136. löggjafarþing — 14. fundur,  16. okt. 2008.

barnaverndarlög og barnalög.

19. mál
[14:18]
Horfa

Flm. (Kolbrún Halldórsdóttir) (Vg):

Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir máli sem er okkur flutningsmönnum mikið hjartans mál og eitt það fyrsta sem þingflokkur Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs leggur fram á þessu þingi. Málið varðar breytingar á barnaverndarlögum og barnalögum og er kveikjan dómur sem gekk í sumar í máli nokkru í Héraðsdómi Norðurlands eystra og varðaði refsinæmi þess að beita börn líkamlegum refsingum. Ég fer nánar í dóminn þegar ég fer yfir greinargerðina, en frumvarpinu er ætlað að breyta bæði barnaverndarlögum og barnalögum í þeim tilgangi að tryggja stöðu barna gagnvart foreldrum og forsjáraðilum og tryggja ýmis réttindi barna sem nánar er fjallað um í greinargerðinni. Þessar breytingar snúa fyrst og fremst að þremur þáttum.

Í fyrsta lagi er um að ræða breytingar á barnaverndarlögum og barnalögum sem tiltaka með skýrum hætti að líkamlegar og andlegar refsingar gagnvart börnum eru óheimilar og refsivert athæfi. Frumvarpið tekur bæði til ofbeldis af hálfu foreldra eða forsjármanna og af hálfu annarra umsjáraðila. Í annan stað er um að ræða viðbót við barnaverndarlögin þar sem hugtökin óviðunandi aðstæður, uppeldisaðstæður og uppeldisskilyrði eru skilgreind sérstaklega. Í þriðja lagi er um að ræða breytingu á ákvæði 99. gr. barnaverndarlaga þar sem hugtakið lauslæti er fellt brott og notað í staðinn hugtakið vændi.

Í 19. gr. barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna er tekið sérstaklega fram að börn skuli njóta verndar gegn öllu ofbeldi, líkamlegu, andlegu og kynferðislegu. Þá er einnig í 39. gr. tekið fram að börn megi ekki beita ómannúðlegri eða niðurlægjandi meðferð eða refsingu. Ísland hefur undirritað barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og er þannig bundið að þjóðarétti til að virða reglur þær sem hann mælir fyrir um.

Í ágústmánuði sl. féll dómur í Héraðsdómi Norðurlands eystra í máli karlmanns sem hafði beitt tvo drengi unnustu sinnar líkamlegum refsingum, nánar tiltekið flengingum. Maðurinn var ákærður annars vegar fyrir líkamsárás á grundvelli 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, og hins vegar á grundvelli 1. og 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga, nr. 80/ 2002. Í báðum tilfellum var maðurinn sýknaður með þeim rökum, og nú vitna ég beint í dóminn, með leyfi forseta: „að hugsanlega tíðkast eitthvað, eða hefur tíðkast, að flengja börn.“

Þá var vísað til þess í dómnum að barnaverndarlögin kveði ekki með skýrum hætti á um algert bann við því að börn séu beitt refsingum, þar á meðal líkamlegum refsingum.

Þessi niðurstaða héraðsdóms hlýtur að teljast verulega óeðlileg, sérstaklega í ljósi barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og almennrar afstöðu íslensku þjóðarinnar til líkamlegra refsinga gegn börnum. Þá má benda á að nú er í gangi átak Evrópuráðsins til að stöðva líkamlegar refsingar gegn börnum. Einkunnarorð átaksins eru: Your hands should not punish. Raise your hands against smacking. Frumvarpi þessu er þannig ætlað að taka af allan vafa um að líkamlegar eða andlegar refsingar gegn börnum séu undir engum kringumstæðum heimilar.

Við flutningsmenn teljum okkur með frumvarpinu vera í samhljómi við það sem er að gerast í nágrannalöndum okkar í þessum efnum. Þess má geta að samtökin Barnaheill brugðust harkalega við þegar dómurinn féll í sumar og sendu frá sér ályktanir þar sem þau hvöttu dómara landsins til að fara að lögum. Þau töldu nægilega vel kveðið á um það í þeim greinum sem hér um ræðir, þ.e. 99. gr. barnaverndarlaga og 28. gr. barnalaga, að ekki sé ætlast til þess að börn séu beitt líkamlegum refsingum. Ef og úr því að dómarar eru jafnlinir eða lesa lögin svona bókstaflega hvetja Barnaheill Alþingi Íslendinga til að taka af öll tvímæli og gera breytingar á þessum lögum. Þetta frumvarp er viðbragð við ákalli Barnaheilla.

Samkvæmt núgildandi barnaverndarlögum, sem eru nr. 80/2002, eiga börn tilkall til þess að búa við viðunandi aðstæður eftir atvikum fyrir tilstilli barnaverndaryfirvalda. Hugtökin óviðunandi aðstæður, uppeldisaðstæður og uppeldisskilyrði koma víða fyrir í barnaverndarlögunum en hvergi er skilgreint hvað í þeim felst. Úr því að við vorum að hreyfa hér þessu máli og hreyfa við þessum lögum fannst okkur flutningsmönnum að eðlilegt væri að nota ferðina, eins og maður gerir þegar lög eru opnuð, og taka af öll tvímæli um að það teldist til óviðunandi uppeldisskilyrða og aðstæðna að börn þyrftu að búa á heimilum þar sem ofbeldi væri beitt. Til þess leggjum við til þær breytingar sem hér er getið á barnaverndarlögum, nr. 80/2002.

Með heimilisofbeldi er ekki einvörðungu átt við að barn sé sjálft beitt ofbeldi heldur einnig að því sé misboðið með ofbeldi gegn öðrum á heimili eða þar sem það dvelst. Samkvæmt skilgreiningu sem birt er á heimasíðu Barnaverndarstofu er misfellum á umönnunar- og uppeldisskilyrðum barna skipt í tvo meginflokka, ofbeldi og vanrækslu. Birtingarmyndir ofbeldis og vanrækslu geta verið margvíslegar en þó er ekki útilokað að annars konar misfellur foreldra eða annarra umsjáraðila geti fallið utan þessarar flokkunar. Í frumvarpinu er þess vegna gert ráð fyrir að nota hugtakið „ill meðferð“ sem almennt heiti yfir misfellur þessara aðila hvort sem þær eru fólgnar í ofbeldi, vanrækslu eða öðru framferði.

Samkvæmt frumvarpi þessu má slá því föstu að orðalagið óviðunandi aðstæður í lögunum vísi til vanrækslu, ofbeldis eða annars konar illrar meðferðar af hendi þess sem fer með umsjá barns eða annarra sem hafa afskipti af því. Á það skal bent að skilgreiningin á óviðunandi aðstæðum sem hér er mælt fyrir um gerir ráð fyrir að barni þurfi að vera misboðið. Með því er átt við að atvik séu með þeim hætti að líkamlegri eða andlegri heilsu barns eða þroska geti verið hætta búin.

Að lokum, hæstv. forseti, eins og ég orðaði það áðan notum við ferðina í enn einum tilgangi, þriðja tilganginum, því að í 2. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga segir að ef maður hvetur barn til lögbrota, lauslætis, áfengis- eða fíkniefnaneyslu eða leiði það með öðrum hætti á glapstigu þá varði það sektum eða fangelsi allt að þremur árum. Í frumvarpi þessu er lagt til að orðalagi í 2. mgr. 99. gr. verði breytt þannig að hugtakið lauslæti verði tekið út og notast við hugtakið vændi í staðinn. Ekki þykir ástæða til þess að halda í hið gamla hugtak lauslæti auk þess sem erfitt er að skilgreina það með tilliti til barna. Því er hér farin sú leið að notast við orðið vændi og talið að það hugtak nái yfir markmið ákvæðisins og tryggi nægilega vernd barna. Þessi leið er í samræmi við breytingar sem gerðar voru á almennum hegningarlögum á 133. löggjafarþingi, sbr. lög nr. 61/2007, en þá var lauslætishugtakið tekið út úr þeim greinum almennra hegningarlaga sem vörðuðu vændi.

Ég vil hnykkja á því, hæstv. forseti, að ef vafi leikur á því að lögin séu nægilega skýr fyrir dómara þessa lands til að dæma eftir þeim eins og andi laganna er, merking barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og virðing og vilji Alþingis, tel ég nauðsynlegt að gera þær breytingar sem hér eru lagðar til.

Að svo mæltu legg ég í hendur hæstv. forseta að ákveða til hvaða nefndar eða nefnda málið fer. Hér kann að vera um að ræða mál sem heyrir undir tvær nefndir, annars vegar allsherjarnefnd þar sem barnalögin eru og hins vegar félagsmálanefnd þar sem barnaverndarlögin eru, þannig að hæstv. forseti greiðir úr þeirri formlegu flækju til hvaða nefndar málið fer til skoðunar.