Ferill 722. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 1250 — 722. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til laga
um breytingu á ýmsum lögum vegna heimsfaraldurs kórónuveiru (meðferð mála hjá sýslumönnum og dómstólum o.fl.).
Frá dómsmálaráðherra.
I. KAFLI
Breyting á lögum um dánarvottorð, krufningar o.fl., nr. 61/1998 með síðari breytingum.
1. gr.
Heimilt er að miðla upplýsingum sem fram koma á dánarvottorði rafrænt frá heilbrigðisstofnun til sýslumanns, Þjóðskrár Íslands og landlæknis.
II. KAFLI
Breyting á barnalögum, nr. 76/2003, með síðari breytingum.
2. gr.
III. KAFLI
Breyting á lögum um ættleiðingar, nr. 130/1999, með síðari breytingum.
3. gr.
IV. KAFLI
Breyting á lögum um útlendinga, nr. 80/2016, með síðari breytingum.
4. gr.
V. KAFLI
Breyting á lögum um meðferð sakamála, nr. 88/2008, með síðari breytingum.
5. gr.
Þrátt fyrir ákvæði 61. gr. getur lögregla ákveðið fram til 1. október 2020 að skýrslugjöf sakbornings og vitna fari fram í gegnum fjarfundabúnað. Skýrslugjöf sakbornings og lykilvitna skal fara fram í gegnum fjarfundabúnað í hljóði og mynd.
Þrátt fyrir ákvæði þessara laga getur dómari ákveðið fram til 1. október 2020 að aðalmeðferð og önnur þinghöld, þ.m.t. skýrslugjöf sakbornings, ákærða og vitna, fari fram í gegnum fjarfundabúnað, enda verði þinghaldi háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fara fram. Telst það fullnægjandi mæting af hálfu málsaðila. Skýrslugjöf sakbornings, ákærða og lykilvitna skulu þó fara fram í gegnum fjarfundabúnað í hljóði og mynd.
Skjöl og sýnileg sönnunargögn sem leggja skal fram vegna reksturs máls samkvæmt lögum þessum teljast fram til 1. október 2020 afhent dómstól berist þau honum sannanlega rafrænt innan tilskilins frests, enda verði dómstól send í pósti og án ástæðulauss dráttar tilskilinn fjöldi eintaka skjalanna og annarra sýnilegra sönnunargagna. Málsaðila er skylt að afhenda gagnaðila samtímis og með sama hætti skjöl og sýnileg sönnunargögn sem þannig eru afhent dómstól.
VI. KAFLI
Breyting á lögum um meðferð einkamála, nr. 91/1991, með síðari breytingum.
6. gr.
Þrátt fyrir ákvæði þessara laga getur dómari ákveðið fram til 1. október 2020 að aðalmeðferð og önnur þinghöld en þingfesting almennra einkamála fari fram í gegnum fjarfundabúnað, enda verði þinghaldi háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fara fram. Telst það fullnægjandi mæting af hálfu málsaðila. Skýrslugjöf málsaðila og vitna skal fara fram í gegnum fjarfundabúnað í hljóði og mynd ef þess er kostur.
Skjöl og sýnileg sönnunargögn sem leggja skal fram vegna reksturs máls samkvæmt lögunum teljast fram til 1. október 2020 afhent dómstól berist þau honum sannanlega rafrænt innan tilskilins frests, enda verði dómstól send í pósti og án ástæðulauss dráttar tilskilinn fjöldi eintaka skjalanna og annarra sýnilegra sönnunargagna. Málsaðila er skylt að afhenda gagnaðila samtímis og með sama hætti skjöl og sýnileg sönnunargögn sem þannig eru afhent dómstól.
Ákvæðið tekur einnig til þinghalda og framlagningar skjala og sýnilegra sönnunargagna í einkamálum sem rekin eru fyrir dómstólum samkvæmt heimild í öðrum lögum að því leyti sem þar er vísað til ákvæða um þinghöld og sönnunarfærslu í lögum um meðferð einkamála.
VII. KAFLI
Breyting á lögum um skipti á dánarbúum o.fl., nr. 20/1991, með síðari breytingum.
7. gr.
Fram til 1. október 2020 er heimilt að taka mál fyrir í gegnum síma eða fjarfundabúnað, enda verði fyrirtöku málsins háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fram fara.
Heimilt er að byggja á IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, og bjóða upp á rafræna meðferð mála fram til 1. október 2020.
VIII. KAFLI
Breyting á erfðalögum, nr. 8/1962, með síðari breytingum.
8. gr.
Fram til 1. október 2020 er heimilt að byggja á IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, við miðlun upplýsinga og gagna í tengslum við umsókn eftirlifandi maka um leyfi til setu í óskiptu búi.
IX. KAFLI
Breyting á áfengislögum, nr. 75/1998, með síðari breytingum.
9. gr.
Þrátt fyrir ákvæði 4. mgr. 6. gr., 3. mgr. 8. gr., 3. mgr. 9. gr. og 3. mgr. 10. gr. skal gildistími leyfa sem renna út fram til 1. október 2020 og ekki reynist unnt að framlengja sökum óyfirstíganlegrar hindrunar, sem ekki byggist á atvikum er varða málsaðila sjálfan, framlengjast til 1. desember 2020.
X. KAFLI
Breyting á lögum um aðför, nr. 90/1989, með síðari breytingum.
10. gr.
Fram til 1. október 2020 er heimilt að taka mál fyrir með gerðarbeiðanda í gegnum síma eða fjarfundabúnað, enda verði fyrirtöku málsins háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fram fara. Við þessar aðstæður telst gerðarbeiðandi viðstaddur gerðina í skilningi 1. mgr. 23. gr. laganna.
Heimilt er að byggja á IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, og bjóða upp á rafræna meðferð mála fram til 1. október 2020.
XI. KAFLI
Breyting á lögum um um kyrrsetningu, lögbann o.fl., nr. 31/1990, með síðari breytingum.
11. gr.
Fram til 1. október 2020 er heimilt að taka mál fyrir í gegnum síma eða fjarfundabúnað, enda verði fyrirtöku málsins háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fram fara.
Heimilt er að byggja á IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, og bjóða upp á rafræna meðferð mála á grundvelli laganna fram til 1. október 2020.
XII. KAFLI
Breyting á lögum um nauðungarsölu, nr. 90/1991, með síðari breytingum.
12. gr.
Fram til 1. október 2020 er heimilt að taka mál fyrir með gerðarbeiðanda í gegnum síma eða fjarfundabúnað, enda verði fyrirtöku málsins háttað þannig að allir heyri þau orðaskipti sem fram fara. Við þessar aðstæður telst gerðarbeiðandi hafa mætt við fyrirtökuna í skilningi 1. tölul. 2. mgr. 15. gr. laganna.
Heimilt er að byggja á IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, og bjóða upp á rafræna meðferð mála á grundvelli laganna frá 1. apríl 2020 til og með 1. desember 2020.
Ljúki frestum samkvæmt 2. mgr. 27. gr., 1. mgr. 35. gr. og 3. mgr. 66. gr. og ekki reynist unnt að halda áfram aðgerðum í tengslum við nauðungarsölu sökum óyfirstíganlegrar hindrunar, sem sem ekki byggist á atvikum er varða málsaðila, framlengist fresturinn um 60 daga frá þeim degi er hindruninni lauk.
13. gr.
Greinargerð.
Frumvarp þetta er samið í dómsmálaráðuneytinu. Í því eru lagðar til breytingar á ýmsum lögum sem öll utan ein heyra undir málefnasvið dómsmálaráðuneytisins vegna þeirrar óvissu sem nú ríkir í samfélaginu eftir að lýst hefur verið yfir heimsfaraldri vegna kórónuveirunnar (SARS-CoV-2) sem veldur COVID-19-sjúkdómnum. Fyrirséð er að fyrirmæli um samkomubann og fjarlægðartakmarkanir muni hafa áhrif á framkvæmd og málsmeðferð stofnana sem heyra undir ráðuneytið og því er talið nauðsynlegt að lágmarka áhrifin meðan á ástandinu stendur.
Í ljósi framangreinds eru með frumvarpi þessu lagðar til breytingar á ýmsum lögum er snúa að starfsemi dómstóla, sýslumanna og annarra stjórnvalda í því augnamiði að auka heimildir til notkunar á fjarfundabúnaði og rafrænni málsmeðferð.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Tilefni lagasetningarinnar má rekja til tilmæla sóttvarnarlæknis sem ríkisstjórnin samþykkti þann 12. mars 2020, sbr. auglýsingar heilbrigðisráðherra nr. 216/2020 og 217/2020 frá 13. mars sl., um aðgerðir til að mæta efnahagslegum áhrifum af völdum kórónuveirufaraldursins. Útbreiðsla veirunnar og ráðstafanir til að hamla útbreiðslu hennar hafa þegar haft áhrif á framkvæmd lögbundinna verkefna opinberra stofnana og samfélagið allt og búast má við að þau áhrif muni aukast. Fyrirhugaðar aðgerðir miða að því að draga úr tjóni og tryggja aukna notkun rafrænna lausna og fjarfundabúnaðar til að draga úr neikvæðum áhrifum af völdum kórónuveirufaraldursins á framkvæmd lögbundinna verkefna.
3. Meginefni frumvarpsins.
Í frumvarpinu er að finna tillögur að lagabreytingum sem miða að því að heimila stjórnvöldum að beita í auknum mæli rafrænum lausnum við meðferð mála og notkun síma og fjarfundabúnaðar í samskiptum við málsaðila, auk þess að tryggja að réttarspjöll hljótist ekki af ef ekki verður unnt að endurútgefa leyfi eða taka mál fyrir innan lögbundinna fresta.
Frumvarpið felur m.a. í sér tillögu að breytingum á þeim réttarsviðum sem eru undanskilin gildissviði stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, skv. 1. mgr. 2. gr. þeirra laga, og eru þar með undanþegin heimild fyrir rafrænni málsmeðferð skv. IX. kafla. Á þetta m.a. við um meðferð einkamála og sakamála, fullnusturéttarfar og skipti á dánarbúum og opinber skiptum og því eru lagðar til breytingar á lögum sem varða þau málefnasvið. Að auki er með frumvarpinu lagt til að rutt verði úr vegi hindrunum í barnalögum og lögum um útlendinga fyrir notkun rafrænna eyðublaða við meðferð mála sem felast í áskilnaði um undirritanir og vottun. Að lokum er talið mikilvægt að tryggja að aðilar glati ekki rétti ef stjórnvöld og dómstólar geta ekki sinnt lögbundnum verkefnum vegna áhrifa kórónuveirufaraldursins og því er lagt til tilteknir frestir verði framlengdir þar til hindrunum sem frá honum stafa lýkur eða að stjórnvöld og dómstólar megi nota fjarfundabúnað við framkvæmd starfans.
Verði frumvarpið að lögum er reiknað með að það nái því markmiði sem stefnt er að strax við gildistöku laganna, enda krefjast tillögurnar almennt ekki sérstaks undirbúnings.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Frumvarpið felur í sér breytingar á ýmsum lögum vegna aðgerða til að mæta áhrifum af COVID-19-sjúkdómnum á framkvæmd stjórnvalda og dómstóla. Efni frumvarpsins gefur ekki tilefni til að ætla að tillögur þess stangist á við stjórnarskrá eða alþjóðlegar skuldbindingar.
5. Samráð.
Í ljósi þess að frumvarpið er lagt fram vegna þeirrar miklu óvissu sem nú ríkir vegna kórónuveirufaraldursins og þeirra áhrifa sem þegar er farið að gæta hjá stjórnvöldum og dómstólum á lögbundin verkefni hefur ekki gefist svigrúm til hefðbundins samráðs fyrir framlagningu þess á Alþingi. Þar sem frumvarpið varðar fyrst og fremst undirstofnanir dómsmálaráðuneytisins og fjármála- og efnahagsráðuneytisins var við samningu þess haft óformlegt samráð við dómstólasýsluna, réttarfarsnefnd, sýslumenn, Útlendingastofnun, Þjóðskrá Íslands og Skattinn. Þá var haft samráð við heilbrigðisráðuneytið um þá breytingu sem lögð er til með 1. gr. frumvarpsins en lög um dánarvottorð, krufningar o.fl., nr. 61/1998, heyra undir málefnasvið þess.
6. Mat á áhrifum.
Frumvarpinu er ætlað að lágmarka áhrif kórónuveirufaraldursins með því að tryggja að stjórnvöld og dómstólar geti annars vegar sinnt lögbundnum verkefnum meðan á ástandinu stendur með breyttu verklagi, og hins vegar að aðilar verði ekki fyrir réttarspjöllum við það að frestir renni út meðan á ástandið varir ef ekki reynist unnt að beita rafrænum lausnum til að fyrirbyggja það.
Hvorki er gert ráð fyrir að frumvarpið hafi áhrif á útgjöld sveitarfélaganna né að langan tíma þurfi til aðlögunar á breyttu verklagi. Mælikvarði á árangur er meðal annars sá að stjórnvöld og dómstólar nái að sinna lögbundnum verkefnum með breyttu verklagi, án þess að kórónuveirufaraldurinn hafi teljandi áhrif á framkvæmdina og leiði ekki til réttspjalla fyrir aðila máls.
Ekki verður séð að frumvarpið geti haft neikvæð eða íþyngjandi áhrif fyrir almenning, stjórnvöld eða dómstóla, enda felur það fyrst og fremst í sér heimildir fyrir notkun tæknilausna við framkvæmd verkefna svo hægt sé að mæta ákalli almennings um bætta þjónustu stjórnvalda og dómstóla meðan áhrifa gætir af kórónuveirufaraldrinum.
Verði frumvarpið óbreytt að lögum er ekki gert ráð fyrir sérstökum kostnaðarauka fyrir ríkissjóð.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Í ljósi þess að undirritun bréflegrar faðernisviðurkenningar þarf samkvæmt núgildandi ákvæði að vera staðfest með fullnægjandi hætti til að tryggja áreiðanleika yfirlýsingarinnar er mikilvægt að tryggja að rafræn undirskrift fylgi sömu kröfum án þess þó að hún þurfi að vera staðfest af lögmanni eða tveimur vitundarvottum. Við innleiðingu rafrænna lausna í stjórnsýslunni hefur að jafnaði verið notast við fullgildar rafrænar undirskriftir þegar undirskriftin hefur mikilvæg réttaráhrif, svo sem að skuldbinda viðkomandi að lögum. Þar sem faðernisviðurkenning felur í sér mikilvæg réttindi og skyldur gagnvart þeim sem undirritar yfirlýsinguna þykir einföld rafræn undirskrift með Íslykli ekki fullnægjandi.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Með 2. mgr. og 3. mgr. er lagt til að tryggt verði að dómstólar geti áfram sinnt lögbundnum verkefnum þrátt fyrir samkomubann og fjarlægðartakmarkanir. Þannig er annars vegar lagt til að dómstólar geti notað fjarfundabúnað til þinghalda, þar á meðal við skýrslutökur af sakborningi, ákærða og vitnum, enda heyri allir þau orðaskipti sem fara fram. Þó er áskilið að skýrslugjöf sakbornings, ákærða og lykilvitna fari fram bæði í hljóð og mynd. Hins vegar er lagt til að skjöl og sýnilega sönnunargögn megi senda rafrænt til dómstóls. Teljast þau þá afhent dómstól og frestir þar með rofnir þar sem það á við. Þegar gögn eru send með þessu hætti til dómstóls skal jafnframt og án ástæðulauss dráttar senda þau með hefðbundnum hætti auk þess sem afhenda skal gagnaðila gögnin á sama tíma og með sama hætti og þegar þau eru send dómstól.
Um 6. gr.
Hins vegar er lagt til að skjöl og sýnilega sönnunargögn megi senda rafrænt til dómstóls. Teljast þau þá afhent dómstól og frestir þar með rofnir þar sem það á við. Þegar gögn eru send með þessu hætti til dómstóls skal jafnframt og án ástæðulauss dráttar senda þau með hefðbundnum hætti auk þess sem afhenda skal gagnaðila gögnin á sama tíma og með sama hætti og þegar þau eru send dómstól. Tekur þetta jafnframt til þinghalda og framlagningar gagna í einkamálum sem rekin eru fyrir dómi samkvæmt heimild í öðrum lögum að því leyti sem þar er vísað til laga um meðferð einkamála.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Til að koma í veg fyrir réttarspjöll vegna óvæntra og óyfirstíganlegra hindrana sem ekki byggjast á atvikum er varða málsaðila sjálfan, svo sem kórónuveirufaraldursins, er lagt til að tilteknum frestum sem lýkur fram til 1. október 2020 verði framlengt þar til hindruninni hefur verið rutt úr vegi.
Um 13. gr.