gjaldþrotaskipti.

Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti 2. minni hluta allsherjarnefndar um frumvarp til laga um breyting á lögum um gjaldþrotaskipti en ásamt mér skipar 2. minni hluta nefndarinnar hv. þm. Birgir Ármannsson.

Í upphafi vil ég taka fram að við sem að þessu áliti stöndum styðjum eindregið þau meginmarkmið sem frumvarpinu er ætlað að ná. Þau markmið lúta að því að stytta fyrningarfrest á þeim hluta krafna sem ekki fæst greiddur úr vösum einstaklinga sem lenda í svo alvarlegum fjárhagsvanda að hann leiðir til gjaldþrots. Með því að lögfesta slíka styttingu fyrningarfrests er ætlunin að auðvelda þeim einstaklingum sem teknir hafa verið til gjaldþrotaskipta, en bera áfram ábyrgð á skuldum sem ekki hafa fengist greiddar við gjaldþrotaskiptin, að koma fjármálum sínum á réttan kjöl, rísa aftur á lappirnar í stað þess að vera eltir af skuldheimtumönnum sínum út yfir gröf og dauða vegna óuppgerðra skulda eins og núverandi fyrirkomulag gerir mönnum kleift.

Að okkar mati er núverandi löggjöf um gjaldþrotaskipti ósanngjörn og ómannúðleg fyrir þá einstaklinga sem verða gjaldþrota, ekki síst vegna þess að löggjöfin heimilar kröfuhöfum að viðhalda ógreiddum kröfum sínum á hendur þeim út í hið óendanlega. Það fyrirkomulag hefur leitt til þess að þeir einstaklingar sem verða gjaldþrota eiga sér vart fjárhagslega viðreisnar von eftir gjaldþrot. Það hefur haft í för með sér mikil félagsleg vandamál fyrir þá sem í slíkum aðstæðum lenda og leiðir oftar en ekki til þess að þeir einstaklingar sjá hagsmunum sínum best borgið með því að stunda svarta atvinnustarfsemi til að sjá sér farborða. Við erum þeirrar skoðunar að við blasi að núverandi löggjöf verði að breyta. Ég get sagt fyrir sjálfan mig að ég hef séð allt of mörg sorgleg dæmi sem leiða til þeirrar niðurstöðu að núverandi fyrirkomulagi þurfi að breyta.

Virðulegi forseti. Með framlagningu þessa máls sem hæstv. dómsmála- og mannréttindaráðherra flytur hefur verið ýtt undir miklar væntingar hjá þeim einstaklingum sem lent hafa í alvarlegum fjárhagserfiðleikum um að frumvarpið leysi vanda þeirra þannig að innan skamms geti þeir losnað undan óbærilegum skuldum sínum og í raun byrjað að þeim skamma tíma liðnum nýtt líf með hreint borð, lausir við allar gömlu skuldirnar.

Því miður telur 2. minni hluti að frumvarp dómsmála- og mannréttindaráðherra standi ekki undir þessum væntingum sem ég var að lýsa og nái ekki þeim markmiðum sem að er stefnt þar sem það úrræði sem lagt er til að lögfest verði nýtist ekki þeim sem frumvarpinu er ætlað að hjálpa, þ.e. venjulegu fólki sem hefur lent í alvarlegum fjárhagsvanda.

Í þessu sambandi er mikilvægt að geta þess að við meðferð málsins í nefndinni kom fram að gjaldþrot einstaklinga eru fá og raunar mun færri en ætla mætti af opinberri umræðu. Samkvæmt upplýsingum sem fram koma í umsögn frá fyrirtækinu Creditinfo hefur gjaldþrotum einstaklinga fækkað verulega frá árinu 2003. Það ár voru 388 einstaklingar úrskurðaðir gjaldþrota. Árið 2004 voru þeir 279, 190 árið 2005 og 107 árið 2006. Árið 2007 voru bú 148 einstaklinga tekin til gjaldþrotaskipta á móti 198 árið 2008. Árið 2009 voru hins vegar 113 einstaklingar úrskurðaðir gjaldþrota og það sem af er árinu 2010 eru þeir einnig 113.

Á sama tímabili er árangurslaust fjárnám gert að jafnaði hjá 5 þús. einstaklingum á ári, það eru 4.500–5.500 árangurslaus fjárnám á tímabilinu 2003–2010 samkvæmt upplýsingum frá Creditinfo. Árangurslaust fjárnám er fullnustugerð sem veitir öllum lánveitendum, ekki bara þeim sem gerir fjárnámið heldur öllum kröfuhöfum viðkomandi skuldara, rétt til þess að krefjast gjaldþrotaskipta hjá þeim skuldara sem gert er árangurslaust fjárnám hjá. Þetta leiðir af reglum fullnustu réttarfarsins. Af þeim tölum sem ég nefndi áðan og fram koma í umsögn frá Creditinfo um fjölda gjaldþrotaskipta einstaklinga á ári má sjá að einungis í undantekningartilvikum leiðir árangurslaust fjárnám til þess að krafist er gjaldþrotaskipta hjá einstaklingum. Þó hafa ekki verið lögð fram gögn í nefndinni um það hvers eðlis þær kröfur eru sem leiða til þess að krafist er gjaldþrotaskipta yfir búi einstaklinga. Engu síður hefur verið fullyrt á fundum nefndarinnar að í langflestum tilvikum sem getið er um í gögnum frá Creditinfo séu kröfur um gjaldþrotaskipti á búi einstaklinga til komnar vegna skattskulda, einkum vanskila á virðisaukaskatti. 2. minni hluti bendir á að slík vanskil eru auðvitað refsiverð og þau hafa af þeim ástæðum alvarlegri afleiðingar í för með sér fyrir þann einstakling sem ekki stendur skil á virðisaukaskatti en úrskurður um gjaldþrotaskipti. Þó að úrskurður um gjaldþrotaskipti sé auðvitað mjög þungbær fyrir þann sem í hlut á er mikill eðlismunur á því að verða gjaldþrota annars vegar og hins vegar uppvís að refsiverðri háttsemi.

Samkvæmt því sem fram hefur komið hjá umsagnaraðilum sem allsherjarnefnd leitaði til eru ástæður þess að árangurslaus fjárnám leiða ekki til þess að lagðar eru fram kröfur um að bú einstaklinga verði tekin til gjaldþrotaskipta einkum þríþættar. Í fyrsta lagi er krafa um gjaldþrotaskipti kostnaðarsöm fyrir þann kröfuhafa sem það gerir. Með hverri beiðni um gjaldþrotaskipti á búi einstaklings þarf viðkomandi kröfuhafi að leggja fram tryggingu fyrir skiptakostnaði sem nemur 250 þús. kr. á hvern skuldara. Af þeim ástæðum má ljóst vera að kröfuhafar þyrftu að leggja út gríðarlegar fjárhæðir til tryggingar fyrir skiptakostnaði allra þeirra einstaklinga sem gert hefur verið árangurslaust fjárnám hjá sem eru að meðaltali 5 þús. á ári eins og ég nefndi áðan. Tölur um fjölda þeirra einstaklinga sem krafist hefur verið úrskurðar um gjaldþrotaskipti hjá benda líka til þess að kröfuhafarnir sjái sér einfaldlega ekki fjárhagslegan hag í því að leggja út í slíkan kostnað, líklega af þeim ástæðum að í flestum tilvikum eru ekki neinar eignir í búum viðkomandi einstaklinga sem standa undir því að sá kostnaður fáist endurgreiddur við skipti.

Í öðru lagi hefur verið á það bent að í flestum tilvikum þyki ólíklegt að úrskurður um gjaldþrotaskipti skili kröfuhöfum árangri við innheimtu kröfu sinnar. Í flestum tilvikum eru bú þeirra sem gert hefur verið árangurslaust fjárnám hjá eignalaus eða mjög eignalítil og því svarar það ekki kostnaði að ganga lengra við fullnustu krafnanna en að krefjast árangurslauss fjárnáms.

Í þriðja lagi, virðulegi forseti, hefur verið á það bent að árangurslaust fjárnám veitir kröfuhöfum heimild til að afskrifa kröfur sínar án athugasemda frá skattyfirvöldum og því vænlegur kostur skattalega séð fyrir þá kröfuhafa sem í hlut eiga.

Af þessum ástæðum, virðulegi forseti, sýnir reynslan að kröfuhafar láta í langflestum tilvikum við það sitja að krefjast árangurslauss fjárnáms hjá þeim einstaklingum sem ekki eru í færum til að greiða kröfur sínar en í fæstum tilvikum leiðir slík fullnustugerð til gjaldþrotaskipta. Einungis í undantekningartilvikum sjá kröfuhafar sér hins vegar hag í því að krefjast gjaldþrotaskipta á búi einstaklinga í kjölfar þess að gert er árangurslaust fjárnám í eignum þeirra. Eins og áður segir virðist slík krafa í langflestum tilvikum koma fram þegar einstaklingur hefur vangreitt virðisaukaskatt en þó eru dæmi um að krafist hafi verið gjaldþrotaskipta á búum einstaklinga og þá væntanlega í tilvikum þar sem kröfuhafar telja að slíkt skili hugsanlega árangri við innheimtu krafna. Langflestir af þessum 113 sem óskað var gjaldþrotaskipta yfir á árinu 2010 eru þar vegna skattskulda en þó slæðast inn í þá tölu tilteknir einstaklingar sem þannig er ekki ástatt um. Þá hefur einkum verið vísað til gjaldþrotaskipta sem óskað hefur verið eftir í búum forsvarsmanna umsvifamikilla fyrirtækja í íslensku atvinnulífi sem stóðu í útrás en voru úrskurðuð gjaldþrota í kjölfar efnahagshrunsins. Það hefur t.d. verið mikil fjölmiðlaumræða um gjaldþrot tveggja þeirra, annars sem kom að eignarhaldsfélaginu Samson og sömuleiðis hjá fyrrverandi fjármálastjóra Baugs. Verði þetta frumvarp að lögum er ljóst að þessi nýja regla um fyrningu skulda að tveimur árum liðnum mun nýtast þeim einstaklingum afar vel þar sem þeir gætu með lögfestingu frumvarpsins gengið frá skuldum sínum einungis tveimur árum frá lokum skipta. Það er mikilvægt að menn átti sig á því að frumvarpið kann að hafa þessar afleiðingar.

Þá er þess að geta að ákvæði frumvarpsins kunna að nýtast einstaklingum sem óska sjálfir eftir gjaldþrotaskiptum á eigin búi í þeim tilvikum þegar kröfuhafar þeirra sjá sér ekki hag í því að leggja fram slíka tryggingu eða önnur atvik leiða til þess að einstaklingurinn telur hag sínum best borgið með því að gera það sjálfur. Í því sambandi er mikilvægt að hafa það í huga að einstaklingur sem krefst gjaldþrotaskipta á eigin búi þarf eftir sem áður að leggja fram tryggingu að fjárhæð 250 þús. kr. fyrir skiptakostnaðinum. Þess finnast dæmi að einstaklingur sem var umsvifamikill í íslensku viðskiptalífi hafi sjálfur lagt fram beiðni um að bú hans yrði tekið til gjaldþrotaskipta. Ákvæði þessa frumvarps munu koma slíkum aðilum til góða, tveimur árum frá lokum skipta þrotabúsins, verði frumvarpið að lögum. 2. minni hluti bendir hins vegar á, við hv. þm. Birgir Ármannsson, að venjulegt fólk, fólkið sem þessu frumvarpi er ætlað að hjálpa, sem hefur lent í svo alvarlegum fjárhagsvanda að það sér þá einu þrautalendingu í fjárhagsmálum sínum að óska sjálft eftir því að þess eigið bú verði tekið til gjaldþrotaskipta hlýtur í ljósi þeirrar stöðu að vera svo illa fjárhagslega statt að það sé ekki í fjárhagslegum færum til að leggja fram 250 þús. kallinn í tryggingu fyrir skiptakostnaði. Sú leið verður ekki fær þessu fólki nema kannski í undantekningartilvikum, t.d. ef ættingjarnir efna til samskota til að tryggja það að viðkomandi einstaklingur geti óskað eftir gjaldþrotaskiptum yfir sjálfum sér.

Frumvarp þetta kemur ekki í veg fyrir að þessi hópur skuldara þurfi að komast yfir þá hindrun sem 250 þús. kr. tryggingin fyrir skiptakostnaði hlýtur að vera fyrir þennan hóp skuldara. Þeir einstaklingar sem þannig er ástatt um, sem væntanlega er þorri þess fólks sem frumvarpinu er ætlað að aðstoða, munu því fyrirsjáanlega ekki geta óskað formlega eftir gjaldþrotaskiptum á eigin búi og þar með notið þeirra úrræða sem frumvarpið mælir fyrir um, heldur munu þeir eftir sem áður sitja uppi með árangurslaust fjárnám í eigum sínum og algjörlega óbreyttar aðstæður gagnvart kröfuhöfum.

Í ljósi alls þessa telur 2. minni hluti allsherjarnefndar allt benda til þess að það úrræði sem frumvarpið mælir fyrir um muni nýtast mun færri einstaklingum en stefnt er að og allra síst venjulegu skuldugu fólki sem því er ætlað að hjálpa og við viljum hjálpa.

Virðulegi forseti. 2. minni hluti vill síðan benda á að þeim sjónarmiðum var hreyft í nefndinni við vinnslu málsins að það að lögfesta það úrræði sem frumvarpið mælir fyrir um kunni að leiða til þess að færri einstaklingar leiti sér greiðsluaðlögunar hjá embætti umboðsmanns skuldara og að gjaldþrot, eins furðulega og það kann að hljóma, kunni að verða fýsilegra úrræði fyrir skuldara en greiðsluaðlögun einstaklinga. Slík þróun yrði að okkar mati ekki til heilla þar sem gjaldþrot hlýtur alltaf að vera þrautalending sem forðast beri í lengstu lög og ekki eigi að beita fyrr en öll önnur úrræði hafi verið reynd. Þetta frumvarp kann að leiða til þess að gjaldþrot kunni að verða fýsilegri kostur fyrir einhvern hóp einstaklinga en sá að leita sér greiðsluaðlögunar. Ef það er svo er auðvitað verið að taka U-beygju frá þeirri stefnumörkun sem íslensk stjórnvöld hafa áratugum saman fylgt varðandi gjaldþrot einstaklinga, en sú stefnumörkun hefur byggst á því að forða fólki frá gjaldþroti hvað sem það kostar. Sú stefnumörkun var mörkuð með lögum um nauðasamninga frá 1924, hún var ítrekuð þegar lög um greiðslustöðvanir voru sett árið 1978 og enn ítrekuð með lagasetningunni um greiðsluaðlögun einstaklinga árið 2008. Nú er tilhneigingin sú að fara í aðra átt og reyna að hjálpa fólki við að verða gjaldþrota. Það er mikil óheillaþróun

Fallist skal á að það kann að vera góður kostur fyrir einhverja, mjög fáa einstaklinga hygg ég, að verða gjaldþrota en það má ekki verða meginreglan. Það má ekki verða eitthvert inntak í skjaldborginni svokölluðu um heimilin í landinu að haga löggjöfinni þannig að hún hvetji beinlínis til þess að einstaklingar verði teknir til gjaldþrotaskipta með öllum þeim ósköpum sem því fylgja. Ég óttast að með samþykkt þessa frumvarps sé í rauninni grafið undan greiðsluaðlöguninni sem svo mikið er búið að hafa fyrir að reyna að hafa á skikkanlegu formi og aðgengilega fyrir einstaklinga. Það er ekki að ástæðulausu sem ég nefni það. Við höfum heyrt varnaðarorð frá þeim sem gerst þekkja greiðsluaðlögunina og komu að málum við samningu hennar. Þar vísa ég m.a. til álits sem nefndin fékk frá Ásu Ólafsdóttur lögfræðingi sem er fyrrverandi aðstoðarmaður Rögnu Árnadóttur, fyrrverandi hæstv. dómsmálaráðherra. Hún benti á þessi sjónarmið. Ef við tökum dæmi blasir líka við að skuldsettur einstaklingur sem á í alvarlegum fjárhagsvanda og skuldar milljónir króna hefur tvo kosti ef þetta frumvarp verður að lögum. Annar er sá að fara í greiðsluaðlögun og borga eins mikið og hann getur af skuldum sínum, sem þýðir þá að ráðstöfunartekjur hans í hverjum mánuði skerðast verulega, en hann reynir þó á þremur árum að standa eins og hann getur við skuldbindingar sínar. Verði þetta frumvarp hins vegar að lögum opnast nýr möguleiki fyrir þennan einstakling, þ.e. að vonast til þess að kröfuhafar hans óski eftir gjaldþrotaskiptum yfir búi hans eða hann gerir það sjálfur. Þá mun hann ekki greiða neitt af skuldum sínum og verður laus allra mála eftir tvö ár frá lokum skipta en heldur öllum laununum á sama tíma og þarf ekki að sæta neinni skerðingu. Þegar maður vegur þessa tvo kosti og ber þá saman í tilviki eins og þessu hlýtur að blasa við að gjaldþrot sé hugsanlega fýsilegri kostur fyrir einstakling sem þannig er ástatt um. Við hljótum að velta því fyrir okkur hvort það sé það fyrirkomulag sem við viljum að tekið verði upp á Íslandi. Ég varpa þessu upp í umræðunni sem sjónarmiði.

Annar minni hluti allsherjarnefndar styður breytingartillögu meiri hlutans um gildistökuákvæði frumvarpsins sem varðar lagaskil og telur hana til bóta. Við meðferð málsins í nefndinni kom fram það sjónarmið að rétt væri að reglan næði einnig til fyrningar á þeim kröfum sem gjaldþrotaskiptum hefði verið lokið í þar sem ella næði reglan ekki markmiðum sínum og gæti verið ósanngjörn gagnvart einstaklingum sem þegar hafa farið í þrot. Af þeirri ástæðu telur 2. minni hluti skynsamlegt að við gildistökuákvæði frumvarpsins bætist að lögin taki einnig til krafna við gjaldþrotaskipti sem ólokið er við gildistöku laganna og að hinn nýi fyrningarfrestur taki einnig til krafna sem ekki fengust greiddar við gjaldþrotaskipti fyrir gildistöku laganna og ekki eru fyrndar þannig að um þær gildi fyrningartími, þ.e. tvö ár, nema skemmri tími standi eftir af fyrningarfresti og fyrningu þeirra krafna verði því aðeins slitið eftir reglum frumvarpsins. Þetta er í meira samræmi við þá hugsun sem fram kemur í frumvarpinu þannig að við teljum að þessi breytingartillaga sé til bóta þrátt fyrir að á frumvarpinu séu vankantar eins og ég hef farið yfir

Enn fremur lýsum við því yfir að við teljum skynsamlegt af meiri hluta nefndarinnar að leggja fram breytingartillögu sem mælir fyrir um það að verði frumvarpið að lögum skuli reynslan af þeim metin og að fram fari endurskoðun á ákvæðinu innan fjögurra ára. Með frumvarpinu eru lagðar til grundvallarbreytingar á lögum um gjaldþrotaskipti og fyrningu krafna sem óvíst er, eins og ég fór yfir hér áðan, að nái þeim markmiðum sem að er stefnt. Þess vegna er nauðsynlegt að okkar mati að reynslan af lagabreytingunni verði metin og lögin endurskoðuð eftir atvikum ef tilefni þykir til. Hér er vissulega verið að hræra í kröfu- og eignarréttinum og án þess að maður slái því fram að í breytingunni felist hugsanlega það að verið sé að brjóta gegn stjórnarskrárvörðum eignarréttindum kröfuhafanna kann þetta frumvarp engu að síður að leiða til þess að einhver dómsmál verði höfðuð og við vitum ekki hver niðurstaða þeirra verður. Eftir að dómur Hæstaréttar í máli ábyrgðarmanna féll hlýtur reynslan að segja mönnum að það sé skynsamlegt þegar menn breyta þessum mikilvægu lagabálkum að eftir einhvern tiltekinn tíma sé reynslan metin og farið yfir það hvort menn hafi verið á réttri vegferð.

Virðulegi forseti. Ég undirstrika það sem ég sagði áðan og fram kom í nefndaráliti okkar í 2. minni hluta allsherjarnefndar að þó að við teljum markmiðið með frumvarpinu göfugt óttumst við að með þessu frumvarpi náist ekki þau markmið sem stefnt er að, þ.e. að hjálpa venjulegu fólki sem hefur lent í alvarlegum fjárhagsvanda að rísa aftur upp á lappirnar eftir gjaldþrot. Hættan er, af þeim ástæðum sem ég hef hér rakið, að áhrif þessara lagabreytinga verði þau að kröfur útrásarvíkinga fyrnist fyrst og fremst en venjulegt fólk sitji eftir með sárt ennið og árangurslaust fjárnám á bakinu en enga raunverulega réttarbót fyrir sig.

Það er mikilvægt að þetta komi fram og menn átti sig á þessari hættu í frumvarpinu. Ef reynslan verður þessi þegar lögin, verði frumvarpið að lögum, verða endurskoðuð verður a.m.k. ekki hægt að vísa til þess að við höfum ekki varað við því að sú kynni að verða raunin. Ég viðurkenni alveg fyrir mitt leyti að patentlausnir liggja ekki á lausu á því hvernig á að taka á vanda þessa hóps. Ég hef ekki þær lausnir fram að færa, ekki frekar en hæstv. dómsmála- og mannréttindaráðherra sem leggur þetta frumvarp fram eða aðrir hv. þingmenn í allsherjarnefnd. Ég tel að það verði verkefni okkar á næstu mánuðum og missirum að halda áfram að velta upp hugmyndum sem geta leitt til þess að hagur fólks sem er í fjárhagslegum erfiðleikum og á um sárt að binda vænkist en ég óttast því miður að þetta frumvarp leiði ekki til þess.