Ferill 223. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.

---

150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 718  —  223. mál.
2. umræða.

Nefndarálit

um frumvarp til laga um breytingu á lögum um neytendalán, nr. 33/2013, með síðari breytingum (efling neytendaverndar o.fl.).

Frá meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar.

    Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund Daða Ólafsson, Sigurbjörgu Stellu Guðmundsdóttur og Baldur Sigmundsson frá atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti, Ástu Sigrúnu Helgadóttur og Lovísu Ósk Þrastardóttur frá umboðsmanni skuldara, Sigríði Laufeyju Jónsdóttur og Gunnar Gunnarsson frá Creditinfo, Breka Karlsson og Einar Bjarna Einarsson frá Neytendasamtökunum og Önnu Mjöll Karlsdóttur og Sigurð Guðmundsson frá Fjármálaeftirlitinu. Nefndinni bárust umsagnir og önnur erindi um málið frá Alþýðusambandi Íslands, Creditinfo, Ecommerce 2020, Hagsmunasamtökum heimilanna, Neytendastofu, Neytendasamtökunum og umboðsmanni skuldara.
    Með frumvarpinu er ætlunin að auka neytendavernd á sviði lánastarfsemi, einkum með tilliti til starfsemi smálánafyrirtækja sem bjóða neytendum tiltölulega lágar lánsfjárhæðir til skamms tíma með háum kostnaði fyrir lántaka. Efnisákvæði frumvarpsins árétta ófrávíkjanleika laganna, skýra reglur um lagaval, kveða á um að neytanda sé óskylt að greiða heildarlántökukostnað láns ef kjör þess brjóta gegn ákvæði laga um neytendalán um árlega hlutfallstölu kostnaðar og kveða á um upplýsingaskyldu lánveitenda til Neytendastofu.
    Í þeim umsögnum sem nefndinni bárust og í máli gesta á fundum nefndarinnar kom almennt fram stuðningur við framgang frumvarpsins. Helst sætti gagnrýni að ekki væri nægjanlega langt gengið til að ná markmiðum frumvarpsins.

Frumvarp til laga um starfsemi smálánafyrirtækja.
    Samhliða umfjöllun um málið fjallaði nefndin um frumvarp Oddnýjar G. Harðardóttur o.fl. til laga um starfsemi smálánafyrirtækja, sbr. 14. þingmál á yfirstandandi löggjafarþingi. Með því frumvarpi er lagt til að sett verði ný heildarlög um starfsemi smálánafyrirtækja þar sem þau verði skilgreind sérstaklega og lagarammi settur um smálánastarfsemi sem verði háð starfsleyfi frá Fjármálaeftirlitinu. Í frumvarpinu er að finna tillögur að ýmsum efnisreglum um smálánastarfsemi, svo sem um kröfur til lánveitenda og lánþega sem og um afgreiðslu smálána.
    Frumvörp þessi hafa hvort um sig að markmiði að sporna við skaðlegum áhrifum sem starfsemi smálánafyrirtækja getur og hefur haft í för með sér hér á landi þótt frumvarpið í 14. máli gangi umtalsvert lengra í því efni. Meiri hlutinn gerir nokkrar breytingartillögur á frumvarpinu sem hér er til umfjöllunar sem m.a. taka mið af frumvarpinu í 14. máli.
    Meiri hlutinn leggur áherslu á að í kjölfar gildistöku þess frumvarps sem hér er til umfjöllunar haldi stjórnvöld áfram að fylgjast með þróuninni á þessum markaði sem og þróun regluverks um málaflokkinn annars staðar á Norðurlöndum. Á meðal atriða sem komu til umræðu í nefndinni og meiri hlutinn telur rétt að sæti nánari skoðun er hvort rétt sé að skerpa á kröfum til lánveitenda um að framkvæma lánshæfis- og greiðslumat og byggja ákvörðun um lánveitingu á niðurstöðum slíks mats. Er þá m.a. átt við að kannað verði hvort rétt sé að lækka viðmiðunarfjárhæðir í 10. gr. laga um neytendalán. Hér á eftir fer nánari umfjöllun um önnur atriði sem meiri hlutinn hvetur sérstaklega til að höfð verði í huga við þá vinnu sem fram undan er.

Innheimta smálána.
    Nefndinni var m.a. bent á að stór hluti þess vanda sem við er að etja í tengslum við starfsemi smálánafyrirtækja lúti að innheimtuþættinum og að jafnvel væri það svo að helsta gróðavon slíkra fyrirtækja lægi í innheimtunni. Nokkuð vel skilgreindar reglur væri að finna í íslenskri löggjöf um frum- og milliinnheimtu, sbr. innheimtulög, nr. 95/2008, en öðru máli gegndi um löginnheimtu, sbr. 24. gr. a laga um lögmenn, þar sem regluumgjörð og yfirsýn skorti. Hluti vandans lægi í því að Fjármálaeftirlitið hefði skýrt tilgreint eftirlit með frum- og milliinnheimtu og færi með leyfisveitingu í þeim tilvikum samkvæmt innheimtulögum en eftirlit með löginnheimtu væri hins vegar ekki í eins föstum skorðum. Stafaði það m.a. af því að vafi kynni að leika á hvort það væri í höndum Lögmannafélagsins eða Fjármálaeftirlitsins, þ.e. hvort viðkomandi innheimtuaðili félli undir undanþáguákvæði 2. mgr. 3. gr. innheimtulaga eða ekki.
    Meiri hlutinn telur afar brýnt að skýra betur reglur um starfsemi löginnheimtuaðila og eftirlit með starfseminni. Nefndin hefur verið upplýst um að sú vinna sé í gangi í dómsmálaráðuneyti og fjármála- og efnahagsráðuneyti. Hvetur meiri hlutinn til að vinnunni verði hraðað eins og kostur er og að frumvarp með það að markmiði að bæta lagagrundvöll innheimtumála að þessu leyti verði lagt fram á vorþingi.

Breytingartillögur meiri hlutans.
Skráningarskylda og lög um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.
    Á meðal þeirra ábendinga sem nefndinni bárust við umfjöllun málsins voru að taka bæri upp leyfisskyldu eða a.m.k. skráningarskyldu fyrir veitendur lána sem skilgreina mætti sem smálán. Nefndinni var m.a. bent á að víðast hvar í nágrannaríkjum Íslands væri slík skylda fyrir hendi og að á Norðurlöndunum væri tilhneigingin sú að taka upp leyfisskyldu í stað skráningarskyldu.
    Samhliða umfjöllum um þessi atriði var bent á að tilefni gæti verið til að fella starfsemina undir gildissvið laga um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka, nr. 140/2018, og gera hana háða eftirliti Fjármálaeftirlitsins samkvæmt þeim lögum.
    Meiri hlutinn fellst á ábendingar í þessa veru og leggur til að tekin verði upp skráningarskylda hjá Neytendastofu á grundvelli laga um neytendalán fyrir þau fyrirtæki sem veita neytendalán og ekki eru jafnframt fjármálafyrirtæki í skilningi laga um fjármálafyrirtæki, nr. 161/2002. Samhliða verði lánveitendum sem svo háttar til um bætt við gildissvið 1. mgr. 2. gr. peningaþvættislaga og látin sæta eftirliti Fjármálaeftirlitsins á grundvelli þeirra laga, sbr. 1. mgr. 38. gr. Til að forðast tvöfalda skráningarskyldu leggur meiri hlutinn til að Neytendastofu verði veitt heimild til að deila upplýsingum um skráða aðila með Fjármálaeftirlitinu.
    Með því að fella neytendalánastarfsemi undir lög um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka eflist opinbert aðhald og eftirlit með starfseminni til muna auk þess sem eftirlit á grundvelli þeirra laga er annars eðlis en við á um eftirlit Neytendastofu á grundvelli laga um neytendalán. Meiri hlutinn vonast til að með þessu móti öðlist yfirvöld breiðari yfirsýn yfir málaflokkinn sem greiði fyrir viðeigandi viðbrögðum þegar upp koma mál sem eru erfið viðureignar.
    Nefndinni er kunnugt um að heildarendurskoðun á löggjöf um peningaþvætti og tengd mál sé á næsta leiti hjá dómsmálaráðuneytinu. Þó þykir meiri hlutanum ekki ástæða til að bíða með þessa breytingu þar til sú endurskoðun fer fram. Hvetur meiri hlutinn aftur á móti til að smálánastarfsemi verði tekin til sérstakrar skoðunar við þá endurskoðun og að m.a. verði metið hvort reynslan af upptöku þeirrar skráningar- og eftirlitsskyldu sem meiri hlutinn leggur til nú mæli með að fyrirkomulagið sæti breytingum. Jafnframt verði við þá yfirferð metið hvort og með hvaða hætti ástæða sé til að gera breytingar á lögum um greiðslu kostnaðar við opinbert eftirlit, nr. 99/1999. Meiri hlutinn leggur ekki til breytingu á þeim lögum samhliða öðrum breytingum í þessari atrennu og leggur til að það verði ekki gert fyrr en að fenginni reynslu af breytingunni.

Árleg hlutfallstala kostnaðar.
    Samkvæmt 26. gr. laga um neytendalán má árleg hlutfallstala kostnaðar (ÁHK) á neytendalánum ekki nema meira en 50 hundraðshlutum að viðbættum stýrivöxtum. Meiri hlutanum var bent á að þar sem sambærilegar reglur um ÁHK væri að finna væri hámarkið iðulega lægra. Þannig væri ÁHK í Finnlandi 20% og 40% í Svíþjóð. Í Danmörku væri til skoðunar að taka upp ÁHK sem að öllum líkindum yrði lægri en nú er kveðið á um í 26. gr. laga um neytendalán.
    Meiri hlutinn telur ríkt tilefni til að lækka ÁHK verulega frá því sem nú er kveðið á um í 26. gr. laganna og leggur til að lögbundið hámark hennar lækki úr 50% í 35% auk stýrivaxta. Meiri hlutinn bendir á að með 3. gr. frumvarpsins er lagt til að það nýmæli bætist við ákvæðið að neytendum sé óskylt að greiða heildarlántökukostnað láns þegar lánveitandi brýtur gegn ákvæðinu. Það þýðir að ef heildarlántökukostnaður fer fram úr hámarki ÁHK samkvæmt lögunum ber neytanda einungis að greiða til baka höfuðstól láns og eignast endurgreiðslukröfu á hendur lánveitanda hafi hann greitt umfram höfuðstólinn. Meiri hlutinn telur að samhliða upptöku þessarar reglu, sem er íþyngjandi en nauðsynleg að mati meiri hlutans, sé óvarlegt að kveða á um meiri lækkun á lögbundnu hámarki ÁHK.
    Meiri hlutinn hvetur til að grannt verði fylgst með þróun regluverks um smálánastarfsemi á hinum Norðurlöndunum, einkum með tilliti til hámarks ÁHK og annarra reglna um kostnað við lántöku, sem og skráningar- og leyfisskyldu lánveitenda. Samhliða verði fylgst náið með gangi mála varðandi starfsemi smálánafyrirtækja hér á landi og áhersla lögð á að grípa til ráðstafana með hraði eftir því sem tilefni gefst til.

Auðkenningarkrafa.
    Nefndinni hefur verið bent á að smálánafyrirtæki geri litlar sem engar kröfur um auðkenningu þegar sótt er um smálán á vefsíðum fyrirtækjanna. Þannig sé ekki girt fyrir að lán séu tekin í nafni annars en raunverulegs lántaka og dæmi þekkist um slíkt. Til að sporna við þessu leggur meiri hlutinn til að sett verði skilyrði um auðkenningu til að lánssamningur teljist skuldbindandi, annaðhvort með eiginhandarundirskrift eða fullgildri rafrænni undirskrift í skilningi laga um rafræna auðkenningu og traustþjónustu fyrir rafræn viðskipti, nr. 55/2019, sé lánssamningur gerður í fjarsölu.
    Meiri hlutinn leggur til að þær greinar sem bætast við frumvarpið að hans tillögu öðlist gildi 1. mars 2020. Aðrar breytingar sem meiri hlutinn leggur til eru tæknilegs eðlis og ekki ætlað að hafa efnisleg áhrif.
    Að framansögðu virtu leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem lagðar eru til í sérstöku þingskjali.
    Ólafur Ísleifsson skrifar undir nefndarálit þetta með fyrirvara. Hann telur frumvarpið ásamt breytingartillögum meiri hlutans til bóta en að ganga hefði mátt lengra til að ná þeim markmiðum sem að er stefnt.

Alþingi, 12. desember 2019.

Óli Björn Kárason, form.	Bryndís Haraldsdóttir, frsm.	Brynjar Níelsson.
Ólafur Þór Gunnarsson.	Ólafur Ísleifsson, með fyrirvara.	Jóhann Friðrik Friðriksson.