fjárlög 2010.

Virðulegur forseti. Við ræðum hér fjárlög sem orðið hafa til á einhverri erfiðustu stund ríkisfjármála sem um getur. Eðli málsins samkvæmt kannski hefur tafist að ganga frá þeim og það hefur tafist að ganga frá tekjuhliðinni. Ég hef mál mitt á því að segja að ég efast ekki um að hæstv. fjármálaráðherra eða starfsfólk fjármálaráðuneytisins hafi lagt sig fram um að gera þetta eins vel úr garði og þau telja mögulegt og hafi lagt mikla vinnu í þetta mál. Einhverra hluta vegna hafa tekjutillögurnar samt tafist úr hófi fram og má kannski gera ráð fyrir því að stafi þá af einhvers konar ósamræmi innan stjórnarflokkanna, sem eðlilegt er í þessu ástandi. En hvað um það.

2. minni hluti fjárlaganefndar hefur lagt fram nefndarálit um frumvarp til fjárlaga árið 2010 og mun ég fara nokkuð vel yfir það í upphafi ræðu minnar, en 2. minni hluti hefur farið vandlega yfir tekju- og útgjaldaáætlun fjárlagafrumvarpsins og þær þjóðhagsforsendur sem liggja henni til grundvallar. Að mati 2. minni hluta eru þær grundvallarbreytingar sem gerðar eru á skattkerfinu að mörgu leyti mjög til bóta og mikilvægur áfangi til leiðréttingar á þeim losarabrag sem verið hefur á skattumhverfi á Íslandi undanfarin ár. Að auki eru þær tímabær leiðrétting á þeim ábyrgðarlausu skattalækkunum sem gerðar voru á hámarki þensluskeiðsins síðasta og virkuðu sem olía á eld þenslunnar.

Fjölþrepavirðisaukaskattskerfi þar sem markmiðið er að virðisaukaskattur á matvæli sé sem lægstur er æskilegt og þær breytingar sem nú eru gerðar með því að flokka t.d. gosdrykki ekki lengur sem matvæli eru til bóta, þótt 2. minni hluti telji að tveggja þrepa kerfi með einu lágu þrepi, um 7%, fyrir matvæli og öðru sem er hærra, eða um 20%, fyrir allt annað, væri til bóta vegna mikillar einföldunar.

Fjölþrepatekjuskattskerfi er að mörgu leyti æskilegt og leiðir til meiri jöfnuðar þótt alltaf þurfi að varast að ganga of langt í að leggja einhvers konar hátekjuskatt á of lágar tekjur, sem og að hafa skattprósentuna það háa að hvatinn til vinnu dofni um of.

Fjölmargir hagsmunaaðilar og sérfræðingar komu fyrir nefndina og lýstu áhyggjum af auknu flækjustigi skattkerfisins með fjölgun skattþrepa. Eins vöknuðu upp efasemdir um innheimtu skatts eftir á, sem verður til vegna vanáætlaðra tekna sem gera þarf upp við álagningu, en fram kom að heimturnar eru oft rýrar. Einnig var varað við hugsanlegum vandræðum vegna þess knappa tíma sem til stefnu er til að breyta þeim kerfum sem notuð eru við útreikning og innheimtu skatta. Þessi tímaþröng er mikið áhyggjuefni og erfitt að sjá annað en að gerð verði mörg mistök um áramót og á fyrstu mánuðum næsta árs vegna þeirra miklu breytinga sem gera þarf á tölvukerfum. Slík vandræði geta gert það að verkum að tiltrú manna á kerfið veikist og erfitt og tímafrekt er að fá nýtt skattkerfi sem fer af stað á brauðfótum til að standa almennilega í lappirnar. Veik tiltrú manna á skattkerfi eykur einnig til muna vilja til undanskota. Því er það að mati 2. minni hluta vel þess virði að gaumgæfa hvort hægt sé að fresta þessum breytingum þannig að meiri tími gefist til undirbúnings. Hins vegar telur 2. minni hluti að aukið flækjustig og innheimta eftir á þurfi ekki að verða vandamál vegna þess tækniþróaða umhverfis sem efnahagslífið býr við.

Frú forseti. Hvað varðar áhrif skattbreytinganna á efnahagslífið almennt sem og þjóðarhag, telur 2. minni hluti að sá rökstuðningur sem birtist í kaflanum „Áhrif skattheimtu“ í frumvarpi til laga um tekjuöflun ríkisins, á þskj. 292, 256. mál þingsins, gangi ekki upp við þær aðstæður sem uppi eru í íslenskum efnahagsmálum. Rökstuðningurinn byggist á keynesískum kenningum hagfræðinnar þar sem gengið er út frá því að ríkisútgjöld sem fjármögnuð eru með skattheimtu hafi örvandi áhrif á hagkerfið í niðursveiflu, eða samdrætti, og það er talið til misskilnings að aukin skattheimta dragi úr eftirspurn í hagkerfinu. Einnig er því haldið fram að aukning á útgjöldum ríkissjóðs muni auka eftirspurn í hagkerfinu meira en sem nemur samdrætti einkaneyslu vegna samsvarandi skattheimtu. Rök þessi eru góð og gild við ákveðnar aðstæður og hafa reynst vel gegnum tíðina sem sveiflujafnandi og kreppuminnkandi aðgerðir. Kenningin sem slík gengur upp í reynd þótt ýmislegt beri að varast við notkun aðferðanna, sérstaklega hvað varðar þá freistingu að ofgera notkun þeirra og varanleika.

Undir þeim kringumstæðum sem íslenskt efnahagslíf býr við um þessar mundir er þess hins vegar ekki að vænta að um verði að ræða samsvarandi eða meiri aukningu eftirspurnar en sem nemur skattheimtunni vegna bágrar skuldastöðu ríkissjóðs fyrir og þess takmarkaða svigrúms til útgjalda sem þar eru. Stór hluti ríkisútgjalda fer í að greiða vexti af lánum og allar auknar tekjur sem til falla vegna hærri skatta fara beint í þann útgjaldalið. Einnig er á sama tíma um að ræða umtalsverðan niðurskurð í ríkisútgjöldum með tilheyrandi samdrætti og uppsögnum starfsfólks í stórum stíl, þannig að það er í rauninni æpandi þversögn í beitingu þessara aðferða sem í rökstuðningi frumvarpsins eru sagðar auka eftirspurn.

Því er hætt við að þessar skattahækkanir muni einfaldlega leiða til enn frekari samdráttar en þegar hefur orðið þar sem þær verða til þess að ráðstöfunartekjur heimila munu skerðast. Í þessu sambandi er vert að benda á að ef hugmyndin er að auka eftirspurn og einkaneyslu er myndarleg niðurfærsla á verðtryggðum höfuðstól íbúðalána heimila mun líklegri til að leiða til þeirrar auknu eftirspurnar sem frumvarpið vill ná fram og hafa góð sálræn áhrif á heimilin þar sem bjartsýni þeirra á framtíðina eykst. Aukin skattheimta hefði hins vegar þveröfug áhrif hvað þetta varðar.

Um það er ekki deilt að staða ríkissjóðs er mjög slæm og einhvern veginn þarf að reyna að brúa þann gríðarlega halla sem blasir við. Ríkisstjórnin hefur valið svokallaða blandaða leið þar sem útgjöld eru skorin niður og skattar hækkaðir á almenning og fyrirtæki, leið sem 2. minni hluti telur við þessar aðstæður bæði óheppilega og í raun að mörgu leyti óþarfa.

Frú forseti. Ljóst er að tekjuskattsstofnar ríkissjóðs hafa rýrnað mjög og sumir hafa allt að því horfið. Almennar launatekjur og tryggingagjaldið eru stöðugir og tiltölulega auðinnheimtir skattstofnar og því er freistandi að fara þá leið í leit að tekjum fyrir ríkissjóð. Í því efnahagsástandi sem við búum við nú eru þessir skattstofnar hins vegar viðkvæmir og geta auðveldlega rýrnað að upphæð og fjölda greiðenda ef brottflutningur frá landinu heldur áfram.

Auknir skattar á heimilin eru erfið viðbót við þær hremmingar sem þegar hafa dunið á þeim og að sama skapi er tryggingagjaldið í raun gjald fyrir að hafa fólk í vinnu sem getur takmarkað enn frekar vilja fyrirtækja til mannaráðninga. Því telur 2. minni hluti brýnt að leita annarra leiða til að rétta við hag ríkissjóðs en þeirra sem fyrirhugaðar eru í fyrirliggjandi frumvarpi. 2. minni hluti leggur því til að í stað þeirra tekjuskattshækkana og niðurskurðar útgjalda til heilbrigðis-, velferðar- og menntamála sem gert er ráð fyrir í fyrirliggjandi fjárlagafrumvarpi og frumvörpum um tekjuöflun ríkisins, skuli leitast við að afla ríkissjóði tekna sem hér segir:

Í fyrsta lagi er lagt til að tekið verði upp gistináttagjald sem leggist á hótel- og gistihúsarekstur. Gjald þetta verði um 5,5 evrur á gistinótt, eða um 1.000 kr. Miðað við gistinætur ársins 2008, sbr. skýrslur Hagstofu, gæti gjald þetta skilað tekjum upp á 2,7 milljarða kr. á ári. Lagt er til að dregið verði úr fyrirhugaðri hækkun tekjuskatts til samræmis við þetta. Gjald þetta skal renna í ríkissjóð árin 2010 og 2011 en eftir það vera eyrnamerkt til uppbyggingar á ferðamannastöðum.

Í öðru lagi er lagt til að tekið verði upp auðlindagjald á raforkusölu til stóriðju í stað sérstaks skatts af allri seldri raforku. Gjald þetta verði 1 kr. á kílóvattstund af seldri raforku. Miðað við tölur Orkustofnunar um raforkusölu til stóriðju gæti þetta gjald skilað tekjum upp á u.þ.b. 12,4 milljarða kr. á ári. Þar sem raforkusala til Járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga er meitluð í stein hvað varðar verðbreytingar, verður leitast við útfæra auðlindagjaldið sem hlutfall af útflutningsverðmæti verksmiðjunnar þannig að það nemi samsvarandi upphæð og 1 kr. á selda kílóvattstund. Lagt er til að dregið verði úr fyrirhugaðri hækkun tekjuskatts til samræmis við þetta.

Í þriðja lagi er lagt til að tekið verði upp auðlindagjald á úthlutaðar aflaheimildir til fiskveiða. Gjald þetta verði að meðaltali 50 kr. á úthlutað kíló. Miðað við úthlutaðar aflaheimildir ársins 2008, 553.600 tonn, gæti gjaldið skilað tekjum upp á 27,7 milljarða kr. á ári. Lagt er til á móti að fyrirhuguð hækkun tryggingargjalds falli niður og að því sem eftir stendur af tekjunum verði varið til styrkingar heilbrigðis-, velferðar- og menntamála.

Slík skattheimta sem að ofan greinir er hlutlaus fyrir heimilin og leggst á þær greinar atvinnulífsins sem standa best allra í dag vegna hruns á gengi krónunnar. Hér er einnig um að ræða réttláta skattlagningu í þeim skilningi að þessar atvinnugreinar nota auðlindir landsins án endurgjalds, auðlindir sem eru sameign allrar þjóðarinnar. Auk þess er miklu auðveldara að innheimta auðlindagjald með þessum hætti heldur en með einhverjum hugmyndum um tekjuskatt eða veiðileyfagjald sem hlutfall af hagnaði.

Hvað varðar útgjaldahlið frumvarpsins er augljóst að alvarlegir meinbugir eru á starfsemi Alþingis þegar kemur að þeirri hlið fjárlaganna. Nefndarmenn eru vikum saman með viðtöl við fólk frá alls konar félögum, stofnunum og jafnvel einstaklingum sem koma á fund nefndarinnar til að biðja um peninga. Þetta virðist nefndarmönnum eðlileg framvinda mála og mátti oft heyra á máli þeirra, og þá sérstaklega nefndarmanna stjórnarmeirihlutans, að þeir yrðu nú að snúa bökum saman fyrir sitt kjördæmi. Þegar gestir komu svo á fund nefndarinnar og sögðust vera spákonur, skrímslasérfræðingar og mývetnskir jólasveinaáhugamenn, gerði 2. minni hluti sér ekki grein fyrir því að alvara fylgdi máli en reiknaði með að hér væri bara enn eitt dæmið um hina alræmdu íslensku ofurkurteisi og að það væri hefð fyrir því að ræða við alla.

Meiri hluti fjárlaganefndar ákvað hins vegar að taka þetta fólk alvarlega og afhenda þeim milljónir af skattfé landsmanna. Það er með þetta eins og fjölmarga aðra útgjaldaliði í tillögum meiri hlutans að hér er ekki verið að fara skynsamlega með almannafé og í raun er þetta á mörkum hins siðlega. Meiri hlutinn mokar hreinlega fjármunum í alls kyns gæluverkefni heima í héraði á einhverri mestu ögurstund íslenskra ríkisfjármála um leið og verið er að skera niður fé til heilbrigðis-, mennta- og velferðarmála. Það er ekki forgangsraðað í rétt í þessu fjárlagafrumvarpi.

333 millj. kr. til stjórnmálaflokka er svo enn eitt dæmið um hvernig sitjandi þingmenn reyna að tryggja sér áframhaldandi völd. Það er mat 2. minni hluta að öllum þessum svokölluðu safnliðum beri að fresta. Flestir rúmast nú þegar innan starfssviða ýmissa sjóða og hinum ætti tafarlaust að koma fyrir annaðhvort innan ráðuneytanna eða nýrra, t.d. svæðisbundinna sjóða sem gætu lagt faglegt mat á umsóknirnar og fylgt því eftir að fjármununum væri varið í þau verkefni sem ætlast er til að þeir færu í.

Annar minni hluti vill að lokum lýsa undrun sinni á þeim vinnubrögðum sem viðgengist hafa við gerð fjárlaga, hvort sem um er að ræða efnahags- og skattanefnd eða fjárlaganefnd. Viðamiklar breytingar á viðkvæmum tímum eru mjög varasamar og ber ekki að afgreiða þær með þeim hætti sem hér er gert. Þótt erfitt geti verið að bæta eitthvað úr því sem komið er, mundu tillögur 2. minni hluta um nýja skattstofna gefa öllum hlutaðeigandi nægilegt svigrúm til að undirbúa betur breytingar á tekjuskattskerfinu og virka mun jákvæðar á almenning og fyrirtæki í landinu en þær fyrirhuguðu skattahækkanir sem frumvörpin gera ráð fyrir.

Frú forseti. Þetta var úr nefndaráliti 2. minni hluta fjárlaganefndar. Það er að efninu til svipað og álit minni hluta úr efnahags- og skattanefnd en þar er ég líka fulltrúi og hef orðið vitni að þessum furðulegu vinnubrögðum sem viðgengist hafa við fjárlagagerðina. Hér var hrúgað inn gríðarlega mikilvægum, stórum skattabreytingum á síðustu stundu og fjöldinn allur af fólki kom fyrir nefndina. Það var í rauninni ómögulegt að henda reiður á hvað væri í gangi hverju sinni.

Síðastliðinn miðvikudag hófust hér svokallaðir nefndadagar eftir að nefndasvið þingsins hafði útbúið mjög ítarlegt og fallegt plan um hvenær hver nefnd ætti að funda og á hvaða tímum. Gert ráð fyrir því að nefndarmenn reyndu eftir bestu getu að komast á fundi í þeim nefndum sem þeir eiga sæti í. Á fyrsta fundi fjárlaganefndar á þessum nefndadögum var þetta nefndarplan hins vegar tekið upp og lýst ónothæft af formanni fjárlaganefndar og sagt að fjárlaganefnd bæri ekki að fara eftir slíku skipulagi. Þetta riðlaði að sjálfsögðu fundarsetu fjölmargra þingmanna það sem eftir var vikunnar.

Annað sem mig langar að gagnrýna í umfjöllunum fjárlagnefndar- og efnahags- og skattanefndar um fjárlagafrumvarpið er að það var lítil sem engin efnisleg umfjöllun um fjölmarga liði í fjárlagafrumvarpinu eins og oft er venjan. Þá kom fjöldi manns til viðtala og var svo kvatt með kurt og pí. Það var svo fyrst í gær að álit meiri hluta fjárlaganefndar dúkkaði hér upp þar sem búið var að taka ákvarðanir um fjöldann allan af útgjaldaliðum, þar með talið útgjöld til jólasveinaáhugamannafélags í Mývatnssveit, svo eitt dæmið sé tekið, sem sker nú svolítið meira í augun en önnur.

Mér þykir ekkert sérstaklega gaman að þurfa að gera atlögu að hugarheimi þingmanna hvað jólasveina varðar, ég verð hins vegar að benda á að það þykir ekki fullsannað að jólasveinar séu til yfir höfuð, meira að segja 10 ára gömul dóttir mín er komin í hóp efasemdarmanna í þeim málum. En jólasveinahegðun er vissulega algeng. Þess má og geta að það hefur verið nefnt við mig að ég væri á móti frumkvöðlum vegna þess að ég gagnrýndi fjárveitingar til jólasveinaáhugamannafélaga. Ég leyfi mér að benda á að jólasveinar hafa samkvæmt hugarheimi þeirra sem á þá trúa verið meðal vor í þúsundir ára og eru þar af leiðandi ekki neinir frumkvöðlar, heldur hluti af sögunni.

Ég leyfi mér líka að benda á, og afsaka þá enn á ný þá atlögu sem ég geri að hugarheimi fólks, að skrímsli eru ekki til, þau hafa aldrei verið til. Skrímslasetur eru góðra gjalda verð þeim sem það hugnast, en það á ekki að taka peninga úr vösum almennings til þess að greiða fyrir skrímslasetur eða önnur áhugamál af því tagi. Það er bara ekki viðeigandi.

Ég varð vitni að ýmsu í störfum mínum fyrir fjárlaganefnd þegar hinir og þessir komu fyrir nefndina með fallega litprentaða bæklinga með myndum af þingmönnum kjördæmanna og sögðu að þetta væri nú mikið mál, merkilegt mál og þarft mál. Þeir klöppuðu hverjir öðrum á bakið og kvöddust svo. Þetta eru alveg dæmalaus vinnubrögð, frú forseti, og það er alveg ótækt ef Alþingi ætlar einhvern tímann að láta taka mark á sér sem alvörulöggjafarvald að þingmenn hafi heimildir til að ganga fram með þessum hætti.

Þessum safnliðum svokölluðu verður einfaldlega að koma fyrir innan einhverra sjóða og það þarf að lögfesta að þingmenn megi einfaldlega ekki skipta sér af fjárhæðum sem eru lægri en til að mynda 50 millj. kr. og allar upphæðir þar yfir fari þá eftir einhverjum faglegum nótum.

Ég geri ekki að álitamáli öll þau fjölmörgu verkefni sem komu fyrir fjárlaganefnd því að í eðli sínu eru mörg þeirra örugglega allra góðra gjalda verð og mörg þeirra í rauninni mjög áhugaverð.

Það er annað mál að taka sig til og taka fé almennings til að styrkja það. Það verður einfaldlega að skera þar á milli og tryggja að verkefni sem þykja áhugaverð séu þá afgreidd á faglegum nótum og að eftirfylgni sé með því að fjármunirnir sem fara til þeirra séu notaðir til þess sem ætlast er til.

Hér hafa meira að segja verið uppi hugmyndir um fjárveitingar til að byggja svalir á kaffihús úti á landi, svo eitt dæmi til viðbótar sé nefnt.

Umræðan um öll þessi mál, hvort sem um er að ræða fjárlög, önnur mál hér á þinginu eða í samfélaginu yfir höfuð, er orðin dæmalaus og er í rauninni að megni til á einhverjum orwellískum forsendum.

Það eru til nægar eignir á móti skuldum, það þarf ekki að hafa neinar áhyggjur af því, við höfum heyrt það. Kárahnjúkavirkjun er umhverfisvæn. Stríð er friður, sagði forseti Bandaríkjanna fyrir örfáum dögum þegar hann tók við friðarverðlaunum Nóbels. Icesave er besta leiðin, halda menn fram. Spara verður í ríkisrekstri og leggja svo fram fjárlagafrumvarp með þessum hætti. Aukin skattheimta er góð, segja menn. Það er verið að ræða hér mál á einhverjum nótum sem eiga sér enga stoð í raunveruleikanum.

Það er verið að ræða um þau á nótum hálfsannleika og oftar en ekki á nótum blekkinga. Ef við höldum áfram á þessari leið komumst við aldrei upp úr þeim skafli sem við erum föst í í dag vegna þess að við lentum í þar vegna nákvæmlega þessarar orðræðu.

Ég vona að Alþingi Íslendinga og nefndir þess nái að hrista af sér þessa ævintýramennsku sem viðgengst við lagasetningu hér á þinginu. Ég hafði ekkert sérlega mikið álit á Alþingi þegar ég kom hér inn í vor. Það álit hefur ekkert breyst til batnaðar síðan, því miður, en ég mun aftur á móti halda áfram, frú forseti, að benda á þá galla sem ég verð vitni að hér með þá von í huga að menn reyni að leggja eitthvað á sig til þess að laga þetta. Hversu lengi ætlum við að halda áfram með þessa orðræðu? Hún er ófær og leiðir ekki til annars en að niðurstaðan úr öllum málum verður í samræmi við orðræðuna, einhvers konar þvættingur sem enginn botnar í og skilar engu nema vondri niðurstöðu. Þess vegna óska ég þess við hv. Alþingi og fjárlaganefnd að í þessu frumvarpi verði teknir til endurskoðunar allir þeir liðir sem bent er á hér við 2. umræðu og hlutirnir verði færðir til betri vegar. (Gripið fram í: Heyr, heyr.)