Ferill 97. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
153. löggjafarþing 2022–2023.
Þingskjal 97 — 97. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um félagslega aðstoð, nr. 99/2007 (heimilisuppbót).
Flm.: Inga Sæland, Ásthildur Lóa Þórsdóttir, Eyjólfur Ármannsson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Jakob Frímann Magnússon, Tómas A. Tómasson.
1. gr.
Lífeyrisþegi sem býr með einstaklingi sem ekki hefur náð 26 ára aldri telst ekki hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.
2. gr.
Greinargerð.
Skömmu eftir að frumvarp þetta var lagt fram á 151. þingi, vorið 2021, gerði ráðherra loks langþráðar breytingar á reglugerð um heimilisuppbót sem koma í veg fyrir að heimilisuppbót skerðist vegna námsmanna á aldrinum 18–25 sem búa á sama heimili og lífeyrisþegi. Síðustu áramót var reglugerðinni breytt að nýju og felld var brott krafa um fullt nám. Framangreindum breytingum ber að fagna en fullt tilefni er til að ganga alla leið og tryggja réttindi foreldra að þessu leyti í lögunum sjálfum. Frumvarp þetta myndi lögfesta rétt foreldra námsmanna til að njóta heimilisuppbótar þar til námsmaður nær 26 ára aldri. Með lögfestingu er hægt að tryggja að núgildandi fyrirkomulagi verði ekki breytt aftur í fyrra horf með reglugerðarbreytingu ráðherra. Auk þess gengur frumvarpið lengra en gildandi reglugerð þar eð undanþága frumvarpsins nær einnig til einstaklinga sem ekki eru í námi á aldrinum 18–25.
Löggjafanum ber að tryggja friðhelgi fjölskyldu og heimilis. Bannað er að skerða þá friðhelgi nema með lögum og aðeins ef brýna nauðsyn ber til vegna réttinda annarra, sbr. 71. gr. stjórnarskrárinnar. Óumdeilt er að löggjöfin mismunar fjölskyldum á ýmsa vegu og ýmis lagaákvæði stuðla beinlínis að sundrungu og upplausn fjölskyldunnar. Það er sá raunveruleiki sem lífeyrisþegar almannatrygginga mega þola. Ýmis réttindi falla niður um leið og börn ná 18 ára aldri. Við það tímamark verða lífeyrisþegar fyrir verulegum tekjumissi. Líkt og aðrir missa þeir rétt til barnabóta, en einnig missa þeir ýmis önnur réttindi. Barnabætur, barnalífeyrir og mæðra- og feðralaun falla niður. Auk þess fellur niður réttur til heimilisuppbótar ef barn dvelur áfram á heimili einstæðs foreldris. Tekjur einhleyprar tveggja barna móður skerðast um nærri 100.000 kr. á mánuði þegar eldra barnið nær 18 ára aldri. Þá lækkar barnalífeyrir og mæðralaun en heimilisuppbótin skerðist að fullu. Með undanþágu má þó fá réttinn framlengdan um tvö ár til viðbótar ef barn er í fullu námi, en sækja þarf sérstaklega um það.
Það liggur í augum uppi að núgildandi löggjöf brýtur niður fjölskyldur sem ná ekki endum saman án þessarar framfærslu. Til þess að missa ekki réttinn til heimilisuppbótar neyðast margir foreldrar til að vísa börnum sínum á dyr. Þannig má oft gera ráð fyrir að lögheimilisskráning á öðru heimili sé aðeins til málamynda.
Vissulega eru gild rök fyrir því að bætur sem eiga að renna til einstæðra foreldra skuli falla niður þegar börn þeirra ná fullorðinsaldri. Það verður þó að gæta þess að áhrifin verði ekki of íþyngjandi. Það þarf að dreifa álaginu betur og koma í veg fyrir að allir greiðsluflokkarnir skerðist á sama tíma.
Því er lagt til að heimilisuppbót skerðist ekki vegna barns sem býr á heimili foreldris fyrr en það hefur náð 26 ára aldri. Sambærileg undanþága er nú þegar í reglugerð en gerir kröfu um að barn sé í námi eða starfsþjálfun. Öryrkjabandalagið lagði til í umsögn sinni við frumvarpið að áskilnaður um nám yrði felldur niður. Undir það má taka. Margir flakka á milli vinnu og náms, og einnig á milli námsleiða þar til fólk finnur sína köllun. Það er því óþarft að mismuna fólki eftir því hvort það stundar nám eða ekki á þessum mikilvægu mótunarárum. Með því að girða fyrir að heimilisuppbót foreldris falli niður þar til einstaklingurinn nær 26 ára aldri gefst aukið svigrúm fyrir viðkomandi til að ljúka námi, fá vinnu við hæfi og leita að hentugu húsnæði.
Skerðingarreglur sem miða við aldur barna eru til þess fallnar að auka enn frekar á ójöfnuð og líkurnar á því að börn einstæðra öryrkja fái tækifæri til að brjótast út úr fátæktargildrunni sem foreldrarnir búa við eru litlar sem engar. Verði þetta frumvarp að lögum hverfa verstu áhrif slíkra skerðinga og einstaklingnum er gert mögulegt að brjótast út úr viðjum fátæktar.
