gjaldþrotaskipti o.fl.
Herra forseti. Ég vil eins og aðrir ítreka óskir mínar til hæstv. dómsmálaráðherra og bjóða hana velkomna hingað í ræðustól og í þingsalinn. Ég veit að hún þekkir það mál sem hér er fjallað um mjög vel og ég dreg ekki í efa að vel hafi verið staðið að þeim litlu breytingum sem gerðar hafa verið á frumvarpi því sem hæstv. ráðherra flytur og frumvarpi því sem ég flyt.
Þannig er málum háttað að þetta viðfangsefni, greiðsluaðlögun, sem er kallað skuldaaðlögun í því frumvarpi sem ég flyt, hefur verið til meðferðar í stjórnkerfinu lengi. Það var þáverandi viðskiptaráðherra, Jón Sigurðsson, sem setti á laggirnar nefnd til þess að semja frumvarp um þetta og síðan tók arftaki hans í viðskiptaráðuneytinu, Björgvin G. Sigurðsson, við málinu og nefndin skilaði áliti sem lá fyrir í ársbyrjun 2008, ef ég veit rétt. Málið var þá á vettvangi viðskiptaráðuneytisins og fjallað um það á þeim grundvelli.
Hins vegar kom það upp að leita þurfti álits eftir að frumvarpið hafði verið samið og fara með það fyrir fleiri en bara þá sem í nefndinni sátu eða störfuðu innan viðskiptaráðuneytisins. M.a. var leitað álits dóms- og kirkjumálaráðuneytisins sem beindi líka erindi til réttarfarsnefndar sem fór yfir málið. Það er skemmst frá því að segja að hinn 18. ágúst 2008 barst greinargerð frá réttarfarsnefnd um þetta mál og þar var því alfarið hafnað og talið algjörlega fráleitt í raun og veru að halda málinu eins og gert hafði verið undir forustu viðskiptaráðuneytisins. Það kemur fram í álitsgerð sem réttarfarsnefnd sendi dóms- og kirkjumálaráðuneytinu 18. ágúst, þar sem réttarfarsnefnd fer yfir þau drög að frumvarpi sem þá lágu fyrir og höfðu borist frá viðskiptaráðuneytinu og rekur lið fyrir lið hvaða vankantar eru á frumvarpinu. Ég er með þessa greinargerð réttarfarsnefndar og sjálfsagt verður hún lögð fram í þingnefnd sem um þetta mál fjallar ef menn hafa áhuga á því.
Ég leyfi mér að lesa hér, með leyfi forseta, úr þessu bréfi:
„Réttarfarsnefnd telur sig verða að vara við þeirri leið sem frumvarpsdrögin miða að. Ef kveða ætti á um úrræði sem þetta í lögum mælir nefndin eindregið með því að tillögur um það fælu í sér að málsmeðferð yrði að þessu leyti eftir föngum hliðstæð þeirri sem gildir um nauðasamningaumleitanir án undangenginna gjaldþrotaskipta samkvæmt lögum nr. 21/1991, þar á meðal að dómstólar kvæðu á um upphaf og lok aðgerða og tryggður yrði aðgangur að þeim til að fá leyst úr ágreiningsefnum.“
Þarna tekur því nefndin algjörlega skýra afstöðu í þessu máli og í raun og veru má segja að hún afgreiði þá fyrir sitt leyti það frumvarp sem hér er flutt af framsóknarmönnum og var til umræðu í andsvörum áðan.
Nefndin leggur síðan til og veltir því upp að eðlilegt sé að þetta mál verði ekki í höndum viðskiptaráðherra þar sem gjaldþrotaskiptalögin falli ekki undir hann samkvæmt reglugerð um Stjórnarráðið og það varð niðurstaðan eftir að umrætt bréf barst dóms- og kirkjumálaráðuneytinu þann 18. ágúst. Það var sent til viðskiptaráðherra 25. ágúst sl. og 16. september 2008 kemur fram hjá viðskiptaráðuneytinu að ekki sé rétt að ganga gegn umsögn réttarfarsnefndar um að gera breytingar á gjaldþrotaskiptalögum sem falli undir dóms- og kirkjumálaráðuneytið og setja inn í gjaldþrotaskiptalögin ákvæði um greiðsluaðlögun. Þar með fluttist málið úr höndum viðskiptaráðuneytis til dóms- og kirkjumálaráðuneytis. Þetta gerðist 16. september á síðasta ári.
Þann 17. september sendi ráðuneytið réttarfarsnefnd umsagnir um frumvarp viðskiptaráðherra með ósk um tillögu um hvernig best væri að vinna að málinu. Þann 9. október 2008 var fundur í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu með réttarfarsnefnd um breytingar á gjaldþrotaskiptalögum. Var þess óskað að nefndin semdi tillögur að breytingum á gjaldþrotaskiptalögum og var óskað eftir þeim tillögum fyrir jól. Þann 28. október var fundur með réttarfarsnefnd um nánari útfærslu á lagabreytingum og síðan fundaði dómsmálaráðuneytið daginn eftir með fulltrúum viðskiptaráðuneytis, félagsmálaráðuneytis og Íbúðalánasjóðs þar sem kynntar voru hugmyndir réttarfarsnefndar og útfærsla málsins.
Þann 24. nóvember fékk dóms- og kirkjumálaráðuneytið drög að frumvarpi frá réttarfarsnefnd og 27. nóvember var fundur fulltrúa viðskiptaráðuneytis, félagsmálaráðuneytis og dóms- og kirkjumálaráðuneytis með réttarfarsnefnd þar sem rædd voru drög að frumvarpi til breytinga á gjaldþrotaskiptalögum, skuldaaðlögun og þess óskað í framhaldinu að viðskiptaráðuneyti og félagsmálaráðuneyti sendu dóms- og kirkjumálaráðuneytinu athugasemdir við frumvarpsdrögin.
Þann 1. desember 2008 bárust dóms- og kirkjumálaráðuneyti athugasemdir frá viðskiptaráðuneytinu og 8. desember 2008 barst tilkynning frá félagsmálaráðuneyti um að viðskiptaráðherra og félags- og tryggingamálaráðherra væru sammála um að viðskiptaráðuneytið sendi inn athugasemdir fyrir þeirra hönd í málinu. Þann 16. desember 2008 bárust dóms- og kirkjumálaráðuneyti athugasemdir fjármálaráðuneytis, þ.e. tollstjóra, við frumvarpsdrögin og hinn 17. desember 2008 efndu fulltrúar dóms- og kirkjumálaráðuneytisins til fundar með Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna og rætt var um að ráðgjafarstofan tæki að sér aðstoð við skuldara og gerð beiðna og fylgigagna um skuldaaðlögun.
Réttarfarsnefnd óskaði eftir því hinn 17. desember að hún fengi frest til mánaðamóta desember/janúar til að ljúka gerð frumvarpsins. Nefndin segist ekki hafa haft tækifæri til að fara yfir athugasemdir fjármálaráðuneytisins sem bárust daginn áður. Hún taldi auk þess aðkallandi að athugasemdir við einstök ákvæði frumvarpsins yrðu nokkuð ítarlegar til þess að fyrir lægi hvernig ætlast yrði til að verkum skyldi hagað við beitingu þessa nýja úrræðis í frumvarpinu yrði það að lögum. Vegna jólahátíðar og annarra frídaga á þessum tíma fram að áramótum óskaði nefndin eftir því að hún þyrfti ekki að skila þessu fyrr en um áramótin. Þann 2. janúar 2009 var frumvarpinu skilað. Það var afgreitt úr ríkisstjórn 20. janúar og daginn eftir úr þingflokki sjálfstæðismanna en þingflokkur Samfylkingarinnar treysti sér ekki til að afgreiða það.
Síðan er mynduð ný ríkisstjórn, eins og vitað er, og þá var sagt að ég hefði verið svifaseinn við afgreiðslu málsins. Ég hef mótmælt því og tel engin rök fyrir því. Eins og ég hef rakið hefur verið unnið skipulega að því að koma þessu máli í þann búning sem hér liggur fyrir. Á málefnalegan hátt og með vönduðum vinnubrögðum hefur þetta ítarlega frumvarp verið samið, sem segja má að liggi fyrir í tveimur útgáfum. Eins og ég sagði hér í gærkvöldi tel ég að breytingarnar sem gerðar hafa verið á frumvarpinu — og það er flutt af hæstv. dómsmálaráðherra — séu breytingar sem eðlilegt hefði verið að koma fram með í nefnd. Engar efnisbreytingar eru á milli þessara frumvarpa sem eru þess eðlis að ekki hefði verið eðlilegt að víkja að þeim í nefndarstarfinu.
Bráðabirgðaákvæðið sem sett er inn í frumvarp hæstv. dómsmálaráðherra var vissulega rætt. Menn veltu fyrir sér hvort ástæða væri til að hafa í frumvarpi af þessu tagi slíkt ákvæði. Niðurstaðan varð einfaldlega sú að ekki væri þörf á því af því að þarna væri verið að fjalla um skilmála sem væru í raun og veru í höndum ríkisvaldsins því að verið er að fjalla um skilmála sem settir eru af Íbúðalánasjóði eða fjármálafyrirtækjum í eigu ríkisins sem tryggð eru með veði í íbúðarhúsnæði. Án þess að þetta bráðabirgðaákvæði sé sett í lög hefur ríkisvaldið það í hendi sér að haga lánaskilmálum með þeim hætti hjá þeim fyrirtækjum sem eru starfandi — hvort sem það er Íbúðalánasjóður eða fjármálafyrirtæki á vegum ríkisins — getur ríkið beitt sér fyrir því án þess að þetta sé sett fram með þessum hætti. Þannig að ég tel að þetta ákvæði sé í raun og veru hluti af því leikriti sem sett var á svið til þess að flytja hér fram fyrir þingheim eitthvert nýtt frumvarp sem efnislega er engin breyting frá því frumvarpi sem ég flyt og við þingmenn sjálfstæðismanna.
Ég vek athygli á því sem segir í kostnaðarumsögn fjármálaráðuneytisins í hinu nýja frumvarpi hæstv. dómsmálaráðherra. Á bls. 27 segir, með leyfi forseta:
„Ekki liggur fyrir hvaða áhrif frumvarp þetta, verði það að lögum, hefur á Íbúðalánasjóð eða fjármálastofnanir í eigu ríkisins umfram þær afskriftir lána sem eru fyrirsjáanlegar eftir að þrengdi að í efnahagskerfinu. Verið er að skoða hvaða áhrif skuldbreytingar og frystingar lána hafa haft á sjóðstreymi Íbúðalánasjóðs en niðurstöður liggja ekki fyrir. Hvort þetta frumvarp íþyngi sjóðnum verulega er óvíst, en þó er það talið ólíklegt þar sem hámark er á lánum og hefur það hámark miðast við heildarveðsetningu lána.“
Í kostnaðarumsögn fjármálaráðuneytisins er því ekki gert ráð fyrir að þessi breyting hafi nokkur áhrif og þegar litið er á þau mál sem talið er að kunni að koma upp vegna þessa frumvarps, og kostnað sem Ráðgjafarstofa um fjármál heimilanna og aðrir þurfa að bera vegna samþykktar þess, kemur í ljós að engin breyting er á milli frumvarpa. Það undirstrikar að þetta ákvæði til bráðabirgða sé frekar liður í pólitísku leikriti en raunveruleg breyting sem skipti einhverju máli.
Hitt atriðið sem hæstv. dómsmálaráðherra vék að varðar breytingu á 1. gr. frumvarpsins þar sem bætt er við skilgreininguna á því hverjir eigi rétt samkvæmt frumvarpinu. Þar segir, með leyfi forseta:
„… nema því aðeins að atvinnurekstri hafi verið hætt og þær skuldir sem stafa frá atvinnurekstrinum séu tiltölulega lítill hluti af heildarskuldum hans.“ — Þetta er skilgreiningin sem þarna er bætt við til þess að stækka þann hóp manna sem hugsanlega getur fallið undir lögin.
Í greinargerð segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Gert er annars vegar ráð fyrir að úrræðið um greiðsluaðlögun geti bæði átt við um einstaklinga sem ekki hafa stundað atvinnurekstur, svo og einstaklinga sem stundað hafa atvinnustarfsemi að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Hins vegar verði gert ráð fyrir að greiðsluaðlögun geti í afmörkuðum tilvikum náð til veðskulda.“ — Það eru íbúðalánaskuldirnar. Hitt eru þessir menn sem hafa stundað einhvern atvinnurekstur og það er nánar skýrt á bls. 11 í frumvarpinu. Þar segir, með leyfi forseta:
„Því er það skilyrði sett að skuldari hafi ekki undangengin þrjú ár borið ótakmarkaða ábyrgð á atvinnustarfsemi, hvort sem hann hefur lagt stund á hana einn síns liðs eða í félagi við aðra, nema atvinnurekstri hafi verið hætt og þær skuldir sem stafa frá atvinnurekstrinum séu tiltölulega lítill hluti af heildarskuldum hans. Er hér fyrst og fremst litið til t.d. iðnaðarmanna og sölumanna sem einir eða í félagi við aðra taka að sér verk, annaðhvort samhliða fastri atvinnu eða tímabundið. Jafnframt falli hér undir aðrir einstaklingar sem um lengri eða skemmri tíma vinna sem verktakar án þess um eiginlegan eða viðamikinn rekstur hafi verið að ræða.“
Ég tel að þessi skilgreining sé harla óljós og þarna sé verið að búa til grátt svæði sem geti verið mjög erfitt í framkvæmd að líta til og taka á — og úr greinargerð frumvarpsins, frá því að ég stóð að samningu þess og eins og við sjálfstæðismenn leggjum það fram hér hefur verið felld klausa sem ég vil lesa. Þar er fjallað um hvernig draga eigi skilin á milli þeirra sem falla undir frumvarpið og þeirra sem eru utan þess. Þar segir, með leyfi forseta:
„Hér er litið til þeirrar ríku lagaábyrgðar sem hvílir á þeim sem stunda atvinnurekstur, meðal annars varðandi skil á virðisaukaskatti og staðgreiðslu opinberra gjalda af launum starfsmanna, en ekki þykir koma til álita að draga úr henni með reglum um skuldaaðlögun, þar sem lánardrottnum er ekki ætlað að eiga atkvæði um hvort veitt verði eftirgjöf skulda. Auk þessara þriggja meginskilyrða fyrir heimild til að leita skuldaaðlögunar er að finna frekari skilyrði fyrir henni í 1. mgr. 63. gr. d, sem fjallað er nánar um í athugasemdum við d-lið 1. gr. frumvarpsins.“
Hæstv. dómsmálaráðherra þarf að skýra það út fyrir okkur hvort, með því að fella þetta úr greinargerð með frumvarpinu, sé verið að gera því skóna að menn geti komist undan að standa skil á virðisauka og staðgreiðslu opinberra gjalda. Hvort það sé sú breyting sem menn eru að leita eftir með því að breyta orðalaginu á þennan hátt í frumvarpinu, þ.e. að létta mönnum að komast undan því að greiða virðisaukaskatt eða staðgreiða opinber gjöld. Því þegar frumvörpin eru borin saman, og menn fara yfir þetta, og líta á þetta sem breytingu, ef það er þá lagt fram hér sem einhver meiri háttar breyting — við lögskýringu geta menn notað þessi skjöl og velt því fyrir sér hvað löggjafinn sé að fara og hvað framkvæmdarvaldið sé að boða með því að fella þessa klausu úr greinargerðinni. Þetta undirstrikar það sem ég segi, að með því að víkka þetta svona út — enda kemur fram í frumvarpinu, að það er ekki gert að tillögu réttarfarsnefndar — er verið að búa til grátt svæði sem ég tel að sé óskynsamlegt í málum af þessu tagi.
Þetta þarf að skýra og liggja þarf ljóst fyrir hvað í þessari breytingu felst og orðalagið eins og ég sagði um sölumenn og iðnaðarmenn, hvernig sem það er nú orðað, er mjög óljóst. Það getur ekki verið til hagsbóta fyrir neinn að skapa þarna grátt svæði og að síðan sé þráttað um það sérstaklega hvort menn falla undir ákvæðið eða ekki. Ég tel skynsamlegra að hafa lagaákvæði um þetta skýrt og ótvírætt en ekki að teygja það eins og gert hefur verið.
Það er líka sérstakt athugunarefni hvers vegna allt í einu er tekin sú afstaða að breyta orðinu skuldaaðlögun í greiðsluaðlögun. Réttarfarsnefnd færir skýr rök fyrir því í frumvarpinu sem við sjálfstæðismenn flytjum hvers vegna hún velur orðið skuldaaðlögun frekar en greiðsluaðlögun. Ég sé ekki betur en að þær skýringar hafi verið felldar brott úr greinargerðinni eins og eðlilegt er. Þar segir m.a., með leyfi forseta:
„Með því heiti er vísað til þess að skuldir eru lagaðar með ákveðnu móti að greiðslugetu viðkomandi manns. Á þetta sér hliðstæðu í löggjöf allra norrænu ríkjanna þar sem heiti á úrræðinu vísar til skulda.“
Mér finnst þessi breyting á orðinu ekki styðjast við málefnaleg rök þegar tekið er mið af þeim sjónarmiðum sem lágu til grundvallar hjá höfundum frumvarpsins. Hún er líka liður í því leikriti sem sett er á svið til að reyna að láta líta út eins og hér sé í grundvallaratriðum um einhver ólík sjónarmið að ræða en svo er ekki.
Þetta minnir mig helst á skáldsöguna 1984 þegar nýir stjórnarherrar tóku við völdum. Til þess að árétta að þeir væru öðruvísi en þeir sem áður voru fóru þeir að búa til nýtt tungumál, fóru að færa hugmyndir sínar í nýjan búning með því að búa til ný orð um hluti sem allir skynsamir menn höfðu áður komið sér saman um að lýsa á ákveðinn hátt. Þessi leikaraskapur skiptir auðvitað engu máli en sýnir hugarfar ríkisstjórnarinnar þegar hún reynir að skreyta sig með fjöðrum annarra eins og hér var orðað.
Frumvarpið sem hæstv. dómsmálaráðherra flytur er góðra gjalda vert eins og ég hef farið hér orðum um. Það er algerlega samhljóða frumvarpinu sem við sjálfstæðismenn flytjum en bætt er við þessu gráa svæði sem veldur því að menn velta fyrir sér hvort verið sé að gera því skóna að menn geti komist undan því að greiða skatta. Síðan er bætt við ákvæði um Íbúðalánasjóð og fjármálafyrirtækin, sem er í höndum ríkisins að ákveða þó að umrætt bráðabirgðaákvæði yrði aldrei sett í lög — enda er gert ráð fyrir að það gildi um takmarkaðan tíma eins og allar ákvarðanir sem Íbúðalánasjóður eða fjármálafyrirtæki kynnu að taka um þá þætti sem hér er um að ræða.
Efnislega er ég sammála frumvarpinu sem hæstv. dómsmálaráðherra flytur með þeim athugasemdum sem ég hef gert. En ég legg til að þingheimur samþykki frumvarp okkar sjálfstæðismanna því að það er miklu skýrara, miklu skarpara og miklu betur unnið en frumvarpið sem hefur verið þynnt út með þessum hugmyndum ríkisstjórnarinnar.
Ég tel að ég þurfi ekki að eyða mörgum orðum í frumvarp framsóknarmanna. Ég sá það um leið og réttarfarsnefnd hafði skilað greinargerð sinni, 18. ágúst, sem ég rakti hér áðan, að því máli er ýtt til hliðar og viðskiptaráðuneytið féllst á það sjónarmið — tel ég líklegt að það frumvarp sé afrakstur nefndar viðskiptaráðherra. Ég setti mig aldrei inn í það hvernig menn hugsuðu það enda sá ég að ekki þyrfti að gera mikið með það eftir að réttarfarsnefnd dæmdi það í raun og veru úr leik. Ég hvet þingmenn til þess að dæma það líka úr leik þannig að málið standi og menn velti fyrir sér þeim orðalagsbreytingum og orðalagsmun sem er á frumvarpi hæstv. dómsmálaráðherra og því frumvarpi sem við sjálfstæðismenn flytjum.
Ég legg til að frumvarp okkar fari að lokinni umræðu til 2. umr. og hv. allsherjarnefndar.
