Seðlabanki Íslands.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um Seðlabanka Íslands, nr. 36/2001. Flutningsmenn ásamt mér eru Guðni Ágústsson, Valgerður Sverrisdóttir, Magnús Stefánsson, Siv Friðleifsdóttir, Birkir J. Jónsson og Bjarni Harðarson eða allur þingflokkur framsóknarmanna.
Í stuttu máli fjallar þetta frumvarp að mestu um það að faglega skuli staðið að ráðningu seðlabankastjóra en einnig er þar mjög mikilvægt ákvæði um að fundargerðir vaxtaákvarðanafunda bankastjórnar Seðlabankans skuli birtar opinberlega.
Málefni Seðlabankans og ekki síst seðlabankastjóra hafa mikið verið til umræðu að undanförnu og má kannski segja að trúverðugleiki bankans hafi hrunið samhliða stóru viðskiptabönkunum. Eftir að frumvarpið var lagt fram þann 3. október sl. hafa þingmenn Frjálslynda flokksins lagt fram sambærilegt frumvarp. Það er þó tæknilegur munur þar á og þeir fara með öðrum hætti í frumvarpið en meginefni þess fjallar líka um að seðlabankastjóri skuli vera faglega skipaður. Þingmenn Samfylkingarinnar hafa einnig tekið undir þetta svo ég á von á að þetta frumvarp nái fram að ganga en hljóti ekki sömu örlög og mörg þingmannafrumvörp á Alþingi.
Markmiðið með frumvarpinu er fyrst og fremst að faglega sé staðið að ráðningu seðlabankastjóra og að ákvarðanir við beitingu stjórntækja Seðlabanka Íslands í peningamálum séu teknar á faglegum forsendum. Verulegu máli skiptir fyrir trúverðugleika og ímynd bankans hvernig staðið er að skipan seðlabankastjóra. Það má engum blandast hugur um að þeir sem eru skipaðir í embætti séu ekki aðeins hæfir til að gegna því heldur séu þeir hæfastir í hópi þeirra sem völ er á. Trúverðugleiki hvers seðlabanka er honum afar mikilvægur. Því má enginn vafi leika á því að Seðlabankinn sé sjálfstæður og starfi á faglegum forsendum.
Gerð er tillaga um að stöður seðlabankastjóra verði auglýstar og að gerð verði krafa um reynslu og þekkingu á sviði peninga- og efnahagsmála. Einnig er nauðsynlegt að viðkomandi hafi háskólapróf á þessum sviðum. Með þessu er komið til móts við harða gagnrýni um að ákvarðanir seðlabankastjóra séu teknir á öðrum forsendum en faglegum á tímum þar sem sífellt meiri krafa er gerð um markvissa og faglega stjórnun peningamála.
Eitt af markmiðum með setningu laganna sem hér er gerð tillaga um að verði breytt um Seðlabanka Íslands var að auka sjálfstæði bankans og gera honum kleift að vinna markvisst og faglega að stjórnun peninga- og efnahagsmála landsins. Ljóst er að slíkum markmiðum verður ekki náð nema eining og samstaða ríki um bankann og að tryggt verði að bankanum verði stjórnað af faglega hæfum einstaklingum. Einnig verða ákvarðanir sem þar eru teknar að njóta trausts almennings og fjármála- og efnahagslífsins. Frumvarpið naut víðtæks stuðnings á Alþingi enda voru með því gerðar sömu kröfur um gagnsæi, fagleg vinnubrögð og sjálfstæði Seðlabankans og gerðar eru til annarra seðlabanka víðs vegar um heiminn.
Ákvarðanir í peningamálum eru að verulegu leyti orðnar faglegt viðfangsefni þar sem bankinn stefnir að ákveðnu verðbólgumarkmiði en gengi krónunnar ræðst af markaði. Það er því til samræmis við þær kröfur að gerð er tillaga um að færustu sérfræðingar í peningamálum séu við stjórn bankans. Við þessu hafa flestir seðlabankar heims brugðist enda eru flestir seðlabankastjórar heimsins menntaðir hagfræðingar.
Í 2. mgr. núgildandi 23. gr. laga um Seðlabanka Íslands er fjallað um skipun seðlabankastjóra. Þar segir m.a. að forsætisráðherra skipi formann bankastjórnar Seðlabankans og aðra bankastjóra til sjö ára í senn. Ekki er skylt að auglýsa þessi embætti til umsóknar. Ljóst er að forsætisráðherra er veitt skipunarvaldið án nokkurs aðhalds frá Alþingi, ríkisstofnunum eða fjármálamarkaðnum. Hvorki eru gerðar sérstakar kröfur til umsækjenda í lögunum né þarf að fara fram sérstakt mat á þeim sem ætlað er að gegni starfinu. Í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins er sérstaklega tekið fram að almenn skilyrði til skipunar eða ráðningar í starf á vegum ríkisins eru að hlutaðeigandi starfsmaður hafi almenna menntun og þar að auki þá sérmenntun sem lögum samkvæmt er krafist eða eðli málsins samkvæmt verður að heimta til óaðfinnanlegrar rækslu starfans. A.m.k. sömu kröfur hlýtur að þurfa að gera til ráðningar seðlabankastjóra en þó eru engar slíkar kröfur uppi. Gamlar venjur byggðar á gömlum sjónarmiðum og forsendum eiga ekki lengur við.
Í ályktunum síðasta flokksþings Framsóknarflokksins frá árinu 2007 er sérstaklega kveðið á um að afnema beri pólitískar ráðningar seðlabankastjóra. Þá tóku ráðherrar og þingmenn flokksins þá ákvörðun er flokkurinn sat í ríkisstjórn á síðasta kjörtímabili að óska þess að seðlabankastjóri yrði faglega ráðinn.
Við upphaf 136. löggjafarþings árið 2008 eru blikur á lofti í íslensku efnahagslífi. Þegar frumvarpið var lagt fram 3. október mældist verðbólga um 14%, stýrivextir eru 15,5% og skuldatryggingarálag ríkisins mældist um 600 punktar. Nú hafa allar þessar tölur breyst til mikilla muna, mikið vatn hefur runnið til sjávar á örskömmum tíma, og til að mynda eru stýrivextirnir nú orðnir 18% sem því miður mun ekki leiða af sér neitt annað en mikið atvinnuleysi. Brýni ég því ríkisstjórnina sérstaklega að taka höndum saman og lækka stýrivextina sem allra fyrst þannig að hjól atvinnulífsins fái áfram snúist.
Áður en löggjafarþingið var sett hafði Seðlabankinn forustu í þjóðnýtingu eins stærsta banka landsins, Glitnis. Sú ákvörðun var ekki bara umdeild út frá stöðu Glitnis heldur einnig út frá því hvernig staðið var að ákvörðuninni. Það má hins vegar engum dyljast að svo stór ákvörðun sem snertir allt fjármálalíf þjóðarinnar er eingöngu tekin út frá faglegum forsendum en ekki pólitískum. Í raun á það ekki að gerast að spurningar vakni um hvort hagfræðingar Seðlabankans hafi verið með í ráðum við ákvörðunina eins og gerðist þegar Glitnir var þjóðnýttur. Það er því enn brýnni nauðsyn nú en áður að frumvarp þetta nái fram að ganga. Og eftir að Seðlabankinn tók jafnumdeildar ákvarðanir og raun ber vitni, seðlabankastjóri kom fram í umdeildu viðtali í Kastljósi, Seðlabankinn festi gengið í nokkra klukkutíma, hætti því, fór svo út í þá aðgerð að lækka gengið en hækkaði það nokkrum dögum seinna, viljum við framsóknarmenn benda á að það er enn brýnni nauðsyn að þetta frumvarp nái fram að ganga á Alþingi.
Einnig er lagt til í frumvarpinu að birtar verði fundargerðir vaxtaákvarðanafunda bankastjórnar Seðlabankans. Í fundargerð skuli gerð grein fyrir forsendum ákvörðunarinnar og þeim markmiðum sem eiga að nást með henni. Flutningsmenn þessa frumvarps telja að það sé nauðsynlegt fyrir fjármálalífið að það fái upplýsingar um á hvaða grunni þessar ákvarðanir séu teknar. Gagnrýnt hefur verið af hálfu fjármálafyrirtækja að forsendur og markmið stýrivaxtaákvarðana séu ekki uppi á borðinu. Í rauninni er það alveg galin hugmynd að þeir sem fást við fjármálamarkaðinn og peningamarkaðinn skuli ekki geta fengið rökstuðning fyrir stýrivaxtaákvörðunum Seðlabankans, sérstaklega þegar jafnmikið er í húfi og raun ber vitni. Sú breyting sem hér er lögð til er fyrst og fremst sett fram til að auka tiltrú á Seðlabankanum og auka gagnsæi stýrivaxtaákvarðana bankans. Um leið fengi bankinn nauðsynlegt aðhald og málefnaleg umræða mundi aukast. Það er mat flutningsmanna þessa frumvarps að trúverðugleiki bankans hvað varðar stjórn peningamála verði ekki tryggður nema jafnstórar ákvarðanir og þessar séu uppi á borðinu.
Herra forseti. Ég óska eftir að frumvarpinu verði vísað til viðskiptanefndar og fái þar faglega umfjöllun. Ég vona einnig að það verði sent út til umsagnar. Ég hef fundið mikinn stuðning í umræðunni við þessa hugmynd, þetta er faglega unnið og ég held að þetta sé eitthvað sem flestir ættu að geta sætt sig við. Því segi ég aftur að ég óska þess að frumvarpið nái fram að ganga en verði ekki svæft í nefnd eins og því miður er raunin með svo mörg þingmannafrumvörp.
