innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta.
Forseti. Hér ræðum við enn og aftur innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta. Þetta mál er þannig vaxið að mér líður illa út af því. Ég er eiginlega með hnút í maganum yfir þessu, mér finnst vont hve áhugalaust þingið og þjóðin virðist um þetta, fáir vita af því að þetta sé hér til umræðu og fáir skilja málið. Þetta er stórhættulegt mál, þetta er eiginlega uppskrift að öðru Icesave-klúðri. Hér sagði sá ræðumaður sem mælti fyrir nefndaráliti sínu hér á undan mér að við hefðum enga afsökun, af því að við værum búin að sjá hvað getur gerst. Ég tek undir þau orð, þetta frumvarp er eiginlega heit kartafla sem enginn vill halda á. Það segir sína sögu að hér erum við með nefndarálit frá meiri hluta viðskiptanefndar, og undir það skrifa Lilja Mósesdóttir, Ólína Þorvarðardóttir, Skúli Helgason, Atli Gíslason og Jónína Rós Guðmundsdóttir, en aðeins einn af þeim þingmönnum sem rita hér undir eru í nefndinni, það vekur athygli mína. Ég efast um að þeir viti allir mikið um málið og viti samþykkt hvers konar frumvarps þeir eru að mæla með. Mér finnst þetta alvarlegt.
En ég mæli hér fyrir nefndaráliti 2. minni hluta viðskiptanefndar. Í frumvarpinu er lagt til að eigendum innstæðna í innlánsstofnunum og viðskiptavinum fyrirtækja í verðbréfaþjónustu verði veitt lágmarksvernd gegn greiðsluerfiðleikum viðkomandi fyrirtækis. Til að unnt sé að veita þá vernd sem kveðið er á um í frumvarpinu er innlánsstofnunum og fyrirtækjum í verðbréfaþjónustu skylt að greiða iðgjald til Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta sem skal inna af hendi greiðslu hvíli greiðsluskylda á honum.
Eins og kunnugt er hafa íslensk fjármálafyrirtæki greitt í Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta en eftir fall bankanna reyndist ekki nægt fé í sjóðnum til að mæta tapinu og nemur tap hans mörg hundruð milljörðum króna. Samkvæmt tilskipun Evrópusambandsins 94/19/EB, um innstæðutryggingar, skal sérhvert aðildarríki tryggja að á yfirráðasvæði þess sé komið á einu eða fleiri innlánatryggingakerfum. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir skiptingu sjóðsins í A-deild (ný deild) og B-deild (núverandi deild) og skal B-deildin lögð niður þegar greiðslu skuldbindinga hennar er lokið vegna ábyrgða sem hafa fallið á hana fyrir gildistöku laganna. Verði frumvarpið að lögum munu iðgjöld renna inn í A-deild og er þeim ætlað að mæta áföllum framtíðarinnar. Það er kannski kaldhæðni að eftir nokkrar vikur, eða eina og hálfa viku, greiðum við atkvæði í þjóðaratkvæðagreiðslu um Icesave sem fjallar einmitt um þetta en engu að síður virðist áhugi samfélagsins á þessu bara enginn.
Í gildandi lögum — og það er mikilvægt að það komi fram að það eru lög sem gilda um innstæðutryggingar á Íslandi — er mælt fyrir um að verndin nemi 20.887 evrum. Nú er það svo að ríkisstjórnin og tvær á undan henni hafa sagt að ríkið ábyrgist allar innstæður á Íslandi en eins og komið hefur fram í minnisblaði frá lögfræðingum, sem nefndin óskaði eftir að fá til umsagnar, hafa þær yfirlýsingar ekkert lagalegt gildi. Ráðherrar geta ekkert fullyrt svona, það þarf lög til þess.
Samkvæmt frumvarpinu er kveðið á um að hámarksverndin nemi allt að 100 þús. evrum. Þetta er sem sagt nærri því fimmföld hækkun, en Evrópusambandið hefur ákveðið að hækka verndina í þeim tilgangi að auka tiltrú á bankakerfinu innan sambandsins.
Fram hefur komið, við umfjöllun um málið í nefndinni, að enginn tryggingarsjóður í heiminum væri fær um að mæta falli stærstu fjármálastofnunar sem starfsemi hans næði til. Þá var bent á að það muni taka marga áratugi að safna nægilegum sjóði til að geta mætt falli eins af þremur stóru íslensku viðskiptabönkunum. Ljóst er að slíkur sjóður mun ekki gagnast núlifandi Íslendingum ef annað þvílíkt hrun verður, ekki einu sinni þótt einhver af þessum þremur bönkum falli, og því tel ég að hér sé um falskt öryggi að ræða. Á vettvangi Evrópusambandsins hefur það einnig verið rætt að stofnaður verði sameiginlegur sjóður á evrusvæðinu sem væri það burðugur að hann gæti greitt tap af falli stórra banka. Enn er þó langt í að slíkur sjóður verði stofnaður. Því tel ég rétt að reynt verði að taka upp samstarf við stærri erlendan sjóð, t.d. þann norska. Það hefur komið fram í nefndinni að ekki hafi verið reynt að koma á slíku samstarfi. Mér hefur fundist, af því að ég hef rætt þetta töluvert við gesti nefndarinnar, einkum ráðuneytisstarfsmenn, að þeir séu hreinlega feimnir við að bera upp slíka bón, að þeim finnist af því að við Íslendingar klúðruðum málum hér svo illilega geti þeir ekki verið að íþyngja öðrum þjóðum með viðskiptahugmynd á borð við þessa. Þetta er auðvitað ekkert annað en viðskiptahugmynd.
Ég vil líka benda á að allt fólk getur keypt sér tryggingar, þeir sem haga sér óskynsamlega og eru í áhættuflokki þurfa hins vegar að greiða hærra iðgjald og við mundum sjálfsagt lenda í því.
En ég ætla aðeins að fjalla hérna um tryggingar innstæðna á Evrópska efnahagssvæðinu. Tryggingarsjóðir innstæðueigenda eins og þeir eru hugsaðir á Evrópska efnahagssvæðinu eru meingölluð fyrirbrigði og það hefur verið ljóst um allnokkurt skeið. Þeir byggjast ekki á endurtryggingum eins og flestöll tryggingastarfsemi, hvort heldur er vátryggingar eða viðlagatryggingar, heldur eingöngu á söfnun í tryggingarsjóð. Árið 2008 stóð framkvæmdastjórn Evrópusambandsins fyrir rannsókn á innstæðutryggingarsjóðum ESB-ríkjanna þar sem geta sjóðanna til að greiða út tryggðar innstæður var metin og samanburður gerður á milli landanna. Talað var um lítið áfall þar sem gert væri ráð fyrir að tryggingarsjóður þyrfti að greiða út 0,038% innstæðna vegna bankagjaldþrots í viðkomandi landi, miðlungsáfall sem nær til 0,81% innstæðna í landinu og að lokum stórt áfall sem nær til 3,24% innstæðna. Þess ber að geta að við hrun bankanna hér á landi árið 2008 lentu um 85% innstæðna í uppnámi. Það er 26 sinnum stærra en Evrópusambandið skilgreindi sem stórt áfall árið 2008.
Könnun ESB sýndi að eignir innstæðutryggingarsjóða árið 2004 dugðu aðeins fyrir 0,7% af tryggðum innlánum að meðaltali. Það er alveg ljóst að ekkert innstæðutryggingakerfi innan sambandsins stenst algjört kerfishrun. Sjóðirnir eru hugsaðir fyrir aðstæður þar sem margar fjármálastofnanir eru aðilar að sama sjóðnum. Ef eitt fjármálafyrirtæki af 100 álíka stórum fellur á sjóðurinn að ráða við það en þegar fjármálamarkaðurinn er byggður á þremur stórum bönkum og nokkrum smærri er útilokað að einn sjóður geti ráðið við það. Það er því fyrirséð að sá sjóður sem hér hefur verið starfræktur og lagt er til að haldi áfram starfsemi í breyttri mynd mun ekki geta þjónað íslenskum bankamarkaði nema verulegar breytingar verði gerðar á fyrirkomulagi hans.
Á meðan allt lék í lyndi var nóg fyrir flesta að trúa því og treysta að innstæður þeirra væru öruggar í bönkunum. Það var ekki fyrr en fór að hrikta verulega í bankakerfinu að það skapaðist vantraust á kerfið sem leiddi af sér áhlaup á bankana sem þeir gátu ekki staðið af sér. Af því má sjá að falskt öryggi getur virkað ágætlega, svo lengi sem tiltrú á kerfinu er fyrir hendi. Nú er trú almennings hins vegar í lágmarki og því mun tómur eða félítill sjóður ekki virka sannfærandi, jafnvel þótt tryggingarfjárhæðin sé hækkuð upp í 100 þús. evrur. Þá hefur bæði almenningur og bankamenn lært það af fenginni reynslu að í raun er ríkisábyrgð á innstæðum því að þegar bankakerfið hrundi greiddi ríkið allar innstæður hér á landi. Rökrétt er að gera ráð fyrir því að komi til annars hruns mundi ríkisvaldið bregðast eins við.
Að stofna nýja en vanmáttuga deild í gjaldþrota sjóði er líkast því að sleppt sé að koma upp öryggiskerfi í byggingu en setja í staðinn í gluggann límmiða sem gefur hið gagnstæða til kynna. Húsið er algjörlega óvarið en einhverjir gætu hugsanlega trúað því sem á límmiðanum stendur og hætt við að brjótast inn. Sé það á almennu vitorði að öryggiskerfið sé ekki tengt er límmiðinn hins vegar engin fyrirstaða.
Það er ekki hægt að komast í gegnum þessa umræðu án þess að fjalla örlítið um tryggingarinnstæðusjóðinn og Icesave því að þetta er náttúrlega nátengt. Það er í raun sjóðurinn sem samkvæmt framlögðum frumvörpum og lögum um Icesave-málið er ábyrgur fyrir greiðslu á þeim fjármunum sem Bretar og Hollendingar hafa greitt innstæðueigendum í þeim löndum.
Ég tel alveg ljóst að Icesave-skuldin sé skuld einkaaðila sem má ekki undir neinum kringumstæðum láta falla á íslenska skattgreiðendur, íslensku þjóðina. Góðar líkur eru á því að mikið innheimtist upp í Icesave-skuldina úr þrotabúi gamla Landsbankans. Krafa um vaxtagreiðslur vegna Icesave yrðu þó alltaf gerðar á sjóðinn af því að þær eru ekki forgangskröfur. Mér finnst ekki koma til greina að þjóðnýta einkaskuldir fallinna fjármálafyrirtækja. Því finnst mér að leita beri allra leiða til að láta þá sem ollu skuldunum greiða þær. Það er alveg ljóst að fjármálageirinn í heild sinni ber gríðarlega ábyrgð og gerir enn þótt um önnur fyrirtæki sé að ræða en þau sem fóru á hausinn með stórfelldum skaða haustið 2008. Endurreistu bankarnir hafa skilað umtalsverðum hagnaði síðustu missiri og er samanlagður hagnaður Arion banka og Íslandsbanka á árinu 2010 42 milljarðar kr. en ársskýrsla Landsbanka Íslands liggur ekki fyrir enn sem komið er. Svo er auðvitað annað mál hversu mikinn trúnað maður leggur á þessar ársskýrslur og á þær forsendur sem þær byggja á.
Ef við ætlum að leggja trúnað á ársskýrslurnar, við höfum ekki mikið annað í höndunum, má vera ljóst að svigrúm fjármálakerfisins, og þá einkum stóru bankanna þriggja, til að taka á sig skuldbindingar vegna Icesave er töluvert. Ef valið stendur á milli þess að bankarnir og eigendur þeirra geti greitt sér ríflegan arð á næstu árum eða að ríkisvaldið hlutist til um að þeir fjármunir sem annars yrðu greiddir sem arður verði nýttir til að greiða vexti vegna Icesave svo þeir lendi ekki á þjóðinni finnst mér að við ættum að skoða það mjög alvarlega, hvort það sé ekki hægt. Til þess sé ég að minnsta kosti tvær leiðir, annars vegar bankaskatt og hins vegar að innheimta fjármuni með iðgjöldum sem greiðast þá inn í Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta.
Forseti. Nú er mér eiginlega vandi á höndum því að ég er ekki spákona og það er ekki fyrr en 9. apríl sem þjóðin mun greiða atkvæði um það hvort lögin um Icesave eigi að haldast eða ekki. Ég er með breytingartillögur við frumvarpið sem eru reyndar til vara. Aðaltillaga mín er að málinu verði vísað til ríkisstjórnarinnar til að vinna það betur en ef svo fer að sú tillaga verði felld og þjóðin segi já 9. apríl vil ég reyna að leita leiða til að koma þeim greiðslum sem annars mundu lenda á íslenskum skattgreiðendum yfir á fjármálakerfið. Ég er sem sagt með breytingartillögur en er að vona að ekki verði greidd atkvæði um málið fyrr en eftir 9. apríl svo að við vitum hvernig þetta liggur allt saman.
Í frumvarpinu er sem sagt lagt til að iðgjöld í tryggingarsjóðinn verði hækkuð í 1% og sjóðnum skipt í tvær deildir, A- og B-deild, og öll iðgjöldin færu í A-deildina nýju. Reyndar veit ég að meiri hluti nefndarinnar, þessir þingmenn sem eru ekki í nefndinni en skrifa þó undir nefndarálitið, leggja til að iðgjaldið verði lækkað frá því sem stendur í frumvarpinu, sem sagt 1% niður í 0,3%. Breytingartillögur mínar ganga hins vegar út frá því að frumvarpið verði óbreytt.
Ég tel að hægt sé að skipta iðngreiðslunni á milli deildanna tveggja þannig að í stað þess að allt iðgjaldið fari í nýja deild, A-deild, skiptist iðgjaldið þannig að 0,8% færu í gömlu deildina og upp í Icesave-kröfuna en 0,2% í A-deildina. Þannig yrði hærra hlutfall innstæðna greitt í nýja deild en samkvæmt gildandi lögum, en einnig áfram greitt í gömlu deildina og þannig yrðu greiddir vextir af Icesave-skuldinni og annar kostnaður sem kann að falla til. Ég legg til að í stað þess að innstæðudeild sjóðsins sé rekin í tveimur deildum verði sjóðirnir tveir til þess að tryggja til fullnustu að þeir sem kunna að eiga kröfu á aðra deildina geti ekki gert kröfu á að fá greitt úr hinni. Þetta er tæknilegt atriði.
Fyrir nefndina hafa komið menn sem hafa reynt að sannfæra okkur um að það sé allt í lagi að hafa þetta í tveimur og önnur sé gjaldþrota en ég er bara ekkert sannfærð um það. Mér finnst þetta bara allt of áhættusamt.
Það fyrirkomulag sem ég legg til yrði við lýði meðan á greiðslu Icesave-skuldarinnar stendur, ef til hennar kemur. Kosturinn sem ég sé við þessa leið er að ekki er verið að leggja auknar álögur á fjármálafyrirtækin umfram það sem efnahags- og viðskiptaráðherra leggur til í frumvarpinu.
Haustið 2008 lánaði breska fjármálaráðuneytið breska tryggingarinnstæðusjóðnum, FSCS, 20 billjónir punda. Lögunum um sjóðinn var breytt í apríl 2008 í því skyni að veita heimild til að innheimta iðgjöld til þess að geta staðið undir framtíðargreiðslum, bæði vegna trygginga og kostnaðar við lántökur þannig að fordæmi eru fyrir því að þetta sé gert með svipuðum hætti annars staðar. Í fjárhagsáætlun breska sjóðsins fyrir árin 2011–2012 má sjá að starfandi fjármálafyrirtæki í Bretlandi fjármagna vaxtakostnað af láninu frá fjármálaráðuneytinu.
Ég tek það fram að þetta legg ég í raun til sem varakröfu því að ég vil helst að leitað verði annarra leiða, koma þessum tryggingarinnstæðum í eitthvert form sem gæti virkað fyrir okkur Íslendinga. En það er enn ein spurning hvernig við getum leyst þessi mál til framtíðar. Ég hef enga trú á því kerfi sem er á innstæðutryggingum núna en ég hef kannski lesið og séð og get hugsað mér tvær leiðir til að tryggja sem mest öryggi á innstæðunum. Önnur leiðin er að innlánin verði alltaf forgangskröfur í bú fjármálafyrirtækja sem væri þá í anda neyðarlaganna. Innstæðueigendur fengju því sínar innstæður en lánveitendur og eigendur bankanna, þ.e. þeir sem ábyrgðina bera, taka skellinn ef fjármálafyrirtæki sem þeir báru ábyrgð á fer í þrot. Slík leið ætti að tryggja að skattgreiðendur þyrftu ekki að hlaupa undir bagga, að minnsta kosti ekki að eins miklu leyti og núverandi kerfi, þ.e. ef ríkið hleypur alltaf undir bagga eins og við höfum eiginlega lært að það gerir, og ekki bara íslenska ríkið.
Hin leiðin er sú að íslensk stjórnvöld semji um aðild að burðugum erlendum innstæðutryggingarsjóði. Efnahags- og viðskiptaráðherra hefur í tvígang lagt fram frumvarp til nýrra heildarlaga um innstæðutryggingarnar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta og virðist staðráðinn í að endurreisa Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta með tveimur deildum og hærri iðgjöldum, frumvarp sem tekur á engan hátt á rót vandans og gæti komið okkur í sömu stöðu á nýjan leik.
Ég legg því til að málinu verði vísað til ríkisstjórnarinnar og henni falið að leita samstarfs við stærri og burðugri tryggingarsjóð á erlendri grundu. Svo er ég með varatillögur, sem ég fjallaði um hér áðan á sérstöku þingskjali, sem koma til atkvæða verði framangreind tillaga felld. Þær eru sem sagt þess efnis að í stað þess sjóðurinn starfi í tveimur deildum muni nýr sjóður verða stofnaður samkvæmt frumvarpinu en núverandi sjóður starfi einnig áfram samkvæmt gildandi lögum. Þá verður gert ráð fyrir því að ákvæði um verðbréfadeild í gildandi lögum falli brott. Ég legg þá til að iðgjaldið verði greitt í báða sjóðina og skipt á milli þeirra.
