fjárlög 2010.

Virðulegur forseti. Við erum komin inn í síðustu lotu fjárlagaumræðunnar. Umræðan hefur verið skörp og hröð og fjárlagafrumvarpið ber þess merki að hafa verið unnið af miklu hraði, og yfirsýn ekki alltaf nægilega góð. Við í 2. minni hluta höfum farið vandlega yfir tekju- og útgjaldaáætlun frumvarpsins og þær þjóðhagsforsendur sem liggja þar til grundvallar. Breytingartillögur hafa verið nokkrar frá 2. umr. og nema um 230 millj. kr. til hækkunar á fjármálum ríkisaðila í A-hluta. Endurskoðun tekjuáætlunar fjármálaráðuneytisins gerir ráð fyrir 462 milljörðum kr. í tekjur, sem er hækkun um rúmlega 3 milljarða kr. frá síðustu umræðu. Það er gert ráð fyrir að innheimta tekjuskatts af útgreiðslu séreignarsparnaðar hækki umtalsvert, þ.e. um 700 millj. kr., frá því sem áður var gert ráð fyrir. Tryggingagjald hækkar um 900 millj. kr. og virðisaukaskattur um 1.600 millj. kr. Hækkun tekna lækkar þann halla fjárlaga sem fyrir var áætlaður um 2,9 milljarða kr. og verður tekjujöfnuðurinn neikvæður um 98,9 milljarða kr.

Þetta eru háar tölur, frú forseti, og hér er verið að leggja miklar álögur á einstaklinga og atvinnulífið. Ég er þeirrar skoðunar og við í Hreyfingunni að það sé hæpið að þessir aðilar standi undir þessum álögum og höfum lagt til aðrar leiðir.

Að öðru leyti langar 2. minni hluta að nefna væntanlega tekjufærslu ríkissjóðs af fyrirframinnheimtu skattgreiðslna hjá stóriðjufyrirtækjum þar sem tilgangurinn er að auka tekjur ríkissjóðs. Þar telur 2. minni hluti að einfaldlega séu ekki til staðar heimildir í lögum um bókhald eða í reikningsskilastöðlum til að tekjufæra þessar greiðslur fyrr en þeirra verður aflað og því beri að lækka tekjuáætlunina um 1,2 milljarða kr.

Hér má í rauninni segja að ríkissjóður sé að taka lán hjá erlendum stórfyrirtækjum, auðhringum, sem sumir hafa vafasamt orðspor í gegnum tíðina og telur 2. minni hluti einfaldlega mjög varhugavert af hálfu ríkisvaldsins að fara þá leið að fjármagna ríkissjóð með þessum hætti. Sum þessara fyrirtækja hafa orðspor sem er þvílíkum þyrnum stráð að ég hefði aldrei, ef ég hefði fengið að ráða, viljað sjá þau stíga fæti inn fyrir landsteinana. Það er of seint að koma í veg fyrir það, en það ætti að fara varlega í öll samskipti við fyrirtæki sem hafa sögu eins og þessi.

Að mati 2. minni hluta eru þær grundvallarbreytingar sem gerðar eru á skattkerfinu að mörgu leyti mjög til bóta og mikilvægur áfangi til leiðréttingar á þeim losarabrag sem var lengi á skattumhverfi á Íslandi, sérstaklega undanfarin ár. Þar að auki eru þær tímabær leiðrétting á þeim ábyrgðarlausu skattalækkunum sem gerðar voru á hámarki þensluskeiðsins og virkuðu sem olía á eld þenslunnar.

Fjölþrepavirðisaukaskattskerfi þar sem markmiðið er að virðisaukaskattur á matvæli sé sem lægstur er æskilegt enda eru matvæli einfaldlega lífsnauðsyn og matarskattar mjög óréttlátir. Flokkun ríkisstjórnarinnar er hins vegar einkennileg svo ekki sé meira sagt þar sem t.d. gosdrykkir og ferðaþjónusta eru sett í sama flokk og matvæli. Til einföldunar væri betra að hafa eitt lágt þrep, 7%, fyrir matvæli og matvæli eingöngu, svo annað þrep fyrir allt annað, kannski um 20%.

Fjölþrepatekjuskattskerfi er einnig að mörgu leyti mjög æskilegt og leiðir til meiri jöfnunar þótt alltaf þurfi að varast að ganga of langt í því að leggja einhvers konar hátekjuskatt á of lágar tekjur sem og að hafa skattprósentuna það háa að hvatinn til vinnu dofni. Þar sem fjölmargir hagsmunaaðilar og sérfræðingar hafa lýst áhyggjum af auknu flækjustigi skattkerfisins með fjölgun skattþrepa er að mati 2. minni hluta vel þess virði að gaumgæfa hvort hægt sé að fresta þessum breytingum þannig að meiri tími gefist til undirbúnings. Lítill undirbúningstími getur leitt til alvarlegra vandamála strax um áramótin og í byrjun næsta árs. Ef nýtt skattkerfi fer af stað á brauðfótum getur verið erfitt að rétta það við og gera það trúverðugt en trúverðugleiki skattkerfa er einmitt einn mikilvægasti þáttur þeirra.

Hins vegar telur 2. minni hluti að aukið flækjustig og eftiráinnheimta skatta vegna fjölgunar þrepa þurfi ekki að verða vandamál vegna þess tækniþróaða umhverfis sem efnahagslífið býr við, svo fremi sem nægur tími gefist til undirbúnings. Við lifum á tölvuöld og það er tiltölulega einfalt, frú forseti, að haga málum með þeim hætti að ekki verði vandræði af slíkum skattkerfum.

Hvað varðar áhrif skattbreytinganna á efnahagslífið almennt og þjóðarhag telur 2. minni hluti að sá rökstuðningur sem að baki liggur í frumvarpinu og birtist í kaflanum um áhrif skattheimtu í athugasemdum með frumvarpi til laga um tekjuöflun ríkisins gangi ekki upp við þær aðstæður sem uppi eru í íslenskum efnahagsmálum. Rökstuðningurinn þar byggist á keynesískum kenningum hagfræðinnar þar sem gengið er út frá því að ríkisútgjöld sem fjármögnuð eru með skattheimtu hafi örvandi áhrif á hagkerfið í niðursveiflu og það er talið til misskilnings að aukin skattheimta dragi úr eftirspurn í hagkerfinu.

Einnig er því haldið fram að aukning á útgjöldum ríkissjóðs muni auka eftirspurn í hagkerfinu meira en sem nemur samdrætti einkaneyslu vegna samsvarandi skattheimtu. Þessi rök eru góð og gild við ákveðnar aðstæður og hafa reynst vel í gegnum tíðina sem sveiflujafnandi og kreppuminnkandi aðferðir og kenningin sem slík gengur upp í reynd þótt ýmislegt beri að varast við notkun aðferðanna, sérstaklega hvað varðar þá freistingu að ofgera notkun þeirra eða varanleika.

Undir þeim kringumstæðum sem íslenskt efnahagslíf býr við er þess hins vegar ekki að vænta að um verði að ræða samsvarandi eða meiri aukningu eftirspurnar en sem nemur skattheimtunni vegna bágrar skuldastöðu ríkissjóðs og takmarkaðs svigrúms til útgjalda. Stór hluti ríkisútgjaldanna fer einfaldlega í það að greiða vexti af lánum og allar auknar tekjur sem falla til vegna hærri skatta fara beint í þann útgjaldalið.

Einnig er á sama tíma um að ræða umtalsverðan niðurskurð í ríkisútgjöldum með tilheyrandi samdrætti og uppsögnum starfsfólks í stórum stíl þannig að það er í rauninni æpandi þversögn í beitingu þeirra aðferða sem eru í rökstuðningi frumvarpsins sagðar auka eftirspurn. Það er því hætt við að þessar skattahækkanir muni einfaldlega leiða til enn frekari samdráttar en þegar hefur orðið þar sem þær þýða að ráðstöfunartekjur heimila muni skerðast.

Í þessu sambandi er vert að benda á að ef hugmyndin um að auka eftirspurn og einkaneyslu er myndarleg niðurfærsla á verðtryggðum höfuðstól íbúðalána heimila miklu líklegri til að leiða til þeirrar auknu eftirspurnar sem frumvarpið vill ná fram og hafa góð sálræn áhrif á heimilin þar sem bjartsýni þeirra á framtíðina eykst. Aukin skattheimta í þessu árferði hefur hins vegar þveröfug áhrif hvað þetta varðar.

Um það er ekki deilt að staða ríkissjóðs er mjög slæm og það þarf einhvern veginn að reyna að brúa þann gríðarlega halla sem blasir við. Ríkisstjórnin hefur valið svokallaða blandaða leið þar sem útgjöld eru skorin niður og skattar hækkaðir á almenning og fyrirtæki, leið sem 2. minni hluti telur við þessar aðstæður bæði óheppilegar og í raun óþarfar. Ljóst er að tekjuskattsstofnar ríkissjóðs hafa rýrnað mjög og sumir allt að því horfið. Almennar launatekjur og tryggingagjaldið eru hins vegar stöðugir og tiltölulega auðinnheimtanlegir skattstofnar og því freistandi að fara þá leið að ná inn tekjum af þeim fyrir ríkissjóð.

Í því efnahagsástandi sem við búum nú við eru þessir skattstofnar hins vegar viðkvæmir og þeir geta auðveldlega rýrnað að upphæð og fjölda greiðenda sem er mikilvægt mál. Þeir geta rýrnað að fjölda greiðenda ef brottflutningur frá landinu heldur áfram eða fleiri fyrirtæki fara á hausinn. Auknir skattar á heimilin eru erfið viðbót við þær hremmingar sem þegar hafa dunið á þeim og að sama skapi getur tryggingagjaldið, sem er í rauninni gjald fyrir að hafa fólk í vinnu, enn frekar takmarkað vilja fyrirtækja til mannaráðninga. Því telur 2. minni hluti brýnt að leita annarra leiða til að rétta við hag ríkissjóðs en þeirra sem fyrirhugaðar eru í fyrirliggjandi frumvarpi.

Þingmenn Hreyfingarinnar leggja því til að í stað þeirra tekjuskattshækkana og niðurskurðarútgjalda til heilbrigðis-, velferðar- og menntamála sem gert er ráð fyrir í fyrirliggjandi fjárlagafrumvarpi og frumvörpum um tekjuöflun ríkisins skuli leitast við að afla ríkissjóði tekna sem hér segir. Hér munum við, frú forseti, leggja fram ítarlegar breytingartillögur við atkvæðagreiðsluna um fjárlagafrumvarpið hvað varðar bæði tekju- og útgjaldahlið frumvarpsins.

Tekjuhliðarmegin leggjum við í fyrsta lagi til að tekið verði upp gistináttagjald sem leggist á hótel- og gistihúsarekstur, sem og landgöngugjald fyrir komufarþega á skemmtiferðaskipum. Gjald þetta verði 500 kr. Miðað við gistinætur ársins 2008, samanber skýrslur Hagstofu, gæti þetta gjald skilað tekjum upp á um 1,4 milljarða kr. á ári. Ekki hefur enn tekist að afla upplýsinga um fjölda farþega skemmtiferðaskipa vegna þess hve stutt er síðan tekjutillögur ríkisstjórnar komu fram og með hvaða hætti og hraða fjárlagafrumvarpið hefur farið í gegnum þingið.

Þá er lagt til að dregið verði úr fyrirhugaðri hækkun tekjuskatts til samræmis við þetta. Gjald þetta renni í ríkissjóð árin 2010 og 2011 en verði eftir það eyrnamerkt til uppbyggingar á ferðamannastöðum.

Í öðru lagi er lagt til að tekið verði upp auðlindagjald á raforkusölu til stóriðju í stað sérstaks skatts af allri seldri raforku og heitu vatni, sturtuskattsins svokallaða. Gjald þetta verði 1 kr. á kílóvattstund af seldri raforku. Miðað við tölur Orkustofnunar um raforkusölu til stóriðju gæti gjaldið skilað tekjum upp á u.þ.b. 12,4 milljarða kr. á ári. Þar sem raforkusala til Járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga er meitluð í stein hvað verðbreytingar varðar verður leitast við að útfæra auðlindagjaldið sem hlutfall af útflutningsverðmæti verksmiðjunnar þannig að það nemi samsvarandi upphæð og 1 kr. á selda kílóvattstund. Lagt er til að dregið verði úr fyrirhugaðri hækkun tekjuskatts til samræmis við þetta.

Í þriðja lagi leggur Hreyfingin til að tekið verði upp auðlindagjald á úthlutaðar aflaheimildir til fiskveiða. Gjald þetta verði að meðaltali 50 kr. á úthlutað kíló aflaheimilda. Miðað við úthlutaðar aflaheimildir ársins 2008 sem voru um 553.600 tonn gæti gjaldið skilað tekjum upp á u.þ.b. 27,7 milljarða kr. á ári. Lagt er til á móti að fyrirhuguð hækkun tryggingagjalds falli niður og að því sem eftir stendur af tekjunum verði varið til styrkingar heilbrigðis-, velferðar- og menntamála. Áhrif þessara breytinga eru að álagður tekjuskattur á einstaklinga minnkar um 12,4 milljarða kr. og tekjur af tryggingagjaldi minnka um 12,6 milljarða kr. miðað við frumvarp ríkisstjórnarinnar. Á þessu þurfa heimilin og fyrirtækin sannarlega að halda.

Þá aukast framlög til heilbrigðismála um 7,5 milljarða kr., um 3,7 milljarða kr. til velferðarmála og 3,7 milljarða kr. til menntamála.

Þá leggja þingmenn Hreyfingarinnar til breytingar sem varða ýmsa safnliði og fasta fjárfestingarliði á útgjaldahlið frumvarpsins. Það er mat 2. minni hluta að flestöllum úthlutunum á svokölluðum safnliðum beri að fresta. Flestir þeirra rúmast nú þegar innan starfssviða ýmissa sjóða og hinum ætti tafarlaust að koma fyrir, annaðhvort innan ráðuneytanna eða nýrra sjóða, t.d. svæðisbundinna, sem gætu lagt faglegt mat á umsóknirnar og fylgt því eftir að fjármunum væri varið í þau verkefni sem til er ætlast. Í þessu skyni er lagt til að fjárlaganefndarmenn hætti sjálfir að úthluta framlögum til húsafriðunar en þess í stað annist sérfræðingar húsafriðunarnefndar þessa úthlutun á grundvelli sérfræðiþekkingar sinnar.

Lagt er til að framlög til Íþrótta- og Ólympíusambands Íslands falli niður. Þau nema um 160 millj. kr. eftir 2. umr. frumvarpsins. Íþróttahreyfingin fær mikla fjármuni frá t.d. lottói, og einstök íþróttafélög fá umtalsverðan stuðning frá sveitarfélögunum. Á samdráttartímum sem þessum telur 2. minni hluti að svo kostnaðarsöm afþreying verði einfaldlega að dragast meira saman en aðrir nauðsynlegir útgjaldaliðir.

Þá er lögð til veruleg lækkun á framlögum til þjóðkirkjunnar, Kirkjumálasjóðs, Kristnisjóðs og Jöfnunarsjóðs sókna, og lagt er til að ríkissjóður hætti innheimtu sóknargjalda fyrir þjóðkirkjuna og trúfélög, og að innheimtu fyrir Samtök iðnaðarins verði einnig hætt. Í sumum tilfellum kalla þessar breytingar á minni háttar lagabreytingar í kjölfarið, en því má auðveldlega ná ef vilji er fyrir hendi.

Í tillögunum er reynt að gæta þess að staðið verði við þá samninga sem gerðir hafa verið við ýmsa aðila. Að mati 2. minni hluta ver fjárlaganefnd allt of miklum tíma í smáu málin og of litlum tíma í þau stærri sem í reynd mynda grunn fjárlaganna. Vikum saman standa yfir viðtöl við fólk frá alls konar félögum og stofnunum og jafnvel einstaklinga sem koma á fund nefndarinnar til að biðja um peninga.

Áður hefur 2. minni hluti vakið athygli á gestum fjárlaganefndar sem sögðust vera spákonur, skrímslasérfræðingar og mývetnskir jólasveinaáhugamenn. Meiri hluti nefndarinnar ákvað að taka þetta fólk alvarlega og afhendir þeim milljónir króna af skattfé landsmanna og meiri hluti nefndarinnar, oft í samvinnu við hluta minni hlutans, hreinlega mokar fjármunum í alls kyns gæluverkefni heima í héraði, á einhverri mestu ögurstund íslenskra ríkisfjármála þegar verið er að skera niður fé til heilbrigðis-, mennta- og velferðarmála.

Meiri hlutinn vill t.d. úthluta 334 millj. kr. til stjórnmálaflokka sem er í raun dæmi um það hvernig sitjandi þingmenn reyna að tryggja sér og sínum flokkum áframhaldandi völd. Því leggja þingmenn Hreyfingarinnar til að framlög til stjórnmálaflokka verði lækkuð um 60%, þ.e. um 200 millj. kr., og verði 133,8 millj. kr., enda eru stjórnmálaflokkar frjáls félagasamtök sem eiga ekki að vera á framfæri skattgreiðenda. 2. minni hluti gerir sér hins vegar grein fyrir mikilvægi stjórnmálasamtaka og lagt er til að í framtíðinni fái þau fé sem nægir til reksturs á skrifstofu og hæfilegri fundaraðstöðu og til greiðslu launa fyrir framkvæmdastjóra og einn starfsmann að auki.

Í frumvarpinu er lagt til að framlaginu verði skipt jafnt á milli stjórnmálaflokkanna því að léttvæg rök eru fyrir því að greiða þeim sem flesta þingmenn hafa hærri styrk en þeim sem hafa fáa þingmenn.

Vikið hefur verið að vanda sveitarfélaga í fjárlagaumræðunni. Sjálfur er ég á Álftanesinu. Þar er sveitarfélagið komið í miklar kröggur, en jafnframt er talið að Álftanes sé einfaldlega fyrsta sveitarfélagið af hugsanlega 10–15 sveitarfélögum sem munu lenda í nánast nákvæmlega sömu stöðu á fyrri hluta næsta árs. Brýnt er að samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið móti nú þegar heildstæðar tillögur að því hvernig á að taka á þeim vanda sveitarfélaganna sem yfirvofandi er á næsta ári. Það er ekki nægilegt að mínu mati að gera það eingöngu með auknum framlögum í jöfnunarsjóð, heldur þarf samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið að vera viðbúið því að mörg sveitarfélög landsins lendi í miklum vandræðum. Það er ekki hægt að velta þeim vanda yfir á næsta sveitarfélag við hliðina á með sameiningu, í einhverjum tilfellum er hægt að auka hagkvæmni með slíkri sameiningu en þetta er ekki rétti tíminn og þetta eru ekki réttu aðstæðurnar til að sameining sveitarfélaga gerist. Hreyfingin hefur lagt til mikilvægar breytingar á fjölgun sveitarstjórnarmanna. Þar og í gegnum það kerfi er hyggilegt að sameina sveitarfélög en ekki að neyða þau til sameiningar vegna þess að þau eru í fjárþröng.

Annað dæmi sem tæpt hefur verið á varðandi þessi fjárlög er sala bankanna þó að sumir telji að ekki sé um eiginlega sölu að ræða. Það mál verður væntanlega tekið fyrir síðar í dag þegar frumvarpið kemur inn í þingið en ég er sömu skoðunar og hv. þm. Kristján Þór Júlíusson viðraði hér áðan, ég vil fá að vita hverjir fá bankana og hvað þeir ætla að gera við þá. Slíkt hefur enn ekki verið upplýst og það er ófært að ganga frá fjárlögum án þess að menn viti út í hvað þeir eru að fara með bankana.

Að lokum vill 2. minni hluti ítreka undrun sína á þeim vinnubrögðum sem viðgengist hafa við gerð fjárlaga, hvort sem um er að ræða efnahags- og skattanefnd eða fjárlaganefnd. Vonast 2. minni hluti til að framangreindar tillögur verði til þess að bæta þá þætti fjárlagavinnunnar sem hér hafa verið gagnrýndir.

Það hefur, frú forseti, verið ótrúleg upplifun að standa í lagasetningu í umhverfi sem þessu og ég hefði sjálfur aldrei nokkurn tímann trúað því þó að mér hefði verið sagt það með hvaða hætti vinnubrögðin væru á Alþingi. Þetta eru vinnubrögð sem eru Alþingi ekki sæmandi og þetta eru vinnubrögð sem einfaldlega verður að breyta.