þjóðaratkvæðagreiðsla um gildi laga nr. 1/2010.

Virðulegi forseti. Allsherjarnefnd hefur í dag fjallað um frumvarp til laga um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslu og fékk til sín marga gesti, lögspekinga, sérfræðinga úr ráðuneytum og eins sérfræðinga frá Félagsvísindastofnun og félagsvísindasérfræðinga. Nefndarálitið liggur hér frammi og ég ætla í sjálfu sér ekki, herra forseti, að lesa það upp frá orði til orðs. Þó voru nokkur efnisatriði sem ég vildi gera grein fyrir og lúta sérstaklega að orðalagi þeirrar spurningar sem spyrja á í þjóðaratkvæðagreiðslunni.

Í greinargerð með frumvarpinu er talað um að tillagan miði að því að framsetningin verði skýr og afdráttarlaus. Eftir fund allsherjarnefndar í dag bentu bæði nefndarmenn og þeir sérfræðingar sem á fundinn komu á að orðalagið eins og það leit út í frumvarpinu gæti verið of flókið og til þess fallið að valda misskilningi. Ég vil taka fram að við teljum mjög mikilvægt að orðalagið sé skýrt og enginn velkist í vafa um hvað sé verið að spyrja um og einnig að enginn velkist í vafa um að spurningin, eins og hún er sett fram, stangist í engu á við 26. gr. stjórnarskrárinnar um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslu. Við fengum m.a. Eirík Tómasson prófessor til þess að koma á fund okkar og fjalla um það tiltekna atriði. Eftir þessa umræðu stendur engu að síður eftir að það hefði þurft að setja spurninguna upp þannig að hún væri einfaldari og auðskiljanlegri en hún er sett fram í frumvarpinu. Við leggjum því til að spurningin í 3. gr. — og ég vil leggja áherslu á það — verði efnislega óbreytt en umorðist þannig:

„Lög nr. 1/2010 kveða á um breytingu á lögum nr. 96/2009, um heimild til handa fjármálaráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, til að ábyrgjast lán Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta frá breska og hollenska ríkinu til að standa straum af greiðslum til innstæðueigenda hjá Landsbanka Íslands hf. Alþingi samþykkti lög nr. 1/2010 en forseti synjaði þeim staðfestingar.“

Þetta væri sem sagt eins konar formáli á kjörseðlinum sem kjósandi fengi í hendurnar. Að þessum formála sögðum kæmi síðan spurningin:

„Eiga lög nr. 1/2010 að halda gildi?“

Kostirnir eru annars vegar: „Já, þau eiga að halda gildi“ og hins vegar: „Nei, þau eiga að falla úr gildi“.

Segja má að þetta sé veigamesta atriðið í nefndaráliti allsherjarnefndar, herra forseti. Við teljum að þetta sé ekki efnisleg innihaldsbreyting á spurningunni heldur til einföldunar og skýrleika og að enginn sem kemur og kýs eigi að velkjast í vafa um hvað sé kosið um.

Við teljum einnig rétt, eins og kemur fram í nefndaráliti, að taka fram að spurningin sé þannig sett fram að hún sé í samræmi við 26. gr. stjórnarskrárinnar og lögskýringargögn, eins og fram kom í máli Eiríks Tómassonar lagaprófessors fyrir nefndinni.

Að öðru leyti, herra forseti, vil ég gera grein fyrir nokkrum smærri breytingartillögum. Í fyrsta lagi varðandi 1. gr. frumvarpsins, um hvenær þjóðaratkvæðagreiðslan eigi að fara fram, er talað um að hún eigi að fara fram eigi síðar en fyrsta laugardag í mars 2010. Við teljum rétt að taka fram að það sé æskilegt að flýta þjóðaratkvæðagreiðslunni eins og kostur er.

Eitt veigamikið atriði var einnig rætt á fundum nefndarinnar og það varðar mörk kjördæma og talningu atkvæða á einum stað í stað þess fyrirkomulags sem tíðkast við alþingiskosningar. Eins og við vitum er fyrirkomulagið þannig í dag að hvert kjördæmi telur sín atkvæði og svo koma atkvæðin inn skipt eftir kjördæmum. Í nefndinni kom það sjónarmið fram að það gæti verið heppilegt í þessu tilfelli, af því að hér er um að ræða þjóðaratkvæðagreiðslu sem á í sjálfu sér ekkert skylt við kjördæmamörk, að atkvæði yrðu öll talin á einum stað og birt á landsvísu en ekki skipt eftir kjördæmum. Við töldum hins vegar í ljósi þess skamma tíma sem við höfum haft til þess að fjalla um málið og eins hversu skammt er til þjóðaratkvæðagreiðslunnar að ekki væri rétt að hrófla við núverandi fyrirkomulagi. Einnig komu fram ýmis praktísk úrlausnarefni varðandi vafaatkvæði og annað og niðurstaða okkar var eftir yfirferð með landskjörstjórn að gera ekki breytingar á þessu að sinni. Ég vildi hins vegar nefna þetta hér vegna þess að ég tel að í framtíðinni, þegar við Íslendingar verðum farnir að hafa þjóðaratkvæðagreiðslur í mun meira mæli en við í dag, verði þetta fyrirkomulag viðhaft, að talið sé á einum stað og úrslitin komi þannig en ekki skipt eftir kjördæmum.

Það var líka talað um málskot til Hæstaréttar eins og mælt er fyrir um í lögum um forsetakosningar en við töldum ekki rétt að gera breytingar á því. Ég vil minna á að allsherjarnefnd hefur nú þegar til umfjöllunar tvö frumvörp til laga um þjóðaratkvæðagreiðslur, annars vegar stjórnarfrumvarp og hins vegar frumvarp frá þingmönnum Hreyfingarinnar, þar sem þetta verður skoðað og farið sérstaklega yfir það.

Á fundi nefndarinnar var einnig rætt um mikilvægi hlutlausrar kynningar á þjóðaratkvæðagreiðslunni. Nefndarmenn voru almennt sammála um að það skipti mjög miklu máli að þannig yrði staðið að kynningu þessa máls að menn velktust ekki í vafa um að það væri hlutlaus kynning, þótt stjórnvöld stæðu að kynningunni. Þá var upplýst af hálfu dómsmálaráðuneytisins að nú þegar hafa verið tekin frá tvö lén á vegum ráðuneytisins, thjodaratkvaedi.is og thjodaratkveadagreidsla.is, og við teljum að unnt sé að nota þessi lén í því skyni, hver sem kemur síðan til með að nota þau.

Við leggjum líka til breytingu varðandi 2. gr. þar sem lagt er til að tekinn verði af allur vafi um að meiri hluti greiddra atkvæða á landinu öllu ráði niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar. Þetta þýðir með öðrum orðum eitt atkvæði, einn maður. Það hefur gætt misskilnings um þetta í almennri umræðu, m.a. heyrði ég það haft eftir fræðimanni í morgun í útvarpinu að þarna gilti sama misvægi atkvæða og við alþingiskosningar. Því þótti okkur rétt að taka af öll tvímæli um að þarna er um að ræða eitt atkvæði, einn maður.

Við fjölluðum líka um ákvæði 7. gr. um atkvæðagreiðslu utan kjörfundar en þar kemur fram að atkvæðagreiðsla skuli hefjast svo fljótt sem kostur er eftir að kjörseðlar eru fullgerðir. Athugasemd kom m.a. frá Eiríki Tómassyni lagaprófessor um að það væri ekki rétt að utankjörfundaratkvæðagreiðsla gæti hafist á mismunandi tímum eftir landsvæðum og því leggjum við til að hún hefjist á sama tíma um land allt að undangenginni auglýsingu.

Í 9. gr. frumvarpsins er talað um umboðsmenn andstæðra fylkinga sem eigi að vera viðstaddir talningu og úrskurð vafaatkvæða. Við teljum ekki rétt að setja þetta upp með þessum hætti og réttara sé að tala um umboðsmenn tveggja ólíkra sjónarmiða í stað andstæðra fylkinga.

Þá leggjum við líka til orðalagsbreytingu í lok 9. gr. varðandi ógildingu atkvæða en orðalag frumvarpsins eins og það liggur fyrir í dag kann að vera villandi.

Loks leggur nefndin til að verði lögin felld úr gildi samkvæmt 10. gr. skuli dómsmálaráðuneytið birta sérstaka auglýsingu þess efnis um leið og úrslit liggja fyrir.

Við leggjum til að frumvarpið verði samþykkt með framangreindum breytingum sem lagðar eru til á sérstöku þingskjali.

Valgerður Bjarnadóttir skrifar undir álitið með fyrirvara, sem ég geri ráð fyrir að hún geri grein fyrir hér á eftir, en lýtur m.a. að þessari miðlægu talningu sem ég nefndi hér áðan.

Birgitta Jónsdóttir sat fundinn sem áheyrnarfulltrúi og er samþykk álitinu.

Að öðru leyti skrifa undir álitið, auk þeirrar sem hér stendur, Birgir Ármannsson, Atli Gíslason, Valgerður Bjarnadóttir, með fyrirvara, Vigdís Hauksdóttir, Ásmundur Einar Daðason, Ólöf Nordal, Róbert Marshall og Þráinn Bertelsson.