Útreikningur bóta hjá Tryggingastofnun ríkisins.
Hæstv. forseti. Í Morgunblaðinu 26. mars sl. var fyrirsögn fréttar að leitað væri lausna á vanda Tryggingastofnunar ríkisins. Vandamálið sem hingað til hefur snúið að bótaþegum sem eiga rétt á lágmarkstryggingabótum frá Tryggingastofnun ríkisins og eldri borgurum og öryrkjum hefur nú snúist upp í innbyrðis vanda stofnunarinnar.
Á undanförnum árum hefur lágmarkstryggingaréttur bóta þessara þjóðfélagsþegna verið skertur eins og þekkt er um 45% vegna atvinnutekna þannig að lækkun útgreiddra bót er 4.500 kr. fyrir hverjar 10 þús. kr. sem eldri borgari vinnur sér fyrir. Tekjur úr viðkomandi lífeyrissjóði til sama fólks skerða allar bætur nema grunnlífeyrinn eftir sömu reglu. Fjármagnstekjur einstaklinga skerða bætur frá Tryggingastofnun að hálfu miðað við aðrar tekjur, þ.e. það er deilt í þær með tveimur áður en skert er.
Árið 2003 voru gerðar breytingar á lögum um almannatryggingar sem fólu það í sér að upp var tekinn endurreikningur bóta með því að byggja á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega. Þær flóknu reglur sem gilt hafa um bætur lífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins hafa nú vaxið stofnuninni yfir höfuð. Sú mikla skerðing sem lífeyrisþegar verða fyrir á bótagreiðslum frá TR, hafi þeir tekjur, hefur verið mikið til umræðu hjá samtökum eldri borgara og öryrkja á undanförnum árum. Þetta er nú orðið að sérstöku innanbúðarvandamáli í starfsemi Tryggingastofnunar. Þar ráða menn ekki lengur við að leysa úr þeim flækjum og vandamálum sem ríkisstjórnin hefur beitt sé fyrir að setja í lög og reglur.
Umboðsmaður Alþingis hefur vakið athygli hæstv. heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra á þeirri stöðu að lífeyrisþegar sem fengu eitthvað ofgreitt árið 2004 og voru krafðir um endurgreiðslu árið 2005, en áttu andmælarétt, hefðu ekki fengið neina úrlausn sinna mála og engin svör frá Tryggingastofnuninni. Yfir þúsund andmælabréf bárust stofnuninni vegna endurgreiðslukröfu á hendur lífeyrisþegum. Upplýst er að vinna sé hafin við að skoða þessi andmæli en sú vinna er á algjöru frumstigi nú á öðrum ársfjórðungi ársins 2006. Tryggingastofnun ríkisins telur orsakir þessa fyrst og fremst stafa af manneklu og þá ekki síður af fjárskorti og einnig því að aðlaga hafi þurft tölvukerfi stofnunarinnar þessu nýja verkefni að skerða tekjur bótaþega.
Í því sambandi má minna á að Tryggingastofnun hefur á undanförnum árum fengið mörg hundruð milljónir í hönnun tölvukerfis, bæði á fjárlögum og aukafjárlögum, og nú síðast 75 millj. kr. á aukafjárlögum ársins 2005. Hæstv. ráðherra skýrði frá því í áðurnefndu blaðaviðtali að þrír starfsmenn hafi verið ráðnir til stofnunarinnar og að fjölga þurfi þeim enn meira og styrkja starfsemi Tryggingastofnunar. Ráðherra greindi frá því að verkefni stofnunarinnar hafi aukist samhliða lögum um almannatryggingar frá 2003. Stjórnvöld þurfa að takast á við það verk sem nú liggur fyrir og miðað við svarbréf Tryggingastofnunar til umboðsmanns Alþingis liggur fyrir að enn muni líða 6–8 mánuðir, miðað við verkefnastöðu, áður en unnt er að svara þeim þúsund andmælabréfum sem Tryggingastofnuninni hafa borist.
Í svarbréfi Tryggingastofnunar sem undirritað er af forstjóra stofnunarinnar til umboðsmanns Alþingis segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Tryggingastofnun hefur ítrekað gert viðkomandi ráðuneyti grein fyrir stöðu mála og óskað leyfis til þess að ráða fleira fólk til að vinna í málunum án árangurs. Ekki hefur andmælendum verið gerð grein fyrir þessu enn vegna vonar um að úrbætur fáist. Það er dapurt að starfa við þessar aðstæður en vissulega enn verra fyrir okkar skjólstæðinga.“
Vegna þessa flækjukerfis sem löggjöfin hefur markað um rétt eldri borgara og öryrkja og birtist í því réttleysi að bótaþegar tapa mestu af tekjum sínum með skerðingarreglum hjá Tryggingastofnun og sköttum. Samanlagt fara yfir 8 þús. kr. af hverjum 10 þús. kr. aftur til ríkissjóðs allt þar til samsettar lágmarksbætur hafa lækkað úr 108 þús. kr. á mánuði niður í skattleysismörk sem eru vegna of lágs persónusafsláttar enn þá undir 80 þús. kr. á mánuði. Vandinn af flækjuregluverkinu er orðinn ofviða starfsfólki Tryggingastofnunar eins og málum er nú háttað.
Frjálslyndi flokkurinn hefur lagt til á hv. Alþingi að 50 þús. kr. frítekjumark verði tekið upp vegna lífeyristekna úr lífeyrissjóði fólks gagnvart bótum Tryggingastofnunar og Landssamband eldri borgara hefur krafist þess að 40% frítekjumark verði tekið upp á tekjum eldri borgara. Það væri mikil kjarabót af slíku, hæstv. forseti. Það þýddi að þeir sem lægstar hafa afkomutekjur hér á landi yrðu ekki fyrir þeirri bröttu skerðingu sem nú á sér stað. Eigum við ekki frekar að einfalda og lagfæra lögin og regluverkið í stað þess að auka vandann og fjölga starfsfólki Tryggingastofnunar?
Því spyr ég hæstv. ráðherra: Við í Frjálslynda flokknum höfum lagt til 50 þús. kr. frítekjumark og það hafa Landssamtök eldri borgara einnig gert og tekið undir. Getur ráðherra hugsað sér slíka útfærslu? Væri ekki betra að einfalda lög og reglur um tekjutryggingar og skerðingar og draga þannig úr miklu og flóknu eftirlitskerfi Tryggingastofnunar fremur en að fjölga starfsfólki? (Forseti hringir.) Hvað hyggst ráðherra leggja til að gert verði í þessum málum? Hvað (Forseti hringir.) líður störfum samstarfsnefndar undir formennsku Ásmundar Stefánssonar um réttindi og kjör eldri borgara?
