Ferill 168. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
149. löggjafarþing 2018–2019.
Þingskjal 169 — 168. mál.
Frumvarp til laga
um starfsemi smálánafyrirtækja.
Flm.: Oddný G. Harðardóttir, Bryndís Haraldsdóttir, Helgi Hrafn Gunnarsson, Ólafur Ísleifsson, Ólafur Þór Gunnarsson, Silja Dögg Gunnarsdóttir, Gunnar Bragi Sveinsson, Þorsteinn Víglundsson.
I. KAFLI
Gildissvið og orðskýringar.
1. gr.
Gildissvið.
Með starfsemi smálánafyrirtækja er átt við starfsemi sem felst í að kynna, bjóða eða veita einstaklingum lán allt að einni milljón króna og án tillits til þess hvernig lánið er veitt að öðru leyti.
2. gr.
Ófrávíkjanleiki.
3. gr.
Orðskýringar.
1. Smálánafyrirtæki: Eftirlitsskyldur aðili sem stundar starfsemi samkvæmt ákvæðum laga þessara.
2. Smálán: Lán allt að einni milljón króna sem smálánafyrirtæki kynnir, býður eða veitir einstaklingum.
3. Viðskiptamaður: Einstaklingur sem smálánafyrirtæki kynnir, býður eða veitir smálán.
4. gr.
Starfsemi undanþegin lögunum.
II. KAFLI
Starfsleyfi.
5. gr.
Starfsleyfi.
Ágreiningur um það hvort starfsemi falli undir ákvæði laga þessara skal borinn undir Fjármálaeftirlitið. Niðurstaða þess er endanleg á stjórnsýslustigi.
6. gr.
Umsókn.
1. Nafn, kennitala, hlutafé og lögheimili umsækjanda.
2. Samþykktir umsækjanda.
3. Upplýsingar um starfsskipulag þar sem m.a. komi fram upplýsingar um hvernig fyrirhugaðri starfsemi verði sinnt.
4. Upplýsingar um innra skipulag fyrirtækisins, þ.m.t. eftirlits- og starfsreglur.
5. Viðskipta- og rekstraráætlun þar sem m.a. komi fram fyrirhugaður vöxtur og uppbygging eigin fjár.
6. Upplýsingar um stofnendur og hluthafa, sbr. VI. kafla laga um fjármálafyrirtæki.
7. Upplýsingar um stjórnarmenn, framkvæmdastjóra og aðra stjórnendur.
8. Staðfesting endurskoðanda á innborgun hlutafjár.
9. Upplýsingar um náin tengsl fyrirtækisins við einstaklinga eða lögaðila, sbr. 23. tölul. 1. mgr. 1. gr. a og 3. mgr. 7. gr. laga um fjármálafyrirtæki.
10. Allar aðrar viðeigandi upplýsingar sem Fjármálaeftirlitið ákveður.
7. gr.
Veiting starfsleyfis.
8. gr.
Synjun starfsleyfis.
Synjun Fjármálaeftirlitsins á umsókn skal rökstudd og tilkynnt umsækjanda innan þriggja mánaða frá móttöku fullbúinnar umsóknar.
9. gr.
Afturköllun starfsleyfis.
Fjármálaeftirlitið getur afturkallað starfsleyfi smálánafyrirtækis í heild eða að hluta.
III. KAFLI
Stofnun.
10. gr.
Búsetuskilyrði.
Ríkisborgarar og lögaðilar annarra ríkja innan Evrópska efnahagssvæðisins og aðildarríkja Fríverslunarsamtaka Evrópu eru undanþegnir búsetuskilyrðum 1. mgr.
11. gr.
Rekstrarform.
12. gr.
Hlutafé.
Sé hlutafé skráð í íslenskum krónum skal miða við opinbert viðmiðunargengi (kaupgengi) eins og það er skráð hverju sinni.
IV. KAFLI
Starfsemi.
13. gr.
Almenn ákvæði.
14. gr.
Starfshættir.
Smálánafyrirtæki skal tilgreina á vefsíðu nöfn og hlutfallslegt eignarhald allra þeirra sem eiga 5% eða stærri hlut í fyrirtækinu.
15. gr.
Lánveitingar.
Ekki er heimilt að veita lán til viðskiptamanns sem:
1. er ólögráða,
2. er ekki fjár síns ráðandi,
3. hefur haft meðalatvinnutekjur síðustu tólf mánuði undir lægstu atvinnuleysisbótum,
4. hefur gengið frá samningi um sértæka skuldaaðlögun á síðustu tólf mánuðum, samkvæmt samkomulagi um verklagsreglur um sértæka skuldaaðlögun á grundvelli laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishrunsins,
5. hefur hafið greiðsluaðlögunarumleitan eða lokið samningi um greiðsluaðlögun samkvæmt lögum um greiðsluaðlögun einstaklinga eða nauðasamningi til greiðsluaðlögunar skv. X. kafla a laga um gjaldþrotaskipti o.fl.
Mat á greiðslugetu skal endurskoða reglulega og eigi sjaldnar en á sex mánaða fresti.
Óheimilt er að greiða út lán til viðskiptamanns fyrr en 48 klukkustundir eru liðnar frá samþykkt lánsumsóknar.
Móttaka og afgreiðsla umsókna um smálán er einungis heimil frá kl. 9.00 til kl. 17.00 hvern virkan dag.
16. gr.
Starfsábyrgðartrygging.
V. KAFLI
Eftirlit.
17. gr.
Eftirlit.
Fjármálaeftirlitið hefur eftirlit með starfsemi samkvæmt lögum þessum, nema annað leiði af lögum eða alþjóðasamningum sem Ísland er aðili að. Um eftirlitið fer samkvæmt ákvæðum laga þessara, laga um fjármálafyrirtæki og laga um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi.
Telji Fjármálaeftirlitið að starfsemi samkvæmt lögum þessum sé stunduð án tilskilinna leyfa getur það krafist gagna og upplýsinga hjá viðkomandi aðilum eða hjá eftirlitsskyldum aðilum sem nauðsynleg eru til að ganga úr skugga um hvort svo sé. Fjármálaeftirlitið getur krafist þess að slíkri starfsemi sé hætt þegar í stað. Jafnframt er því heimilt að birta opinberlega nöfn aðila sem taldir eru bjóða þjónustu án tilskilinna leyfa.
18. gr.
Eftirlitsgjald.
VI. KAFLI
Viðurlög o.fl.
19. gr.
Stjórnvaldssektir.
1. 5. gr. um starfsleyfi,
2. 14. gr. um starfshætti,
3. 15. gr. um lánveitingar,
4. 16. gr. um starfsábyrgðartryggingu.
Sektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 100 þús. kr. til 20 millj. kr. Sektir sem lagðar eru á lögaðila geta numið frá 500 þús. kr. til 50 millj. kr. Við ákvörðun sekta skal m.a. tekið tillit til alvarleika brots, hvað það hefur staðið lengi, samstarfsvilja hins brotlega aðila og hvort um ítrekað brot er að ræða. Ákvarðanir um stjórnvaldssektir skulu teknar af stjórn Fjármálaeftirlitsins og eru þær aðfararhæfar. Sektir renna í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við innheimtuna. Séu stjórnvaldssektir ekki greiddar innan mánaðar frá ákvörðun Fjármálaeftirlitsins skal greiða dráttarvexti af fjárhæð sektarinnar. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu.
Stjórnvaldssektum skal beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.
20. gr.
Sektir og fangelsi.
1. 5. gr. um starfsleyfi,
2. 14. gr. um starfshætti,
3. 15. gr. um lánveitingar,
4. 16. gr. um starfsábyrgðartryggingu.
21. gr.
Gildistaka.
Við gildistöku laga þessara verður eftirfarandi breyting á lögum nr. 99/1999, um greiðslu kostnaðar við opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi, með síðari breytingum :
Við 1. mgr. 5. gr. laganna bætist nýr töluliður svohljóðandi: Smálánafyrirtæki skulu greiða fastagjald sem nemur 600.000 kr.
Ákvæði til bráðabirgða.
Greinargerð.
Svonefnd smálánafyrirtæki hófu starfsemi hér á landi í upphafi árs 2010 en veiting smáláns felst í því að lántaka er veitt lán til skamms tíma og lántaki óskar eftir útgreiðslu lánsins á heimasíðu lánveitanda eða með því að senda smáskilaboð úr farsíma. Smálánafyrirtækin hafa verið gagnrýnd frá upphafi, bæði vegna kostnaðar við lántöku og markaðssetningu lánanna. Einn helsti munur á smálánum og hefðbundnum yfirdrátt í almenna bankakerfinu er að smálán eru eingöngu veitt í mjög stuttan tíma, eða allt frá einum degi til rétt rúmlega mánaðar.
Mikil umræða hefur verið bæði hérlendis og í nágrannalöndum okkar um skaðsemi þessara lána. Bæði hagsmunaaðilar og eftirlitsaðilar á neytendamarkaði hafa lýst yfir miklum áhyggjum af uppgangi smálánafyrirtækja hér á landi enda er um að ræða lán á okurvöxtum, allt að 648% árleg hlutfallstala kostnaðar, sem markaðssett eru sérstaklega fyrir ungt fólk sem höllum fæti stendur og þá sem hafa lítið á milli handanna. Smálánin falla undir lög um neytendalán og hefur Neytendastofa ítrekað þurft að grípa inn í vegna starfshátta smálánafyrirtækjanna á grundvelli þeirra laga og beitt fyrir sig stjórnvaldssektum. Þær ráðstafanir hafa ekki borið árangur. Svo virðist sem smálánafyrirtæki leitist við að fara fram hjá ákvæðum laga um neytendalán um hvað teljist falla undir árlega hlutfallstölu kostnaðar.
Engin lög gilda um reksturinn sjálfan, ekki þarf að sækja um starfsleyfi eða uppfylla tilteknar skipulagskröfur. Með frumvarpi þessu er lagt til að komið verði böndum á starfsemi smálánafyrirtækja með því að setja sérlög um starfsemina þar sem settur verði skýr rammi og tryggt að aðeins þeir aðilar geti fengið starfsleyfi sem uppfylla tiltekin skilyrði og starfi á grundvelli laga um neytendalán um árlega hlutfallstölu kostnaðar.
Þróun og reglusetning um smálánastarfsemi á Íslandi.
Á 139. löggjafarþingi lagði efnahags- og viðskiptaráðherra fram frumvarp til breytinga á lögum um neytendalán, nr. 121/1994, en frumvarpið náði ekki fram að ganga. Megintilgangur þess frumvarps var að fella veitingu smálána undir umgjörð og ramma neytendalöggjafarinnar til að tryggja neytendavernd. Nýtt frumvarp til laga um neytendalán varð að lögum nr. 33/2013, um neytendalán. Í því frumvarpi var ákveðið að fella smálán undir löggjöf um neytendalán, en sú löggjöf er innleiðing á tilskipun ESB 2008/48/EB um neytendalán. Þegar tilskipun ESB var innleidd var uppi nokkur umræða um þessi mál í samfélaginu. Löggjafinn brást við með því að útvíkka gildissvið laga um neytendalán svo þau næðu yfir smálán og jafnframt var sett sérstakt ákvæði um hámark árlegs hlutfalls kostnaðar í 26. gr. laga um neytendalán. Er þar um að ræða ákvæði sem gengur lengra en kröfur tilskipunarinnar og var sérstaklega beint að smálánafyrirtækjum. Fram kom við vinnslu frumvarpsins að „nágrannalönd okkar hafa fundið sig knúin til að bregðast við uppgangi smálánafyrirtækja með aukinni reglusetningu til verndar neytendum. Í þessu samhengi er vert að nefna að um helmingur af 27 aðildarríkjum Evrópusambandsins hefur í löggjöf sinni ákvæði um hámarksvexti (Study on interest rate restrictions in the EU, 2010). Finnar hafa lagt fram frumvarp sem kveður á um hámarksvexti á smálánum og Danir hafa tilkynnt að þeir ætli sér slíkt hið sama. Í Norður-Ameríku er sama sagan; í Kanada hefur verið sett 60% hámark á árlega hlutfallstölu kostnaðar og í 35 fylkjum Bandaríkjanna hafa verið settar reglur um smálánastarfsemi sem taka til ýmissa skilyrða, svo sem vaxta og gjalda (How to regulate payday lending: learning from international best practice, 2011).“
Eftir setningu laga um neytendalán árið 2013 varð vart við það að smálánafyrirtæki fóru að finna upp leiðir til að komast hjá framangreindri 26. gr. laga um neytendalán. Fyrst með svokölluðu flýtigjaldi, þ.e. að einstaklingur greiddi sérstaka fjárhæð fyrir að lánið væri afgreitt strax annars tæki það 5–7 daga. Það mál fór fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur sem komst að þeirri niðurstöðu að slíkt gjald væri ólögmætt.
Í framhaldi af því kynntu smálánafyrirtækin nýtt gjald sem var þannig fram sett að lántaki keypti rafbækur og fékk í kjölfarið heimild til að taka lán. Neytendastofa hefur ákvarðað stjórnvaldssektir á smálánafyrirtæki vegna þessa fyrirkomulags.
Vert er að halda til haga að einnig eru starfandi fyrirtæki sem veita smálán og eru innan þess ramma sem slíkum fyrirtækjum er settur með lögum um neytendalán frá 2013. Eftirlitsaðilar hafa ekki þurft að gera athugasemdir eða grípa til úrræða varðandi starfsemi þessara fyrirtækja.
Í minnisblaði frá umboðsmanni skuldara, dags. 28. febrúar 2018, sem barst efnahags- og viðskiptanefnd er að finna greiningu á smálánaskuldum hjá umsækjendum um úrræðið hjá umboðsmanni skuldara. Þar kemur fram að fjöldi þeirra sem hefur sótt um úrræði hjá embættinu vegna greiðsluerfiðleika hefur aukist síðustu tvö ár. Heildarfjöldi umsókna á árinu 2015 var samtals 1.157, á árinu 2016 samtals 1.401 og á árinu 2017 var hann samtals 1.436. Þegar umsóknir ársins 2016 og 2017 eru kannaðar kemur í ljós að meira en helmingur þeirra sem sótt hafa um ráðgjöf og greiðsluaðlögun á þessum tveimur árum eru yngri en 40 ára. Þá er áberandi mest fjölgun á umsækjendum um greiðsluaðlögun í aldurshópnum 18–29 ára, úr 14,9% í 23,3 % á þessum tveimur árum. Í greiningu umboðsmanns kemur einnig fram að hlutfall umsækjenda sem hafa tekið smálán hefur t.d. farið úr 13% á árinu 2013 í 43% á árinu 2017 en þessar tölur miðast við allar umsóknir um ráðgjöf og greiðsluaðlögun. Til samanburðar hafa fasteignalán farið úr 32% á árinu 2015 niður í 17% á árinu 2017. Í aldurshópnum 18–29 ára hafa 76 af 109 umsækjendum árið 2017 tekið smálán eða um 70% umsækjenda, en á árinu 2016 höfðu 39 af 63 eða 62% tekið smálán.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Hlutfall smálána af heildarskuldum þeirra sem voru með smálán jókst úr 13% í 20% frá árinu 2016 til 2017. Meðaltal smálána á hverja umsókn voru tæpar 600 þús. kr. árið 2017 en rúmar 400 þús. kr. árið 2016. Það er því ljóst að smálán meðal þessa hóps eru að verða algengari og sífellt stærri hluti af vanda þessa hóps.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1.–4.gr.
Um 5.–9. gr.
Um 10.–12. gr.
Mikilvægt er að aðeins þar til bærir aðilar sæki inn á þennan lánamarkað og því er lagt til að gerð verði krafa um að hlutafé smálánafyrirtækis verði að lágmarki ein milljón evra.
Um 13.–16. gr.
Um 17.–18. gr.
Um 19.–20. gr.
Um 21.–22. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.