Ferill 276. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 305 — 276. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til laga
um sviðslistir.
Frá mennta- og menningarmálaráðherra.
I. KAFLI
Markmið og yfirstjórn.
1. gr.
Markmið.
Ráðherra fer með yfirstjórn sviðslistamála samkvæmt lögum þessum.
II. KAFLI
Þjóðleikhús.
2. gr.
Hlutverk.
3. gr.
Helstu verkefni.
4. gr.
Þjóðleikhússtjóri.
Þjóðleikhússtjóri stýrir starfsemi og rekstri Þjóðleikhússins og markar listræna stefnu þess. Hann ræður aðra starfsmenn leikhússins og er í fyrirsvari fyrir það. Þjóðleikhússtjóri situr fundi þjóðleikhúsráðs.
5. gr.
Þjóðleikhúsráð.
Þjóðleikhúsráð er stjórnarnefnd Þjóðleikhússins og skulu allar meiri háttar ákvarðanir um leikhúsreksturinn kynntar fyrir ráðinu. Ráðið setur sér starfsreglur, þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd starfa þess. Þjóðleikhúsráð vinnur með þjóðleikhússtjóra að langtímaáætlun um starfsemi Þjóðleikhússins. Stefna Þjóðleikhússins til þriggja ára og ársáætlun skulu lagðar fyrir þjóðleikhúsráð og ber ráðið ábyrgð á eftirliti með framkvæmd þeirra gagnvart ráðherra.
6. gr.
Samstarf.
Leikhúsið skal eftir föngum veita leikfélögum áhugamanna lið og gera sviðslistanemendum kleift að fylgjast með leikhússtarfinu. Leikhúsið stuðlar einnig að listuppeldi og fræðslustarfi í samvinnu við menntastofnanir og gerir nemendum og almenningi kleift að kynna sér starfsemi leikhússins eftir því sem við verður komið.
7. gr.
Nýting húsnæðis Þjóðleikhússins.
8. gr.
Fjárhagur og gjaldtaka.
III. KAFLI
Íslenski dansflokkurinn.
9. gr.
Hlutverk.
10. gr.
Helstu verkefni.
11. gr.
Listdansstjóri.
Listdansstjóri stýrir starfsemi og rekstri Íslenska dansflokksins og markar listræna stefnu hans. Hann ræður aðra starfsmenn flokksins og er í fyrirsvari fyrir hann.
12. gr.
Listdansráð.
Listdansráð hefur eftirlit með starfsemi Íslenska dansflokksins og veitir ráðherra reglulega umsögn um stefnu og áætlun hans. Ráðið setur sér starfsreglur.
13. gr.
Samstarf.
14. gr.
Fjárhagur og gjaldtaka.
IV. KAFLI
Önnur sviðslistastarfsemi.
15. gr.
Sviðslistaráð.
16. gr.
Hlutverk.
a. veita umsögn um þau mál sem ráðherra vísar til þess,
b. gera tillögu til ráðherra um stefnu og helstu áherslur í starfi sviðslistasjóðs til þriggja ára í senn,
c. gera tillögu til ráðherra um úthlutunarreglur sviðslistasjóðs, og
d. úthluta árlega styrkjum úr sviðslistasjóði.
17. gr.
Sviðslistasjóður.
Ráðherra setur sviðslistasjóði reglur um auglýsingar, meðferð umsókna og afgreiðslu þeirra. Við mat á umsóknum úr sviðslistasjóði er sviðslistaráði heimilt að leita umsagnar fagaðila.
Þóknun fulltrúa í sviðslistaráði og annar kostnaður af starfsemi ráðsins greiðist úr sviðslistasjóði. Ákvarðanir sviðslistaráðs eru endanlegar á stjórnsýslustigi og sæta ekki kæru til ráðherra.
18. gr.
Kynningarmiðstöð sviðslista.
19. gr.
Óperustarfsemi.
20. gr.
Reglugerðarheimild.
21. gr.
Gildistaka.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
II.
III.
Greinargerð.
1. Inngangur.
Frumvarp þetta er samið í mennta- og menningarmálaráðuneyti. Það er byggt á frumvarpi til laga um sviðslistir sem lagt hefur verið fram á Alþingi í þrígang (þskj. 1049, 655. mál á 140. löggjafarþingi 2011–2012, þskj. 202, 199. mál á 141. löggjafarþingi 2012–2013 og þskj. 1261, 800. mál á 149. löggjafarþingi 2018–2019). Brýn þörf er á að skýra lagaramma um sviðslistir með heildarlögum líkt og hefur verið gert fyrir önnur listasvið.
Núgildandi leiklistarlög eru nr. 138/1998. Frá gildistöku þeirra hefur lagaumhverfi á Íslandi gjörbreyst með tilkomu fjölmargra laga sem tekið hefur verið tillit til við samningu frumvarpsins. Sem dæmi má nefna lög um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla, nr. 10/2008, lög um jafna meðferð óháð kynþætti og þjóðernisuppruna, nr. 85/2018, og lög um jafna meðferð á vinnumarkaði, nr. 86/2018. Ekki var þó talin ástæða til að hafa jafnréttisákvæði í frumvarpinu, enda fellur sviðslistastarfsemi undir fyrrgreind lög. Höfð var hliðsjón af lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nr. 70/1996, og lögum um opinber fjármál, nr. 123/2015, við útfærslu ákvæða um þjóðleikhúsráð, þjóðleikhússtjóra og listdansstjóra. Síðarnefndu lögin hafa einnig áhrif á heimild ríkisins til gerðar samninga um fjárstuðning við einkarekna sviðslistastarfsemi. Þá var litið til laga á öðrum sviðum lista sem fyrirmynda við gerð frumvarpsins.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Frá setningu leiklistarlaga, nr. 138/1998, hafa orðið breytingar sem kalla á endurskoðun þeirra. Nefna má að starfsumhverfi stofnana hefur breyst og ábyrgð stjórnenda er skýrari. Þá er brýnt að ein heildarlög nái yfir allar sviðslistir.
Með frumvarpinu er leitast við að löggjöf um sviðslistir verði sambærileg löggjöf á sviði bókmennta, myndlistar og tónlistar. Á þeim sviðum eru skipaðar stjórnir eða ráð fyrir viðkomandi listgrein sem eru ráðherra til ráðgjafar um málefni hverrar greinar. Þá hafa einnig verið stofnaðir sjóðir til eflingar hverri listgrein með styrkveitingum og grundvöllur skapaður fyrir rekstur skrifstofu/miðstöðvar sem stendur að kynningu á listgreininni hér á landi og erlendis. Reynslan sýnir að þetta fyrirkomulag auðveldar stjórnsýslu, yfirsýn og samvinnu sjóðanna.
Með frumvarpinu er gert ráð fyrir að ákvæði um Íslenska dansflokkinn verði lögfest í fyrsta sinn. Frá stofnun hefur dansflokkurinn einungis starfað á grundvelli reglna sem ráðherra setti starfseminni, fyrst nr. 878/1999 (brottfallnar) og nú nr. 14/2002, með áorðnum breytingum.
3. Meginefni frumvarpsins.
Frumvarpið skiptist í fjóra kafla.
Í I. kafla er kveðið á markmið laganna auk þess sem hugtakið sviðslistir er skilgreint.
Í II. kafla eru ákvæði um Þjóðleikhúsið. Verði frumvarpið að lögum mun hlutverk þess að mestu leyti vera óbreytt. Nokkrar breytingar verða þó frá gildandi leiklistarlögum.
Í fyrsta lagi má nefna að skv. 3. gr. verður megináhersla í starfsemi leikhússins á íslensk og erlend leikverk og að stuðla að frumsköpun í íslenskum sviðslistum.
Samkvæmt leiklistarlögum eru aðalverkefni Þjóðleikhússins flutningur íslenskra og erlendra sjónleikja auk þess sem leikhúsið skal standa að flutningi á óperum, söngleikjum og listdanssýningum. Sú skylda er felld niður en Þjóðleikhúsi verður heimilt að standa að þannig sviðsetningum.
Í öðru lagi eru gerðar breytingar á ákvæðum um skipun þjóðleikhússtjóra. Ríkari kröfur eru gerðar til menntunar auk þess sem mælt er fyrir um skipunartíma og mögulega endurskipun að fyrirmynd ákvæðis um safnstjóra Listasafns Íslands í myndlistarlögum, nr. 64/2012. Ætíð skal auglýsa embættið laust til umsóknar í lok hvers skipunartímabils.
Í þriðja lagi er ákvæði um þjóðleikhúsráð breytt. Lagt er til að fagfélög sviðslistafólks tilnefni þrjá fulltrúa í þjóðleikhúsráð en í núgildandi lögum tilnefna Félag íslenskra leikara og Félag leikstjóra á Íslandi hvorn sinn fulltrúa í ráðið. Hlutverk ráðsins er lagað að lagaramma sem gildir um störf forstöðumanna og lögð áhersla á eftirlits- og ráðgjafarhlutverk ráðsins.
Í fjórða lagi er lögð til sú breyting að ekki verði lengur kveðið á um innra starfsskipulag Þjóðleikhússins í reglugerð, sbr. 8. gr. leiklistarlaga, enda er stjórnun starfseminnar og skipulag, þ.e. innra starfsskipulag, í verkahring þjóðleikhússtjóra samkvæmt erindisbréfi og ákvæðum laga um opinber fjármál.
Í fimmta lagi eru efnisákvæði 13. gr. leiklistarlaga ekki tekin upp í frumvarpið. Í sjötta og síðasta lagi eru ákvæði 12. gr. leiklistarlaga um kostnað af rekstri Þjóðleikhússins færð til samræmis við sambærileg ákvæði laga um aðrar listgreinar.
Í III. kafla er fjallað um Íslenska dansflokkinn sem starfar samkvæmt sérstökum reglum um starfsemi hans. Uppbygging kaflans er hliðstæð kaflanum um Þjóðleikhúsið. Gert er ráð fyrir þriggja manna listdansráði eins og hefur verið hingað til og að fagfélög sviðslistafólks tilnefni tvo fulltrúa í ráðið.
Lagt er til að III. og IV. kafla leiklistarlaga verði slegið saman í einn kafla í frumvarpinu sem verður IV. kafli. Í kaflanum er fjallað um aðra sviðslistastarfsemi en þá sem fellur undir ríkisaðila, þ.e. Þjóðleikhúsið og Íslenska dansflokkinn. Í þessum kafla eru einnig ákvæði um sviðslistaráð og sviðslistasjóð. Talsverðar breytingar eru frá ákvæðum leiklistarlaga hvað þennan kafla varðar enda hafa tekið gildi lög um opinber fjármál, nr. 123/2015. Í þeim má finna stoð fyrir samningagerð sem og fjárheimild ríkisins til stuðnings annarri sviðslistastarfsemi en ríkisaðila. Verði frumvarpið að lögum mun sviðslistaráð úthluta úr sviðslistasjóði. Lagt er til að sviðslistasjóður skiptist í tvær deildir, deild atvinnuhópa og deild áhugahópa í sviðslistum. Hlutverk sviðslistasjóðs verður samkvæmt frumvarpinu að veita fjárhagslegan stuðning til verkefna á sviði sviðslista til að efla þessa listgrein og koma á framfæri hér á landi og erlendis. Þá er í kaflanum kveðið á um sviðslistaráð sem mun taka við af leiklistarráði og auk þess heimild ráðherra til að fela þriðja aðila að annast kynningarmál á íslenskum sviðslistum hér á landi og erlendis og efla alþjóðlegt samstarf íslenskra sviðslistamanna og stofnana.
Við samningu frumvarpsins var tekið mið af sáttmála ríkisstjórnarinnar en í honum kemur fram að landsmenn eigi að hafa jafnan aðgang að þjónustu og atvinnutækifærum. Aðgengi að menningu er mikilvægur þáttur þess og máli skiptir að allir landsmenn geti notið lista og menningar og tekið þátt í slíku starfi.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Frumvarpið hefur ekki gefið tilefni til sérstaks mats á samræmi þess við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
5. Samráð.
Við fyrstu gerð frumvarpsins var haft samráð við helstu hagsmunaaðila auk þess sem drög að frumvarpinu voru höfð til almennrar kynningar á vef ráðuneytisins haustið 2011 þar sem kostur gafst á að senda athugasemdir eða ábendingar um efni þess. Þá var haft samráð við ýmsa hagsmunaaðila við áframhaldandi vinnslu frumvarpsins í ráðuneytinu og tekið tillit til margra athugasemda. Haldin var kynningarfundur með helstu hagsmunaaðilum 17. janúar 2018, þar sem þeim voru kynnt frumvarpsdrög og gefinn kostur á að koma athugasemdum til ráðuneytisins að þeim fundi lokum. Tvær skriflegar athugasemdir bárust og var tekið mið af þeim við lokafrágang frumvarpsins. Athugasemdirnar lutu að tilnefningaraðilum í þjóðleikhúsráð og listdansráð og var tekið tillit til þeirra. Í samræmi við 1. gr. samþykktar ríkisstjórnarinnar, dags. 10. mars 2017, hafa áform um lagasetningu og frummat á áhrifum verið kynnt á fundi ráðuneytisstjóra allra ráðuneyta og bárust engar athugasemdir. Í 3. gr. samþykktarinnar er kveðið á um opið samráð um áform til lagasetningar og í 9. gr. er mælt fyrir um opið samráð um frumvarpsdrög. Áform um lagasetningu voru kynnt í samráðsgátt stjórnvalda, dags. 27. september 2018, bárust alls sex umsagnir. Athugasemdirnar lutu að því hvernig styrkja mætti uppbyggingu á atvinnustarfsemi í sviðslistum utan stærstu þéttbýliskjarnanna, starfsemi sviðslistasjóðs og skipun í sviðslistaráð. Auk þess starfsemi Þjóðleikhússins, endurskipun þjóðleikhússtjóra og hlutverk þjóðleikhúsráðs auk stöðu óperustarfsemi á Íslandi. Frumvarpsdrög voru birt í samráðsgátt stjórnvalda, dags. 31. október 2018. Var frestur til að skila ábendingum í samráðsgáttinni lengdur til 27. nóvember 2018 að ósk hagsmunaaðila. Alls bárust tólf umsagnir. Flestir umsagnaraðilar fögnuðu fyrirhuguðu frumvarpi, sérstaklega var ánægja með að tilvist Íslenska dansflokksins yrði fest í lög. Íslenska óperan benti á að staða íslensku óperunnar væri veik í frumvarpsdrögunum og óskuðu eftir hún yrði tryggð til lengri tíma. Að auki bárust athugasemdir um starfsemi Þjóðleikhússins, endurskipun þjóðleikhússtjóra og starfsemi þjóðleikhúsráðs og hvort hlutverk þess ætti ekki fyrst og fremst að vera eftirlitshlutverk. Þá var hvatning um að stofna kynningarmiðstöð sviðslista. Ráðuneytið fékk til liðs við sig sérfræðing í sviðslistum sem undirbjó í samstarfi við ráðuneytið lokadrög frumvarpsins þar sem leitast var við að taka tillit til flestra athugasemda. Við undirbúning frumvarpsins hefur verið tekið tillit til athugasemda sem bárust til allsherjar- og menntamálanefndar Alþings við umfjöllun þess á 149. löggjafarþingi. Breytingarnar varða 4. gr. um hámark skipunartíma þjóðleikhússtjóra, 12. gr. um hlutverk listdansráðs, 13. gr. um samstarf Íslenska dansflokksins og reglugerðarheimild í 20. gr.
6. Mat á áhrifum.
Meginmarkmið lagasetningarinnar er að laga starfsramma Þjóðleikhússins að ríkjandi starfssviði og setja lagastoð fyrir starfsemi Íslenska dansflokksins. Með þessari heildarendurskoðun er lagður skýrari lagagrundvöllur fyrir starfsemi sviðslista. Þá er jafnframt stefnt að því að skýra betur hlutverk forstöðumanna Þjóðleikhússins og Íslenska dansflokksins, auk þjóðleikhúsráðs og stjórnar Íslenska dansflokksins. Verði frumvarpið að lögum ætti það að fækka verkefnum mennta- og menningarmálaráðuneytis en auka þátt sviðslistaráðs. Sú breyting ætti þó að vera óveruleg. Umsýsla sviðslistasjóðs verður að öllu leyti utan mennta- og menningarmálaráðuneytis og ákvarðanir um styrkveitingar endanlegar á stjórnsýslusviði. Þær munu því ekki sæta kæru til ráðherra. Ráðuneytinu ætti þannig að gefast betra tóm til að sinna eftirlitshlutverki sínu. Ekki er gert ráð fyrir að breytingar sem snúa að Þjóðleikhúsinu og Íslenska dansflokknum kalli á aukin útgjöld. Hvað varðar kostnað sviðslistaráðs þá er gert ráð fyrir að hann verði greiddur af framlögum til sviðslistasjóðs og ætti því ekki að auka ríkisútgjöld nema tekin verði ákvörðun um aukin framlög til sviðslistasjóðs. Rétt er að benda á að gert er ráð fyrir heimild til að setja á fót sérstaka skrifstofu, kynningarmiðstöð. Rekstur slíkrar skrifstofu gæti kostað 20–30 millj. kr. á ári. Ef slík heimild verður nýtt má gera ráð fyrir að óskað verði eftir viðbótarframlagi eða millifærslu innan fjárlagaramma málefnasviðsins.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í greininni eru sameinuð ákvæði 1. og 2. gr. leiklistarlaga. Þá er tilgreint að ráðherra fari með yfirstjórn sviðslistamála í stað leiklistarmála. Hugtakið vísar til breiðara sviðs þannig að allar sviðslistir, þ.e. leiklist, listdans, óperuflutningur, brúðuleikur og skyld listastarfsemi sem ekki heyrir undir lög um aðrar listgreinar falla hér undir.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Eins og verið hefur er gert ráð fyrir að þjóðleikhússtjóri ráði aðra starfsmenn leikhússins í samræmi við ákvæði laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Um 5. gr.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir fimm manna þjóðleikhúsráði eins og verið hefur. Lagt er til að fagfélög sviðslistafólks tilnefni þrjá fulltrúa og ráðherra skipi tvo án tilnefningar og skal annar þeirra vera formaður. Ráðið setur sér starfsreglur sem meðal annars fjalli um hlutverk, fundargerðir, þagnar- og trúnaðarskyldu, vanhæfi og eftirlitsskyldur. Hlutverk ráðsins er lagað að þeim lagaramma sem gildir um störf forstöðumanna ríkisstofnanna sem kveðið er á í lögum um opinber fjármál, nr. 123/2015. Þjóðleikhússtjóri hefur samráðsskyldu við þjóðleikhúsráð, en allar meiri háttar ákvarðanir um leikhúsreksturinn skulu kynntar fyrir ráðinu, langtímaáætlun um starfsemi Þjóðleikhússins skal unnin í samráði við þjóðleikhúsráð, sem og að stefna Þjóðleikhússins og ársáætlun skal lögð fyrir ráðið. Þá ber þjóðleikhúsráð ábyrgð á eftirliti með framkvæmd stefnu og ársáætlun gagnvart ráðherra.
Um skipan og starfshætti ráðsins gilda hæfisreglur stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, II. kafli, 3.–6. gr.
Um 6. gr.
Þá er bætt við ákvæði um að leikhúsið skuli stuðla að listuppeldi og fræðslustarfi í samstarfi við menntastofnanir og að það skuli gera nemendum og almenningi kleift að kynna sér starfsemi leikhússins eftir því sem við verður komið. Hér er verið að festa í sessi mikilvægt starf sem leikhúsið hefur í ríkari mæli reynt að sinna.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Í greininni er hlutverk Íslenska dansflokksins skilgreint í ljósi ferils flokksins og stöðu. Auk þess að sýna listdans ber flokknum að stuðla að nýsköpun í innlendri listdanssmíði og þróun danslistar á Íslandi. Flokkurinn hefur hingað til verið öflugur vettvangur þessa, meðal annars með því að ráða til sín danshöfunda, íslenska og erlenda, standa fyrir listdanssmiðju og ýmsum þróunarverkefnum.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um 13. gr.
Þá er bætt við ákvæði um að dansflokkurinn skuli stuðla að listuppeldi og fræðslustarfi í samstarfi við menntastofnanir og að það skuli gera nemendum og almenningi kleift að kynna sér starfsemi dansflokksins eftir því sem við verður komið.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Við mat á umsóknum er sviðslistaráði heimilt að leita umsagnar fagaðila en vísast í því samhengi til 5. málsl. 17. gr. Slíkt er í samræmi við önnur lög á sviði listgreina.
Um 16. gr.
Frá fyrri útgáfum frumvarpsins hefur hlutverki sviðslistaráðs verið breytt þannig að ráðinu er ekki ætlað að annast kynningarmál enda sætti það fyrirkomulag talsverðri gagnrýni. Af þessu leiðir að sá kostnaður sem hlýst af kynningarmálum mun ekki dragast af þeirri fjárhæð sem er ráðstafað til sviðslistasjóðs.
Um 17. gr.
Hlutverk sjóðsins er skilgreint vítt en gert ráð fyrir að sviðslistaráð geri tillögur til ráðherra um áherslur og stefnu í starfi sjóðsins og ákveði hvernig fjármunum hans verði varið til styrkja á grundvelli umsókna, verkefna eða áhersluatriða sviðslistaráðs og umsýslukostnaðar.
Lagt er til að skipta hlutverki sviðslistasjóðs í tvær deildir, deild atvinnuhópa og deild áhugastarfsemi, og mynda þannig einn öflugan sjóð sem styrkir einstök verkefni eða starfsemi atvinnuhópa og áhugastarfsemi á sviði sviðslista í landinu öllu. Heildarframlag úr sjóðnum til áhugastarfsemi skal að lágmarki vera 18% og er þá miðað við þá fjárhæð sem ráðstafað er annars vegar til stuðnings við starfsemi áhugaleikhópa um land allt og hins vegar með rekstrarsamningi milli mennta- og menningarmálaráðuneytis og Félags íslenskra leikfélaga.
Sjóðnum er ætlað að sjá um styrkveitingar á vegum ráðuneytisins til sviðslistastarfsemi. Ráðherra er ætlað að setja sviðslistasjóði starfsreglur. Í þeim skal meðal annars gert ráð fyrir að hægt sé að leita eftir umsögnum fagaðila um einstök mál.
Með vísan til laga um opinber fjármál, nr. 123/2015, er ekki talin þörf á ákvæði á borð við 14. og 16. gr. leiklistarlaga enda skal ríkisstjórnin leggja fram fjármálastefnu fyrir Alþingi um markmið í opinberum fjármálum til eigi skemmri tíma en fimm ára í senn, sbr. 4. gr. þeirra laga.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Leið a. Listdansari skal við starfslok eiga rétt á eingreiðslu sem hér segir:
1. 1,2 milljónir króna eftir átta ár.
2. 1,6 milljónir króna eftir tólf ár.
Leið b. Listdansari skal við starfslok eiga rétt á námsstyrk 75% af launum sem hér segir:
1. Í tvö ár eftir átta ára starf.
2. Í þrjú ár eftir tólf ára starf.
Í ákvæði til bráðabirgða II er lagt til að 5. gr. reglna nr. 14/2002 haldi gildi sínu tímabundið þrátt fyrir gildistöku laganna uns kveðið hefur verið á um annað fyrirkomulag í kjarasamningi stéttarfélags listdansara og ríkisins. Með þessu móti er virt friðarskylda á vinnumarkaði um þennan þátt í starfsréttindum listdansara við Íslenska dansflokkinn við brottfall reglna um starfsemi Íslenska dansflokksins, nr. 14/2002, í kjölfar gildistöku laganna.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
