðs geti aukist um 2 milljarða kr. á ári vegna hækkunar á fjármagnstekjuskatti úr 10% í 15%. Greiðsluáhrifin á árinu 2009 eru áætluð um 300 m.kr. þar sem hluti skattsins skilar sér ekki fyrr en 2010. Gert er ráð fyrir að skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna verði ársfjórðungslega í stað almanaksársins og er gert ráð fyrir að greiðsluáhrif á tekjuhlið ríkissjóðs verði um 10 milljarðar kr. á þessu ári. Hér er um tilflutning í innheimtu að ræða en ekki viðbótartekjur. Í frumvarpinu er gerð sú breyting að aðilar sem ekki hafa heimilisfesti hér á landi greiði skatta vegna vaxta sem þeir fá greidda hér á landi. Ekki er gert ráð fyrir að skatttekjur vegna þessa verði verulegar vegna tvísköttunarsamninga, en hugsunin er að draga úr tekjutapi og undanskoti. Auk þess er lagt til að skattframkvæmd verði styrkt með því að herða skatteftirlit, einkum með fjármálalegum umsvifum einstaklinga og fyrirtækja.
Með frumvarpinu eru einnig lagðar til breytingar sem ætlað er að draga úr útgjöldum ríkissjóðs. Í almannatryggingum er í fyrsta lagi lagt til að frítekjumark vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega verði lækkað úr 1.315 þús. kr. í 480 þús. kr. á ári. Í öðru lagi er lagt til að heimild til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar verði afnumin. Þessi breyting felur í sér óverulegan sparnað en leiðir þó til einföldunar á kerfinu. Í þriðja lagi er lagt til að lífeyrissjóðstekjur hafi áhrif á útreikning grunnlífeyris. Í núgildandi lögum hafa lífeyrissjóðstekjur ekki áhrif á grunnlífeyri óháð því hversu háar tekjur um er að ræða. Í fjórða lagi er lagt til að viðmiðunartekjur hafi áhrif á aldurstengda örorkuuppbót en samkvæmt núgildandi lögum eru þessar bætur ekki tekjutengdar. Í fimmta lagi er lagt til að skerðingarhlutfall vegna tekjutryggingar hækki úr 38,35% í 45% á tímabilinu 1. júlí 2009 til 31. desember 2013. Í sjötta og síðasta lagi er lagt til að sett verði á sérstakt frítekjumark vegna lífeyrissjóðstekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar. Frítekjumarkið nemur 120 þús. kr. á ári. Þess ber að geta að þessi breyting, ólíkt hinum breytingunum, felur ekki í sér sparnað heldur aukast útgjöld ríkissjóðs um 700 m.kr. á ári. Samtals er áætlað að með þessum breytingum muni útgjöld almannatrygginga lækka um 3.650 m.kr. á ársgrundvelli. Miðað við það að breytingarnar taki gildi þann 1. júlí 2009 má gera ráð fyrir að á þessu ári muni útgjöld ríkissjóðs lækka sem nemur um helmingi af þeirri upphæð.
Þá er lagt til að frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna við útreikning vistunarframlags verði lækkað með sama hætti og með breytingum í almannatryggingum. Frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna samkvæmt lögum um málefni aldraðra hefur ávallt verið það sama og frítekjur ellilífeyrisþega og lagt er til að svo verði áfram.
Með frumvarpinu er lagt til að hámarksgreiðslur úr Fæðingarorlofssjóði verði lækkaðar úr 400 þús. kr. í 350 þús. kr. á mánuði. Þá er lagt til að réttur til fæðingarorlofs falli niður eftir 36 mánuði frá fæðingu barns í stað 18 mánaða samkvæmt núgildandi lögum. Verði frumvarpið óbreytt að lögum er áætlað að greiðslur vegna fæðingarorlofs lækki um 350 m.kr. á ársgrundvelli. Þar sem gert er ráð fyrir að lögin eigi bara við um foreldra barna sem fæðast eða eru frumættleidd eða tekin í varanlegt fóstur 1. júlí 2009 eða síðar verður sparnaðurinn á þessu ári um 70 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að ráðherra geti sett hámark á gjafsóknarfjárhæðir í einkamálum með reglugerð. Slíkt ákvæði hefur ekki verið til staðar heldur hafa útgjöld ríkisins ráðist af fjölda mála og umfangi þeirra. Útfærsla reglugerðarákvæðisins liggur ekki fyrir á þessu stigi en gert er ráð fyrir að það verði gert með þeim hætti að útgjöld þessa árs lækki um 20 m.kr. en um 50 m.kr. á næsta ári og framvegis.
Auk þess er lagt til að ákvarðanir um viðmiðunargjald vegna þóknunar sem greidd er úr ríkissjóði til verjenda og réttargæslumanna í sakamálum verði færðar frá dómstólaráði til ráðherra. Gert er ráð fyrir að ráðherra ákveði tímagjaldið með reglugerð. Í dag er tímagjaldið 11.200 kr. og er við það miðað að með reglugerð verði það lækkað um 12%. Árlegur sparnaður vegna þess er áætlaður 40 m.kr. og að á þessu ári muni kostnaðurinn því lækka um 20 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að viðmiðunarfjárhæð sóknargjalda verði lækkuð til að ná fram útgjaldalækkun fyrir ríkissjóð bæði á þessu ári og hinu næsta. Lagt til að gjaldið verði lækkað úr 855 kr. á mánuði samkvæmt núgildandi lögum í 811 kr. frá gildistöku og fyrir árið 2010 verði þetta gjald 767 kr. á mánuði. Með breytingunni er gert ráð fyrir að útgjöld ríkisins á þessu ári lækki um 150 m.kr. og um 300 m.kr. á næsta ári. Framlög úr ríkissjóði vegna sóknargjalda til þjóðkirkjusafnaða, skráðra trúfélaga og Háskóla Íslands hafa verið lögboðin en þrátt fyrir nafngiftina eru í reynd ekki innheimt nein sóknargjöld af ríkinu heldur er um það að ræða að framlagið er reiknað samkvæmt lögum á grundvelli ákveðinna viðmiða. Gjaldið er greitt mánaðarlega fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri til ofangreindra aðila. Í frumvarpi þessu er lagt til að lögbinding sóknargjalda sem runnið hafa til Háskólasjóðs hjá Háskóla Íslands, þ.e. framlag vegna þeirra sem ekki eru í þjóðkirkjunni eða skráðu trúfélagi, verði afnumin og í þess stað komi vanaleg fjárheimild samkvæmt fjárlögum. Í fjárveitingum til Háskólasjóðs í fjárlögum fyrir árið 2009 hefur þegar verið gert ráð fyrir því að framlag til hans verði ekki lengur lögboðið.
Með frumvarpi þessu er lagt til að viðmiðunarfjárhæð greiðslna til þolenda afbrota verði hækkuð úr 100.000 kr. í 400.000 kr. en kröfur undir viðmiðunarfjárhæðum eru ekki greiddar úr ríkissjóði. Tilgangurinn með þessari breytingu á lögunum er annars vegar að lækka kostnað fyrir ríkissjóð og hins vegar að taka tillit til verðlagsþróunar frá árinu 1995 þegar lögin voru sett, en viðmiðunarfjárhæðin hefur ekki tekið breytingum frá þeim tíma. Með breytingunni er gert ráð fyrir því að útgjöld á þessu ári geti lækkað um 30 m.kr. og að árleg kostnaðarlækkun fyrir ríkissjóð geti verið allt að 60 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að hægt verði á verkefnum á vegum óbyggðanefndar í þjóðlendumálum frá því sem gert hefur verið ráð fyrir. Breytingin felur í sér að á þessu og næstu tveimur árum muni óbyggðanefnd ekki taka ný svæði til meðferðar og fjármálaráðherra ekki lýsa frekari kröfum um þjóðlendur. Þar með sparast kostnaður við undirbúning kröfugerða í formi aðkeyptrar þjónustu lögfræðinga auk kostnaðar hjá óbyggðanefnd, einkum vegna upplýsingaöflunar Þjóðskjalasafns. Gert er ráð fyrir að um 40 m.kr. geti sparast vegna þessa á þessu ári og 150 m.kr. á næstu tveimur árum.
Í meðfylgjandi töflu eru dregin saman áhrif frumvarpsins til lækkunar á ríkisútgjöldum á þessu og næsta ári, auk útgjaldaauka ríkisins vegna tryggingagjalds:
Samtals eru tekjuáhrif frumvarpsins metin á um 21 milljarð kr. á ársgrundvelli, en að tekjuaukningin á árinu 2009 verði um 10 milljarðar kr. auk 10 milljarða kr. greiðslutilfærslna vegna fjölgunar gjalddaga fjármagnstekjuskatts. Í áætlun um aðgerðir í ríkisfjármálum er gert ráð fyrir að lækka þurfi ríkisútgjöld og auka tekjur sem svara til 20 milljörðum kr. á þessu ári. Á útgjaldahlið tekur frumvarpið til þeirra þátta sem þarfnast lagabreytinga en gerð er grein fyrir öðrum ráðstöfunum í ríkisfjármálum í greinargerð með þessu frumvarpi.
Verði frumvarpið óbreytt að lögum má gera ráð fyrir að útgjöld ríkissjóðs aukist nokkuð vegna breytinga sem gera þarf á tölvukerfum vegna innheimtu skatta, auk annars tilfallandi kostnaðar. Áætlað er að ráðist verði í bráðabirgðaráðstafanir vegna innheimtunnar og að útgjaldaauki vegna þess geti orðið á bilinu 10–20 m.kr.
Þskj. 155 — 118. mál.
Frumvarp til laga
um ráðstafanir í ríkisfjármálum.
(Lagt fyrir Alþingi á 137. löggjafarþingi 2009.)
I. KAFLI
Breyting á lögum nr. 113/1990, um tryggingagjald, með síðari breytingum.
1. gr.
II. KAFLI
Breyting á lögum nr. 88/2003, um Ábyrgðasjóð launa, með síðari breytingum.
2. gr.
3. gr.
III. KAFLI
Breyting á lögum nr. 50/1988, um virðisaukaskatt.
4. gr.
a. E-liður viðaukans verður svohljóðandi: Vörur í 16. til og með 21. kafla, þó ekki vörur í eftirfarandi tollskrárnúmerum:
| 17011100 | 18063109 | 20092910 | 20096124 |
| 17011200 | 18063201 | 20092921 | 20096125 |
| 17019101 | 18063202 | 20092922 | 20096126 |
| 17019102 | 18063203 | 20092923 | 20096129 |
| 17019103 | 18063209 | 20092924 | 20096190 |
| 17019104 | 18069023 | 20092925 | 20096910 |
| 17019105 | 18069024 | 20092926 | 20096921 |
| 17019106 | 18069025 | 20092929 | 20096922 |
| 17019107 | 18069026 | 20092990 | 20096923 |
| 17019109 | 18069028 | 20093110 | 20096924 |
| 17019901 | 18069029 | 20093121 | 20096925 |
| 17019902 | 18069039 | 20093122 | 20096926 |
| 17019903 | 19052000 | 20093123 | 20096929 |
| 17019904 | 19053110 | 20093124 | 20096990 |
| 17019905 | 19053120 | 20093125 | 20097110 |
| 17019906 | 19053131 | 20093126 | 20097121 |
| 17019907 | 19053139 | 20093129 | 20097122 |
| 17019909 | 19053201 | 20093190 | 20097123 |
| 17021100 | 19053209 | 20093910 | 20097124 |
| 17021900 | 20091110 | 20093921 | 20097125 |
| 17022000 | 20091121 | 20093922 | 20097126 |
| 17023001 | 20091122 | 20093923 | 20097129 |
| 17023002 | 20091123 | 20093924 | 20097190 |
| 17023009 | 20091124 | 20093925 | 20097910 |
| 17024001 | 20091125 | 20093926 | 20097921 |
| 17024002 | 20091126 | 20093929 | 20097922 |
| 17024009 | 20091129 | 20093990 | 20097923 |
| 17025000 | 20091190 | 20094110 | 20097924 |
| 17026000 | 20091210 | 20094121 | 20097925 |
| 17029001 | 20091221 | 20094122 | 20097926 |
| 17029002 | 20091222 | 20094123 | 20097929 |
| 17029003 | 20091223 | 20094124 | 20097990 |
| 17029004 | 20091224 | 20094125 | 20098010 |
| 17029009 | 20091225 | 20094126 | 20098021 |
| 17041000 | 20091226 | 20094129 | 20098022 |
| 17049001 | 20091229 | 20094190 | 20098023 |
| 17049002 | 20091290 | 20094910 | 20098024 |
| 17049003 | 20091910 | 20094921 | 20098025 |
| 17049004 | 20091921 | 20094922 | 20098026 |
| 17049005 | 20091922 | 20094923 | 20098029 |
| 17049006 | 20091923 | 20094924 | 20098090 |
| 17049007 | 20091924 | 20094925 | 20099010 |
| 17049008 | 20091925 | 20094926 | 20099021 |
| 17049009 | 20091926 | 20094929 | 20099022 |
| 18050001 | 20091929 | 20094990 | 20099023 |
| 18050009 | 20091990 | 20095010 | 20099024 |
| 18061001 | 20092110 | 20095021 | 20099025 |
| 18061009 | 20092121 | 20095022 | 20099026 |
| 18062001 | 20092122 | 20095023 | 20099029 |
| 18062003 | 20092123 | 20095024 | 20099090 |
| 18062004 | 20092124 | 20095025 | 21069011 |
| 18062005 | 20092125 | 20095026 | 21069019 |
| 18062006 | 20092126 | 20095029 | 21069021 |
| 18062009 | 20092129 | 20095090 | 21069022 |
| 18063101 | 20092190 | 20096110 | 21069031 |
| 20096121 | 21069039 | ||
| 20096122 | 21069061 | ||
| 20096123 | 21069063 |
IV. KAFLI
Breyting á lögum nr. 94/1996, um staðgreiðslu skatts á fjármagnstekjur,
með síðari breytingum.
5. gr.
Greiðslutímabil skatts samkvæmt lögum þessum skal vera þrír mánuðir, þ.e. janúar–mars, apríl–júní, júlí–september og október–desember. Gjalddagar eru 20. apríl, 20. júlí, 20. október og 20. janúar og er eindagi 15 dögum síðar.
V. KAFLI
Breyting á lögum nr. 90/2003, um tekjuskatt, með síðari breytingum.
6. gr.
a. Á eftir 7. tölul. kemur nýr töluliður, svohljóðandi: Allir aðilar sem hafa vaxtatekjur hér á landi af bankainnstæðum, verðbréfa- og fjárfestingarsjóðum, skuldabréfum eða öðrum kröfum og fjármálagerningum, sbr. 3. tölul. C-liðar 7. gr., skulu greiða tekjuskatt af þeim tekjum. Ákvæði þetta gildir þó hvorki um vexti sem greiddir eru af Seðlabanka Íslands né þá vexti sem greiðast erlendum ríkjum, alþjóðastofnunum eða öðrum opinberum aðilum sem undanþegnir eru skattskyldu í heimilisfestarríki sínu. Þá á ákvæðið ekki við í þeim tilvikum þar sem um er að ræða tvísköttunarsamning milli Íslands og heimilisfestisríkis móttakanda vaxtanna þar sem kveðið er á um að ekki skuli draga afdráttarskatt af vaxtatekjum. Fjármálaráðherra er heimilt að setja reglugerð er kveður nánar á um framkvæmd þessa ákvæðis.
b. Í stað orðanna „4.–7. tölul.“ í 8. tölul. kemur: 4.–8. tölul.
7. gr.
a. Í stað orðanna „8. tölul.“ í 1. málsl. 1. mgr. 3. tölul. kemur: 9. tölul.
b. Á eftir orðunum „skv. 3. gr. af“ í 4. tölul. kemur: vöxtum.
8. gr.
Ríkisskattstjóra er heimilt, að virtum ákvæðum 8. mgr., að ákveða dagsektir á lögaðila og einstaklinga sem ekki standa skil á gögnum í þágu skatteftirlits skv. 2. mgr. 101. eða 102. gr. þannig að unnt sé að sannreyna hvort skattskil þeirra eða annarra aðila séu í samræmi við lög. Heimild ríkisskattstjóra til að leggja á sektir samkvæmt þessari málsgrein er óháð því hvort brotið megi rekja til saknæms verknaðar einstaklinga eða fyrirsvarsmanns eða starfsmanns lögaðila. Dagsektirnar geta numið frá 10.000 kr. til 1 millj. kr. á dag og er heimilt að ákveða þær sem hlutfall af tilteknum stærðum í skattskilum aðila. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til eðlis vanrækslu eða þeirra hagsmuna sem tengdir eru afhendingu gagna. Sektarákvörðun ríkisskattstjóra er kæranleg til yfirskattanefndar, sbr. lög nr. 30/1992. Ákvarðanir um dagsektir samkvæmt þessari grein eru aðfararhæfar. Innheimtar dagsektir renna til ríkissjóðs.
Heimilt er að kveða nánar á um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð sem fjármálaráðherra setur.
9. gr.
Skattaðili, sem tregðast við að veita umbeðnar upplýsingar, veitir villandi eða ófullnægjandi upplýsingar eða tálmar því á annan hátt að skatteftirlit skv. 2. mgr. 101. gr. eða 102. gr. geti farið fram með skilvirkum hætti, skal þegar af þeirri ástæðu, þrátt fyrir ákvæði 3. málsl. 1. mgr. þessarar greinar, ef hagsmunir eru ríkir, sæta því að vikið sé til hliðar þeim þáttum sem eru til skoðunar í skattskilum hans að hluta til eða í heild og að skattstofnar hans verði áætlaðir.
Skattstjóra eða ríkisskattstjóra er heimilt, áður en tilkynning til skattrannsóknarstjóra er send skv. 8. mgr. þessarar greinar, að ákvarða skattstofna að virtum ákvæðum 108. gr. og reikna skatt að nýju þegar með hlutlægum hætti liggur skjalfest fyrir að vantaldir skattstofnar hafa verið leiddir fram á grundvelli gagna og/eða upplýsinga sem aflað hefur verið við framkvæmd skatteftirlits.
10. gr.
VI. KAFLI
Breyting á lögum nr. 45/1987, um staðgreiðslu opinberra gjalda,
með síðari breytingum.
11. gr.
12. gr.
13. gr.
VII. KAFLI
Breyting á lögum nr. 100/2007, um almannatryggingar, með síðari breytingum.
14. gr.
a. Á eftir orðinu „örorkustyrk“ í 1. málsl. a-liðar 2. mgr. kemur: aldurstengdri örorkuuppbót.
b. Í stað „22. gr.“ í 1. málsl. a-liðar 2. mgr. kemur: 21. og 22. gr.
c. 2. og 3. málsl. b-liðar 2. mgr. orðast svo: Ellilífeyrisþegi skal hafa 480.000 kr. frítekjumark vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar. Örorkulífeyrisþegi skal hafa 300.000 kr. frítekjumark vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar.
d. Orðin „skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum“ í 3. mgr. falla brott.
15. gr.
16. gr.
VIII. KAFLI
Breyting á lögum nr. 125/1999, um málefni aldraðra, með síðari breytingum.
17. gr.
IX. KAFLI
Breyting á lögum nr. 95/2000, um fæðingar- og foreldraorlof,
með síðari breytingum.
18. gr.
19. gr.
X. KAFLI
Breyting á lögum nr. 91/1991, um meðferð einkamála, með síðari breytingum.
20. gr.
XI. KAFLI
Breyting á lögum nr. 88/2008, um meðferð sakamála, með síðari breytingum.
21. gr.
22. gr.
XII. KAFLI
Breyting á lögum nr. 91/1987, um sóknargjöld o.fl., með síðari breytingum.
23. gr.
Þjóðkirkjusöfnuðir og skráð trúfélög samkvæmt lögum um trúfélög skulu eiga ákveðna hlutdeild í tekjuskatti álögðum samkvæmt ákvæðum laga um tekjuskatt eftir því sem lög þessi ákveða.
24. gr.
25. gr.
26. gr.
XIII. KAFLI
Breyting á lögum nr. 69/1995, um greiðslu ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota, með síðari breytingum.
27. gr.
XIV. KAFLI
28. gr.
Brottfall laga nr. 84/2008, um uppbót á eftirlaun.
XV. KAFLI
Breyting á lögum nr. 58/1998, um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta, með síðari breytingum.
29. gr.
XVI. KAFLI
Gildistaka.
30. gr.
Ákvæði 4. gr. öðlast gildi 1. september 2009.
Ákvæði 5., 8.–10., 28. og 29. gr. öðlast þegar gildi.
Ákvæði 6. gr. öðlast þegar gildi og kemur til framkvæmda vegna vaxta sem gjaldfalla og verða greiðslukræfir frá og með 1. september 2009 eða síðar. Hafi hluti vaxta áunnist fyrir gildistöku laganna eru þeir hvorki skattskyldir né staðgreiðsluskyldir.
Ákvæði 7. gr. öðlast þegar gildi og kemur til framkvæmda við álagningu opinberra gjalda árið 2010 vegna tekna frá og með 1. september 2009.
Ákvæði 11., 12. og 13. gr. öðlast þegar gildi og koma til framkvæmda frá og með 1. janúar 2010.
Ákvæði 18. og 19. gr. öðlast gildi 1. júlí 2009 og eiga við um foreldra barna sem fæðast 1. júlí 2009 eða síðar.
Ákvæði til bráðabirgða I–III um skattskyldu tekna taka þegar gildi og koma til framkvæmda í staðgreiðslu frá og með 1. júlí 2009 og við álagningu opinberra gjalda 2010.
Ákvæði til bráðabirgða IV tekur gildi frá og með 16. júní 2009.
Ákvæði til bráðabirgða V og VI tekur gildi 1. júlí 2009.
Ákvæði til bráðabirgða VII tekur þegar gildi.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Við álagningu gjalda árið 2010 skal leggja sérstakan 8% tekjuskatt á tekjuskattsstofn einstaklings umfram 4.200.000 kr. á tímabilinu frá og með 1. júlí til 31. desember 2009.
Þrátt fyrir ákvæði 1. málsl. 3. mgr. 66. gr. skal tekjuskattur af fjármagnstekjum einstaklinga utan rekstrar sem falla til á tímabilinu 1. júlí til 31. desember 2009 vera 15% af því sem þær tekjur eru umfram 250.000 kr. Þó skal tekjuskattur ávallt reiknast af 70% hundraðshluta framtalinna leigutekna. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða skal þrátt fyrir 2. tölul. 1. mgr. 62. gr. skipta fjármagnstekjum jafnt á milli þeirra þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin.
Tekjuskattur lögaðila, skv. 3. og 4. mgr. 71. gr., skal frá sama tímamarki vera 15% af arðstekjum og öðrum fjármagnstekjum eftir því sem við á.
II.
Frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 skal launagreiðandi reikna til viðbótar staðgreiðslu skv. 15. gr. laga þessara sérstakan 8% tekjuskatt af launum umfram 700.000 kr. á mánuði hjá hverjum einstaklingi.
III.
Frá og með 1. júlí 2009 skal skilaskyldum aðilum skv. 3. gr. skylt að halda eftir auk 10% tekjuskatts 5% skatti af staðgreiðsluskyldum fjármagnstekjum skattskyldra aðila, sbr. 2. gr., umfram 125.000 kr. á hverju greiðslutímabili, sbr. 7. gr., sem til falla eftir 1. júlí 2009 af eldri kröfum, sem og kröfum sem stofnað er til eftir það, sbr. 4. og 5. gr. laganna. Af fjármagnstekjum sem falla til fyrir 1. júlí 2009 reiknast 10% fjármagnstekjuskattur. Fjármálaráðherra er heimilt að setja í reglugerð nánari reglur um framkvæmd þessa ákvæðis.
Þrátt fyrir ákvæði 5. gr. laga þessara skal gjalddagi greiðslutímabils frá og með 1. janúar til 30. júní 2009 vera 20. júlí 2009 og eindagi 15 dögum síðar.
IV.
Sé ekki komið með ökutæki til álestrar á fyrsta álestrartímabili 2009, sem er frá 1. til 15. júní 2009, sbr. 1. mgr. 14. gr. laganna, skal reikna út meðaltal ekinna kílómetra á dag á tímabilinu milli álestra. Þá skal hið nýja gjald innheimt eftir meðaltalsakstri eftir lok fyrrgreinds álestrartímabils.
V.
Þrátt fyrir ákvæði 2., 3. og 4. mgr. 22. gr. laganna skal skerðingarhlutfallið vera 45% á tímabilinu 1. júlí 2009 til og með 31. desember 2013.
VI.
Þrátt fyrir ákvæði 2. gr. laganna, með síðari breytingum, skal gjald sem rennur til þjóðkirkjusafnaða og skráðra trúfélaga vera 811 kr. á mánuði frá gildistöku laga þessara út árið 2009 fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri í lok næstliðins árs á undan gjaldaári. Fyrir árið 2010 skal gjaldið vera 767 kr. á mánuði fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri í lok næstliðins árs á undan gjaldaári.
VII.
Þrátt fyrir ákvæði 8. og 10. gr. laganna skal óbyggðanefnd ekki taka til meðferðar ný svæði né fjármálaráðherra lýsa kröfum ríkis um þjóðlendur fyrr en í fyrsta lagi 1. janúar 2012. Þrátt fyrir ákvæði 7. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, er heimilt er að ráða starfsmenn óbyggðanefndar tímabundið fram til ársloka 2011 til annarra sambærilegra starfa innan Stjórnarráðs Íslands.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Eitt af mikilvægustu verkefnum í efnahagsmálum næstu missiri eru á sviði ríkisfjármála. Víðtækar aðgerðir á sviði ríkisfjármála eru nauðsynlegar til að mæta því mikla tekjufalli og þeim útgjaldaauka sem ríkissjóður hefur orðið fyrir vegna efnahagshrunsins og þeirra miklu skulda sem það skilur eftir sig. Þær ráðstafanir sem frumvarp þetta fjallar um eru hluti víðtækrar áætlunar um jöfnuð í ríkisfjármálum sem ríkisstjórnin vinnur að og verður gerð opinber á næstu dögum. Sjá má útlínur þeirrar áætlunar í eftirfarandi töflum.
Með hruni íslensku bankanna í október 2008 var fótum á ýmsan hátt kippt undan íslensku efnahagslífi og fjármál ríkisins sett í uppnám. Í fallinu drógu bankarnir með sér fjölda annarra fyrirtækja, sem ánetjast höfðu áhættusækinni fjármálastarfsemi og sett ábatasama og heilbrigða starfsemi að veði fyrir skammtíma gróðavon. Fjöldi heimila hafði einnig fyrir tilstilli bankanna reist sér hurðarás um öxl og bundið sér illbærilega skuldabagga.
Óhjákvæmilegt var að bregðast við því ástandi sem myndast hafði með róttækum aðgerðum. Með neyðarlögum var sparnaði landsmanna komið í skjól eins og kostur var á. Hjá því varð hins vegar ekki komist að gífurlegt tjón varð af hruninu hjá einstaklingum, fyrirtækjum og ríkinu.
Áhrif bankahrunsins og kreppunnar í kjölfar þess á fjármál ríkisins urðu geysileg. Ríkissjóður hafði um langt árabil verið rekinn í nokkru jafnvægi en það breyttist í einu vetfangi í það að vera með halla á yfirstandandi ári, sem er áætlaður um 170 ma.kr. eða um 12,5% af VLF. Breytinguna má rekja bæði til aukinna útgjalda og tekjufalls. Til viðbótar við hækkun á ýmsum útgjöldum sem tengjast hruninu, svo sem atvinnuleysisbótum, komu stórauknar vaxtagreiðslur vegna skulda sem féllu á ríkissjóð. Eftirfarandi tafla sýnir þróun útgjalda ríkissjóðs frá 2004 til áætlaðrar útkomu 2009.
| % af VLF | Frumgjöld | Vaxtagjöld | Heildargjöld |
| 2004 | 30,0 | 2,0 | 32,0 |
| 2005 | 29,1 | 1,8 | 30,9 |
| 2006 | 28,3 | 1,7 | 30,0 |
| 2007 | 28,8 | 2,1 | 30,9 |
| 2008 | 30,2 | 2,7 | 32,9 |
| 2009 | 35,0 | 5,9 | 40,9 |
Eins og taflan sýnir hafa frumgjöld, þ.e. útgjöld án vaxtagjalda, vaxið úr því að vera um 29% af VLF á árunum 2004–2007 í yfir 35% samkvæmt áætlun á árinu 2009. Þessu til viðbótar aukast vaxtagjöld úr því að vera í kringum 2% af VLF í nærri 6% þannig að heildargjöld ríkissjóðs hafa hækkað úr um 31% af VLF í 41% að því að áætlað er á þessu ári. Verg landsframleiðsla hefur fallið mjög á árinu 2009 og skýrir það hluta af hækkun útgjaldahlutfallsins úr 31% í 41%. Raunveruleg lækkun útgjalda er minni sem því nemur.
Tekjuhlið fjárlaga sýnir sambærilega mynd. Snarpur samdráttur í efnahagslífinu hefur rýrt helstu skattstofna ríkissjóðs auk þess sem innbyggð sveiflujöfnunaráhrif tekjuskatts einstaklinga veldur tekjutapi umfram það.
| % af VLF | Beinir | Óbeinir | Aðrar | Vaxta- | Samtals |
| skattar | skattar | tekjur | tekjur | ||
| 2004 | 12,4 | 16,5 | 3,3 | 0,8 | 33,0 |
| 2005 | 13,8 | 17,5 | 3,3 | 0,7 | 35,3 |
| 2006 | 14,3 | 17,1 | 2,5 | 1,4 | 35,3 |
| 2007 | 14,1 | 16,4 | 2,6 | 1,8 | 34,9 |
| 2008 | 13,6 | 13,5 | 2,3 | 2,4 | 31,7 |
| 2009 | 11,5 | 12,7 | 2,5 | 1,6 | 28,3 |
Tekjur ríkissjóðs sem voru um 35% af VLF á árunum fyrir 2008 eru nú áætlaðar verða um 28,3% af VLF á árinu 2009. Tekjufallið er mest í óbeinum sköttum sem hafa sem hlutfall af VLF fallið um 4–5% en það er einnig mikið í beinum sköttum sem lækka sem nemur um tæplega 3% af VLF. Eins og á útgjaldahliðinni hefur fall landsframleiðslu áhrif á þessar hlutfallstölur en nú á þann hátt að raunveruleg tekjulækkun sem orðið hefur er meiri en sem svarar lækkun tekjuhlutfallsins.
Í febrúar sl. samþykkti ríkisstjórnin útlínur stefnumörkunar í ríkisfjármálum fyrir árin 2009–2013. Var hún byggð á mati á horfum í ríkisfjármálum og efnahagsáætlun þeirri sem lá til grundvallar stuðningi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins við Íslands. Samkvæmt þeirri áætlun voru tekjur ríkissjóðs, gjöld og afkoma hans þá áætluð sem fram kemur í eftirfarandi töflu.
| 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | |
| Heildartekjur | 472,8 | 397,7 | 433,6 | 481,7 | 532,0 | 571,8 |
| Heildargjöld | 483,2 | 575,3 | 545,1 | 534,1 | 537,1 | 521,6 |
| Tekjujöfnuður | -10,4 | -177,6 | -111,5 | -52,5 | -5,1 | 50,1 |
| Fjármagnstekjur | 40,2 | 22,6 | 20,4 | 17,3 | 16,0 | 17,0 |
| Fjármagnsgjöld | 39,4 | 83,5 | 90,0 | 97,3 | 104,8 | 90,1 |
| Fjármagnsjöfnuður | 0,8 | -60,9 | -69,6 | -80,0 | -88,8 | -73,1 |
| Frumtekjur | 432,5 | 375,2 | 413,2 | 464,3 | 515,9 | 554,8 |
| Frumgjöld | 443,8 | 491,8 | 455,1 | 436,8 | 432,3 | 431,5 |
| Frumjöfnuður | -11,3 | -116,7 | -41,9 | 27,5 | 83,7 | 123,3 |
Eins og fram kemur í töflunni er halli á ríkissjóði áætlaður um 177 mrd. kr. á þessu ári en að hann fari minnkandi ár frá ári og tekjuafgangur verði jákvæður á árinu 2013. Frumjöfnuður í ríkisfjármálum, þ.e. jöfnuður án fjármagnstekna og gjalda, var áætlaður neikvæður um nærri 116 mrd. kr. á árinu en að hann snúist upp í afgang frá og með árinu 2011. Til þess að ná þessum árangri var við frágang á stuðningsáætlun AGS og við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 2009 gert ráð fyrir að gripið yrði til aðhaldsaðgerða frá og með árinu 2010 sem fælu í sér lækkun útgjalda og hækkun tekna ríkissjóðs.
Í upphaflegri áætlun íslenskra stjórnvalda með AGS-samkomulaginu var ekki gert ráð fyrir að aðhafast í ríkisfjármálum á árinu 2009 umfram það sem stefnt var að í fjárlögum. Nú er hins vegar talið að sú áætlun og þar með fjárlög fyrir árið 2009 muni ekki standast. Sú leið að aðhafast ekki að ráði að í ríkisfjármálum 2009 leiðir því ekki til þess árangurs í hvað varðar jöfnuð í ríkisfjármálum sem að var stefnt.
Við vinnu að endurskoðun á aðstoðarsamkomulaginu í mars til maí 2009 uppfærðu sérfræðingar AGS og fjármálaráðuneytisins útreikninga á þeim aðhaldsaðgerðum vegna afkomu ríkissjóðs árin 2009–2013 sem nauðsynlegar væru til að afkoman yrði innan þess ramma í ríkisfjármálum sem samþykktur var í ríkisstjórninni 24. febrúar 2009. Að teknu tilliti til þess endurmats er nú talið að til þess að ná framangreindum markmiðum um afkomu ríkissjóðs sé aðlögunarþörf fjárlaga, þ.e. þörf fyrir hækkun tekna og lækkun gjalda að lágmarki eftirfarandi:
| Mia.kr. | % af VLF | |
| 2009 | -20 | -1,4 |
| 2010 | -56 | -3,9 |
| 2011 | -43 | -2,8 |
Samkvæmt þessu mati er nú gert ráð fyrir þörf á ráðstöfunum til að lækka halla á ríkissjóði um 20 ma.kr. árið 2009 en að aðhaldsþörfin fyrir tímabilið 2009–2011 verði alls um 119 ma.kr. Breytta niðurstöðu má að mestu rekja til a) lækkunar á tekjuáætlun ríkissjóðs fyrir árið 2009 og b) breyttra þjóðhagsforsendna, m.a. verðlags.
Áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum fyrir árin 2009–2013, sbr. framangreint, felur í sér að þörf er á miklu aðhaldi sem kallar á markvissar aðgerðir af hálfu stjórnvalda. Eins og fram kemur í efnahagsáætlun með stuðningsaðgerðum AGS er gert ráð fyrir að þessar aðgerðir feli hvort tveggja í sér útgjaldalækkun og hækkun á tekjum ríkissjóðs.
Af umfangi nauðsynlegra aðgerða er ljóst að ásættanlegri niðurstöðu verður ekki náð með því að fara aðra hvora leiðina eingöngu. Samdráttur í efnahagslífinu og auknar skuldir ríkissjóðs í kjölfar bankahrunsins skerða lífskjör almennings og val á milli útgjaldalækkana eða tekjuhækkana hefur áhrif á það hvernig skerðing lífskjara kemur niður en hún hefur áhrif á þróun efnahags- og atvinnulífs, tekjudreifingu í þjóðfélaginu o.fl. Sama er að segja um val á milli ráðstafana á hvoru sviði, þ.e. tekjuhækkana og útgjaldalækkana. Um þessi atriði verður nánar fjallað í boðaðri áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum til undirbúnings þeim ákvörðunum sem taka þarf á grundvelli hennar fyrir komandi ár.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lögfestar verði þær breytingar á lögum um tekjuöflun ríkissjóðs og greiðslum úr ríkissjóði sem nauðsynlegar eru til að ná framangreindum markmiðum fyrir yfirstandandi ár. Frumvarpið er hluti þeirrar aðgerða sem byggðar eru á framangreindri áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum. Það ásamt þeim gjaldabreytingum sem nýlega voru samþykktar, svo og ákvörðunum ríkisstjórnarinnar um lækkun ríkisútgjalda á árinu 2009 eru sá hluti aðgerðanna sem kemur til framkvæmda á þessu ári. Aðrir og umfangsmeiri hlutar hennar koma til framkvæmda á næstu árum eins og gerð verður grein fyrir í skýrslu um áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum. Aðhaldsaðgerðir ársins 2009 og þær viðmiðanir sem settar hafa verið fyrir árið 2010 má sjá í eftirfarandi töflu:
Aðgerðaáætlun í ríkisfjármálum 2009–2013, markmið og aðgerðir
| 2009 | 2010 | |
| Þörf fyrir styrkingu á afkomu | 20.000 | 56.000 |
| Aukin tekjuöflun, allt að | 13.000 | 28.000 |
| Rekstur | 1.800 | 14.250 |
| Almennt aðhald (10% stjórnsýsla, 7% menntam., 5% velferðarþjón.) | 1.800 | 14.250 |
| Þ.m.t. sameiningar stofnana og skipulagsbreytingar | ||
| Tilfærslur | 3.135 | 11.113 |
| Sjúkratryggingar | 440 | 2.600 |
| Barnabætur | 0 | 1.000 |
| Fæðingarorlof | 70 | 350 |
| Elli- og örorkulífeyrir | 1.830 | 3.650 |
| Önnur sértæk tilfærsluframlög | 435 | 1.825 |
| Almennt aðhald í tilfærslustyrkjum ráðuneyta | 360 | 1.688 |
| Viðhald og stofnkostnaður | 4.425 | 10.000 |
| Vegaframkvæmdir | 3.500 | 8.250 |
| Aðrar framkvæmdir | 925 | 1.750 |
| Samtals | 9.360 | 35.363 |
| Bætt afkoma | 22.360 | 63.363 |
Tafla þessi sýnir þær ákvarðanir sem teknar hafa verið fyrir árið 2009 og þær viðmiðanir sem settar hafa verið vegna útgjalda í fjárlögum 2010 áætlaðra tekjubreytinga á því ári. Eru þær miðaðar við að hlutur tekjuöflunar og lækkunar útgjalda verði hvor um sig á milli 40% og 60% af heildaraðhaldsþörfinni. Útgjaldarammar vegna fjárlaga fyrir árið 2009 verða settir í samræmi við framangreint, sundurliðaðir á ráðuneyti og málefnaflokka. Umfang aðhaldsaðgerðanna er haft nokkuð hærra í þessum áformum en sem nemur áætlaðri lágmarksaðhaldsþörf, sbr. framangreint vegna óvissu í áætlunum um þróun efnahagsmála og ríkisfjármála.
Almennar athugasemdir – tekjuhlið
Meginefnisatriði frumvarpsins eru nokkur. Í fyrsta lagi er lagt til að atvinnutryggingagjald hækki úr 0,65% í 2,21% og gjald í ábyrgðarsjóð launa hækki úr 0,1% í 0,2%. Samkvæmt lögum um tryggingagjald renna tekjur af atvinnutryggingagjaldi til Atvinnuleysistryggingasjóðs og er talin nauðsyn á að auka tekjur sjóðsins með vísan til stóraukinna greiðslna úr sjóðnum, samhliða auknu atvinnuleysi í landinu undanfarna mánuði. Tryggingagjald er samkvæmt núgildandi lögum samtals 5,19% og samanstendur af atvinnutryggingagjaldi, 0,65%, og almennu tryggingagjaldi, 4,54%. Auk þess leggst markaðsgjald, 0,05%, og gjald í ábyrgðarsjóð launa, 0,1%, á sama skattstofn og er samtala þeirra allra 5,34%. Samkvæmt frumvarpinu verður tryggingagjald og önnur gjöld sem á þennan skattstofn leggjast því samtals 7%, í stað 5,34%. Áætlað er að hækkun þessara gjalda hafi í för með sér árlegan tekjuauka fyrir ríkissjóð að fjárhæð 12,5 milljarðar kr. en á árinu 2009 er tekjuaukinn áætlaður um 7 milljarðar kr.
Í öðru lagi er lagt til að tekið verði upp það fyrirkomulag virðisaukaskatts á matvæli sem var fyrir 1. mars 2007, þegar tilteknar neysluvörur báru 24,5% virðisaukaskatt þó svo að matvara að meginstefnu til væri í lægra þrepi virðisaukaskatts. Um er að ræða sömu vöruflokka og voru í hinu efra þrepi fyrir 1. mars 2007 að viðbættum sykurvörum af ýmsum toga. Eru þessar vörur tilgreindar í sérstökum viðauka við virðisaukaskattslögin. Áætlað er að þessi breyting á fyrirkomulagi virðisaukaskatts af vörum til manneldis sem kemur til framkvæmda 1. september 2009 hafi í för með sér að tekjur ríkissjóðs aukist um 2,5 milljarða kr. á ári en á árinu 2009 verði tekjuaukinn um 0,7 milljarðar kr. Áhrif á vísitölu vegna þessa eru áætluð um 0,25%.
Í þriðja lagi er lagt til að tekið verði upp tímabundið álag á tekjuskatt hjá einstaklingum með háar tekjur, sem innheimt verði í staðgreiðslu en ákveðið endanlega við álagningu. Í tillögunni felst að frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 skuli launagreiðandi reikna og skila í ríkissjóð til viðbótar hefðbundinni staðgreiðslu, sem nú er 37,2% að meðtöldu útsvari, sérstökum 8% tekjuskatti af launum hvers einstaklings umfram 700.000 kr. á mánuði. Einstaklingur með 1 millj. kr. í laun að meðtöldum skattskyldum hlunnindum mun þannig greiða 24 þús. kr. meira í staðgreiðsluskatt á mánuði verði frumvarpið að lögum. Reiknað er með að þessi breyting geti skilað ríkissjóði nálægt 4 milljörðum kr. á ársgrundvelli, en greiðsluáhrif hennar á árinu 2009 eru talin verða 2 milljarðar kr. Endanlegt uppgjör þessa sérstaka 8% tekjuskatts fer síðan fram við álagningu opinberra gjalda 1. ágúst 2010. Rétt er að nefna að álagning sérstaks 8% tekjuskatts frá og með 1. júlí 2009 gerir kröfur til þess að tekjum sem tilheyra skattstofni í hinu almenna tekjuskattsþrepi verði haldið aðgreindum frá þeim tekjum sem sæta skulu sérstakri skattlagningu frá miðju ári 2009. Almennt mun þetta ekki valda vandkvæðum hvað launatekjur og aðrar reglulegar tekjur áhrærir þar sem tekjur þessar koma fram samkvæmt greiðslutímabilum í staðgreiðsluskrá. Gert er ráð fyrir að þessi breyting verði tímabundin og að í stað hennar komi almennari breyting á tekjusköttum einstaklinga, sem taki gildi um næstu áramót.
Í fjórða lagi er lögð til tímabundin hækkun skatts á fjármagnstekjur úr 10% í 15% á tímabilinu 1. júlí 2009 til 31. desember 2009 á fjármagnstekjur sem eru umfram 250.000 kr. á tímabilinu. Frá og með 1. júlí verði skilaskyldum aðilum gert skylt að innheimta 15% fjármagnstekjuskatt af skattskyldum fjármagnstekjum sem falla til eftir það tímamark, jafnt hjá einstaklingum sem þeim lögaðilum, sem þennan skatt greiða en það eru lögaðilar sem ekki eru skattskyldir og skattskyldir lögaðilar sem starfa í formi sameignarfélaga, samlaga o.s.frv. og hafa ekki rétt til að draga móttekinn arð frá skattskyldum tekjum sínum. Við álagningu opinberra gjalda 2010 verður þessi tímabundna hækkun endanlega gerð upp, þannig að sérstakur 5% tekjuskattur verður einungis reiknaður á fjármagnstekjur sem fallið hafa til frá og með 1. júlí til 31. desember 2009, og eru umfram 250.000 kr. samanlagt hjá einstaklingi, eða liðlega 40 þús. kr. á mánuði. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða er sameiginlegum vaxtatekjum skipt jafnt þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin og síðan skattlagðar sérstaklega hjá hvoru um sig. Hjá einstaklingi sem fær 100 þús. kr. í vaxtatekjur á mánuði á umræddu tímabili hækkar fjármagnstekjuskatturinn um tæplega 3 þús. kr. á mánuði. Viðbótartekjur ríkissjóðs af þessari breytingu eru taldar verða um 2 milljarðar kr. á heilu ári, eða 600 millj. kr. á hálfu ári. Greiðsluáhrif á árinu 2009 verða um 0,3 milljarðar þar sem hluti skattsins skilar sér ekki fyrr en árið 2010. Gert er ráð fyrir að þessi breyting verði tímabundin og að í stað hennar komi almennari breyting á tekjusköttum einstaklinga sem taki gildi um næstu áramót.
Í fimmta lagi er lagt til að skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna verði tíðari, þ.e. ársfjórðungslega í stað almanaksársins frá og með 1. júlí 2009. Greiðslutímabilin verði þrír mánuðir, þ.e. janúar–mars, apríl–júní, júlí–september og október–desember. Gjalddagar verði 20. apríl, 20. júlí, 20. október og 20. janúar árlega og eindagi 15 dögum síðar. Þetta þýðir að skil afdreginnar staðgreiðslu sem þegar hefur verið innheimt á fyrri hluta þessa árs fari fram hinn 20. júlí 2009 og eindagi verði 15 dögum síðar. Hér er einungis um tilflutning í innheimtu að ræða en ekki viðbótartekjur en greiðsluáhrif þessarar breytingar á tekjuhlið ríkissjóðs gæti numið allt að 10 milljörðum kr. á þessu ári.
Í sjötta lagi er lagt til að aðilar sem ekki hafa heimilisfesti hér á landi og bera því takmarkaða skattskyldu, sæti hér skattlagningu vegna vaxta sem þeir fá greidda hér á landi. Að baki tillögunni eru margvísleg rök. Vaxtatekjur íslenskra skattaðila, einstaklinga sem fyrirtækja, eru skattskyldar og ójafnræði felst í því að undanskilja vaxtatekjur erlendra aðila skattlagningu. Vaxtatekjur eru hluti af þeim tekjum sem erlendir skattaðilar geta fengið frá landinu. Aðrar tegundir tekna erlendra aðila, sem aflað er hér á landi, svo sem laun, þóknanir, rekstrarhagnaður, arður, leigutekjur og söluhagnaður, eru skattskyldar hér og með skattlagningu vaxta er skapað samræmi í þessum efnum. Vextir ásamt framangreindum tekjum er farvegur út úr landinu fyrir hluta af þeim virðisauka sem verður til við starfsemi í landinu og eðlilegt er að tryggja einhverja hlutdeild ríkissjóðs í þeim tekjum eins og öllum öðrum tekjum sem verða til í landinu. Ein meginástæðu þess að tillöguna er að finna í þessu frumvarpi er að skattleysi vaxta úr landi opnar leiðir til að skjóta tekjum undan skatti hér á landi. Ein leið er sú að öðrum tekjum svo sem arði, leigutekjum o.s.frv. er umbreytt í vexti, t.d. með eignarhaldsfélag að millilið. Önnur er að íslenskur aðili færir fé til útlanda og lánar það eigin starfsemi hér á landi. Eins er alþekkt sú aðferð alþjóðlegra stórfyrirtækja að flytja hagnað á milli fyrirtækja og landa, m.a. með lánveitingum milli eigin fyrirtækja. Fyrirbæri af þessum toga hafa komið upp í skattframkvæmd og er einkum hætta á þeim í löndum eins og Íslandi sem ekki hafa reglur um lágmarkseiginfjármögnun fyrirtækja. Hér voru vextir erlendra eigenda skattlagðir þar til skattlagning vaxta almennt var afnumin. Við upptöku fjármagnstekjuskatts voru vaxtatekjur að nýju skattskyldar að undanskildum vaxtatekjum erlendra aðila. Benda má á að íslenskt atvinnulíf er nú mjög skuldsett og því ljóst að á næstu árum mun umtalsverður hluti landsframleiðslunnar renna úr landi í formi vaxta til erlendra aðila. Skattlagning vaxta mun tryggja það að nokkur hluti þeirra mun renna í sameiginlegan sjóð landsmanna.
Áhrif af skattlagningu vaxta til erlendra aðila eru fyrst og fremst að hluti af skatti á þessar tekjur rennur í ríkissjóð Íslands í stað þess að renna í ríkissjóð annarra landa. Vaxtatekjur eru nánast undantekningarlaust skattskyldar tekjur í öðrum löndum. Vegna tvísköttunarsamninga eða fyrir tilverknað innlendrar skattalöggjafar veldur skattur á vexti í upprunalandi þeirra því ekki að skattbyrðin á þessar tekjur aukist. Sá skattur sem lagður er á vaxtatekjurnar skiptist á milli upprunalands teknanna og heimalands tekjuhafans. Samkvæmt tvísköttunarsamningum sem Ísland hefur gert er um tvennt að ræða. Annars vegar eru skattar á vexti milli ríkjanna felldir niður. Er það svo í samningum landsins við ríki í Norður- og Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Verða því engar breytingar á skattlagningu vaxta til aðila í þessum ríkjum. Í nýrri samningum sem íslenska ríkið hefur gert er hins vegar í mörgum tilvikum gert ráð fyrir rétti upprunaríkisins til að leggja afdráttarskatt á vexti. Hefur slíkt verið tekið upp að kröfu gagnaðilans en ýmis lönd, einkum fjármagnsinnflutningsríki, fylgja þeirri stefnu að gefa skattlagningu vaxta ekki eftir. Í þeim tilvikum sem tvísköttunarsamningar kveða á um að skattlagningarréttur á vöxtum sé á Íslandi eiga móttakendur vaxtanna rétt á endurgreiðslu/frádrætti í sínu heimaríki. Sama á við um mörg önnur ríki sem hafa, eins og Ísland, í skattalöggjöf sinni heimildir til að endurgreiða skatta sem lagðir eru á tekjur sem innlendir aðilar fá frá öðrum löndum. Með þessu móti ætti skattbyrði móttakanda vaxtanna ekki að þyngjast og ætti þannig ekki að hafa áhrif á það vaxtastig sem innlendir aðilar bera. Rétt er að árétta að ekki er verið að leggja skatt á þá sem inna vaxtagreiðslurnar af hendi heldur þá sem eru móttakendur vaxtanna.
Gert er ráð fyrir að innheimta tekjuskatts af vöxtunum verði í staðgreiðslu. Undanþága frá skattinum er veitt þeim sem fá vaxtagreiðslur frá Seðlabanka Íslands sem og erlendum ríkjum, alþjóðastofnunum og erlendum opinberum aðilum sem ekki eru skattskyldir í heimaríkinu. Þessum breytingum samfara eru jafnframt lagðar til breytingar á lögum um staðgreiðslu opinberra gjalda. Er þannig gert ráð fyrir að staðgreiðsla af vöxtum verði samkvæmt ákvæðum laga um staðgreiðslu opinberra gjalda, líkt og flestar aðrar greiðslur til aðila sem bera takmarkaða skattskyldu hér á landi. Verðlags- eða gengisbreytingar á höfuðstól krafna í eigu erlendra aðila sæta ekki skattskyldu eða staðgreiðsluskyldu vegna þessa.
Líklegt er að þessi breyting muni hafa í för með sér nokkrar skatttekjur af vaxtagreiðslum til erlendra aðila en vegna tvísköttunarsamninga við flest þau lönd sem hýsa lánveitendur til íslenskra aðila er ekki líklegt að þær verði verulegar. Hins vegar má reikna með að afleiðing ákvæða af þessu tagi dragi úr skattatapi vegna tekjuhliðrunar og undanskota.
Í sjöunda lagi eru í frumvarpinu þrjár greinar sem ætlaðar eru til styrkingar á skattframkvæmd með því að herða skatteftirlit, einkum með fjármálalegum umsvifum fyrirtækja og einstaklinga, m.a. fjármálalegum samskiptum fyrirtækja við eigendur og stjórnendur. Fjölmörg dæmi hafa komið í ljós í kjölfari bankahrunsins sem eru tilefni fyrir skattyfirvöld til athugunar og er það áform stjórnvalda að styrkja stofnanir skattkerfisins á næstunni að mannafla í þeim tilgangi að efla skatteftirlit. Algeng viðbrögð skattaðila við athugun skattyfirvalda, einkum þegar um er að ræða flókin viðskiptamál og í þeim tilvikum að gögn um viðskiptin eru ekki aðgengileg hér á landi, eru að afhenda ekki eða draga úr hömlu að afhenda lögboðnar upplýsingar. Miða breytingarnar að því að bæta þar úr, annars vegar með heimild til að beita dagsektum og hins vegar með því að skattstóri geti vikið framtali að hluta eða öllu leyti til hliðar og ákvarðað skattstofna á grundvelli fyrirliggjandi upplýsinga. Þá er og lagt til að skattstjóri geti lokið skattalegri meðferð máls og komið á álagningu án þess að kanna hvort refsivert athæfi kunni að vera til staðar. Breytingarnar fela m.a. í sér markvissari stýringu skatteftirlitsmála og að skattstjórum verður gert kleift að ljúka skattalegri meðferð mála þótt þau kunni í framhaldinu að fara í brotarannsókn. Áforma stjórnvöld að mannafli við skatteftirlit og skattrannsóknir verði aukinn um a.m.k. 10 stöðugildi og er hér gert ráð fyrir að kostnaður við það skili sér þegar á fyrsta hálfa árinu en að bætt skattskil nemi margfaldri þeirrri upphæð á næstu árum.
Viðbótartekjur ríkissjóðs af þeim breytingum á ákvæðum skattalaga sem lagðar eru til í frumvarpi þessu eru áætlaðar samtals rúmir 20 milljarðar kr. á ári, en áhrif þeirra á tekjur ríkissjóðs á þessu ári nema um 10 milljörðum kr., auk þeirra 10 milljarða kr. sem falla á það ár við tilfærslu á staðgreiðsluskilum fjármagnstekjuskatts. Bein áhrif á vísitölu neysluverðs eru metin 0,25%.
| Tekjuáhrif í milljörðum króna | Á heilu ári | 2009 | Vísitöluáhrif |
| Tryggingagjald og gjald í | |||
| ábyrgðasjóð launa | 12,5 | 7,0 | |
| Tilfærsla í VSK | 2,5 | 0,8 | 0,35 |
| Skattur á háar tekjur | 4,0 | 2,0 | |
| Skattur á háar fjármagnstekjur | 2,4 | 0,6 | |
| Samtals | 21,4 | 10,4 | |
| Skil á fjármagnstekjuskatti | 10,0 | ||
| Hert skatteftirlit | 2,0 | 0,5 |
Almennar athugasemdir – útgjaldahlið.
Almanntryggingar.
Í frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um almannatryggingar sem fela í sér:
a. lækkun á frítekjumarki vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar,
b. afnám heimildar til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar,
c. skerðingu grunnlífeyris vegna lífeyrissjóðstekna,
d. skerðingu aldurstengdrar örorkuuppbótar vegna tekna,
e. hækkun skerðingarhlutfalls tekjutryggingar,
f. setningu sérstaks frítekjumarks vegna lífeyrissjóðstekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar.
Á árinu 2008 náðust fram miklar réttarbætur til handa öldruðum og öryrkjum í formi afnáms makatenginga, hækkunar bóta, hækkaðs frítekjumarks vegna atvinnutekna, sérstaks frítekjumarks á lífeyrissjóðstekjur öryrkja, sérstaks frítekjumarks á fjármagnstekjur og lækkunar skerðingarhlutfalls ellilífeyrisþega. Óhjákvæmilegt er að stíga skref til baka við núverandi aðstæður. Lögð er áhersla á að litið sé svo á að um tímabundnar ráðstafanir sé að ræða sem taki mið af því efnahagsástandi sem nú ríkir í þjóðfélaginu. Jafnframt er mikilvægt að áfram verði unnið að endurskoðun almannatryggingakerfisins í því skyni að gera það einfaldara og gagnsærra en þó fyrst og fremst með bættan hag aldraðra og öryrkja í huga.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að hagur tekjulægstu lífeyrisþeganna sé varinn og að ekki verði hreyft við sérstakri uppbót á lífeyri sem sett var með reglugerð á síðasta ári með stoð í lögum um félagslega aðstoð og nemur nú 180.000 kr. á mánuði fyrir þá lífeyrisþega sem búa einir en 153.500 kr. fyrir þá lífeyrisþega sem ekki njóta heimilisuppbótar. Er fremur tekið mið af því að bætur þeirra lífeyrisþega sem hafa hærri tekjur, annaðhvort úr lífeyrissjóðum eða vegna atvinnu, lækki þannig að við það sé miðað að tekjutengdar bætur falli niður þegar heildartekjur lífeyrisþega nema tæplega 4 millj. kr. á ári.
Málefni aldraðra.
Vísað er til þess sem fram kemur í athugasemdum við 14. gr. um frítekjumark ellilífeyrisþega vegna atvinnutekna. Frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna samkvæmt lögum um málefni aldraðra hefur ávallt verið það sama og frítekjumark ellilífeyrisþega og er lagt til að svo verði áfram.
Fæðingar- og foreldraorlof.
Lagt er til að hámarksgreiðsla úr Fæðingarorlofssjóði miðist við meðaltalsmánaðartekjur foreldra, að fjárhæð 437.500 kr. þannig að mánaðarleg útgreiðsla sjóðsins til foreldris verði að hámarki 350.000 kr. Þetta gerir það að verkum að greiðslur til foreldra með lægri mánaðartekjur en 437.500 kr. að meðaltali verða 80% af meðaltali heildarlauna á tilteknu viðmiðunartímabili eins og verið hefur.
Þessari breytingu er ætlað að leiða til sparnaðar í útgjöldum Fæðingarorlofssjóðs í ljósi þeirrar stöðu sem komin er upp í ríkisfjármálum. Undirstrikað er að þau sjónarmið sem sett voru fram þegar hámark var sett á greiðslurnar á árinu 2004 eiga enn við og þess vegna er lögð áhersla á að litið er svo á að um tímabundna aðgerð sé að ræða. Verður stefnt á endurskoðun á fjárhæð hámarksgreiðslna til hækkunar um leið og aðstæður í ríkisfjármálum leyfa.
Lög um meðferð einkamála.
Lagt er til að hámark verði sett á gjafsóknarfjárhæðir í einkamálum. Í núgildandi lögum er ekki gert ráð fyrir slíku ákvæði og getur kostnaður í slíkum málum orðið talsvert hár þar sem tímagjald lögmanna er nokkuð mismunandi og umfang mála getur verið mikið. Útfærsla á þessu ákvæði í reglugerð hefur ekki verið gerð, en við frágang reglugerðarinnar er gert ráð fyrir að markmið um sparnað á þessu ári að fjárhæð 20 millj. kr. náist og að árleg kostnaðarlækkun verði 50 millj. kr.
Lög um meðferð sakamála.
Lagt er til að ákvörðun um þóknun sem greidd er úr ríkissjóði vegna verjenda og réttargæslumanna í sakamálum verði færð frá dómstólaráði til ráðherra. Þannig getur ráðherra með reglugert mælt fyrir um tímagjald sem tekið skuli mið af við ákvörðun þóknunar. Nú er viðmiðunargjaldið 11.200 kr. og er við það miðað að með reglugerð verði það lækkað um 12%. Árlegur sparnaður vegna þess er áætlaður 40 millj. kr. og að á þessu ári muni kostnaðurinn lækka um 20 millj. kr.
Lög um sóknargjöld.
Framlög úr ríkissjóði til þjóðkirkjusafnaða, skráðra trúfélaga og Háskóla Íslands hafa verið lögboðin, svonefnd sóknargjöld. Þrátt fyrir nafngiftina eru ekki innheimt nein sóknargjöld af ríkinu heldur er framlagið reiknað samkvæmt lögum á grundvelli ákveðinna viðmiða sem rakin eru í athugasemd með þeirri grein frumvarpsins sem fjallar um sóknargjöld. Fundið er út ákveðið gjald sem greitt er mánaðarlega fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri til fyrrgreindra aðila. Í frumvarpi þessu er lagt til í fyrsta lagi að framlög samkvæmt þessu lögum sem hafa runnið til Háskólasjóðs hjá Háskóla Íslands, þ.e. framlag vegna þeirra sem ekki eru í þjóðkirkjunni eða skráðu trúfélagi, verði afnumið og að fjárveiting komi framvegis beint úr ríkissjóði. Í fjárlögum fyrir árið 2009 var þessi tenging rofin og með frumvarpi þessu er lagt til að ákvörðunin verði lögfest. Í öðru lagi er lagt til að gjaldið sem rennur til þjóðkirkjusafnaða og skráðra trúfélaga verði lækkað úr 855 kr. á mánuði samkvæmt núgildandi lögum í 798 kr. frá gildistöku og fyrir árið 2010 verði þetta gjald 741 kr. á mánuði. Með breytingunni er gert ráð fyrir að útgjöld ríkisins á þessu ári lækki um 150 millj. kr. og um 300 millj. kr. á næsta ári.
Lög um greiðslur til þolenda afbrota.
Í lögum um greiðslur til þolenda afbrota er kveðið á um að ekki skuli greiddar bætur nema krafan sé hærri en 100.000 kr. Lagt er til í þessu frumvarpi að viðmiðunarfjárhæðin verði hækkuð í 400.000 kr. Tilgangurinn með þessari breytingu á lögunum er annars vegar að lækka kostnað fyrir ríkissjóð og hins vegar að taka tillit til verðlagsþróunar frá árinu 1995 þegar lögin voru sett, en viðmiðunarfjárhæðin hefur ekki tekið breytingum frá þeim tíma. Með breytingunni er gert ráð fyrir því að útgjöld á þessu ári geti lækkað um 30 millj. kr. og að árleg kostnaðarlækkun fyrir ríkissjóð geti verið allt að 60 millj. kr.
Lög um uppbót á eftirlaun.
Lögum um uppbót á eftirlaun var ætlað að tryggja fólki 67 ára og eldra, sem átti takmörkuð eða engin réttindi í lífeyrissjóðum, tilteknar lágmarksgreiðslur sem reiknaðar voru út að lokinni álagningu opinberra gjalda. Með breytingum á lágmarksframfærslutryggingu lífeyrisþega Tryggingastofnunar ríkisins í september 2008 var þeim aðilum sem uppbótinni var ætlað að styðja tryggð lágmarksframfærsla sem gerir að verkum að ekki er lengur þörf á uppbót á eftirlaun. Í frumvarpinu er því lagt til að lög nr. 84/2008, um uppbót á eftirlaun, verði felld brott.
Lög um þjóðlendur.
Í frumvarpinu eru lagðar til nauðsynlegar lagabreytingar vegna áforma ríkisstjórnarinnar um að spara kostnað við þjóðlendumál á þessu ári og næstu tveimur árum. Á þessu tímabili taki óbyggðanefnd engin ný svæði til meðferðar og fjármálaráðherra lýsi ekki kröfum um þjóðlendur. Þar með sparast umtalsverður kostnaður fjármálaráðuneytis við undirbúning kröfugerða í formi aðkeyptrar þjónustu lögfræðinga, auk kostnaðar hjá óbyggðanefnd, einkum vegna upplýsingaöflunar Þjóðskjalasafns. Hins vegar er gert ráð fyrir að óbyggðanefnd ljúki þeim málum sem nefndin hefur nú þegar til meðferðar. Þar sem gengið er út frá því að ekki komi til neinna uppsagna vegna sparnaðaraðgerða ríkisstjórnarinnar er í frumvarpinu að finna heimild til að ráða starfsmenn óbyggðanefndar tímabundið til annarra sambærilegra starfa innan Stjórnarráðs Íslands. Áætlaður sparnaður vegna þessara ráðstafana eru nálægt 40 millj. kr.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. og 3. gr.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Jafnframt er lagt til að fjármálaráðherra verði heimilað með reglugerð að setja nánari reglur um ákvörðun dagsekta.
Um 9. gr.
Við almenna endurskoðun eða skatteftirlit liggja oftar en ekki fyrir upplýsingar eða skjöl sem sýna með hlutlægum hætti fram á mismun framtalinna tekna eða offærðra frádráttarliða samkvæmt skattframtölum eða skýrslum. Endurákvörðun skatta og gjalda á grundvelli þessara gagna, sem sýna sem slík með ótvíræðum hætti vantalda skattstofna, er því eðlilegur þáttur í almennri stjórnsýsluframkvæmd sem framkvæmd er með hlutlægum hætti án þess að afstaða sé tekin til mögulegs refsiþáttar málsins. Skattstjóra eða ríkisskattstjóra ber að tilkynna skattrannsóknarstjóra ef grunur vaknar um skattsvik eða refsiverð brot og ber það undir skattrannsóknarstjóra að skapa grundvöll fyrir endurákvörðun opinberra gjalda og hins vegar að hlutast til um refsimeðferð, ef skilyrði eru uppfyllt til slíks. Skattrannsóknarstjóri annast aftur á móti ekki endurákvörðun skattstofna og endurreikning opinberra gjalda og ber að vísa þeim þætti niðurstöðu sinnar til meðferðar hjá ríkisskattstjóra. Ljóst má því vera að einfaldur útreikningur skattstjóra á opinberum gjöldum á grundvelli þegar fyrirliggjandi gagna ætti ekki að valda sakarspjöllum, þótt forsendur kunni að vera fyrir skattrannsókn og síðari endurákvörðun á grundvelli viðbótarupplýsinga sem sú rannsókn leiddi mögulega fram. Almennt verður að telja það skilvirkra að unnt sé að ljúka stjórnsýsluþætti mála án tafar þegar tölulegur þáttur liggur ótvírætt fyrir og skattreikningur er eðlilegt framhald afgreiðslu máls, þótt það sæti síðar skattrannsókn í samræmi við meðferð opinberra mála.
Um 10. gr.
Um 11., 12. og 13. gr.
Um 14. gr.
Í öðru lagi gerir frumvarpið ráð fyrir því að frítekjumark ellilífeyrisþega vegna atvinnutekna við útreikning tekjutryggingar verði lækkað úr 1.315.200 kr. á ári í 480.000 kr. á ári eða 40.000 kr. á mánuði. Er það gert vegna þess mikla atvinnuleysis sem þjóðin stendur frammi fyrir en gríðarlegur fjöldi atvinnufærra manna og kvenna þarf að lifa af atvinnuleysisbótum einum saman. Aftur á móti er lagt til að frítekjumark örorkulífeyrisþega vegna atvinnutekna samkvæmt ákvæði til bráðabirgða haldist óbreytt, en það er nú 1.315.200 kr. á ári. Talið er sérstaklega mikilvægt að stuðla áfram að aukinni atvinnuþátttöku öryrkja í því efnahagsástandi sem nú ríkir.
Í þriðja lagi er lagt til að afnumin verði heimild til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar. Þetta úrræði hefur aðeins nýst þeim lífeyrisþegum sem hafa hæstar atvinnutekjur og aðeins lítill fjöldi þeirra fær hærri tekjutryggingu vegna þessarar heimildar sem var sett í lög áður en frítekjumörk vegna atvinnutekna voru lögleidd. Afnám reglunnar leiðir auk þess til mikillar einföldunar á almannatryggingakerfinu.
Í fjórða lagi er gert ráð fyrir að lífeyrissjóðstekjur hafi áhrif á útreikning elli- og örorkulífeyris, en samkvæmt núgildandi lögum teljast þær tekjur ekki til tekna við útreikning grunnlífeyris. Í ljósi þeirrar stöðu sem upp er komin í ríkisfjármálum verður að teljast nauðsynlegt að láta þessar tekjur teljast til tekna við útreikning bótanna, en frítekjumark vegna grunnlífeyris er nú tæplega 215.000 kr. á mánuði þannig að grunnlífeyrir mun eftir sem áður ekki byrja að skerðast fyrr en því tekjumarki er náð og falla niður við um 332.000 kr. á mánuði.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Um 17. gr.
Um 18. og 19. gr.
Þessari breytingu er ætlað að leiða til sparnaðar í útgjöldum Fæðingarorlofssjóðs í ljósi þeirrar stöðu sem komin er upp í ríkisfjármálum. Undirstrikað er að þau sjónarmið sem sett voru fram þegar hámark var sett á greiðslurnar á árinu 2004 eiga enn við og þess vegna er lögð áhersla á að litið sé svo á að um tímabundna aðgerð sé að ræða. Þess vegna verður stefnt á endurskoðun á fjárhæð hámarksgreiðslna til hækkunar um leið og aðstæður í ríkisfjármálum leyfa.
Um 20. gr.
Um 21. og 22. gr.
Um 23.–26. gr.
Um 27. gr.
Um 28. gr.
Um 29. gr.
Um 30. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Hér er annars vegar kveðið á um 8% hækkun á tekjuskatti af tekjum yfir 700 þús kr. á mánuði frá og með 1. júlí 2009 til 31. desember 2009. Þessi álagning sérstaks 8% tekjuskatts gerir kröfur til þess að tekjur séu sérgreindar eftir árshelmingum. Almennt mun þetta ekki valda vandkvæðum hvað launatekjur og aðrar reglulegar tekjur áhrærir þar sem þær koma fram samkvæmt greiðslutímabilum í staðgreiðsluskrá. Tilfallandi tekjur utan staðgreiðslu þarf við framtal að færa á hvorn árshelming fyrir sig eftir því sem þær hafa fallið til.
Hins vegar kveður greinin á um að við álagningu 2010 skuli í stað 10% leggja 15% tekjuskatt á fjármagnstekjur, sem fallið hafa til frá og með 1. júlí til 31. desember 2009 og eru umfram 250.000 kr. hjá einstaklingi. Þegar um hjón eða samskattað fólk er að ræða skal skipta sameiginlegum vaxtatekjum jafnt á milli þeirra þegar tekjuviðmiðun þessi er fundin og skattleggja sérstaklega hjá hvoru um sig. Aðilum sem undanþegnir eru almennri skattskyldu skv. 4. gr. laga nr. 90/2003, um tekjuskatt, verður sömuleiðis gert að greiða 15% tekjuskatt af fjármagnstekjum sínum á greindu tímabili. Áfallnir vextir og verðbætur fyrir 1. júlí 2009 verða skattlagðar í hinu almenna 10% skattþrepi. Tímasetning tekna eins og hér er gert ráð fyrir gerir kröfur til fjármálastofnana og framteljenda, en samkvæmt frumvarpinu er lagt til að fjármálaráðherra verði heimilað að setja reglugerð þar sem skilaskyldum aðilum skv. 3. gr. laga nr. 94/1996 verði settar reglur um framkvæmd afdráttar staðgreiðslu, þannig að afstaða til tímasetningar tekna ætti að liggja fyrir frá og með ofangreindu tímamarki með hliðsjón af þeim reglum sem settar voru við upptöku staðgreiðslu á fjármagnstekjur 1. janúar 1997.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Með 5. gr. frumvarpsins verða skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna ársfjórðungsleg í stað almanaksársins frá og með 1. júlí 2009. Í ljósi þess er lagt til að skil afdreginnar staðgreiðslu sem þegar hefur verið innheimt á fyrri hluta ársins fari fram 20. júlí 2009 og eindagi verði 15 dögum síðar.
Um ákvæði til bráðabirgða IV.
Um ákvæði til bráðabirgða V.
Um ákvæði til bráðabirgða VI.
Sjá athugasemdir við 23.–26. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða VII.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um ráðstafanir í ríkisfjármálum.
Vegna tekjuöflunar fyrir ríkissjóð er lagt til að tryggingagjald hækki úr 5,34% í 7% og skili 12,5 milljarða kr. auknum tekjum á ári, en að tekjuaukinn verði um 7 milljarðar kr. á þessu ári. Þetta eru áætlaðar heildartekjur af gjaldinu en gert er ráð fyrir að ríkið sjálft greiði um 2 milljarða kr. á ári vegna þessarar hækkunar og rúman 1 milljarð kr. á þessu ári. Breyting á fyrirkomulagi virðisaukaskatts er áætlað að skili ríkissjóði 2,5 milljarða kr. auknum tekjum á ári, en að tekjuaukinn verði um 700 m.kr. á þessu ári. Áhrif til hækkunar á vísitölu neysluverðs er metin á 0,25%. Gert er ráð fyrir að sérstakt 8% tekjuskattsálag á tekjur umfram 700.000 kr. auki skatttekjur um 4 milljarða kr. árlega en að greiðsluáhrifin á þessu ári verði um 2 milljarðar kr. Áætlað er að tekjur ríkissjóðs geti aukist um 2 milljarða kr. á ári vegna hækkunar á fjármagnstekjuskatti úr 10% í 15%. Greiðsluáhrifin á árinu 2009 eru áætluð um 300 m.kr. þar sem hluti skattsins skilar sér ekki fyrr en 2010. Gert er ráð fyrir að skil á afdreginni staðgreiðslu fjármagnstekna verði ársfjórðungslega í stað almanaksársins og er gert ráð fyrir að greiðsluáhrif á tekjuhlið ríkissjóðs verði um 10 milljarðar kr. á þessu ári. Hér er um tilflutning í innheimtu að ræða en ekki viðbótartekjur. Í frumvarpinu er gerð sú breyting að aðilar sem ekki hafa heimilisfesti hér á landi greiði skatta vegna vaxta sem þeir fá greidda hér á landi. Ekki er gert ráð fyrir að skatttekjur vegna þessa verði verulegar vegna tvísköttunarsamninga, en hugsunin er að draga úr tekjutapi og undanskoti. Auk þess er lagt til að skattframkvæmd verði styrkt með því að herða skatteftirlit, einkum með fjármálalegum umsvifum einstaklinga og fyrirtækja.
Með frumvarpinu eru einnig lagðar til breytingar sem ætlað er að draga úr útgjöldum ríkissjóðs. Í almannatryggingum er í fyrsta lagi lagt til að frítekjumark vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega verði lækkað úr 1.315 þús. kr. í 480 þús. kr. á ári. Í öðru lagi er lagt til að heimild til að velja á milli frítekjumarks og þess að telja 60% af atvinnutekjum til tekna við útreikning tekjutryggingar verði afnumin. Þessi breyting felur í sér óverulegan sparnað en leiðir þó til einföldunar á kerfinu. Í þriðja lagi er lagt til að lífeyrissjóðstekjur hafi áhrif á útreikning grunnlífeyris. Í núgildandi lögum hafa lífeyrissjóðstekjur ekki áhrif á grunnlífeyri óháð því hversu háar tekjur um er að ræða. Í fjórða lagi er lagt til að viðmiðunartekjur hafi áhrif á aldurstengda örorkuuppbót en samkvæmt núgildandi lögum eru þessar bætur ekki tekjutengdar. Í fimmta lagi er lagt til að skerðingarhlutfall vegna tekjutryggingar hækki úr 38,35% í 45% á tímabilinu 1. júlí 2009 til 31. desember 2013. Í sjötta og síðasta lagi er lagt til að sett verði á sérstakt frítekjumark vegna lífeyrissjóðstekna ellilífeyrisþega við útreikning tekjutryggingar. Frítekjumarkið nemur 120 þús. kr. á ári. Þess ber að geta að þessi breyting, ólíkt hinum breytingunum, felur ekki í sér sparnað heldur aukast útgjöld ríkissjóðs um 700 m.kr. á ári. Samtals er áætlað að með þessum breytingum muni útgjöld almannatrygginga lækka um 3.650 m.kr. á ársgrundvelli. Miðað við það að breytingarnar taki gildi þann 1. júlí 2009 má gera ráð fyrir að á þessu ári muni útgjöld ríkissjóðs lækka sem nemur um helmingi af þeirri upphæð.
Þá er lagt til að frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna við útreikning vistunarframlags verði lækkað með sama hætti og með breytingum í almannatryggingum. Frítekjumark vistmanna vegna atvinnutekna samkvæmt lögum um málefni aldraðra hefur ávallt verið það sama og frítekjur ellilífeyrisþega og lagt er til að svo verði áfram.
Með frumvarpinu er lagt til að hámarksgreiðslur úr Fæðingarorlofssjóði verði lækkaðar úr 400 þús. kr. í 350 þús. kr. á mánuði. Þá er lagt til að réttur til fæðingarorlofs falli niður eftir 36 mánuði frá fæðingu barns í stað 18 mánaða samkvæmt núgildandi lögum. Verði frumvarpið óbreytt að lögum er áætlað að greiðslur vegna fæðingarorlofs lækki um 350 m.kr. á ársgrundvelli. Þar sem gert er ráð fyrir að lögin eigi bara við um foreldra barna sem fæðast eða eru frumættleidd eða tekin í varanlegt fóstur 1. júlí 2009 eða síðar verður sparnaðurinn á þessu ári um 70 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að ráðherra geti sett hámark á gjafsóknarfjárhæðir í einkamálum með reglugerð. Slíkt ákvæði hefur ekki verið til staðar heldur hafa útgjöld ríkisins ráðist af fjölda mála og umfangi þeirra. Útfærsla reglugerðarákvæðisins liggur ekki fyrir á þessu stigi en gert er ráð fyrir að það verði gert með þeim hætti að útgjöld þessa árs lækki um 20 m.kr. en um 50 m.kr. á næsta ári og framvegis.
Auk þess er lagt til að ákvarðanir um viðmiðunargjald vegna þóknunar sem greidd er úr ríkissjóði til verjenda og réttargæslumanna í sakamálum verði færðar frá dómstólaráði til ráðherra. Gert er ráð fyrir að ráðherra ákveði tímagjaldið með reglugerð. Í dag er tímagjaldið 11.200 kr. og er við það miðað að með reglugerð verði það lækkað um 12%. Árlegur sparnaður vegna þess er áætlaður 40 m.kr. og að á þessu ári muni kostnaðurinn því lækka um 20 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að viðmiðunarfjárhæð sóknargjalda verði lækkuð til að ná fram útgjaldalækkun fyrir ríkissjóð bæði á þessu ári og hinu næsta. Lagt til að gjaldið verði lækkað úr 855 kr. á mánuði samkvæmt núgildandi lögum í 811 kr. frá gildistöku og fyrir árið 2010 verði þetta gjald 767 kr. á mánuði. Með breytingunni er gert ráð fyrir að útgjöld ríkisins á þessu ári lækki um 150 m.kr. og um 300 m.kr. á næsta ári. Framlög úr ríkissjóði vegna sóknargjalda til þjóðkirkjusafnaða, skráðra trúfélaga og Háskóla Íslands hafa verið lögboðin en þrátt fyrir nafngiftina eru í reynd ekki innheimt nein sóknargjöld af ríkinu heldur er um það að ræða að framlagið er reiknað samkvæmt lögum á grundvelli ákveðinna viðmiða. Gjaldið er greitt mánaðarlega fyrir hvern einstakling 16 ára og eldri til ofangreindra aðila. Í frumvarpi þessu er lagt til að lögbinding sóknargjalda sem runnið hafa til Háskólasjóðs hjá Háskóla Íslands, þ.e. framlag vegna þeirra sem ekki eru í þjóðkirkjunni eða skráðu trúfélagi, verði afnumin og í þess stað komi vanaleg fjárheimild samkvæmt fjárlögum. Í fjárveitingum til Háskólasjóðs í fjárlögum fyrir árið 2009 hefur þegar verið gert ráð fyrir því að framlag til hans verði ekki lengur lögboðið.
Með frumvarpi þessu er lagt til að viðmiðunarfjárhæð greiðslna til þolenda afbrota verði hækkuð úr 100.000 kr. í 400.000 kr. en kröfur undir viðmiðunarfjárhæðum eru ekki greiddar úr ríkissjóði. Tilgangurinn með þessari breytingu á lögunum er annars vegar að lækka kostnað fyrir ríkissjóð og hins vegar að taka tillit til verðlagsþróunar frá árinu 1995 þegar lögin voru sett, en viðmiðunarfjárhæðin hefur ekki tekið breytingum frá þeim tíma. Með breytingunni er gert ráð fyrir því að útgjöld á þessu ári geti lækkað um 30 m.kr. og að árleg kostnaðarlækkun fyrir ríkissjóð geti verið allt að 60 m.kr.
Í frumvarpinu er lagt til að hægt verði á verkefnum á vegum óbyggðanefndar í þjóðlendumálum frá því sem gert hefur verið ráð fyrir. Breytingin felur í sér að á þessu og næstu tveimur árum muni óbyggðanefnd ekki taka ný svæði til meðferðar og fjármálaráðherra ekki lýsa frekari kröfum um þjóðlendur. Þar með sparast kostnaður við undirbúning kröfugerða í formi aðkeyptrar þjónustu lögfræðinga auk kostnaðar hjá óbyggðanefnd, einkum vegna upplýsingaöflunar Þjóðskjalasafns. Gert er ráð fyrir að um 40 m.kr. geti sparast vegna þessa á þessu ári og 150 m.kr. á næstu tveimur árum.
Í meðfylgjandi töflu eru dregin saman áhrif frumvarpsins til lækkunar á ríkisútgjöldum á þessu og næsta ári, auk útgjaldaauka ríkisins vegna tryggingagjalds:
| Tölur í m.kr. | 2009 | 2010 |
| Almannatryggingar | 1.825 | 3.650 |
| Fæðingarorlofssjóður | 70 | 350 |
| Gjafsóknir | 20 | 50 |
| Meðferð sakamála | 20 | 40 |
| Sóknargjöld | 150 | 300 |
| Greiðslur til þolenda afbrota | 30 | 60 |
| Tryggingagjald | -1.000 | -2.000 |
| Þjóðlendumál | 40 | 75 |
| Samtals: | 1.155 | 2.525 |
Samtals eru tekjuáhrif frumvarpsins metin á um 21 milljarð kr. á ársgrundvelli, en að tekjuaukningin á árinu 2009 verði um 10 milljarðar kr. auk 10 milljarða kr. greiðslutilfærslna vegna fjölgunar gjalddaga fjármagnstekjuskatts. Í áætlun um aðgerðir í ríkisfjármálum er gert ráð fyrir að lækka þurfi ríkisútgjöld og auka tekjur sem svara til 20 milljörðum kr. á þessu ári. Á útgjaldahlið tekur frumvarpið til þeirra þátta sem þarfnast lagabreytinga en gerð er grein fyrir öðrum ráðstöfunum í ríkisfjármálum í greinargerð með þessu frumvarpi.
Verði frumvarpið óbreytt að lögum má gera ráð fyrir að útgjöld ríkissjóðs aukist nokkuð vegna breytinga sem gera þarf á tölvukerfum vegna innheimtu skatta, auk annars tilfallandi kostnaðar. Áætlað er að ráðist verði í bráðabirgðaráðstafanir vegna innheimtunnar og að útgjaldaauki vegna þess geti orðið á bilinu 10–20 m.kr.
