Ferill 806. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
149. löggjafarþing 2018–2019.
Þingskjal 1267 — 806. mál.
Tillaga til þingsályktunar
um sálfræðiþjónustu í framhaldsskólum.
Flm.: Guðjón S. Brjánsson, Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Einar Kárason, Guðmundur Andri Thorsson, Helga Vala Helgadóttir, Logi Einarsson, Oddný G. Harðardóttir.
Alþingi ályktar að fela mennta- og menningarmálaráðherra að sjá til þess að frá og með skólaárinu 2019–2020 verði öllum nemendum í framhaldsskólum landsins tryggt aðgengi að sálfræðiþjónustu innan veggja skólanna þeim að kostnaðarlausu. Ráðherra hafi samráð við Kennarasamband Íslands, Sálfræðingafélag Íslands og Samband íslenskra framhaldsskólanema um tilhögun þjónustunnar, m.a. um meðferð sem veitt er, fjölda nemenda á hvern sálfræðing o.fl.
Greinargerð.
Í hvítbók mennta- og menningarmálaráðherra um úrbætur í menntun sem gefin var út í júní 2014 kemur fram að aðeins 44% íslenskra framhaldsskólanema ljúka námi á tilsettum tíma. Ungt fólk hverfur frá námi og mun langtímaáhrifa þess gæta víða í samfélaginu og eru þau þegar farin að sjást. Þetta má að hluta rekja til slæmrar geðheilsu ungmenna hér á landi en sjálfsvíg eru til að mynda helsta dánarorsök ungra karlmanna á Íslandi. Þessum vanda þarf að mæta, t.d. með auknu aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu.
Vegna þessa hefur álag aukist mikið á kennara, skólahjúkrunarfræðinga og námsráðgjafa, sem hvorki hafa sérstaka menntun né forsendur til þess að takast á við vandann. Það er því mikilvægt að bregðast við kallinu og auka aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu innan veggja skólanna. Sálfræðiþjónusta innan framhaldsskólana má samt ekki koma niður á þeirri þjónustu sem þegar er innan skólanna.
Ungt fólk kallar eftir aðgerðum frá stjórnvöldum. Herferðir og netbyltingar líkt og Undir yfirborðinu, Huguð og Ég er ekki tabú var ákall um breytt viðhorf samfélagsins alls til andlegra veikinda og til að benda á gífurlegan kostnað sem fylgir því að leita sér geðheilbrigðisþjónustu. Þá hefur Samband íslenskra framhaldsskólanema ályktað ítrekað um málið á sambandsstjórnarþingum sínum. Þar er m.a. kallað eftir auknu aðgengi að sálfræðiþjónustu og fræðslu um geðræna heilsu innan framhaldsskóla landsins, m.a. í ljósi vaxandi álags á nemendur.
Vísa má til þess að skólaárið 2012–2013 réð Verkmenntaskólinn á Akureyri sálfræðing til starfa í 50% starfshlutfall. Í skýrslu sem skrifuð var meðan á tilraunaverkefninu stóð kemur fram að rúmlega 10% nemenda við VMA nýttu sér þjónustuna. Yfir árið tók sálfræðingurinn að meðaltali 2,5 viðtöl á dag, auk þess sem hann var með hópmeðferðartíma í hugrænni atferlismeðferð (HAM) á vorönn. Í skýrslunni kemur fram að 137 nemendur nýttu sér sálfræðiþjónustu á skólaárinu 2012–2013 og árið eftir 179 nemendur, en það er aukning upp á rúm 30%. Þjónustan skilaði miklum árangri fyrir þá nemendur sem hana nýttu og eftir skólaárið 2014–2015 má sjá mjög aukna aðsókn í þjónustuna en þá tók skólasálfræðingurinn að meðaltali 4,45 viðtöl á dag. Í skýrslunni kemur fram að mikil ásókn nemenda í sálfræðiþjónustu og sá fjöldi viðtala sem veittur var sýni að þörf fyrir slíkt úrræði er til staðar. Þá séu fordómar og skömm hverfandi með auknum sýnileika sálfræðings innan veggja skólans. Ásókn í þjónustuna er nú jafnari eftir einstökum námsbrautum en þegar fyrst var boðið upp á hana sem gefur til kynna tengsl milli sýnileika og aðgengis og nýtingar á þjónustunni.
Stjórnvöld hafa margvíslegum skyldum að gegna gagnvart nemum í framhaldsskólum landsins. Skv. 2. gr. laga um framhaldsskóla, nr.92/2008, er hlutverk framhaldsskóla að stuðla að alhliða þroska allra nemenda og virkri þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi með því að bjóða hverjum nemanda nám við hæfi. Skv. 33. gr. laganna eiga allir framhaldsskólanemendur rétt á kennslu við sitt hæfi í hvetjandi námsumhverfi sem m.a. taki mið af þörfum þeirra og almennri vellíðan. Þá ber skv. 1. mgr. 33. gr. b öllum aðilum í skólasamfélaginu að leggja sitt af mörkum til þess að stuðla að og viðhalda góðum starfsanda og jákvæðum skólabrag. Skv. 4. mgr. 34. gr. skulu framhaldsskólar leitast við að veita þeim nemendum sérstakan stuðning sem eiga við sértæka námsörðugleika að stríða eða veikindi. Öll framangreind atriði eru þess eðlis að þau snerta andlega líðan nemenda og er ætlað að stuðla að góðri andlegri líðan þeirra.
Í evrópsku heilsufarsrannsókninni frá árinu 2015 var Ísland í fjórða sæti yfir fjölda fólks með þunglyndiseinkenni. Konur eru líklegri en karlar til að hafa slík einkenni. Munur á körlum og konum var mestur í aldurshópnum 15–24 ára og 65 ára og eldri. Þunglyndiseinkenni voru algengari meðal ungra kvenna á Íslandi en í öðrum Evrópulöndum. Á aldrinum 15–24 ára mældust 10% karla með einkenni þunglyndis og tæp 18% kvenna (Hagstofan). Um helmingur íslenskra ungmenna á aldrinum 16–25 ára hefur hugsað um að enda líf sitt og af þeim hefur einn af hverjum tíu gert eitthvað til að skaða sig. Þá gefur skýrsla embættis landlæknis frá árinu 2018 um sjálfsvígshugsanir og sjálfsvígstilraunir meðal íslenskra ungmenna sér ekki fram á að tíðni lækki á næstunni.
Notkun á þunglyndislyfjum hér á landi jókst um 21,7% frá árinu 2012 til 2016 samkvæmt tölum frá landlækni frá árinu 2017. Mesta aukningin er í fjölda yngri notenda en notendum á aldrinum 15–19 ára fjölgaði um 62,2% á þessum tíma. Hjá sama aldurshópi jukust skammtar þunglyndislyfja um 98,4% frá 2012 til 2016.
Í lið B.2 í þingsályktun um stefnu og aðgerðaáætlun í geðheilbrigðismálum til fjögurra ára, nr. 28/145, sem samþykkt var í apríl 2016, er ráðherra falið að skipa starfshóp sem geri tillögur um innleiðingu geðræktarstarfs í leik-, grunn- og framhaldsskólum og að þær liggi fyrir eigi síðar en í árslok 2017. Ekkert er hins vegar í tillögunni vikið að því að nemendum í framhaldsskólum skuli tryggður aðgangur að sálfræðiþjónustu sér að kostnaðarlausu. Taka má þó undir þau ummæli í greinargerð með tillögu að þingsályktuninni (338. mál á 145. löggjafarþingi) að skólinn sé ákjósanlegasti vettvangurinn til að ná til sem flestra barna með geðrækt og forvarnir. Verður að telja að það eigi einnig við um framhaldsskóla.
Markmið þessarar tillögu er að í byrjun skólaárs 2019–2020 verði tryggt að í öllum framhaldsskólum landsins hafi nemendur aðgang að sálfræðiþjónustu sér að kostnaðarlausu til þess að bregðast við því ófremdarástandi sem skortur á faglegri geðheilbrigðisþjónustu hefur í för með sér. Ráðherra er í tillögunni falið að útfæra nánar með hvaða hætti þjónustan verði veitt en að miða beri við að einn sálfræðingur í fullu starfi geti sinnt um 700 nemendum. Ber að miða þjónustuþörf fámennari jafnt sem fjölmennari skóla við það hlutfall. Er í því miðað við viðmið samtaka bandarískra skólasálfræðinga (National Association of School Psychologists) sem gera ráð fyrir að fjöldinn fari aldrei yfir 1.000 nemendur á hvern sálfræðing. Sé hlutverk sálfræðingsins meira en aðeins að sinna greiningu og ráðgjöf, t.d. einnig að veita viðeigandi meðferð í hvert sinn án þess að vísa nemendum til sálfræðinga starfandi utan skólans, ber að miða við 500–700 nemendur á hvern sálfræðing. Er í þessu einnig haft í huga að bið eftir þjónustu af þessu tagi getur verið slæm fyrir nemendur og mikilvægt að nemendur sem þurfa á þjónustunni að halda geti komist sem fyrst að.
