fjáraukalög 2008.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir áliti minni hluta fjárlaganefndar en að honum standa ásamt mér hv. þm. Jón Bjarnason og hv. þm. Magnús Stefánsson.
Minnihlutaálitið hljóðar svo, með leyfi forseta:
Meiri hluti fjárlaganefndar afgreiddi frumvarp til fjáraukalaga 2008 til 2. umr. á Alþingi aðeins þremur sólarhringum eftir að frumvarpið var lagt fram á Alþingi 15. desember sl. Frumvarp til fjáraukalaga var lagt fram á Alþingi eftir að meiri hluti fjárlaganefndar afgreiddi breytingartillögur við frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2009 til 2. umr. í þinginu. Þingmenn sáu því ekki frumvarp til fjáraukalaga fyrr en í þann mund sem 2. umr. um fjárlög ársins 2009 hófst. Minni hlutinn átelur þau vinnubrögð að fram fari meginumræða um fjárlög áður en fjallað er um frumvarp til fjáraukalaga á Alþingi. Minni hlutinn telur að þetta vinnulag sé til komið vegna þess að ríkisstjórnin hafi ekki tök á stöðu þjóðmála og efnahagsmálum í kjölfar þeirra efnahagslegu áfalla sem þjóðin hefur orðið fyrir.
Minni hlutinn bendir á að frumvarpið ber lítt merki um fall bankakerfisins í byrjun október sl. Því telur minni hlutinn að engin ástæða hafi verið til að draga framlagningu fjáraukalagafrumvarpsins fram í miðjan desember. Minni hlutinn gagnrýnir þessi vinnubrögð ríkisstjórnarinnar en þau eru reyndar til marks um það uppnám og skipulagsleysi sem einkennir fjárlagagerðina.
Minni hlutinn vekur athygli á því að fjárlaganefnd skortir ýmsar upplýsingar og forsendur er varða fjárhagsárið 2008, m.a. þær sem tengjast innkomu ríkisins í bankakerfið og falli þess.
Minni hlutinn óskar eftir að unnin verði ítarleg greinargerð um allt er varðar fall viðskiptabankanna þriggja, yfirtökur ríkisins á þeim, stofnun nýrra ríkisbanka, lánveitingar Seðlabanka Íslands því tengdu, heildarfjármögnun eins og hún liggur nú fyrir og skuldbindingar sem ríkissjóður þarf að taka á sig vegna málsins. Einnig óskar minni hlutinn eftir skýrslu um aðkomu og útgjöld Fjármálaeftirlitsins svo og Seðlabanka Íslands vegna þessara mála.
Endurskoðuð tekjuáætlun 2008 var lögð fram í byrjun október í haust og birtist í ritinu Stefna og horfur sem var fylgirit með frumvarpi til fjárlaga ársins 2009. Tekjuáætlun í frumvarpi til fjáraukalaga er nokkuð breytt frá endurskoðaðri áætlun. Helstu frávik tekjuáætlunar í frumvarpi til fjáraukalaga miðað við fjárlög 2008 eru að tekjuskattar einstaklinga lækka um 5%, tekjuskattar lögaðila um 11,5% og skatttekjur samtals eru lækkaðar um 23,8% frá fjárlögum 2008. Aðrar tekjur hækka um 14,7%. Samtals lækka tekjur ríkissjóðs um 12,3% frá fjárlögum ársins. Hækkun á öðrum tekjum birtist helst í auknum vaxtatekjum og er meginástæðan sú að vaxtatekjur af bankareikningum ríkissjóðs hækka um 10,5 milljarða kr. frá því sem gert var ráð fyrir í fjárlögum 2008. Hækkunin skýrist að langmestu leyti af sértækum aðgerðum ríkisstjórnarinnar í vor til að styrkja innlenda fjármálamarkaði og gjaldeyrisvaraforðann. En aðgerðirnar fólu í sér að tekin voru lán sem ávöxtuð voru í sjóðum og veittum lánum til Seðlabanka Íslands. Minni hlutinn vekur athygli á því að þessar auknu vaxtatekjur eru í beinum tengslum við beinar lántökur og stóraukinn vaxtakostnað.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að vaxtagjöld ríkissjóðs aukist um 11 milljarða kr. en í fjárlögum ársins voru vaxtagjöld ársins áætluð upp á 21,7 milljarða kr. Samtals er því gert ráð fyrir að vaxtagjöld ársins verði um 33 milljarðar kr. Þessi auknu vaxtagjöld eiga rætur að rekja til aðgerða í efnahagsmálum sem fela í sér aukna útgáfu ríkisbréfa og erlenda lántöku.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárheimild til launa og verðlagsmála verði aukin um 4,8 milljarða kr. til að mæta útgjöldum sem greidd eru í erlendum gjaldmiðlum. Kemur þetta til vegna þess að gengi íslensku krónunnar hefur lækkað mikið frá því sem gert var ráð fyrir í forsendum fjárlaga.
Vegna atburða sem urðu við fall bankanna er athyglisvert að bera tekjuáætlun í frumvarpi til fjáraukalaga saman við endurskoðaða tekjuáætlun frá því í byrjun október sl., frá því fyrir fall bankanna. Helstu frávik eru þau að tekjuskattar einstaklinga hækka um 0,3% en engin breyting er á tekjusköttum lögaðila. Skatttekjur alls lækka hins vegar um 5,3%. Aðrar tekjur aukast um 3% en tekjur ríkissjóðs alls eru lækkaðar um 2,3% í tekjuáætlun frumvarps til fjáraukalaga miðað við endurskoðaða tekjuáætlun frá því í byrjun október sl.
Minni hlutinn telur að tekjuáætlun í frumvarpi til fjáraukalaga 2008 sé ofmetin þar sem áhrifin af falli bankanna og almenns samdráttar í kjölfarið ættu að koma fram í minni tekjum en gert er ráð fyrir í frumvarpinu. Minni hlutinn gerir ráð fyrir því að fjármálaráðuneytið muni endurskoða tekjuáætlunina fyrir 3. umr. fjáraukalaganna.
Minni hlutinn lýsir áhyggjum af því að lagt sé af stað inn í erfiðleika næsta árs með uppsafnaðan mikinn halla hjá mörgum af helstu stofnunum ríkisins.
Minni hlutinn bendir sérstaklega á rekstrarstöðu einstakra stofnana á sviði heilbrigðismála. Fjölmargar heilbrigðisstofnanir glíma við uppsafnaðan rekstrarhalla og var hann áætlaður 4,4 milljarðar kr. samkvæmt upplýsingum heilbrigðisráðuneytisins. Í frumvarpi til fjáraukalaga er að hluta til tekið á uppsöfnuðum halla með sérstökum fjárheimildum en þriðjungur hallans almennt skilinn eftir óbættur. Samkvæmt breytingartillögum fyrir fjárlög fyrir árið 2009 sem samþykktar hafa verið á Alþingi eru fjárheimildir þessara stofnana auk þess almennt skornar niður um 3% frá upphaflegu frumvarpi. Minni hlutinn telur ótækt að þessar stofnanir hefji nýtt rekstrarár með algjörlega óviðunandi rekstrarstöðu, sérstaklega í ljósi þeirrar þröngu stöðu sem fram undan er næstu árin. Hún er í andstöðu við yfirlýsta stefnu ríkisstjórnarinnar um að standa vörð um heilbrigðis- og velferðarþjónustuna. Minni hlutinn lýsir eigi síður yfir áhyggjum af rekstrarstöðu öldrunarstofnana. Samkvæmt upplýsingum minni hlutans er áætlaður uppsafnaður halli þeirra um 1 milljarður kr. Í frumvarpinu eru engin merki um að taka eigi á þessum vanda. Þessar stofnanir mæta sömuleiðis 3% niðurskurði á árinu 2009. Minni hlutinn fær ekki séð að öldrunarstofnunum sé tryggður eðlilegur rekstrargrundvöllur á næstu árum.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir 70 millj. kr. fjárheimild til heimssýningarinnar EXPO 2010 í Kína. Minni hlutinn bendir á að engin fjárheimild var vegna þessa verkefnis í fjárlögum 2008. Fram kom reyndar í fjárlaganefnd, að mig minnir 11. janúar á þessu ári, þ.e. rúmum mánuði eftir að fjárlögin voru samþykkt í hv. Alþingi, að ríkisstjórnin hafi samþykkt að fara út í þetta verkefni. Minni hlutinn mótmælir þessum vinnubrögðum og lausatökum í fjármálum og bendir á að þetta gengur gegn ákvæðum laga um fjárreiður ríkisins. Minni hlutinn vekur athygli á hringlandahætti umhverfisráðuneytisins varðandi gestastofu á Látrabjargi og við Hornstrandir. Í fjárlögum 2008 og frumvarpi til fjáraukalaga er gert ráð fyrir fjárheimildum til að koma þessum gestastofum á fót. Í breytingartillögum við fjárlög fyrir árið 2009 sem samþykktar hafa verið á Alþingi eftir 2. umr. eru þessar fjárheimildir skornar niður með það fyrir augum að loka þessum gestastofum. Ekki verður annað sagt en að lítið samræmi sé í þessum verkum milli fjárlaga annars vegar og fjáraukalaga hins vegar. Skýr stefnumótun er ekki fyrir hendi í málaflokknum.
Ekki er gert ráð fyrir að tekið verði á rekstrarvanda Landbúnaðarháskóla Íslands. Fyrir liggur að stofnunin glímir við uppsafnaðan rekstrarhalla. Minni hlutinn leggur áherslu á að tillögur til lausnar á málinu komi fram fyrir 3. umr. fjárlaganna.
Minni hlutinn undrast þá stöðu sem upp er komin með nýja sjúkratryggingastofnun. Það blasir við að heilbrigðisráðuneyti og félags- og tryggingamálaráðuneyti ásamt forstjórum Tryggingastofnunar og Sjúkratryggingastofnunar eiga í deilum um skiptingu fjárheimilda milli stofnananna vegna verkaskiptingar. Minni hlutinn bendir á þetta mál sem dæmi um stefnuleysi stjórnvalda í ríkisrekstrinum. Minni hlutinn telur að margt bendi til að þetta mál muni valda meiri útgjöldum fyrir ríkissjóð en þörf er á.
Minni hlutinn bendir á að við afgreiðslu fjárlaga 2008 vakti hann sérstaka athygli á því hvert stefndi og er niðurstaðan í samræmi við þau varnaðarorð.
Minni hlutinn vekur athygli á því að verulega skortir á upplýsingar um áætlaða rekstrarstöðu stofnana almennt og leggur áherslu á að þær upplýsingar liggi fyrir við 3. umr. fjárlaga.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir 125 millj. kr. fjárheimild til bóta vegna misgjörða á vistheimilum fyrir börn. Í greinargerð með frumvarpinu kemur fram að sérstök nefnd muni taka afstöðu til bótakrafna. Minni hlutinn gagnrýnir að forsendur fyrir bótagreiðslum hafi ekki komið fram og leggur áherslu á að staða málsins verði skýrð betur fyrir 3. umr.
Hæstv. forseti. Það verður að teljast afar varhugavert eins og staðan er nú í þjóðfélagi okkar og þegar horft er til þeirra vandamála sem fram undan eru að því er varðar rekstur og afkomu ríkisins á næstu árum, á árunum 2010 og 2011, að skilja núna eftir heilbrigðisstofnanir og öldrunarstofnanir þegar við erum að fara í gegnum fjáraukann með mikinn halla til að takast á við þann vanda sem blasir við á næstu 2–3 árum. Minni hlutinn telur, eins og kemur fram í nefndarálitinu, að einmitt vegna þess hvernig horfir um fjárlög ríkisins og mikla byrði þjóðarinnar af erlendum lántökum á næstu árum hefði verið ærin ástæða til að taka sérstaklega á vanda þessara stofnana nú í fjáraukalagafrumvarpinu, m.a. til þess að geta með betri hætti horft inn í framtíðina með rekstur þessara stofnana miðað við þá erfiðleika sem örugglega eru fram undan, hæstv. forseti.
Við leggjum einnig sérstaka áherslu á Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri og teljum að þar verði að taka á eins og reyndar var að stefnt þó að eigi hafi verið frá þeim málum gengið milli menntamálaráðuneytis og skólans. Þar þarf að taka þannig á málum að skólinn verði rekstrarhæfur til framtíðar og ég trúi því eigi fyrr en við tökum á því að þannig verði ekki reynt að taka á málum áður en fjárlög verða afgreidd og fjáraukalög við 3. umr. Ég vænti þess, hæstv. forseti, að fjárlaganefnd nái saman um þær lagfæringar sem ég hef hér sérstaklega nefnt sem eru mikið áhyggjuefni fyrir næstu tvö ár.
Það er okkur í fjárlaganefndinni ekki mikið tilhlökkunarefni að takast á við fjárhagsvanda næstu ára eins og nú horfir. Sífellt bætast í hann upplýsingar um skuldbindingar og lántökur og vaxtakostnað sem þjóðin mun standa frammi fyrir á komandi ári. Við munum sameiginlega þurfa að axla þá ábyrgð að reyna að sigla þjóðinni út úr þeim örðugleikum sem fram undan eru hvort sem okkur líkar það betur eða verr og þó að þjóðin geti auðvitað engan veginn verið sátt við það að hafa lent í þeirri stöðu sem hún er lent í að því er varðar fall fjármálamarkaðarins og bankanna og þær afleiðingar sem það hefur á íslenskt þjóðfélag og mun hafa á íslenskt þjóðfélag á komandi árum.
Það er sérstök ástæða til að hafa áhyggjur af því sem Poul Thomsen frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum vakti athygli á, að fram undan væri ár þar sem 85–90% af landsframleiðslunni færu í að halda sjó, eins og sagt er, til næstu ára. Ef það er rétt spá hjá hinum virta útlendingi er það auðvitað mikið áhyggjuefni fyrir íslensku þjóðina. Við höfum ekki enn þá séð skipulega uppsett hvernig þessi framtíð lítur út fyrir framan okkur og munum kannski ekki sjá það fyrr en á næsta ári og væntum þess að niðurstaðan af hinu svokallaða Icesave-máli í Bretlandi og Hollandi verði með þeim hætti að við fáum undir því risið og berum þar ekki nema skynsamlegar byrðar, íslenska þjóðin. Við eigum mikið undir því að þeir sem stjórna hér landsmálunum og hafa forustu fyrir þeim taki á þeim vandamálum sem fram undan eru af mikilli ábyrgð. Fram undan eru gríðarlegir erfiðleikar og ríkisstjórnin getur ekki annað en reynt að lágmarka þann skaða sem þjóðin hefur orðið fyrir þannig að við megum sameiginlega komast í gegnum þann brimgarð sem fram undan er.
