Ferill 353. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
145. löggjafarþing 2015–2016.
Þingskjal 453 — 353. mál.
Tillaga til þingsályktunar
um stefnumörkun og aðgerðaáætlun um kolefnishlutlaust Ísland árið 2050.
Flm.: Katrín Jakobsdóttir, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Lárus Ástmar Hannesson, Steingrímur J. Sigfússon, Steinunn Þóra Árnadóttir,
Svandís Svavarsdóttir, Ögmundur Jónasson.
Alþingi ályktar að fela umhverfis- og auðlindaráðherra að láta vinna stefnumörkun um aðgerðir sem miði að því að Ísland verði kolefnishlutlaust árið 2050.
Í stefnumörkuninni um kolefnishlutlaust Ísland verði verkefnið afmarkað og helstu þáttum þess og verkefnasviðum lýst, svo sem samgöngum, orkubúskap, framleiðslustarfsemi, skipulagsmálum o.fl. Einnig verði gerð drög að aðgerðaáætlunum með áfangaskiptingu, endurskoðunar- og endurmatsákvæðum, skilgreiningum á ábyrgð á framkvæmd og ákvæðum um eftirfylgni.
Stefnumörkunin verði kynnt umhverfis- og samgöngunefnd Alþingis í síðasta lagi 1. október 2016.
Fullmótuð aðgerðaáætlun um kolefnishlutlaust Ísland verði borin undir Alþingi í formi þingsályktunartillögu eigi síðar en 1. mars 2017.
Greinargerð.
Með þessari þingsályktunartillögu er lagt til að umhverfis- og auðlindaráðherra marki stefnu og láti gera drög að áætlun um aðgerðir sem miði að því að Ísland verði kolefnishlutlaust að 35 árum liðnum, eða árið 2050. Á grundvelli stefnumörkunarinnar og að undangenginni umfjöllun um hana á Alþingi verði síðan mótuð og samþykkt fullbúin aðgerðaáætlun þar sem verkefnið er afmarkað og skilgreint, því áfangaskipt og kveðið á um ábyrgð á framkvæmd, eftirfylgni og reglubundna endurskoðun. Einnig verði ákveðið hvernig hátta skuli þverfaglegri og þverpólitískri umræðu og ákvarðanatöku, kostnaður greindur og eftir atvikum fjallað um fjármögnun verkefna.
Fyrir 1. mars 2017 leggur umhverfis- og auðlindaráðherra fyrir Alþingi þingsályktunartillögu um aðgerðaáætlun um kolefnishlutlaust Íslands.
Ástæða þess að þingsályktunartillagan er lögð fram er hinn mikli vandi sem mannkyninu stafar af hækkandi hitafari í heiminum og þeim óheillavænlegu breytingum sem heimshlýnunin veldur á lífsskilyrðum jarðarbúa. Í henni felst jafnframt brýning og áskorun á stjórnvöld um að taka loftslagsvandann alvarlega og leggja á ráðin um skilvirkar aðgerðir til að ráða bót á honum.
Kolefnishlutleysi, koltvísýringur og gróðurhúsaáhrif.
Kolefnishlutleysi felur það í sér að jafnmikið magn koltvísýrings (CO 2) er bundið með mótvægisaðgerðum og berst út í andrúmsloftið frá tilteknum athöfnum sem verða til þess að koltvísýringur myndast. Kolefnishlutleysi íslenska samfélagsins fæli þannig í sér að jafnmikið magn koltvísýrings yrði bundið með einhverjum hætti og losnar út í andrúmsloftið frá starfsemi Íslendinga.
Koltvísýringur er gróðurhúsalofttegund. Það merkir að með auknum styrk CO 2 í lofthjúpi jarðarinnar hækkar hitastig á jörðinni sökum þess að koltvísýringur og aðrar gróðurhúsalofttegundir hindra að varmageislun frá yfirborði jarðar berist út í geiminn. Vaxandi magn koltvísýrings í lofthjúpi jarðarinnar er af öllum þorra vísindamanna talið meginástæða hækkandi hitafars á jörðinni þótt aðrar skilgreindar gróðurhúsalofttegundir hafi þar einnig áhrif, svo sem glaðloft (N 2O), metan (CH 4), vetnisflúorkolefni (HFC), flúorkolefni (PFC) og brennisteinshexaflúoríð (SF 6), sem Kyoto-bókunin við rammasamning Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar frá árinu 1997 tekur til.
Talið er að styrkur CO 2 í andrúmslofti hafi aukist um 30–35% á síðustu tveimur öldum, sem er tímabil hinna iðnvæddu samfélaga í sögu mannkynsins. Það er því sterk og ótvíræð fylgni milli mannlegra athafna og aukins styrks koltvísýrings og annarra gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpi jarðarinnar því enda þótt ljóst sé að mannlegar athafnir valdi einungis litlum hluta allrar losunar CO 2 ár hvert er það viðbótin af manna völdum sem raskar náttúrulegu jafnvægi og veldur vandkvæðum. Þar skiptir bruni jarðefnaeldsneytis miklu sem orsakavaldur en einnig eyðing skóga og annarra gróðursamfélaga sem og losun frá framræstu landi. Aukinn styrkur gróðurhúsalofttegunda stafar þannig ekki einvörðungu af útblæstri frá iðnaði eða samgöngum heldur og frá skógarhöggi, landbúnaði og framræslu votlendis auk ýmissa annarra athafna. Losun góðurhúsalofttegunda á Íslandi árið 2012 er greind og flokkuð á þskj. 215 á 145. löggjafarþingi. Þar kemur fram að 42% þeirrar losunar sem fellur undir losunarbókhald samkvæmt Kyoto-bókuninni stafaði frá iðnaði og efnanotkun. mestri losun gróðurhúsalofttegunda olli hins vegar framræsla lands. Þannig var öll losun frá athöfnum sem falla undir Kyoto-bókhaldið ígildi 4.468 tonna koltvísýrings en losun frá framræstu mólendi ígildi 9.466 koltvísýringstonna.
Aðgerðir til kolefnisjöfnunar.
Beinskeyttustu aðgerðirnar til að draga úr losun koltvísýrings og annarra gróðurhúsalofttegunda og tjóni af þeirra völdum felast í að draga úr losun óháð því hvaða kerfi losunin fellur undir en eins og kunnugt er fellur losun gróðurhúsalofttegunda frá stóriðju undir alþjóðlegt kerfi losunarheimilda. Ljóst er að markmið um kolefnishlutlaust Ísland nást ekki án þess að dregið verði úr koltvísýringslosun á öllum sviðum, bæði frá iðnaði og starfsemi sem heyrir undir hið séríslenska losunarbókhald. Aðgerðaáætlun um kolefnishlutlaust Ísland verður að fela í sér ráðstafanir í þessa veru svo sem breyttar áherslur í atvinnuuppbyggingu, breytt neyslumynstur, bætta orkunýtingu, notkun kolefnisjafnaðs eldsneytis og orku sem ekki veldur losun gróðurhúsalofttegunda. Má ætla að orkuskipti verði snar þáttur í ráðstöfunum til að minnka koltvísýringslosun hér á landi þar sem völ er á raforku sem valkosti er kemur í stað orkugjafa sem valda koltvísýringslosun. Meðal ráðstafana til kolefnisjöfnunar má nefna skógrækt, afgashreinsun og endurheimt votlendis auk ýmissa annarra ráða sem tiltæk eru til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og vinna gegn áhrifum koltvísýringslosunar á hitafar í heiminum. Þar gegnir skattlagningarvald ríkisins stóru hlutverki og skal á það minnt að núverandi stjórnvöld hafa lækkað kolefnisgjöld og svelt loftslagssjóð, sem ætlað er að veita fé til ráðstafana gegn losun á gróðurhúsalofttegundum, auk þess sem verkefnum um grænan vöxt hefur verið ýtt til hliðar. Sýnir þetta skort á vilja til að bregðast við þróun loftslagsmála á ábyrgan og afgerandi hátt og þarf þessi afstaða nauðsynlega að breytast til hins betra.
Kolefnisjöfnun íslensks samfélags mun án efa reynast viðamikið og margþætt verkefni og sama gegnir um aðrar ráðstafanir sem verða nauðsynlegar vegna umhverfisbreytinga af völdum hlýnandi loftslags. Tvímælalaust verður brýn þörf fyrir rannsóknir á náttúrufari og einnig á félagslegum og hagrænum afleiðingum hækkaðs hitafars og styrka stjórnsýslu í þessum málaflokki. Með þetta í huga hefur þingflokkur Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs gert tillögur um stofnun loftslagsráðs sem einkum hefði það hlutverk að „fylgjast með framvindu loftslagsmála og losun gróðurhúsalofttegunda sérstaklega, gera tillögur til stjórnvalda um aðgerðir til að draga úr loftslagsvá, upplýsa almenning og stjórnvöld um þróun loftslagsmála jafnframt því að stuðla að vitundarvakningu um málaflokkinn“ eins og segir í greinargerð með þingsályktunartillögu um málið á þskj. 131 á 145. löggjafarþingi.
Loftslagsráð og aðgerðaáætlun um kolefnishlutlaust Ísland árið 2050 mundu í sameiningu skapa það umhverfi sem nauðsynlegt er til að unnt verði að vinna gegn orsakavöldum hlýnunar og eyða þeim að lokum hvað Ísland varðar. Ætti því hiklaust að stíga bæði þessi skref og sem allra fyrst því loftslagsvandinn eykst með hverju ári sem líður og mikilvægt að allar þjóðir geri sitt til að vinna á honum.
Heimshlýnun: orsakir, þróun og viðbrögð.
Á 8. áratug síðustu aldar vaknaði meðal vísindamanna vitund um að loftslag á jörðinni færi hlýnandi og að líkur væru á að þessi þróun tengdist lifnaðarháttum manna í iðnvæddum samfélögum, ekki síst útblæstri koltvísýrings og annarra gróðurhúsalofttegunda. Í fyrstu voru kenningar um þetta tortryggðar og jafnvel taldar fráleitar en eftir því sem tímar liðu og rannsóknir á loftslagsmálum efldust og þekking á þeim jókst hafa þær unnið sér sess og viðurkenningu sem eina haldbæra skýringin á því að meðalhitastig á jörðinni hækkar ár frá ári.
Margir þeirra sem fást við loftslagsmál telja að hækki ársmeðalhiti á jörðinni meira en sem nemur 2°C frá ársmeðalhita fyrir iðnbyltingu muni mannkyninu stafa veruleg hætta af. Um þessar mundir hefur meðalhitastig jarðar hækkað um 0,85°C frá 1880, en áreiðanlegar mælitölur eru til fyrir þetta tímabil, og allar líkur þykja á að á árabilinu 1983–2012 hafi meðalhitinn á jörðinni verið hærri en hann hefur nokkru sinni verið á jafnlöngu tímabili í 1400 ár. 1 Þessi uggvænlega þróun meðalhita á jörðinni hefur vissulega vakið viðbrögð á alþjóðlegum vettvangi enda veldur hún margvíslegum breytingum á veðurfari og lífsskilyrðum mannkyns. Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) hefur starfað innan vébanda Sameinuðu þjóðanna frá 1988 í því skyni að afla fræðilegrar vitneskju um þróun hitafars á jörðinni og þær breytingar sem hækkandi hiti veldur á náttúrufari og samfélögum manna. Fjöldi vísindamanna um allan heim starfar á vegum milliríkjanefndarinnar og lætur henni í té gögn og rannsóknarniðurstöður.
Það er og til marks um viðleitni til að bregðast við þeirri umhverfisvá sem hækkandi meðalhiti er að loftslagsráðstefnan sem haldin verður í Parísarborg dagana 30. nóv. til 11. des. 2015 (COP21) er hin 21. í röðinni. Þar verður fjallað um hnattræna hlýnun, viðbrögð við afleiðingum hennar og leiðir til að hindra að þróunin haldi áfram uns ástandið verður orðið óviðráðanlegt. Verður þess freistað að koma á nýjum rammasamningi Sameinuðu þjóðanna um viðbrögð við loftslagsbreytingum og takist það mun hann ótvírætt fela í sér skuldbindingar um ráðstafanir til að draga úr losun koltvísýrings. Þá hefur Evrópusambandið lýst því yfir að losun gróðurhúsalofttegunda í aðildarríkjum þess verði 40% minni árið 2030 en hún var árið 1990.
Langflest ríki heims hafa þegar viðurkennt heimshlýnunina sem aðkallandi alþjóðlegt vandamál og sameiginlegt úrlausnarefni mannkynsins og mörg hafa þau gert ráðstafanir í samræmi við það þótt vissulega mættu þær vera víðtækari og ganga lengra. Íslendingum ber að sjálfsögðu að axla ábyrgð á hnattrænni hlýnun eins og öðrum þjóðum, enda engir eftirbátar annarra þegar kemur að losun koltvísýrings. 2 Spár ganga út á að veðurfarsbreytingar verði meiri á norðlægum slóðum en víða annars staðar á hnettinum og munu því áhrif hnattrænnar hlýnunar gera vart við sig hér á landi. Gætu sumar þessara breytinga reynst erfiðar viðfangs fyrir íslenskt samfélag, svo sem meiri úrkoma og tíðari stormar, að ógleymdri súrnun sjávar sem Íslandi stafar eðli málsins samkvæmt mikil ógn af. Það er mikilvægt og raunar óhjákvæmilegt að gerðar verði ráðstafanir til að draga úr losun koltvísýrings og eyða áhrifum þess koltvísýrings sem berst út í lofthjúp jarðar frá íslensku samfélagi. Í þessari þingsályktunartillögu er lagt til að þegar verði tekið til við að skipuleggja ráðstafanir í þessa veru, undirbúa þær með markvissum hætti í samstarfi framkvæmdarvalds og löggjafarvalds og hrinda þeim síðan í framkvæmd.
- Neðanmálsgrein: 1
- 1 Climate Change 2013. The Physical Science Basis. Summary for Policymakers. Intergovernmental Panel on Climate Change, bls. 3.
- Neðanmálsgrein: 2
-
2 European Commission: Edgar – Emission Database for Global Atmospheric Research:
edgar.jrc.ec.europa.eu/overview.php?v=CO2ts_pc1990-2013
