stjórnarskipunarlög.
Hæstv. forseti. Það hvílir mikil ábyrgð á okkur alþingismönnum þegar kemur að umfjöllun um stjórnarskrá lýðveldisins. Til þeirra verka má ekki kasta höndum eða semja um breytingar á stjórnarskránni í fullkomnum ófriði undir leiðsögn og forustu minnihlutastjórnar sem situr um stundarsakir í skjóli flokks sem er fjarstýrt utan Alþingis.
Það hefði verið góður bragur yfir nýrri forustu Framsóknarflokksins að koma með öflugt umboð þjóðarinnar inn í þingið, hafa forustu um málið hér í þinginu með því að ná sátt um breytingar á stjórnarskránni eftir að hafa lagt hugmyndir sínar fyrir þjóðina og standa síðan að breytingum og efna til kosninga svo sem lög gera ráð fyrir. Þau vinnubrögð sem hér er lagt upp með af hálfu Framsóknarflokksins eru ekki vænleg til árangurs.
Í fræðiritinu Stjórnskipunarréttur eftir Gunnar Schram er vitnað til hugmynda Ólafs Jóhannessonar, lagaprófessors og fyrrum formanns Framsóknarflokksins, en þar segir, með leyfi forseta:
„Stjórnarskráin er grundvöllur stjórnskipunar landsins og öðrum lögum æðri. Af þeim sökum er hún sett með öðrum og vandaðri hætti en venjuleg lög. Því er ekki rökrétt að stjórnarskránni sé breytt á sama hátt og venjulegum lögum. Hyggja þarf vel að fyrirhuguðum breytingum og ráðrúm að gefast bæði innan þings og utan til þess að gaumgæfa þær breytingar sem á henni eru gerðar.“
Hér vitnaði ég í ritið Stjórnskipunarréttur eftir Gunnar G. Schram svo að hv. þingmaður Framsóknarflokksins, sem hér var að koma í sal, átti sig á því í hvað ég var að vitna, en þar vitnaði hann í hugmyndafræði Ólafs Jóhannessonar fyrrum formanns Framsóknarflokksins.
Það frumvarp sem hér er til umfjöllunar hefur ekki hlotið þá skoðun eða verið unnið með þeim hætti sem við verðum að gera kröfur til þegar kemur að grundvallarbreytingum á stjórnskipun okkar. Flytjendur eru allir þingmenn Framsóknarflokksins. Ég hef ekki orðið þess var áður að þeir hafi beint sjónum sínum mjög vel að slíkum og þvílíkum breytingum á stjórnarskránni sem þeir gera núna með því frumvarpi sem hér er til meðferðar, þ.e. breytingar sem hv. 10. þm. Suðvesturkjördæmis hefur lagt til og varða setu ráðherra á Alþingi og er annars eðlis og ég hef fullan skilning á þeirri hugmyndafræði sem þingmaðurinn hefur mælt fyrir hvað það varðar. Framsóknarflokkurinn hefur hins vegar haft betri tækifæri til þess að láta verkin tala við vandaða endurskoðun á stjórnskipun okkar hafandi haft formann úr sínum röðum í stjórnarskrárnefnd árum saman. Því miður náði stjórnarskrárnefndin ekki samstöðu á þeim tíma um teljandi breytingar og formaður hennar kom ekki fram breytingum sem sátt náðist um.
Það ber að harma að þessi mál beri að með þeim hætti sem hér hefur orðið í kjölfar umróts í samfélaginu. Að óreyndu hefði ég ekki gert ráð fyrir því að Framsóknarflokkurinn minntist verka fyrrum formanns flokksins, Ólafs Jóhannessonar lagaprófessors, sem er og hefur verið höfundur meginfræðirits um stjórnskipun landsins, með því að leggja fram frumvarp sem kollvarpar stöðu Alþingis og setur stjórnskipun okkar í mikla óvissu, verði þetta frumvarp að lögum. Með þessu frumvarpi er verið að svipta Alþingi því hlutverki að vera stjórnarskrárgjafi og viðhafa vinnubrögð á Alþingi sem forðast ber við svo viðamikla breytingu á stjórnskipun okkar. Við verðum að gæta þess að láta ekki óróleika á vettvangi viðskiptalífs leiða okkur út í ófæru á sviði stjórnskipunar landsins. Næg eru þau vandræði sem við höfum ratað í og þurfum að glíma við í kjölfar bankahrunsins.
Þegar litið er á frumvarpið má segja að tólfunum sé kastað strax í 1. gr. frumvarpsins þegar segir að við stjórnarskrána bætist nýtt ákvæði um stundarsakir. Það er vissulega rétt að samfélag okkar hefur þróast þannig að þær aðstæður hafa skapast að margs konar breytinga er þörf, þar á meðal á stjórnarskránni. Þær verðum við að gera af fyrirhyggju og yfirvegun með svipuðum hætti og við gerðum með bærilegri sátt þegar við breyttum þingsköpum og komum á nýjum, breyttum og betri vinnubrögðum hér í þinginu. Þær breytingar voru gerðar í góðu samstarfi við Framsóknarflokkinn og þær báru árangur og við sjáum breytingarnar strax í þingstörfum hér á þessum vetri.
Það blasir auðvitað við að ýmislegt í stjórnarskránni er þannig að gera þarf breytingar á ekki síst hvað varðar vald forseta Íslands og það er vissulega þörf á skýrari skilum milli framkvæmdarvalds og löggjafarvalds. Mér virðist sem krafan um breytingar hafi einkum vaknað þegar mönnum varð ljóst að forseti Íslands getur blandað sér með afgerandi hætti inn í verksvið Alþingis vilji hann túlka valdsvið sitt á þann veg sem hann hefur gert.
Í annan stað er rót umræðu og kröfu um breytingar á stjórnarskránni runnin undan rifjum þeirra sem fljóta með þeim straumi sem umræður í fjölmiðlum hafa sett af stað og er beint gegn Alþingi sem stofnun og þeim sem þangað eru kjörnir. Sífelldur og stöðugur áróður gegn löggjafarsamkomunni virðist runninn undan rótum þeirra sem ekki hafa náð þeim trúnaði að vera kjörnir til setu á Alþingi og hins vegar frá þeim sem sætta sig ekki við þá löggjöf sem við höfum sett hér á Alþingi. Aðferð þeirra við breytingar er að grafa undan þinginu.
Ég er þeirrar skoðunar að við eigum að gera breytingar á stjórnarskránni að afloknum næstu kosningum þegar þingið hefur fjallað um stjórnskipun okkar og breytt og ganga aftur til kosninga þegar því vandasama verki er lokið. Við eigum ekki að taka stjórnarskrárgjafann frá Alþingi. Áköfustu fylgismenn mikilla breytinga á stjórnarskránni tala um að litlar sem engar breytingar hafi verið gerðar. Það er ekki rétt, enda vita þeir sem hafa kynnt sér það hvaða breytingar hafa verið gerðar og þær hafa vissulega haft afgerandi áhrif, svo sem breytingar á kjördæmaskipan og þegar deildaskipan Alþingis var aflögð. En það er þörf á að ná sátt um breytingar sem gæti orðið til þess að efla Alþingi og setja framkvæmdarvaldinu þær skorður sem þarf að setja. Það getum við gert án þess að ganga til þeirra umfangsmiklu breytinga sem þetta frumvarp sem hér er til umræðu gerir ráð fyrir. Þær breytingar sem hafa verið gerðar á Alþingi síðustu árin eru liður í þeirri vegferð. Það blasir við að með því að auka eftirlitshlutverk þingsins og styrkja störf þingmanna er staða löggjafarsamkomunnar bætt og er vissulega mikil þörf á því.
Alþingi verður að bera þá virðingu fyrir stjórnarskránni að henni verði ekki breytt með þeim hætti sem frumvarpið sem hér er til umfjöllunar gerir ráð fyrir ella gæti komið til þess að forseti Íslands teldi sig knúinn til þess að stöðva málið með því að synja lagafrumvarpinu staðfestingar. Við þær aðstæður gæti komið upp áhugaverð staða sem vert er að hugleiða í ljósi þess hvernig til þessa frumvarps er stofnað.
Ég hvet til þess að þetta frumvarp verði skoðað betur og stuðningsmenn minnihlutastjórnarinnar sem situr við völd gefi nýju þingi tækifæri til þess að vinna málið frá grunni í kjölfar þeirra kosninga sem fram undan eru.
