Ferill 238. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
148. löggjafarþing 2017–2018.
Þingskjal 334 — 238. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á barnalögum, nr. 76/2003, með síðari breytingum (stefnandi faðernismáls).
Flm.: Helga Vala Helgadóttir, Adda María Jóhannsdóttir, Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Guðjón S. Brjánsson, Logi Einarsson, Oddný G. Harðardóttir.
1. gr.
2. gr.
3. gr.
Greinargerð.
Í núgildandi 1. málsl. 1. mgr. 10. gr. kemur fram að maður sem telur sig vera föður barns getur þá aðeins höfðað faðernismál að barn hafi ekki verið feðrað. Í þessu felst takmörkun á rétti manns til að leita úrskurðar dómstóla um réttindi sín og skyldur, sbr. 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, sem og takmörkun á rétti barns til að þekkja foreldra sína, sbr. 1. gr. barnalaga, í þeim tilvikum sem barn hefur ekki verið rétt feðrað. Af þeim sökum er lagt til að karlmaður sem telur sig vera föður barns geti óhindrað höfðað faðernismál því til staðfestingar þó með þeirri takmörkun að ekki er hægt að fara í faðernismál þegar barn tveggja kvenna er getið með tæknifrjóvgun, sbr. 4. mgr. 6. gr. barnalaga.
Málshöfðunarreglur í faðernismálum hafa löngum takmarkað rétt karlmanna, sem telja sig föður barns, til að höfða dómsmál til staðfestingar á faðerni barns. Í þágildandi barnalögum, nr. 20/1992, var málsaðild að faðernismáli takmörkuð við barnið sjálft eða móðir þess. Í Hrd. 2000, bls. 4394 (419/2000), taldi Hæstiréttur þá takmörkun brjóta gegn 70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, þar sem í 70. gr. fælist sjálfstæð regla um að menn skyldu almennt eiga rétt á að bera mál sín undir dómstóla og að allar takmarkanir á þeirri meginreglu yrði að skýra með hliðsjón af því. Með hliðsjón af jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar um bann við mismunun taldi Hæstiréttur þágildandi ákvæði barnalaga ekki vera byggð á málefnalegum sjónarmiðum og vísaði til hagsmuna þjóðfélagsins í heild og ekki síst hagsmuna barns af því að faðerni þess sé réttilega leitt í ljós og ákvarðað. Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að barnalögum, nr. 76/2003, var lagt til að 1. málsl. 1. mgr. 10. gr. um málsaðild að faðernismáli yrði breytt í ljósi dóms Hæstaréttar og þeirra breyttu viðhorfa um rétt barns til að þekkja báða foreldra sína og rétt þess til að njóta samvista við þá. Viðurkenning á rétti manns sem telur sig föður barns til að höfða faðernismál væri fallin til að styrkja þessi réttindi barns. Framangreind tillaga er samhljóða þeirri tillögu sem felst í frumvarpi þessu.
Við meðferð frumvarpsins á Alþingi lagði allsherjarnefnd til þá breytingu, sem var samþykkt, að málsaðild karlmanns sem telur sig föður barns skyldi takmörkuð við þau tilvik sem barn er ófeðrað. Í nefndaráliti allsherjarnefndar (þskj. 1338 á 128. löggjafarþingi) kom fram að megintilgangur með þessari breytingu væri að koma í veg fyrir tilhæfulausar málshöfðanir.
Telja verður að þau sjónarmið sem lögð voru til grundvallar í frumvarpi því er varð að barnalögum, nr. 76/2003, og byggjast að miklu leyti á áðurnefndum dómi Hæstaréttar, eigi enn við í dag og að sú takmörkun sem felst í 1. málsl. 1. mgr. 10. gr. barnalaga kunni að brjóta gegn 65. og 70. gr. stjórnarskrárinnar sem og 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Er því með frumvarpi þessu lögð til sú breyting að karlmanni, sem telur sig föður barns, verði tryggð heimild til að höfða faðernismál án nokkurra takmarkana. Telja verður að sú þrenging á rétti karlmanns til höfðunar faðernismáls sem nú er í 1. málsl. 1. mgr. 10. gr. sé óeðlileg og ekki barni fyrir bestu. Ætla verður að ótti við tilhæfulausar málshöfðanir sé ástæðulaus og að réttarfarsreglur og málsmeðferð faðernismála ættu að koma í veg fyrir slíkt, m.a. vegna reglna um málskostnað, réttarfarssektir og strangar sönnunarkröfur. Í BA-ritgerð Guðbjargar Önnu Bergsdóttur í lögfræði við Háskólann í Reykjavík, um sóknaraðild í faðernismálum, var gerð rannsókn á hversu mörg faðernismál höfðu verið höfðuð fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur frá gildistöku núgildandi barnalaga frá árinu 2003, eða frá nóvember 2003 til mars 2009. Á þessu tímabili voru kveðnir upp 39 dómar í faðernismálum þar sem faðir var sóknaraðili í einu þeirra. Þá voru 29 mál niðurfelld en í engu þeirra mála var faðir sóknaraðili. Jafnframt var gerð sátt í 21 máli þar sem faðir var sóknaraðili í einu þeirra. Með hliðsjón af framangreindum tölum dró höfundur þá ályktun að áhyggjur af því hvort lögfest heimild manns, sem telur sig föður, til að höfða faðernismál yrði til þess að auka tilvik tilefnislausra málshöfðana hefðu reynst ástæðulausar.
Með frumvarpi þessu er jafnframt lögð til breyting á málsaðild í dómsmálum til vefengingar á faðerni barns eða ógildingar á faðernisviðurkenningu eða í svokölluðum vefengingarmálum. Framkvæmdin fyrir dómstólum hefur verið sú að ef barn er feðrað þarf fyrst að höfða vefengingarmál áður en höfðað er faðernismál. Samkvæmt núgildandi lögum eru aðilar að vefengingarmáli tæmandi taldir í 21. gr. laganna, þ.e. móðir, skráður faðir eða barnið sjálft. Ákvæðið leiðir til þess að maður sem telur sig vera föður barns, sem er þegar feðrað, hefur engin úrræði til að knýja fram vitneskju um það hvort hann sé í raun líffræðilegur faðir viðkomandi barns. Sú takmörkun er jafnframt í ósamræmi við 70. gr. stjórnarskrárinnar og eiga sömu sjónarmið við og rakin hafa verið varðandi 10. gr. laganna. Verði frumvarpið að lögum leiðir það til þess að maður sem telur sig föður barns getur höfðað mál til þess að fá faðernið leiðrétt. Að mati flutningsmanna er um að ræða réttarbót í jafnréttismálum.
