fjárlög 2007.
Virðulegur forseti. Dreift hefur verið á fundinum framhaldsnefndaráliti frá minni hluta fjárlaganefndar. Auk mín skipa hann þingmennirnir úr Samfylkingu Einar Már Sigurðarson og Katrín Júlíusdóttir, Guðjón Arnar Kristjánsson frá Frjálslynda flokknum og Jón Bjarnason úr Vinstri hreyfingunni – grænu framboði, síðast en ekki síst.
Ég vil þakka hv. formanni fjárlaganefndar fyrir greinargerð hans um störf meiri hlutans og sömuleiðis fyrir samstarfið í fjárlaganefndinni á þessu hausti. Það hefur um margt verið ágætt og ástæða er til að þakka formanninum fyrir það og meiri hlutanum sömuleiðis, enda mikilvægt að í nefndinni sé gott samstarf.
Ég held þó að full ástæða sé til að gera starfshætti nefndarinnar að nokkru umfjöllunarefni í þessari umræðu enda er löngu tímabært að á þeim úr sér gengnu og úreltu vinnubrögðum sem þar eru uppi verði tekið og nýir starfshættir innleiddir við vinnu í fjárlögunum í þinginu. Ég trúi því svo sem að um það hljóti að takast þverpólitísk samstaða enda hafa menn lýst vilja til þess úr mörgum flokkum um margra ára skeið. En því miður hefur lítið orðið úr efndum.
Það fjárlagafrumvarp fyrir árið 2007 sem hér liggur fyrir er í sjálfu sér bara endapunkturinn á stefnu ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks í ríkisfjármálum um tólf ára skeið sem hefur einkennst í fyrsta lagi af misskiptingu, aukinni misskiptingu, í öðru lagi af agaleysi í framkvæmd ríkisfjármála og verulegum framúrkeyrslum þar og í þriðja lagi af taumlausum og stöðugum vexti útgjalda þannig að engu er líkara en að framkvæmdarvaldið fái ekkert við ráðið á útgjaldahlið ríkisfjármálanna. Á þensluskeiðum eins og þeim sem við höfum verið að fara í gegnum þá finna menn ekki ýkja hart fyrir því. En þegar dregur saman seglin eins og allir vita að nú er fram undan þá súpa menn auðvitað seyðið af því að hafa haldið þannig á ríkisfjármálunum.
Afleiðingin af þessari stjórnarstefnu hefur verið stöðugur óstöðugleiki. Alla fjármálaráðherratíð hæstv. fjármálaráðherra, Árna Mathiesens, hefur verðbólgan í landinu verið yfir viðmiðunarmörkum í hverjum einasta mánuði frá því að hæstv. ráðherra tók við. Þann verðbólguskatt hefur ríkisstjórnin með aðgerðum sínum og eftir atvikum athafnaleysi lagt á launafólk í landinu ofan á þá miklu þyngingu skattbyrði meðaltekjufólks og lágtekjufólks sem við höfum fylgst hér með á umliðnum árum. Í ár er skattbyrðin og ríkisútgjöldin bæði orðin meiri en þau hafa nokkru sinni verið fyrr, hvort sem litið er til krónutölunnar eða til hlutfalls af landsframleiðslu sem þó hefur aldrei verið meiri en einmitt nú. Það hlutfall sem allan síðasta áratug fór nær aldrei yfir 30%, er nú vel yfir 30% bæði hvað varðar ríkisútgjöldin á næsta ári, 30,4% hygg ég, og hvað varðar tekjur ríkissjóðs eða skattana sem lagðir eru á landsmenn, en þeir voru nærfellt þriðjungur landsframleiðslunnar á síðastliðnu ári.
Þær breytingar sem hér eru til umfjöllunar við 3. umr. eru út af fyrir sig ekki verulegar. Frumvarpið sem hér liggur fyrir var í sjálfu sér rætt í þaula við 2. umr. Breytingartillögur þær sem hér liggja fyrir eru flestar hverjar smávægilegar. En þó gætu nokkrar breytingartillögur stjórnarandstöðunnar miklu máli skipt hlytu þær framgang.
Breytingartillögur meiri hlutans lúta að því að lækka um 96 millj. kr. sem einkum stafar af því að ekki er sama eftirspurn eftir lánum úr Lánasjóði íslenskra námsmanna og gert hafði verið ráð fyrir og hefur það þegar komið fram hér í umræðunni í svörum og andsvörum hv. þm. Kolbrúnar Halldórsdóttur og hv. þm. Birkis J. Jónssonar. Í sjálfu sér er ekki efnislegt tilefni til að fjalla mikið um tillögur meiri hlutans hér.
Núverandi minni hluti leggur hins vegar til nokkrar breytingar á frumvarpinu, fyrst og fremst auðvitað táknrænar, því þær sýna fyrst og fremst áherslur minni hlutans í aðalatriðum. Þær lúta í fyrsta lagi — og þar er um að ræða tillögur sem fluttar voru við 2. umr. — að hertu skatteftirliti. En það hefur því miður verið svo hér í umfjöllun um fjárlög og skattamál að þó að fyrir liggi ítarlegar skýrslur æðstu yfirmanna skattamála í landinu um að trúlega verði ríkissjóður af um eða yfir 30 milljörðum kr. á hverju ári vegna skattsvika þá hefur gengið illa að efla skatteftirlitið. Þó sýna okkur tölur, reynslutölur frá nágrannalöndum okkar allt í kring, að hverja krónu sem menn leggja til þess verks að efla skatteftirlitið megi þeir vænta að fá tífalda eða jafnvel tólffalda til baka. Það er sannarlega góð fjárfesting fyrir ríkissjóð, fyrir nú utan mikilvægi þess að reyna að halda uppi röð og reglu í framkvæmd skattheimtu í landinu, að leggja fjármuni í að bæta skattskilin í landinu þannig að þar séu ekki jafnmargir sem fara ekki að reglum eða skila ekki því sem skila ber.
Einkanlega snúa þó tillögur minni hlutans að tveimur útgjaldaþáttum. Annar snýr að lífeyrisþegum, bæði örorku- og ellilífeyrisþegum, og er í sjálfu sér endurfluttur frá því við 2. umr. Þá lagði minni hlutinn til að elli- og örorkulífeyrisþegum yrði gert kleift að hafa 75 þús. kr. í atvinnutekjur án þess að það leiddi til skerðingar á lífeyrisgreiðslum til þeirra, þ.e. mánaðarlega, 900 þús. kr. á ári.
Nú er kunnara en frá þurfi að segja að þessum hópum er skorinn mjög þröngur stakkur í framfærslu. Liðlega 100 þús. kr. á mánuði eru þessum hópi iðulega ætlaðar til framfærslu sinnar. Því miður hefur hann verið bundinn þannig í viðjar tekjutenginga og skatta að hann hefur jafnvel tapað nær öllum atvinnutekjum sínum, ef hann hefur einhverjar haft, annars vegar skatta og hins vegar í skerðingar á bótum og önnur jaðaráhrif.
Ég held að allir sem fjalla um þjóðfélagsmál á Íslandi, og þá með að minnsta kosti örfáum undantekningum ef einhverjar eru, játi að þetta sé ekki skynsamlegt fyrirkomulag og að á þessu fyrirkomulagi sé enginn að hagnast því hér er auðvitað fyrst um að ræða miðstýrða, skipulagða fátækt sem fólki virðist engin leið að brjótast út úr vegna þess að reyni það að sér farborða eða að auka tekjur sínar með einhverjum hætti þá er það meira og minna allt tekið af þeim aftur. Það letur fólk auðvitað til sjálfsbjargarviðleitni og á endanum er vandséð að nokkur hafi hag af þessum hörðu skerðingum á tekjum bæði elli- og örorkulífeyrisþega. Þegar við nú vitum hversu þeir hafa mátt dragast aftur úr í kjörum á þessu tólf ára valdatímabili (Gripið fram í.) Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks, vinstri stjórnar Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks, eins og hv. formaður fjárlaganefndar kallaði stjórnina hér áðan, hygg ég, eða vildi að hún væri, þá er alveg ljóst að ekki er vanþörf á aðgerðum til að bæta hag elli- og örorkulífeyrisþega.
Í ljósi þess að landsfundur Sjálfstæðisflokksins sem er stærri stjórnarflokkurinn þó að ráða hafi mátt af ræðu hv. formanns fjárlaganefndar að sá stjórnarflokkur réði ekki miklu um stjórnarstefnuna þá er Sjálfstæðisflokkurinn stærri stjórnarflokkurinn og hann hefur ítrekað ályktað á landsfundum sínum að afnema skuli tekjutengingar með öllu að þessu leyti. Þess vegna var eðlilegt að stjórnarandstaðan vænti þess að hún fengi nokkurn stuðning við þessa tillögu við 2. umr. enda útreiknaður kostnaður við hana út af fyrir sig óverulegur miðað við hina miklu hagsmuni þessa stóra hóps sem eru annars vegar. En nú flytjum við aftur sams konar tillögu um að elli- og örorkulífeyrisþegum verði gert kleift að hafa svolitlar aukatekjur og fyrst Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur tímdu ekki að leyfa elli- og örorkulífeyrisþegum að vinna sér inn 75 þús. kr. á mánuði þá er það tillaga okkar nú að þeir leyfi það að elli- og örorkulífeyrisþegar hafi 70 þús. kr. á mánuði. Það er niðurstaðan að kostnaður við þá aðgerð er rétt um 690 millj. kr., ef ég man rétt, sem verða að teljast ákaflega óverulegir hagsmunir fyrir ríkissjóð miðað við þann stóra fjölda fólks, þá tugi þúsunda sem þetta hagsmunamál snertir og yrði til að létta lífsbaráttuna hjá.
Við hljótum enn að vona, fulltrúar núverandi minni hluta í fjárlaganefnd, að stjórnarliðið sjái að sér eða, eins og tókst með matarskattinn, að fyrir hvatningu stjórnarandstöðunnar takist Sjálfstæðisflokknum að svínbeygja Framsóknarflokkinn í málinu og knýja hann til að láta þetta sjálfsagða framfaramál ná fram að ganga. Það hlýtur að vera Framsóknarflokkurinn sem stendur í veginum fyrir því að létt sé nokkuð tekjutengingum af elli- og örorkulífeyrisþegum því það liggur fyrir að Sjálfstæðisflokkurinn hefur það að yfirlýstri stefnu sinni, samþykktri á landsfundi eftir landsfund, sem við í núverandi minni hluta flytjum tillögu um. En við höfum auðvitað ágæt dæmi um það úr stjórnarsamstarfinu að þó að Framsóknarflokkurinn hafi lagst af fullum þunga gegn þjóðþrifamálum, eins og því að lækka verð á matvælum, hefur tekist að knýja hann til að hverfa frá þeirri andstöðu sinni og standa að því að slík mál væru flutt þótt seint sé, en þau koma einmitt fram í þessu frumvarpi.
Hitt sem núverandi minni hluti flytur tillögu um hefðum við líka ætlað að yrði auðsótt mál í þinginu, eins mikið og um það hefur verið fjallað og eins mikið og til að mynda frambjóðendur í prófkjörum allra stjórnmálaflokkanna hafa um það talað á undanförnum vikum. Það lýtur að fjárframlagi til Framkvæmdasjóðs aldraðra sem ekki hefur fengið lögboðna tekjustofna sína um margra ára skeið, en framkvæmdasjóðurinn á sem kunnugt er að standa undir uppbyggingu hjúkrunarheimila í landinu og þeirri mikilvægu þjónustu fyrir aldraða á Íslandi. Því hafa allir stjórnmálaflokkar í þinginu, hygg ég, lýst yfir að það sé mikið og brýnt forgangsmál að eyða biðlistum sem eftir hjúkrunarrými eru og eru sannarlega skammarlegir og í raun og veru ótrúlegt að menn hafi setið í 12 ár á valdastóli án þess að hafa unnið á þeim hætishót að heitið geti.
Sömuleiðis höfum við fjallað um það hér að sá aðbúnaður sem er á sumum þessara hjúkrunarheimila eða öldrunarstofnana er óviðunandi. Þannig er gríðarlega stór hópur aldraðra, ég held ég fari rétt með að það hafi verið upp undir eitt þúsund manns, sem deilir herbergi með öðrum. Það hlýtur að teljast, á árinu 2006, algerlega óviðunandi úrræði fyrir fullorðið fólk sem þarf á sólarhringsþjónustu að halda að geta ekki lifað sjálfstæðu lífi í sínu eigin rými heldur þurfi að deila herbergi með öðrum og jafnvel fleiri en einum. Þess vegna mundum við ætla að sú tillaga sem hér er uppi, að leggja 5 milljarða í það að ganga á þessa biðlista og reyna síðan að bæta aðstöðu þeirra sem fyrir eru í þessum hjúkrunarrýmum, hlyti að eiga nokkuð greiðan framgang í þinginu.
Þetta er í stórum atriðum það sem ástæða er til að segja um þær tillögur sem við flytjum sem eru, eins og ég hef áður sagt, táknrænar tillögur um megináherslur okkar í nokkrum málum og ég fagna því að það er núverandi minni hluti sem heild sem stendur að þessum breytingartillögum og því nefndaráliti sem hér hefur verið dreift.
Þær tillögur sem er að finna í fjárlagafrumvarpinu eru því miður gamalkunnar að því leytinu til að það er algerlega fyrirsjáanlegt að þetta fjárlagafrumvarp mun ekki standast. Það er því miður þannig um agaleysið í framkvæmd fjárlaga í okkar annars ágæta landi að frá árinu 2002 hygg ég að frávikin frá fjárlögum og til niðurstöðu séu liðlega 20 þús. milljónir á ári. Það eru því nærfellt 400 millj. í hverri einustu viku sem eru skekkja frá fjárlögunum til þeirra útgjalda sem stofnað er til. Það er auðvitað algerlega óviðunandi framkvæmd á fjárlögum og sömuleiðis að nærfellt helmingur fjárlagaliða fer ítrekað fram yfir þær heimildir sem þeir hafa. Slíkt aga- og aðhaldsleysi leiðir af sér bæði virðingarleysi gagnvart lögunum og sem afleiðingu af því stjórnlítinn vöxt á útgjöldum og þá tíðum í það sem síst skyldi. Auðvitað getur það verið verðugt viðfangsefni að auka t.d. útgjöld til heilbrigðis- og menntamála en við höfum t.d. séð sendiráð utanríkisþjónustunnar ganga fram með þeim hætti í ríkissjóð á undanförnum árum að allir gegnir menn hljóta að fordæma hvernig að því hefur verið staðið. Við höfum kallað eftir að tekið sé á þessu agaleysi af festu.
Það er þess vegna ekkert nema sorglegt að bæði fyrirheit um það að endurskoða starfsaðferðir fjárlaganefndar, sem hafa verið gefin í þessum sal frá því að ég kom hingað inn, ár eftir ár, hafa því miður ekki verið efnd og starfsaðferðir nefndarinnar ekki tekið þeim framförum sem nauðsynlegt er til að veita eftirlit og aðhald með framkvæmd fjárlaganna. Augljóslega er enn af hálfu framkvæmdarvaldsins fyrst og fremst litið á fjárlögin sem einhvers konar áætlunarpappíra sem skipti ekki miklu máli. Að minnsta kosti kom framkvæmdarvaldið enn með frumvarp í gær, að vísu ágætt frumvarp um að lækka virðisaukaskatt á matvælum sem við í Samfylkingunni höfum barist fyrir árum saman, og nú korteri fyrir kosningar treysta stjórnarflokkarnir sér ekki til annars en verða við því, en sá böggull fylgir þar skammrifi að ekki er gert ráð fyrir tekjutapi í tollum vegna frumvarpsins í því fjárlagafrumvarpi sem liggur fyrir. Ef menn ætla ekki að taka sér tak og fara að umgangast fjárlögin af meiri ábyrgð og festu en svo að þeir sjái þó a.m.k. til þess að mikilvæg tekjufrumvörp komi fram áður en fjárlög eru afgreidd endanlega, þá er auðvitað ekki von á góðu því að eftir höfðinu dansa limirnir. Ef fjármálaráðuneytið stendur ekki betur að verki í vinnubrögðum sínum þá er ástæða til að hafa áhyggjur af því. Áður höfum við talað um hversu miður það er að ýmsar af helstu stofnunum ríkisins í æðstu stjórn ríkisins sýni fjárlögunum litla virðingu og kannski er það ekki síst vegna þess að fjárlagagerðin sjálf er ekki nægilega vönduð. Þar vita menn að stofnanir og liðir eru ýmist í stórum mínus eða stórum plús eftir atvikum, yfirleitt eftir því hvort það er í hörðu eða mjúku málunum, og að fjárveitingar á köflum a.m.k. nægja ekki til að mæta þeim lögbundnu verkefnum sem krafist er. Fyrir vikið verður ákveðin lausung í ríkisrekstrinum sem skattgreiðendur á endanum greiða fyrir.
Síðan er ástæða til að hafa áhyggjur af því að við skulum þurfa að byggja umfjöllun um þetta frumvarp á þjóðhagsspá fjármálaráðuneytisins frá því í byrjun október og að hana eigi ekki að endurskoða fyrr en í janúar. Ég kalla eftir að því verklagi verði breytt í ráðuneytinu þannig að við höfum í þinginu nýjustu þjóðhagsspá við höndina þegar fjárlagafrumvörp eru afgreidd endanlega. Það hefur því miður sýnt sig að spár fjármálaráðuneytisins úreldast giska hratt. Þannig hafa spár ráðuneytisins um helstu hagstærðir í mörg undanfarin ár verið ákaflega langt frá veruleikanum í veigamiklum atriðum og kannski vonlítið að framkvæmd fjárlaga sé eins og best verður á kosið þegar áætlanagerðin er með þeim hætti. Þar líður fjármálaráðuneytið fyrir afleiðingarnar af stjórnarstefnunni sem lýsa sér í stöðugum óstöðugleika í efnahagsmálum og það gerir ríkisvaldinu, alveg eins og heimilunum og atvinnufyrirtækjunum í landinu, erfitt fyrir um áætlanagerð. Þegar verðbólgutölurnar eru hærri en við þekkjum nokkurs staðar í kringum okkur, þegar vaxtastigið er hærra en þekkist nokkurs staðar í ríkjum af okkar stærð, þegar gengi gjaldmiðilsins getur skoppað um tugi prósentna á skömmum tíma, veldur það ríkissjóði erfiðleikum við áætlanagerð rétt eins og heimilunum og atvinnufyrirtækjunum. Ég saknaði þessa dálítið í umfjöllun formanns fjárlaganefndar fyrr þegar hann fagnaði því að skuldir ríkissjóðs minnkuðu, sem full ástæða er til að taka undir með hv. þingmanni að er fagnaðarefni og ástæða til að hrósa þeim árangri sem náðst hefur í því, en um leið verða menn að hafa ákveðnar áhyggjur af skuldastöðu annarra aðila í samfélaginu og þá ekki síst heimilanna í landinu því að við verðum að treysta hinu öfluga atvinnulífi sem við eigum til að standa fyrir sínu en heimilin eru orðin ískyggilega skuldsett. Það vekur aftur athygli okkar á þeim skorti á efndum sem Alþýðusambandið hefur talið vera á loforðum ríkisstjórnarinnar frá 22. júní sl. um vaxtabætur sem er mætt með 30% aðgerð sem ekki er talin fullnægjandi af hálfu Alþýðusambandsins til að mæta þeim skerðingum sem fólk er að verða fyrir núna í miðjum óstöðugleikanum.
Það rímar náttúrlega við skattapólitík stjórnarflokkanna um 12 ára skeið, þar sem gengið hefur verið mjög langt fram í því að halda niðri persónuafslætti til þess að þyngja skattbyrði venjulegs vinnandi fólks, meðaltekjufólks og láglaunafólks, sem mest til að létta af hinum sem meira hafa og skerða vaxtabætur, barnabætur og aðrar slíkar millifærsluleiðir í skattkerfi okkar sem hafa fram að þessu létt róðurinn fyrir þá sem eru með meðaltekjur, fjölskyldufólk sem er að koma sér upp húsnæði eða aðra slíka hópa. Það er auðvitað teflt á tvær hættur að auka og þyngja svo skattbyrði meðaltekjufólks og láglaunafólks í landinu á tímum þegar jafnframt er verið að leggja á það fólk verðbólguskattinn og hávaxtaskattinn sem afleiðingar af því að ríkisstjórnin missti algerlega stjórnina á öllum helstu hagstærðum og hefur ekki náð neinni stjórn á því enn. Ekki er útlit fyrir annað en að hæstv. fjármálaráðherra verði yfir verðbólgumarkmiðunum út sína fjármálaráðherratíð, þó að við hljótum auðvitað að vona að verðbólgunni taki að slota og sem betur fer eru ákveðin merki um að það kunni að vera að gerast en þó því miður trúlega einkum vegna þess að gengið hefur haldist hér sterkt um hríð og það getur auðvitað haft neikvæð áhrif fyrir ýmsa aðila í samfélagi okkar.
Virðulegi forseti. Ég held að ég hafi í aðalatriðum farið yfir tillögur okkar við þessa umræðu og vísa að öðru leyti í það nefndarálit sem dreift hefur verið á fundinum.