ráðstafanir í skattamálum.

Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti um frumvarp til laga um ráðstafanir í skattamálum (virðisaukaskattur o.fl.), frá 1. minni hluta efnahags- og skattanefndar.

Með frumvarpinu eru meðal annars lagðar til breytingar á lögum um virðisaukaskatt, lögum um bifreiðagjald, lögum um gjald af áfengi og tóbaki, lögum um olíugjald, lögum um vörugjald af ökutækjum, eldsneyti o.fl., lögum um aukatekjur ríkissjóðs og lögum um skuldatryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Breytingartillögur á framangreindum lögum varða tekjuöflun ríkissjóðs í samræmi við forsendur frumvarps til fjárlaga fyrir árið 2010. Samanlagt er talið að breytingarnar skili ríkissjóði um 14,7 milljörðum kr. á heilu ári. Hafa verður í huga að áætlaðar breytingar á virðisaukaskatti eiga að koma til framkvæmda í tveimur áföngum og eru tekjuáhrif frumvarpsins árið 2010 því áætluð um 13,9 milljarðar kr.

Breytingar á virðisaukaskattskerfi og afleiðingar þess. Samkvæmt frumvarpinu verða gerðar grundvallarbreytingar á fyrirkomulagi neysluskatta. Má þar nefna tilfærslu ýmissa vara í hærra virðisaukaskattsþrep og fjölgun þrepa. Í fyrsta lagi verður efra þrepið hækkað til jafns við heimsmetið sem m.a. Danir eiga, úr 24,5% upp í 25%. Í öðru lagi verður búið til nýtt 14% milliþrep frá 1. mars 2010, en undir það falla sykurvörur og óáfengar drykkjarvörur, auk sölu veitinga í veitingahúsum og kaffihúsum samkvæmt frumvarpi ríkisstjórnarinnar.

Þá kem ég að stuttum fundi efnahags- og skattanefndar og grundvallarbreytingum sem þar voru gerðar og það eru ekkert voðalega margir klukkutímar síðan.

Á stuttum fundi efnahags- og skattanefndar kl. 20.30 18. desember, þ.e. í gærkvöldi, samþykkti meiri hlutinn grundvallarbreytingar á frumvarpinu sem felast í því að horfið er frá nýju 14% skattþrepi en í staðinn er ætlunin að hækka hæsta þrepið upp í 25,5% í stað hækkunar í 25% eins og frumvarpið gerði ráð fyrir en sá skattur er núna 24,5% og hefur verið lengi. Verður því heimsmet Dana slegið ef samþykkt verður. Kostir fylgja þessari breytingu sem og miklir gallar — og ég vil undirstrika það að þessu fylgja bæði kostir og gallar.

Það verður að gera alvarlegar athugasemdir við svona skyndiákvarðanir. Að sjálfsögðu var ekki leitað umsagna um breytingarnar eða gestir fengnir á fund nefndarinnar. Þess vegna er ekkert vitað hvernig atvinnulífið og fulltrúar launþega, öryrkja, aldraðra og annarra sem málið varðar meta svona breytingar. Og það er náttúrlega mjög alvarlegt, frú forseti, að það skuli ekki hafa verið gert.

Kosturinn er sá að ekki er um kerfisbreytingu og mikla flækingu virðisaukaskattkerfisins að ræða eins og mjög margir umsagnaraðilar höfðu bent á og varað við. Nokkuð einfalt ætti að vera að koma þessari breytingu í gegn þar sem einungis er um breytingu úr 24,5% í 25,5% að ræða auk afleiddra breytinga (t.d. fer endurgreiðsla eða hluti virðisaukaskatts í útsöluverði úr 19,6787% í 20,3187%). Er að því leyti farið að ábendingum umsagnaraðila og gesta en einnig ábendingum stjórnarandstöðunnar, sem lagði mikla áherslu á að menn færu ekki í það að breyta virðisaukaskattkerfinu á þann hátt sem frumvarpið gerir ráð fyrir.

Stærsti ókosturinn er að vegna mikilla kjaraskerðinga undanfarið ár og lítilla fjárráða heimila hefur verðskyn almennings stóraukist, sem er jákvætt, og verðteygni þar með. Við slíkar aðstæður kann hærra verð á vöru að minnka umsvif með vöruna og því kynni lækkun virðisaukaskatts jafnvel að auka tekjur ríkissjóðs. Það getur orðið afleiðingin af þessari verðteygni að ef við lækkum prósentuna geta skatttekjurnar aukist. Hækkun virðisaukaskattsins um heilt prósent hækkar verð allra vara og þjónustu í hæsta þrepinu um 0,803% að öðru óbreyttu. Slík hækkun getur minnkað skattstofninn og því aukast tekjur ríkissjóðs ekki um þau 4,08% sem óbreyttur skattstofn gæfi og tekjur ríkissjóðs gætu jafnvel lækkað. Skattstofninn kann að lækka vegna þess að rekstur eða umsvif leggjast af eða minnka, verslun erlendis vex, smygl vex eða önnur undanskot. Þessi áhrif hefðu líklega ekki orðið eins sterk ef neðra skattþrepið hefði verið hækkað t.d. úr 7% í 9%, eða nauðsynlega mikið til að gefa sömu tekjur, þar sem skatturinn er ekki eins þungbær á því skattþrepi. Mjög erfitt er að geta sér til um hvaða áhrif þessar breytingar hafa og kann reynslan ein að leiða það í ljós þó að mjög margir aðrir þættir geti haft áhrif á skattstofninn eins og t.d. uppsöfnuð þörf heimilanna fyrir ný rafmagnstæki, fatnað eða bíla. Ég vil benda á í þessu samhengi, frú forseti, að bílainnflutningur hefur nánast lagst af þannig að eftir einhvern tíma fer að koma mikil þörf fyrir að endurnýja bíla.

Nú er það svo að sá minni hluti sem skrifaði þetta nefndarálit var búinn að skrifa það og búa sig undir umræðuna í dag að miklu leyti en síðan gerist eitthvað mjög skyndilegt í gær og menn þurfa að bregðast við því o.s.frv. Nefndarálitið er þess vegna enn þá eins og þessar breytingar hefðu ekki komið fram og verður að lesa sem slíkt.

Við fórum í gegnum það að við værum eindregið mótfallin þessum tillögum um þrjú þrep eins og nær allir umsagnaraðilar málsins. Við vekjum sérstaka athygli á því að í nánast öllum umsögnum sem nefndinni bárust auk gesta var varað við upptöku nýs þreps í virðisaukaskatti. Bent hefur verið á augljósar afleiðingar af lögleiðingu tillagna ríkisstjórnarinnar um upptöku milliþreps í virðisaukaskatti og eru hér nefndar þó nokkrar:

1. Flóknari skattframkvæmd og aukinn kostnaður. Vinna skattyfirvalda við eftirlit með röðun vöruheita á skattflokka vex og fjöldi álitamála og vafaatriða eykst.

2. Aukið flækjustig í skattkerfinu — kostnaðarauki fyrirtækja. Vinna fyrirtækja, álitamál og vafaatriði við röðun vöruheita á skattflokka vex. Fyrirtækin í landinu fá skamman frest til að laga tölvu- og bókhaldskerfi sín að þessum breytingum. Mörg fyrirtæki, sérstaklega minni verslunarfyrirtæki, eru ekki með tölvukerfi sem ráða við þessa breytingu, þ.e. þrjú skattþrep, og þurfa því að fara út í dýra endurnýjun tölvukerfa og hugbúnaðarvinnu.

3. Þetta eykur líka hættu á mistökum eins og ríkisskattstjóri benti á í umsögn sinni, að hættan við upptöku á nýju 14% virðisaukaskattsþrepi auki hættu á mistökum við tekjuskráningu, fyrst og fremst við innslátt í sjóðsvél.

4. Möguleikar á skattsniðgöngu aukast. Möguleikar á undanskotum aukast vegna þeirrar freistingar að færa einfaldlega veltu í lægsta þrep virðisaukaskatts auk þess sem oft getur verið vafi um hvar flokka eigi vöru þegar skattstigum er fjölgað.

5. Óeðlileg mismunun í skattlagningu sams konar vara og milli innlendra framleiðenda. 1. minni hluti bendir á að til dæmis muni sykraðar mjólkurvörur og morgunkorn á borð við Cocoa puffs, sem inniheldur 40,5% sykur, þ.e. nánast helmingurinn af Cocoa puffs er sykur, vera áfram í 7% skattþrepi en ávaxtasafar munu bera 14% virðisaukaskatt. Telur 1. minni hluti að hér sé um misheppnaða neyslustýringu að ræða og óþarfa mismunun milli vörutegunda og þar með atvinnugreina. Það var nefnilega meiningin með þessu 14% þrepi að setja þar inn í skatt á sykur en það mistókst með þessum hætti.

6. Mismunun á grundvelli þjónustustigs. Þetta á t.d. við um hækkun tiltekinna matvara í matvöruverslunum með 7% virðisaukaskatti sem og sölu veitingahúsa, mötuneyta og hliðstæðra aðila á tilreiddum mat og þjónustu í því sambandi með 14% virðisaukaskatti, t.d. á grilluðum kjúklingi. Það er sem sagt ekki sama hver afgreiðir og hvernig þó að það sé nákvæmlega sama þjónustan. Með öðrum orðum munu veitingahús sem selja tilbúinn mat sem ætlaður er til neyslu í heimahúsum koma til með að bera 14% virðisaukaskatt en til að mynda matvöruverslanir sem jafnframt selja heitan mat munu áfram vera í 7% skattþrepi. Þetta var á grundvelli þess hvernig kerfið var hugsað með þremur skattþrepum. Þá má líka benda á bakarí, sem ýmist selja vöru út úr versluninni eða til neyslu inni í versluninni með kaffi.

7. Eftirspurn gæti minnkað, eins og nefnt var hér að framan. Íslenskir neytendur eru orðnir mjög virkir eftir að kreppan skall á og því ljóst að eftirspurn er mjög næm fyrir verðbreytingum. Þess vegna er allsendis óvíst hvort hækkun virðisaukaskatts gefi ríkissjóði þær tekjur sem að er stefnt. Þetta ræddi ég áðan.

8. Neikvæð áhrif á atvinnustig. Hækkun á skattlagningu á sérstakar vörur, líkt og sælgæti og drykkjarvörur getur skekkt samkeppni, en nú er komin tillaga um að hverfa frá því.

9. Skattahækkunin hefur neikvæð áhrif á ferðaþjónustu vegna þess að ferðaþjónustan er búin að gera samninga og gefa út verðskrár fyrir allt árið og svona skyndileg hækkun á skattlagningu á virðisaukaskatti kemur slíkri þjónustu mjög illa. Erfitt er að hætta við verðskrár sem gefnar hafa verið út og verður ferðaþjónustan að taka á sig skattahækkunina sjálf. Ef tekst að koma hækkuninni út í verðið, eins og gerist t.d. hjá veitingahúsum, mun það draga úr ferðaþjónustunni eins og þekkt er.

Búast má við að umtalsverður samdráttur verði í einkaneyslu þannig að störf tapist og frumvarpið vinni því gegn því markmiði að fjölga störfum í atvinnulífinu.

Loks telur 1. minni hluti að eðlilegra hefði verið að hækka neðra þrepið, eins og ég gat um að framan.

Þá kemur kafli um gjaldahækkanir. Með frumvarpinu er mælt fyrir um 4% hækkun á bensíngjaldi, 3% hækkun olíugjalds og 10% hækkun bifreiðagjalds. Þær hækkanir sem gerðar hafa verið að undanförnu sem og fyrirhugaðar hækkanir samkvæmt frumvarpi þessu og frumvarpi til laga um umhverfis- og auðlindaskatt koma þungt niður heimilum landsins. Áréttar 1. minni hluti að þessi skattlagning leggst bæði á tekjuminni einstaklinga og þá sem hærri hafa launin en þó hlutfallslega þyngra á þá fyrrnefndu. Þeir sem eru með lágar tekjur komast ekki hjá því að keyra í vinnuna o.s.frv. þannig að þessi skattur sem er óháður tekjum leggst þar af leiðandi þyngra á þá sem eru með lægri tekjur. Þá bendir 1. minni hluti á að þessi aukni kostnaður af ferðalögum kemur hart niður á landsbyggðinni. Þar geta vegalengdir milli vinnustaðar og heimilis oft verið meiri, sækja þarf almenna þjónustu um lengri veg sem og að flutningskostnaður út á land kemur til með að hækka. Getur þetta leitt til ákveðinnar mismununar eftir búsetu. Slíkt getur 1. minni hluti ekki fallist á. Einnig bendir 1. minni hluti á samlegðaráhrif fyrrnefndra hækkana á atvinnulífið. Er þess skemmst að minnast að enn er gengið að ferðaþjónustunni sem jafnframt verður fyrir auknum kostnaði vegna hækkunar á álögum á olíu og bensíni sem og upptöku nýs kolefnisgjalds.

Frumvarpið gerir ráð fyrir 10% hækkun á gjöldum á áfengi og tóbaki. Fram kom í gögnum frá Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins að áfengisgjald af sölu áfengis hjá þeim hafi verið 6,7 milljarðar kr. árið 2008 og er áætlað að það verði um 7,8 milljarðar kr. árið 2009. Enn fremur kemur fram að áfengisneysla hefur fylgt þróun ráðstöfunartekna nokkuð vel á tímabilinu 1995–2005. Með tilliti til þeirrar þróunar og þegar gert er ráð fyrir 10% magnsamdrætti í sölu áfengis árið 2010 með sömu hlutfallstölu milli styrkleika er áætlað að gjöldin verði tæplega 7,5 milljarðar kr. fyrir árið 2010. Ef miðað er við sömu forsendur en jafnframt 10% hækkun á áfengisgjaldi er áætlað að gjöldin nemi 8,2 milljörðum kr. árið 2010. Það er álit 1. minni hluta að neytendur séu nú næmari fyrir breytingum á verði en áður eins og áður hefur komið fram, þ.e. verðteygni fari vaxandi. Með þeim miklu skerðingum sem heimili verða fyrir á ráðstöfunartekjum sínum, nái tillögur stjórnvalda fram að ganga, telur 1. minni hluti að áætlaðar tekjur ríkissjóðs af þessari miklu hækkun á áfengis- og tóbaksgjaldi muni ekki skila sér þar sem salan muni dragast meira saman en gert er ráð fyrir.

Í frumvarpinu eru lagðar til hækkanir á gjöldum sem um getur í lögum um aukatekjur ríkissjóðs nr. 88/1991. Áréttar 1. minni hluti að þessi þáttur frumvarpsins hlaut litla sem enga umfjöllun innan nefndarinnar og ekki kemur fram hver hefði verið eðlileg hækkun þessara gjalda hvers um sig með tilliti til hækkunar verðlags sem 1. minni hluti gæti að vissu leyti tekið undir, þ.e. ef þetta eru gjöld sem hafa kannski verið óbreytt í 10 ár getur verið ástæða til að hækka þau í takt við verðlag, 1. minni hluti tekur undir það. Í flestum tilvikum er um að ræða yfir 50% hækkun á gjöldum en jafnframt má sjá mörg hundruð prósenta hækkanir og jafnvel upp í yfir 1000% hækkun þegar kemur að gjaldi fyrir útgáfu stefnu við meðferð einkamáls í héraði. Geldur 1. minni hluti varhuga við slíkum breytingum og telur að þótt hugsanlega mætti auka tekjur ríkissjóðs með endurskoðun gjaldanna í huga verði að fara varlega í miklar hækkanir og áréttar að gæta verður að því að aðgengi einstaklinga að dómstólum, óháð efnahag, sé tryggt.

Þá er fjallað um séreignarsparnaðinn í frumvarpinu. Í IX. kafla frumvarpsins er lagt til að heimila einstaklingum sem eiga frjálsan séreignarsparnað að taka út allt að 1,5 millj. kr. fyrir staðgreiðslu tekjuskatts og útsvars til viðbótar þeirri 1 millj. kr. sem nú þegar er heimil. Enn fremur er lagt til að núgildandi heimild sem og sú sem frumvarpið kveður á um gildi til 1. apríl 2011. Fram kemur í frumvarpinu að áætlað er að heimilin í landinu innleysi um 20 milljarða kr. á grundvelli viðbótarheimildar en þó kemur fram að þessi fjárhæð er mikilli óvissu háð. Varar 1. minni hluti við þessari almennu upplausn á sparnaði heimilanna á sama tíma og skuldsetning heimilanna er hættulega mikil. Ef markmiðið er að leysa úr vanda þeirra heimila sem eru í sérstökum óviðráðanlegum skuldavanda, bendir 1. minni hluti á að þessi lausn gengur í flestum tilfellum allt of skammt til að leysa alvarlegan vanda — fólk á yfirleitt ekki í vanda upp á eina eða tvær milljónir heldur tugmilljóna — og bendir á að lausnin á þeim vanda kemur fram í breytingartillögu við frumvarp til laga um breytingu á lögum nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, og fleiri lögum, sem lögð var fram á vorþinginu (þskj. 668, 321. mál) en þar var gert ráð fyrir því að menn gætu leyst út allan séreignarsparnað sinn ef þeir skulduðu mikið og lífeyrissjóðurinn mundi gefa út skuldabréf sem nýttist til greiðslu skatts og skuldarinnar, þannig að þetta kæmi ekki niður á lífeyrissjóðnum, og það yrði eingöngu farið út í svoleiðis aðgerð ef sannað þætti að hún bjargaði fjárhag heimilisins vegna þess að séreignarsparnaðurinn er undanþeginn kröfu í þrotabúi.

Það er álit 1. minni hluta að vegna þeirra sérstöku aðstæðna sem nú eru í þjóðfélaginu verði að leita annarra mögulegra leiða til að afla ríkissjóði tekna án þess að leggja auknar álögur á heimilin og fyrirtækin í landinu. Má í því tilliti líta til eignar ríkis og sveitarfélaga sem þau eiga í séreignarsjóðum og felst í frestuðum skattgreiðslum á innstæður, séreign einstaklinga. Eignin felst í því að iðgjöld atvinnurekenda og launþega hafa ekki komið til tekjuskatts eða útsvars en útgreiðslur verða skattaðar þegar þær falla til. Þetta er eitthvað sem allir séreignareigendur eiga að vita af.

Bendir 1. minni hluti á að frumvarp um slíkt hefur þegar verið lagt fram á þinginu, samanber þskj. 255, 230. mál. Yrði það frumvarp að lögum fengi íslenska ríkið eingreiðslu í formi tekjuskatts upp á um 74,6 milljarða kr. en 6,8 milljarða kr. í nýjar tekjur á árinu 2010 vegna inngreiðslna á árinu og svo árlega næstu ár. Útsvarstekjur sveitarfélaganna gætu numið 40,5 milljörðum kr. í eitt skipti og tekjuaukinn 2010 og áfram gæti árlega numið 3,7 milljörðum kr. Fjárhæð af þessari stærðargráðu gæti komið í stað allra þeirra skattahækkana sem nú eru boðaðar af ríkisstjórninni og hindrað þannig aukna erfiðleika atvinnulífsins og lækkun á ráðstöfunartekjum heimilanna. Sú skerðing á ráðstöfunartekjum mun án efa koma niður á innanlandsframleiðslu sem mun óumflýjanlega minnka með tilheyrandi lækkun á tekjum ríkissjóðs. Út úr slíkri neikvæðri þróun er erfitt að vinna sig en hún veldur samdrætti í efnahagslífinu og lengir og dýpkar þá kreppu sem þjóðin stendur frammi fyrir.

Fyrsti minni hluti leggur því til að frumvarpið verði fellt.

Undir nefndarálitið rita hv. þingmenn Pétur H. Blöndal og Tryggvi Þór Herbertsson.