Ferill 793. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.


149. löggjafarþing 2018–2019.
Þingskjal 1254  —  793. mál.




Tillaga til þingsályktunar


um þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu.


Flm.: Andrés Ingi Jónsson, Ari Trausti Guðmundsson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Kolbeinn Óttarsson Proppé, Lilja Rafney Magnúsdóttir, Ólafur Þór Gunnarsson, Rósa Björk Brynjólfsdóttir, Steinunn Þóra Árnadóttir.


    Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu.
    Eftirfarandi spurning verði borin upp í þjóðaratkvæðagreiðslunni:
    „Vilt þú að Ísland gangi úr Atlantshafsbandalaginu (NATO)?
               Já.
               Nei.“

Greinargerð.

    Með tillögu þessari er lagt til að þess verði minnst að 70 ár eru liðin frá samþykkt NATO-aðildar Íslands með því að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu um aðildina.
    Aðild Íslands að NATO hefur verið umdeild frá upphafi. Miklar mótmælaaðgerðir voru á Austurvelli 30. mars 1949 þegar Alþingi samþykkti að Ísland yrði stofnaðili að bandalaginu og í kjölfarið voru 24 einstaklingar dæmdir til skilorðsbundinnar fangelsisvistar. Deilurnar áttu eftir að setja svip á allt þjóðlífið og alla stjórnmálaumræðu á næstu áratugum. Þjóðin skiptist í fylkingar með eða á móti hernum. Þrátt fyrir það hefur almenningur aldrei haft beina aðkomu að málinu.
    Ísland var herlaust þá sem nú en aðild að NATO var samþykkt þegar óvissa um kalda stríðið var uppi. Kalda stríðinu er hins vegar lokið og NATO hefur einnig fyrir löngu tekið að sér verkefni sem fara út fyrir upprunalegan tilgang sinn. Bandalagið er löngu hætt að skilgreina sig sem einungis bandalag um sameiginlegar varnir aðildarríkja. Í stað þess að horfa til beinnar árásar á eitthvert aðildarríkja bandalagsins, og skuldbindingar annarra aðildarríkja að hrinda slíkri árás, er nú litið á meinta ógn við einstök aðildarríki sem ógn og jafnvel árás á önnur. Með túlkun bandalagsins á ógn við öryggi um víða veröld fylgir nær opin heimild um hernaðaríhlutun, enda beitir NATO sér um heim allan í mun ríkari mæli en áður. Ísland hefur þannig ítrekað orðið aðili að stríðsátökum – ýmist beint eða óbeint í gegnum NATO-aðildina – eins og stríðinu í Líbíu árið 2012 eða loftárásum vesturveldanna á Sýrland á síðasta ári.
    Þvert á þessa stöðu telja 44% Íslendinga að Ísland sé hlutlaust í hernaðarmálum. Þessi misskilningur á stöðu Íslands – eða kannski frekar óskhyggja – kemur fram í rannsókn 1 frá árinu 2018 um sýn Íslendinga á utanríkis- og öryggismál, þar sem jafnframt kemur fram að 57% aðspurðra telja að herleysi og friðsamleg tengsl við nágrannaríki tryggi helst öryggi Íslands, en aðeins 17 prósent telja aðildina að NATO stuðla að því.
    Þessar áherslur almennings kallast á við þá breyttu mynd af öryggis- og varnarmálum sem birst hefur á undanförnum árum og m.a. má sjá nokkuð móta fyrir í þjóðaröryggisstefnu fyrir Ísland. Þær ógnir sem að okkur steðja eru þess eðlis að borgaralegar lausnir virka betur en hernaðarlegar, hvort sem er í baráttunni gegn loftslagsbreytingum, viðbrögðum við náttúruvá eða heilbrigðisöryggi. Þessum áskorunum verður ekki mætt með endurskipulagningu herstjórnarkerfis NATO á norðurslóðum, líkt og birst hefur á undanförnum misserum, eða því að herlið hafi varanlegan viðbúnað á Keflavíkurvelli, en sú hefur verið raunin undanfarin þrjú ár. Í aðdraganda þeirrar þjóðaratkvæðagreiðslu sem hér er lögð til er mikilvægt að staðið verði fyrir fræðslu og umræðu um öryggismál og þróun þeirra inn í 21. öldina, eðli NATO og annað sem snýr að afleiðingum hernaðar og vígvæðingar.
    Friðarsinnar hafa ekkert að óttast varðandi þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild Íslands að NATO. Reynslan sýnir að umræðan styrkir málstað friðar og samkenndar, enda eru flestir þeirrar skoðunar að það sé rangt að drepa annað fólk. Það er löngu kominn tími til að leiða til lykta kröfu fólks á Austurvelli 1949 um að þjóðin sjálf fái að taka ákvörðun um aðild að NATO og stríðsrekstri þess.
    Tímasetning þjóðaratkvæðagreiðslunnar skal vera í samræmi við lög nr. 91/2010, um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna, en skv. 1. mgr. 4. gr. þeirra laga skal þjóðaratkvæðagreiðsla fara fram í fyrsta lagi þremur mánuðum og í síðasta lagi einu ári eftir að þingsályktunartillaga hefur verið samþykkt á Alþingi.
1     Silja Bára Ómarsdóttir. (2018). Sýn Íslendinga á utanríkis- og öryggismál. Stjórnmál og stjórnsýsla 14(2), 1–18.