Samkomudagur Alþingis og starfstími þess.

Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um samkomudag Alþingis og starfstíma þess.

Meðflutningsmenn mínir eru Bryndís Hlöðversdóttir og Margrét Frímannsdóttir. Það er ekki tilviljun, virðulegi forseti, að það erum við þrjár sem flytjum frumvarpið vegna þess að við höfum verið eða erum þingflokksformenn í flokki okkar, Samfylkingunni, og þekkjum því afar vel hvernig starfstími Alþingis hefur verið og hvernig hefði verið unnt að skipuleggja þinghaldið og hvaða annmarkar hafa verið á því fyrirkomulagi sem verið hefur undanfarin ár á störfum Alþingis.

Frumvarpið sem ég mæli fyrir var flutt á 130. þingi en varð eigi útrætt. Við teljum að það sé mjög mikilvægt að halda áfram að hreyfa þessu máli og sýna fram á að starfsfyrirkomulagið er úrelt og að þörf sé á breyttri vinnutilhögun Alþingis og þess vegna undirstrikum við nauðsyn þess að málið nái fram að ganga.

Ég legg mikla áherslu á það, virðulegi forseti, að þinghaldið síðasta vor og sumar undirstrikar nauðsyn þess að gera gjörbreytingar á störfum Alþingis. Við höfum vanist því að þing komi saman 1. október og ljúki í byrjun maí og því er ekki að leyna að undir lok þinghaldisins kemur mikil pressa á bæði framlagningu stjórnarmála og afgreiðslu þeirra fyrir vorið.

Síðastliðið sumar kom eitt slíkt mál inn mjög seint á þinginu, fjölmiðlafrumvarpið svokallaða, og varð til þess að þinginu var fram haldið með hléum alveg fram í júlí. Það er óþolandi staða fyrir þingmenn að fá ekki að vita um vinnutilhögun sína. Okkur er engin vorkunn að vera lengur á þinginu en viðgengist hefur en við þurfum að vita hvernig haga á þinghaldi, það þarf að vera ljóst að fagleg og góð vinnubrögð séu tryggð og að ekki sé hundrað í hættunni þótt mál klárist ekki fyrir vorið af því að ekki muni líða langur tími þar til við komum saman á ný og getum tekið til við þar sem frá var horfið.

Í frumvarpi okkar felst að Alþingi komi saman 15. september og sitji til 15. júní. Það þingtímabil sem við höfum vanist, frá 1. október og fram til vors, er afskaplega stutt miðað við þau miklu verkefni sem Alþingi fæst við í dag. Það hafa oft verið miklar umræður um fjölda þingmannamála, það er oft óskað eftir því að við setjum mörg mál á dagskrá, tölum stutt, jafnvel bara flutningsmaður, og það hefur gerst að allt að 37 þingmannamál hafa verið sett á dagskrá á einum og sama deginum af því að nýta þarf dagana fyrir stjórnarfrumvörpin sem afgreiða á fyrir vorið.

Á síðasta vetri stóð jólahlé frá 15. desember til 28. janúar, í u.þ.b. 43 daga. Fyrir jól náði þinghald yfir 75 daga frá samkomudegi til jólahlés og þingtími til vors átti að vera um 100 dagar en það gjörbreyttist við framlagningu fjölmiðlafrumvarpsins eins og áður hefur verið vikið að.

Lengdur starfstími er grunnur að breytingum og nýjum starfsháttum þingsins. Verði frumvarpið að lögum mun forsætisnefnd endurskoða starfsáætlun Alþingis og ég sé það fyrir mér að skoðað verði hvað hefur reynst vel í skipulagi hjá öðrum þingum og hvað þróun þingstarfa kallar helst á varðandi breytingar.

Alþingismenn njóta fullra launa allt árið og þingmennska er fullt starf þeirra allra. Áður fyrr fengu alþingismenn dagpeninga fyrir þann tíma sem Alþingi starfaði og jafnframt var það svo um þorra alþingismanna að þeir gegndu öðrum störfum samhliða þingmennsku. Starfstími Alþingis var eigi að síður sá sami og hann er nú, þ.e. frá því í október og fram í maí. Hefur svo verið í meginatriðum frá stríðslokum. Í seinni tíð hafa breytingar orðið á starfskjörum alþingismanna sem taka mið af auknum verkefnum þeirra. Alþingismenn hafa notið fastra launa allt árið frá 1964 og frá því um 1970 hafa stöðugt færri alþingismenn gegnt störfum samhliða þingmennsku (a.m.k. yfir þingtímann). Því má segja að starfstími Alþingis hafi ekki fylgt þeim breytingum sem annars hafa orðið á starfskjörum og starfsháttum þingmanna.

Sums staðar er þetta með allt öðrum hætti. Ég þekki til þar sem þing er ekki haldið á mánudögum þannig að helgin auk mánudagsins nýtist fyrir þá sem búa utan höfuðborgarinnar. Þingdagar og nefndadagar skiptast þá á í einhverjum hlutföllum eins og eðlilegt þykir. Einnig væri hægt að gera þinghlé í eina viku og hafa þingvinnu síðan í þrjár vikur eða einhver önnur skipting sem heppileg þykir á viðkomandi þingi þannig að bæði sé hægt að starfa vel og faglega í þinginu sjálfu en jafnframt sinna þeim skyldum sem þingmenn óhjákvæmilega hafa utan þingsins úti í kjördæminu og vegna annarra starfa sem þeir vinna á vegum þingsins.

Á haustin er tekin ein vika í þinghlé hér á Alþingi og í þessari einu viku er ætlast til að þingmenn fari í kjördæmin, haldi fundi eða geri annað sem er mikilvægt að hafa tíma til. Ef þessu væri breytt þannig að starfað væri lengur að vetrinum, eins og hér er lagt til, væri hægt að hafa starfsáætlunina öðruvísi, hafa oftar hlé, oftar kjördæmavikur eða kjördæmadaga eða gefa meira svigrúm til að lesa skýrslur eða vinna að frumvörpum á þeim tíma sem Alþingi starfar.

Á Íslandi kemur þing saman fyrsta virkan dag eftir 1. október og hefur staðið fram undir miðjan maí, síðustu árin aðeins fram á fyrstu daga maímánaðar. Við leggjum til að byrjað verði 15. september og haldið áfram fram undir þjóðhátíðardaginn, 17. júní. Í Noregi stendur þingtími frá septemberlokum til u.þ.b. 20. júní, í Svíþjóð frá 16. september til 17. júní, í Danmörku frá fyrsta þriðjudegi í október til 5. júní og í Finnlandi frá fyrsta þriðjudegi í september til u.þ.b. 20. júní. Algengt er að jólahlé sé tvær til þrjár vikur, til dæmis í Noregi u.þ.b. 14 dagar og um páska er svipað hlé.

Nú orðið njóta alþingismenn á Íslandi fullra launa allt árið enda er þingmennska fullt starf, eins og áður segir, en starfstími Alþingis hefur ekki breyst, hann er frá október og fram í maí. Það er mjög mikilvægt að gera breytingar í samræmi við starfsvettvang alþingismanna og taka mið af þeim breytingum á starfskjörum sem hafa orðið frá því u.þ.b. 1970.

Ég vakti athygli á því að þingmálin eiga oft undir högg að sækja þegar líður á veturinn en það er ekki beinlínis stefnt að því með þessu frumvarpi að fjölga þingfundum eða lengja þá. Það er miklu fremur mat okkar að það fari eftir ástandi í þinginu á hverjum tíma hvernig þingmálum er raðað á dagskrána. Í heild viljum við gefa þinginu rýmri tíma til að fjalla um mál, ekki síst nefndum þingsins, og við viljum að komi þingmál seint fram þá séu það ekki rök fyrir því að þrýsta því í gegnum þingið fyrir vorið að sumarhléið sé stutt. Og hafi ráðherra ekki unnið að máli þannig að það komi tímanlega fram sé ekki hægt að koma inn í þingið, jafnvel með afbrigðum, með mál og ætlast til að það sé afgreitt á engum tíma.

Það er líka afar slæmt, virðulegi forseti, hve lítill tími gefst oft til að skoða stjórnarfrumvörp áður en þau eru tekin á dagskrá og reynslan sýnir að þegar loksins kemur að nefndadögum þarf nefndarformaður að keyra yfirferðina áfram, oft til mikils vansa fyrir þingið og gagnvart því fólki sem kemur á nefndarfundi, jafnvel utan af landi, til að fjalla um og varpa ljósi á þau mál sem eru til umfjöllunar. Það er ekki óalgengt að heyrst hafi frá fulltrúum okkar í efnahags- og viðskiptanefnd að ekki hafi verið sæmandi þegar fólk hefur komið, kannski 10–20 manns út af einu máli, kallað utan af landi eða úr dagsins önnum, og þarf síðan að bíða jafnvel klukkustund eftir að komast inn á fund nefndarinnar þar sem rokið er í gegnum málin, jafnvel á tíu mínútum og lítið fjallað um það sem fram kom.

Svona vinnubrögð eru ekki Alþingi sæmandi og aðeins með því að breyta starfsáætlunum, komast út úr þessum álagspunktum, getum við tekið upp faglegri vinnubrögð og heillavænlegri.

Ég veit að annars staðar hefur verið gerð mjög mikil úttekt á því hvernig best sé að starfa í þinginu og við höfum gert breytingar hér. Við höfum t.d. tekið sérstaka nefndadaga sem mér finnst að hafi gefist mjög vel, en við höfum ekki haldið áfram að skoða með hvaða hætti við gætum gert þinghaldið liprara. Ef til vill liggja rætur þess í því hversu óreglulega stjórnarfrumvörpin koma fram vegna þess að það eru þau sem lögð er áhersla á. Svo er önnur hlið á málinu sem ég ætla ekki að gera mikið úr hér en nefni þó, það er hversu litla umfjöllun þingmannamálin fá. Ég ætlast að sjálfsögðu til þess að ef við tökum upp betri og faglegri vinnubrögð, breytum starfsáætlun þingsins og tökum upp öðruvísi vinnulag, þá verði þingmannamálunum gerð betur skil.

Það er ástæða til að nefna það líka, af því að kjördæmavikan er nýrri tíma mál, að það hefur verið gott að fá slíka yfirferð en það er líka talsvert þröngt, ekki síst eftir þær breytingar sem voru gerðar á kjördæmaskipaninni. Kjördæmin eru orðin gífurlega stór og eru allt annars eðlis en þegar kjördæmavikan, þessi eina kjördæmavika var tekin upp, og þar er þingmönnum stórra kjördæma þröngur stakkur sniðinn að eiga samkvæmt starfsáætluninni bara þessa einu viku til þess að fara út í kjördæmið. Við ættum að vera með fleiri slíkar vikur yfir veturinn til þess að gera starfið í þessum stóru kjördæmum liprara og þingmönnum þar mögulegt að koma betur til móts við kjósendur sína.

Ég get ekki stillt mig um, virðulegi forseti, af því að það tengist því máli sem hér er í frumvarpsformi, að nefna að það voru uppi hugmyndir um skiptingu málaflokka, um breytingu á nefndum, um fækkun þingmanna í nefndum og að færri yrðu um að kjósa varamenn í nefndir. Undir stjórn Ólafs G. Einarssonar fór fram mikil og góð vinna á sínum tíma og þá var komið fram frumvarp sem hefði gjörbreytt mörgu í vinnu okkar þótt það lengdi reyndar ekki starfstímann. En sú vinna fékk ekkert framhald og ekkert hefur verið gert með þessi mál í tíð núverandi hæstv. forseta Alþingis.

Virðulegi forseti. Ég hef drepið hér á það helsta sem máli skiptir varðandi það að breyta starfsáætlun Alþingis og að mikilvægt sé að dreifa þingfundum á lengri tíma yfir veturinn og skipuleggja störf þingsins upp á nýtt. Ég vil sérstaklega árétta að það eru engin sérstök rök fyrir því að Alþingi skammti sér svo nauman tíma sem raun ber vitni til að fjalla um og afgreiða liðlega 100 frumvörp, það er fjöldi þeirra frumvarpa sem yfirleitt hafa komið fram á hverjum þingvetri, og 20–30 ályktanir sem venjan hefur verið hingað til. Auðvitað eigum við að breyta fyrirkomulaginu og gefa okkur betri tíma til umfjöllunar. Jafnframt mundum við geta haft rýmri tíma til umfjöllunar fjárlagafrumvarpsins þar sem við byrjum hálfum mánuði fyrr, og aukið svigrúm til afgreiðslu þeirra þingmála sem kunna að fylgja því. Með því að dreifa þingfundum á lengri tíma yfir veturinn og endurskipuleggja störf þingsins væri í senn hægt að gefa sér betri tíma til að athuga mál, svo og til að gefa þingmönnum rýmri og skipulegri tíma til að hafa samband við kjósendur, ferðast um kjördæmin, halda fundi, m.a. meðan þing situr. Miklar breytingar hafa orðið á umhverfi þingmanna frá þeim tíma er starfstími Alþingis var settur í núverandi form og ekkert mælir með því að þingið sé sent heim í byrjun maí eins og áform eru um á hverjum einasta vetri.

Virðulegi forseti. Í lok máls míns get ég líka bent á bættar samgöngur, fjarskiptaþróunina, tölvuvæðinguna, allt það sem gjörbreytt hefur allri vinnutilhögun þingmanna. Ég vil líka nefna að oft heyrast gagnrýnisraddir hjá almenningi sem finnst hið langa sumarhlé Alþingis á skjön við starfsfyrirkomulag annarra stétta og sú umræða er orðin áberandi neikvæð. Ég er manna fyrst til að benda á að sumarhléið er ekki sumarleyfi þingmanna, því þá eru þingmenn að störfum, en því er ekki að leyna að þessi starfsáætlun og fyrirkomulag gerir það að verkum að fólk álítur að þingið sé sent heim. Þetta höfum við fundið, að það sé eins og ríkisstjórnin bíði eftir því að sú stund renni upp að þingið sé sent heim og hún fái frið fyrir okkur og geti sinnt verkefnum sínum án afskipta þingsins. Þetta er úrelt hugsun og úrelt vinnubrögð. Við eigum að láta þingið starfa eins og unnt er allt árið, stytta sumarhlé, stytta jóla- og páskahlé ef okkur sýnist svo og gera oftar hlé á hefðbundnum þingfundum til þess að hið fjölbreytta starf þingmannsins fái notið sín.

Virðulegi forseti. Ég hef lokið máli mínu og framsögu um samkomudag Alþingis og starfstíma þess.