fjölmiðlar.

Frú forseti. Hér mun ég mæla fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um fjölmiðla, sem samþykkt voru í fyrra. Helsta tilefni þessa frumvarps er að lögfesta reglur um eignarhald á fjölmiðlum og eru þær tillögur sem hér eru lagðar fram í samræmi við tillögur þverpólitískrar nefndar sem ég skipaði 6. apríl 2011 og lauk störfum á haustmánuðum sama ár. Á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytisins hefur enn fremur verið unnið að tillögum að breytingum á nokkrum þáttum laganna sem ástæða var talin til að bæta úr vegna annmarka sem hafa komið í ljós eftir gildistöku þeirra.

Helstu atriði frumvarpsins eru:

Í fyrsta lagi er lagt til að lögfestar verði reglur með matskenndum heimildum til að varna óæskilegum áhrifum samþjöppunar á eignarhaldi og verði þetta mat eða þessar heimildir öllu heldur í höndum Samkeppniseftirlits annars vegar og fjölmiðlanefndar hins vegar.

Í öðru lagi er lagt til að tekið verði upp virkt eftirlit með samruna á fjölmiðlaveitum og heimildir veittar til að grípa til aðgerða gegn aðstæðum sem koma í veg fyrir, takmarka eða raska samkeppni.

Í þriðja lagi er lagt til að Samkeppniseftirliti verði veittar auknar heimildir á grundvelli fjölmiðlaréttarlegra sjónarmiða, bæði til að vinna gegn skaðlegri samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla til framtíðar litið sem og til að grípa til aðgerða gegn þeim aðstæðum sem þegar eru uppi ef þörf krefur.

Þetta eru sem sagt þau atriði sem lúta einna helst að eignarhaldi.

Aðrar breytingar sem felast í frumvarpinu eru eftirfarandi:

Í fyrsta lagi eru lagðar til breytingar á hugtakinu ábyrgðarmaður og nánar kveðið á um hver getur talist ábyrgðarmaður á efni sem miðlað er.

Í öðru lagi er lagt til að vísað sé til tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2010/13/EB frá 10. mars 2010, um samræmingu tiltekinna ákvæða í lögum og stjórnsýslufyrirmælum í aðildarríkjunum um sjónvarpsrekstur í stað eldri tilskipunar sem tilgreind er í lögum. Þetta er fyrst og fremst tæknilegt mál.

Í þriðja lagi er mælt fyrir um að fjölmiðlanefnd öðlist heimild til að krefjast upplýsinga um raunverulegt eignarhald þannig að rekja megi eignarhald og/eða yfirráð til einstaklinga, félagasamtaka og opinberra aðila og/eða þeirra sem veita þjónustu fyrir opinbera aðila. Eins og ég mun fara nánar yfir á eftir er þetta mat ráðuneytisins eftir þá reynslu sem nú er komin fram eftir að lögin hafa verið í gildi í nokkurn tíma og eignarhald á fjölmiðlum hefur í fyrsta sinn verið upplýst opinberlega. Er það mat ráðuneytisins að skerpa þurfi þessar heimildir.

Í fjórða lagi er lagt til að gert verði refsivert að miðla hatursáróðri, en einungis er heimilt að refsa fjölmiðlum fyrir að hvetja til refsiverðrar háttsemi samkvæmt gildandi fjölmiðlalögum. Þetta var talsvert rætt í hv. menntamálanefnd síðast þegar frumvarpið var til umfjöllunar en ég legg áherslu á að nefndin skoði þetta á nýjan leik þegar hún tekur málið fyrir þegar ég hef lokið framsögu minni og umræðum er lokið.

Í fimmta lagi er lagt til breytt orðalag á 26. gr. laganna, sem kveður á um lýðræðislegar grundvallarreglur, til að leggja frekari áherslu á að í friðhelgi einkalífs felast mikilvæg mannréttindi sem ber að virða þegar fjallað er um viðkvæm mál í fjölmiðlum, nema lýðræðishlutverk fjölmiðils og upplýsingaréttur almennings krefjist annars.

Í sjötta lagi, og þetta eru hugsanlega hvað mestu nýmælin inn í þessa umræðu, er mælt fyrir um bann við birtingu skoðanakannana á kjördag og daginn fyrir kosningar. Samkvæmt því verði fjölmiðlaveitu óheimilt að birta eða segja frá niðurstöðum skoðanakannana þessa tvo daga. Þá verði fjölmiðlaveitu jafnframt óheimilt að vísa til annarra heimilda um skoðanakannanir eða niðurstaðna úr þeim sem gerðar eru á því tímabili. Ég vil segja það strax að ég lít svo á að þetta sé nokkuð sem mér finnst mjög mikilvægt að við tökum til umræðu. Ég geri þetta að tillögu minni eftir að hafa kynnt mér mál og kynnt mér þær ábendingar sem hingað komu frá ÖSE eftir síðustu kosningar, en ég átta mig hins vegar líka á því að þetta mál hefur ekki verið rætt nýlega hér í þinginu og það er hugsanlega rétt að það þurfi frekari umræðu. Ég legg það því í hendur hv. allsherjar- og menntamálanefndar að meta það hvort nefndarmenn telji að umræðan um málið sé nægilega þroskuð til að slíkt ákvæði verði lögfest.

Nokkrar breytingar voru gerðar á frumvarpinu við vinnslu þess samkvæmt ábendingum en ekki við þau ákvæði sem komu frá þeirri þverpólitísku nefnd um reglur um eignarhald á fjölmiðlum, sem ég greindi hér frá og ég mun vitna til í ræðu minni sem eignarhaldsnefndin og ég ætla fyrst að víkja að því máli.

Í þeirri miklu umræðu sem hefur farið fram um fjölmiðla í samfélaginu undanfarinn áratug eða svo er óhætt að fullyrða að álitamál um eignarhald þeirra hafi verið fyrirferðarmest. Það var auðvitað rætt talsvert þegar ég mælti fyrir frumvarpi mínu um fjölmiðla, bæði hið fyrra sinn og síðara, og það var gagnrýnt að ekki væri tekið á eignarhaldsmálum í því frumvarpi, en það var meðvituð ákvörðun mín því að ég taldi mjög mikilvægt að hér yrði tekin sérstök umræða um þessi mál og það yrði gert eftir störf þverpólitískrar nefndar.

Eignarhald var í brennidepli á vettvangi beggja fjölmiðlanefnda sem störfuðu á árunum 2004 og 2005, og reyndar oft með þeim hætti að það skyggði á umræður um aðrar tillögur sem fram komu á þeim vettvangi. Í skilagrein þeirrar þverpólitísku fjölmiðlanefndar sem lauk störfum vorið 2005 voru gerðar tillögur um eignarhald á fjölmiðlum og mögulegar takmarkanir þar á auk tillagna um reglur um gagnsæi eignarhalds fjölmiðla.

Í því frumvarpi sem lagt var fram í tvígang árið 2006 voru þær tillögur færðar í frumvarpsbúning en eins og kunnugt er urðu þær aldrei að lögum. Við gerð frumvarps til fjölmiðlalaga sem ég mælti hér fyrir og vísaði í áðan var ákveðið að gera fyrst nauðsynlegar endurbætur á lagaumhverfi fjölmiðla áður en lagt væri enn einu sinni til atlögu við spurninguna um eignarhald. Ástæðan var sú, eins og ég nefndi áðan, að þrátt fyrir að ýmsar meginforsendur sem fjölmiðlanefndin frá árinu 2005 lagði til grundvallar hafi verið enn í fullu gildi við gerð fjölmiðlafrumvarpsins höfðu aðrar forsendur breyst að því marki að nauðsynlegt var að endurskoða niðurstöðurnar. Þar ber hæst að nefna að miklar eignatilfærslur hafa átt sér stað á síðustu sjö árum, vægi nýrra miðlunarleiða í fjölmiðlun, sérstaklega netmiðlanna, hefur gerbreyst á þessum tíma en tillögur fjölmiðlanefndarinnar frá árinu 2005 gerðu einungis ráð fyrir að eignarhaldstakmarkanir næðu til hefðbundinna prentmiðla og ljósvakamiðla. Því var ákveðið að í stað þess að gera í fjölmiðlafrumvarpinu tillögur um nýjar útfærslur á takmörkunum mundi verða skipuð þessi nýja þverpólitíska og faglega nefnd til að meta þörfina á slíkum takmörkunum og útfærslu þeirra. Um hana er getið í ákvæði til bráðabirgða III í fjölmiðlalögum, sem ég ætla að leyfa mér að vitna í, með leyfi forseta:

„Við gildistöku laga þessara skal menntamálaráðherra skipa nefnd til að kanna samþjöppun á eignarhaldi á fjölmiðlamarkaði hér á landi. Telji nefndin að slík samþjöppun sé óeðlileg skal hún gera tillögur í frumvarpsformi um viðeigandi takmarkanir eignarhalds á fjölmiðlum. Nefndin skal skipuð einum fulltrúa hvers þingflokks sem sæti eiga á Alþingi við skipan hennar. Þess utan skipar menntamálaráðherra formann og varaformann nefndarinnar og skulu þeir vera sérfróðir um fjölmiðlamál. Nefndin skal í störfum sínum og eftir því sem við getur átt taka sérstakt mið af forsendum og niðurstöðum fjölmiðlanefndar þeirrar sem lauk störfum með skýrslu í apríl 2005. Nefndin skal skila tillögum sínum, eftir atvikum í frumvarpsformi, fyrir 1. júní 2011.“

Í fyrrgreindu bráðabirgðaákvæði segir meðal annars að eignarhaldsnefndin skuli, eins og ég sagði, taka sérstakt mið eftir því sem á við af forsendum og niðurstöðum fjölmiðlanefndarinnar frá 2005. Þær niðurstöður voru færðar í frumvarp með ákvæðum um að eignarhlutur einstakra aðila mætti ekki fara yfir fyrir fram ákveðin mörk, þ.e. að settar yrðu svokallaðar statískar reglur. Þar var gert ráð fyrir að einstaklingur eða fyrirtæki og skyldir aðilar mættu ekki eiga meira en 25% eignarhlut í útvarpsstöð eða prentmiðli ef markaðshlutdeild færi yfir tiltekin mörk. Takmarkanir á eignarhaldi skyldu gilda um þær hljóðvarps- og sjónvarpsstöðvar og prentmiðla sem mældust með þriðjung í heildaráhorfi, heildarhlustun íslenskra dagskrárstöðva eða heildarlestri prentmiðla a.m.k. í þrjá mánuði samfleytt. Þá var kveðið á um að ef einstaklingur eða fyrirtæki og skyldir aðilar ættu fleiri en eina útvarpsstöð á sama markaði, þ.e. hljóðvarps- eða sjónvarpsmarkaði eða dagblöð á prentmarkaði, skyldi leggja saman markaðshlutdeild viðkomandi miðla við matið enda ættu þeir 10% eða meira í hverjum miðli.

Eignarhaldsnefndin hin nýja benti á tvö þýðingarmikil atriði við mat sitt á tillögum fjölmiðlanefndarinnar frá árinu 2005. Í fyrsta lagi, eins og ég nefndi áðan, hafa átt sér stað talsverðar eignatilfærslur á fjölmiðlamarkaði sem leiða til þess að sjálfsögðu að landslagið er ekki sama nú og árið 2005 þó að ljóst sé að samþjöppun eignarhalds sé áfram viðvarandi vandamál á íslenskum fjölmiðlamarkaði.

Í öðru lagi hefur þróunin orðið sú að vægi nýrra miðlunarleiða í fjölmiðlun hefur aukist hröðum skrefum. Nægir þar að nefna netið, netmiðla og svo á hinn bóginn svokallaða hljóð- og myndmiðlun eftir pöntun. Tillögur fjölmiðlanefndarinnar gerðu aftur á móti ráð fyrir því að eignarhaldstakmarkanir næðu einungis til hefðbundinna prent- og ljósvakamiðla og sú þrönga nálgun á ekki við lengur. Það er erfitt að rökstyðja það nú af hverju hefðbundnir fjölmiðlar ættu einir að sæta takmörkunum af þessum toga. Miðað við aðferðafræði fjölmiðlanefndarinnar mundi ný nálgun við þetta viðfangsefni kalla á afmörkun að minnsta kosti sex ólíkra markaða fjölmiðlunar, þ.e. hefðbundinna prentmiðla, rafrænna ritmiðla (netmiðla), línulegrar myndmiðlunar, myndmiðlunar eftir pöntun, línulegrar hljóðmiðlunar og hljóðmiðlunar eftir pöntun. Tillögur fjölmiðlanefndarinnar gerðu þar að auki ráð fyrir því að eignarhald fjölmiðla á einstökum mörkuðum hefðu aðeins áhrif innan hans en ekki á aðra markaði fjölmiðla. Í ljósi þeirra breytinga sem orðið hafa á allra síðustu árum er áhorfsmál hvort slík nálgun á við lengur. Þá er ljóst að þær aðferðir sem lagðar voru til við mælingu markaðshlutdeildar eiga til dæmis ekki við um myndmiðlun eftir pöntun og netmiðla.

Af framangreindu leiðir að þær aðferðir sem voru lagðar til árið 2005 eiga ekki lengur við, sem segir auðvitað mjög margt um þá tækniþróun sem hefur orðið á þessum markaði og þær gríðarlega hröðu breytingar sem við höfum séð þar verða.

Því ákvað eignarhaldsnefndin að nálgast viðfangsefnið út frá öðrum forsendum. Athuganir nefndarinnar leiddu í ljós að á sama hátt og víða erlendis einkennist fjölmiðlamarkaður hér á landi af verulegri samþjöppun á eignarhaldi. Ég tel að slík samþjöppun sé áhyggjuefni fyrir almenning í ljósi þess að fjölmiðlar gegna víðtæku hlutverki í lýðræðisþjóðfélagi enda iðulega talað um fjölmiðla sem fjórða valdið. Þeir upplýsa, fræða og móta skoðanir almennings, þeir skemmta, þeir eru vettvangur fyrir auglýsingar, tilkynningar, farvegur fyrir skoðanir stjórnvalda, hagsmunahópa og almennings. Fjölmiðlar hafa auk þess það mikilvæga hlutverk að veita aðhald þeim sem fara með pólitískt og efnahagslegt vald á hverjum tíma. Í ljósi alls þessa er afar mikilvægt að tryggja að því leyti sem mögulegt er fjölræði í fjölmiðlun og þar með fjölbreytni í allri umfjöllun.

Eignarhaldsnefndin athugaði hvernig staðið er að eignarhaldsmálum fjölmiðla í nokkrum nágrannaríkja okkar. Sú athugun leiddi meðal annars í ljós að það er nokkuð einróma mat sérfræðinga að úrræði hins hefðbundna samkeppnisréttar nægi ekki ein og sér til þess að sporna gegn neikvæðum áhrifum samþjöppunar á eignarhaldi fjölmiðla. Þá kom í ljós að nágrannaríki okkar hafa farið mismunandi leiðir að því markmiði og má segja að löggjöf þeirra, hvers og eins á þessu sviði, sé klæðskerasaumuð fyrir viðkomandi samfélög og markaði. Aðstæður eru mismunandi eftir ríkjum. Alls staðar gildir hins vegar að mikilvægt er að með þeim reglum sem eiga að sporna gegn óhóflegri samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla eða sporna við þeirri samþjöppun sem þegar er til staðar verði ekki einnig gengið of hart fram gagnvart þeim fyrirtækjum og einstaklingum sem starfa á fjölmiðlamarkaði. Reglur af þessum toga mega ekki heldur hindra aðgengi nýrra aðila að honum. Þannig verður að feta hið vandrataða einstigi milli þess að tryggja fjölræði og fjölbreytni í fjölmiðlun annars vegar og hins vegar þess að fjárfestar, einstaklingar og fyrirtæki sjái sér hag í því að fjárfesta á fjölmiðlamarkaði. Að öðrum kosti gætu takmarkanir að þessu leyti snúist upp í andhverfu sína og unnið gegn því markmiði að almenningur eigi aðgang að fjölbreyttum fjölmiðlum.

Það var samdóma álit eignarhaldsnefndarinnar að þörf væri á að festa í lög reglur sem sporna við óhóflegri samþjöppun eignarhalds á íslenskum fjölmiðlamarkaði og/eða fákeppni á háu stigi. Helsta álitaefnið var þá hvort slíkar reglur ættu að vera bundnar við fyrir fram ákveðin mörk, þ.e. að setja svokallaðar statískar reglur, eins og ég nefndi áðan, og voru uppistaðan í tillögum fjölmiðlanefndarinnar frá árinu 2005, eða hvort þær ættu að vera matskenndar og framkvæmd þeirra í megindráttum á hendi samkeppnisyfirvalda.

Með tilliti til þess sem að framan greinir og annarra þátta sem nánar eru tilgreindir í athugasemdum með frumvarpinu er það niðurstaða nefndarinnar að setja beri reglur í formi matskenndra heimilda af samkeppnisréttarlegum toga fremur en fyrir fram niðurnjörvaðar hlutfallsreglur eða svokölluð statísk viðmið. Þó verður með hliðsjón af lögmætisreglunni að gæta að því að nægilega skýr rammi komi fram í lagatexta og er að því stefnt í þessu frumvarpi. Þá er ljóst að framkvæmd reglnanna verður að vera í samvinnu Samkeppniseftirlits og fjölmiðlanefndar þó svo að hin endanlega framkvæmd verði á hendi Samkeppniseftirlitsins.

Þá leggur nefndin áherslu á að mat á grundvelli reglna af þessum toga geti eðli málsins samkvæmt aldrei orðið einsleitt heldur verði að líta til margra og um sumt ólíkra þátta. Við mat á áhrifum samþjöppunar á eignarhaldi á fjölmiðlamarkaði á fjölræði og fjölbreytni í fjölmiðlun þarf því að taka mið af fleiri þáttum en almennt þegar Samkeppniseftirlitið metur samkeppnisleg áhrif samruna og/eða samkeppnisaðstæður á einstökum mörkuðum. — Svo ég segi þetta á mannamáli er verið að gera greinarmun á því þegar við metum samþjöppun á fjölmiðlamarkaði og öðrum mörkuðum í ljósi þess mikla hlutverks sem við viljum meina að fjölmiðlar hafi að gegna og þá vitna ég aftur til þessa lýðræðislega hlutverks sem ég nefndi áðan sem við köllum stundum fjórða valdið og þar af leiðir er fjölmiðlanefnd mjög mikilvægur hluti af þessum matskenndu heimildum.

Eftirfarandi þættir geta verið mögulegir áhrifavaldar þegar óæskileg áhrif samþjöppunar á eignarhaldi fjölmiðla eru rannsökuð og ber að taka mið af þeim við mótun reglna til að sporna við slíkum áhrifum: Samruni sem fjölmiðlaveitur eiga aðild að; fjöldi eigenda einstakra fjölmiðlaveitna; markaðsstaða einstakra fjölmiðlaveitna; efnahagsleg staða einstakra fjölmiðlaveitna; staða einstakra fjölmiðlaveitna til að koma málefnum á dagskrá og hafa skoðanamyndandi áhrif; samningar um kaup og/eða sölu á efni; samstarfssamningar; einkaréttarsamningar; hugverkaréttindi; samningar um sameiginlegar rannsóknir og dreifingarsamningar. Allir þessir þættir geta verið áhrifavaldar þegar staða fyrirtækjanna er skoðuð.

Þau ákvæði samkeppnislaga sem einkum koma til skoðunar við mótun reglna til að koma í veg fyrir og/eða uppræta óhóflega samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla eru í fyrsta lagi um eftirlit með samruna og í öðru lagi um heimildir til að grípa til aðgerða gegn aðstæðum sem koma í veg fyrir, takmarka eða raska samkeppni. Með aðstæðum er átt við atriði sem tengjast eiginleikum viðkomandi markaðar, þar með talið skipulagi eða uppbyggingu þeirra fyrirtækja sem á honum starfa.

Á grundvelli ákvæða samkeppnislaga kæmi samruni sem fjölmiðlaveitur eiga aðild að og uppfyllir skilyrði um fjárhagsleg umsvif eða veltu til athugunar Samkeppniseftirlitsins á sama hátt og samruni annarra fyrirtækja. Við rannsókn á slíkum samruna mundi Samkeppniseftirlitið því meta hvort markaðsráðandi staða yrði til eða styrktist á grundvelli almennra samkeppnisréttarlegra mælikvarða og þar með grípa til íhlutunar ef með þyrfti á þeim grundvelli. Hins vegar ber Samkeppniseftirlitinu að óbreyttu ekki skylda til að taka til skoðunar sérstök fjölmiðlaréttarleg sjónarmið eða taka sérstakt mið af því hvort samruni hafi skaðleg áhrif á fjölræði eða fjölbreytni á viðkomandi fjölmiðlamarkaði eða -mörkuðum og getur einungis gripið til íhlutunar í samruna ef markaðsráðandi staða verður til eða styrkist eða samkeppni raskast að öðru leyti. Að mati eignarhaldsnefndarinnar dugir þetta ekki til vegna þess að fjölmiðlaréttarleg sjónarmið þurfa að skipa veigamikinn sess við mat á samfélagslega skaðlegum áhrifum samruna sem fjölmiðlaveita, ein eða fleiri, á aðild að. Þess vegna skiptir miklu máli að það séu ákveðin sérstök sjónarmið sem gildi þegar við ræðum um samruna fjölmiðla. Þannig kunna viðmiðunarmörk um stöðu einstakra fyrirtækja og skaðlega samþjöppun að vera önnur þegar byggt er á fjölmiðlaréttarlegum sjónarmiðum en þegar byggt er á samkeppnisréttarlegum sjónarmiðum. Að sama skapi telur nefndin þau sjónarmið sem ráða veltumörkum tilkynningarskyldu ekki eiga að öllu leyti við þegar tekið er mið af fjölmiðlaréttarlegum sjónarmiðum þar sem áhrif fjölmiðla geta verið gríðarleg þrátt fyrir takmörkuð efnahagsleg umsvif. Til þess að ákvæði um eftirlit með samruna nýtist sem skyldi til að stemma stigu við skaðlegum áhrifum samþjöppunar á fjölmiðlamarkaði þarf því að taka sérstakt mið af framangreindum atriðum og miðar ákvæði frumvarpsins um samrunaeftirlit að því.

Á sama hátt og samruni yrði athugaður á grundvelli almennra reglna um eftirlit með samruna gæti komið til greina að grípa til aðgerða gegn aðstæðum sem skaða samkeppni á fjölmiðlamarkaði, t.d. ef fjölmiðlaveita hefði yfirburðastöðu samkvæmt skilgreiningu samkeppnisréttar. Sem fyrr segir hefur Samkeppniseftirlitið ekki heimild að óbreyttu til að grípa til aðgerða gegn aðstæðum sem eru skaðlegar í fjölmiðlaréttarlegum skilningi nema þær séu einnig þess eðlis að þær komi í veg fyrir, takmarki eða raski samkeppni og því taldi eignarhaldsnefndin að hið almenna ákvæði væri ekki nægilegt. Af þeim sökum miðar ákvæði frumvarpsins um eftirlit með fjölræði og fjölbreytni í fjölmiðlun að því að veita Samkeppniseftirlitinu sérstaka heimild til að grípa til aðgerða gegn skaðlegum aðstæðum á þeim grundvelli.

Í báðum tilvikum er gert ráð fyrir því að fjölmiðlanefnd veiti Samkeppniseftirlitinu umsögn áður en ákvörðun er tekin og þar með á að tryggja að sú sérþekking sem þar er til staðar um fjölmiðlamarkaði hér á landi nýtist Samkeppniseftirlitinu við mat sitt. Þá er gert ráð fyrir því að fjölmiðlanefnd geti beint tilmælum til Samkeppniseftirlitsins um að grípa til aðgerða gegn skaðlegum aðstæðum á einstökum fjölmiðlamörkuðum.

Þannig miða ákvæði frumvarpsins að því að veita Samkeppniseftirlitinu auknar heimildir á grundvelli fjölmiðlaréttarlegra sjónarmiða, bæði til að vinna gegn skaðlegri samþjöppun á eignarhaldi fjölmiðla til framtíðar litið sem og til að grípa til aðgerða gegn þeim aðstæðum sem þegar eru uppi ef þörf krefur. Þetta telur nefndin farsælustu leiðina til að ná þeim markmiðum sem að er stefnt. Markmið þessara reglna er því fyrst og fremst að tryggja fjölræði og fjölbreytni í fjölmiðlun, almenningi til hagsbóta. Þá bendir nefndin á að samkvæmt ákvæði til bráðabirgða IV í fjölmiðlalögum, nr. 38/2011, er gert ráð fyrir endurskoðun laganna innan þriggja ára frá setningu þeirra og mögulegar reglur um eignarhaldstakmarkanir verða að sjálfsögðu þar á meðal.

Ég vil taka fram að við vinnslu frumvarpsins í ráðuneyti mínu var það sent til löggjafarskrifstofu forsætisráðuneytisins þar sem gerðar voru athugasemdir við það að í 11. gr. frumvarpsins fælust svo víðtækar og matskenndar heimildir til inngrips í eignarhald á fjölmiðlum að æskilegra hefði verið að fram kæmi í lagatextanum sjálfum hvenær eða við hvaða aðstæður íhlutun Samkeppniseftirlits með atbeina fjölmiðlanefndar væri heimil. Í minnisblaði mínu til ríkisstjórnar kom fram að ég taldi ekki rétt að hrófla við umræddu ákvæði frumvarpsins af því að það væri niðurstaða hinnar þverpólitísku nefndar um reglur fyrir eignarhald á fjölmiðlum. Ég legg því áherslu á að hin matskenndu viðmið sem þar eru lögð til grundvallar að mati fjölmiðlanefndar og Samkeppniseftirlitsins fái að þróast í framkvæmd hjá þessum eftirlitsstofnunum og að þingið skoði að sjálfsögðu tillögur nefndarinnar út frá þessu sjónarmiði og hafi þessi varnaðarorð löggjafarskrifstofu forsætisráðuneytisins í huga, en mér fannst rétt að sú afstaða og sú skoðun færi ekki síður fram í þinginu en í mínu ráðuneyti en að sjálfsögðu stend ég á bak við þessar tillögur og tel að þær byggi á ígrunduðum sjónarmiðum.

Hæstv. forseti. Þetta er meginefni frumvarpsins en mig langar hins vegar að fara hér að lokum yfir aðrar þær tillögur að breytingum sem eru lagðar til sem þykir brýnt að bætt verði úr vegna annmarka sem hafa komið í ljós frá gildistöku þeirra. Ég hef nefnt þessar breytingar í stuttu máli en ætla að greina nánar frá þeim.

Í fyrsta lagi er heimild til handa fjölmiðlanefnd til að krefjast upplýsinga um raunverulegt eignarhald. Þetta er talið brýnt þar sem hvorki í fjölmiðlalögunum sjálfum né í lögskýringargögnum er nánar kveðið á um hvaða upplýsingar skulu veittar fjölmiðlanefnd um eignarhald. Samkvæmt gildandi fyrirkomulagi er talið að enginn vafi leiki á því að fjölmiðlanefnd geti á grundvelli ákvæða laganna krafist hlutaskrár einkahlutafélaga eða hlutafélaga og knúið á um afhendingu slíkra upplýsinga ef kröfunni er ekki sinnt. Fjölmiðlanefnd skortir hins vegar viðhlítandi lagastoð til að unnt sé að knýja fjölmiðlaveitur sem neita að veita frekari upplýsingar um eignarhald en þær sem felast í hlutaskrá til að láta í té slíkar upplýsingar.

Ég tek dæmi. Ef fjölmiðlaveita er félag sem er að öllu leyti í eigu annarra félaga og hún neitar að verða við ósk fjölmiðlanefndar um að veita nánari upplýsingar um hverjir eru eigendur þeirra hefur fjölmiðlanefnd ekki heimildir til að knýja á um að slíkar upplýsingar séu veittar.

Í öðru lagi er lagt til að gert verði refsivert að miðla hatursáróðri, en einungis er heimilt að refsa fjölmiðlum fyrir að hvetja til refsiverðrar háttsemi samkvæmt gildandi fjölmiðlalögum. Ákvæði, sem svipar að hluta til ákvæðis um bann við hatursáróðri, er í 233. gr. a í almennum hegningarlögum frá árinu 1940 þar segir að hver sem með háði, rógi, smánun, ógnun eða á annan hátt ræðst opinberlega á mann eða hóp manna vegna þjóðernis þeirra, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða eða kynhneigðar sæti sektum eða fangelsi allt að tveimur árum. Ákvæði fjölmiðlalaga er víðtækara því að það nær einnig til þess þegar hatursáróður tekur til kynferðis, skoðana og menningarlegrar, efnahagslegrar, félagslegrar eða annarrar stöðu í samfélaginu. Samkvæmt gildandi lögum er dómstólum einungis heimilt að dæma fyrir refsiverða háttsemi en í ljósi þess að ákvæði 27. gr. um bann við hatursáróðri er víðara en framangreint ákvæði almennra hegningarlaga er hér lagt til að hægt verði að refsa fyrir slíka háttsemi, enda stríðir hatursáróður gegn mannréttindum og grefur undan lýðræði fái hann að viðgangast. Því er lagt til að ákveðið samræmi sé þarna á milli. Eins og ég nefndi áðan var þetta talsvert rætt í hv. menntamálanefnd á sínum tíma en ég mælist til þess að hv. allsherjar- og menntamálanefnd skoði þetta atriði á nýjan leik.

Í þriðja lagi er tillaga um breytt orðalag á 26. gr. laganna, sem kveður á um lýðræðislegar grundvallarreglur. Í tillögunni er lögð áhersla á að í friðhelgi einkalífs felast mikilvæg mannréttindi sem ber að virða þegar fjallað er um viðkvæm mál í fjölmiðlum, nema lýðræðishlutverk fjölmiðils og upplýsingaréttur almennings krefjist annars. Þetta byggir á mörgum stoðum sem er of langt mál að greina frá hér í þessari löngu ræðu en kjarni málsins er sá að afar mikilvægt er að í fjölmiðlalögum sé fjallað um rétt einstaklinga til friðhelgis- og einkalífsverndar gagnvart kröfu um birtingu efnis með tilvísun til almannahagsmuna eða það sé í samræmi við lýðræðishlutverk fjölmiðla og upplýsingarétt almennings.

Að lokum er það ákvæðið sem ég nefndi aðeins áðan, um bann við birtingu skoðanakannana á kjördag og daginn fyrir kosningar. Samkvæmt því verði fjölmiðlaveitu óheimilt að birta eða segja frá niðurstöðum skoðanakannana þessa tvo daga, og henni verði einnig óheimilt að vísa til annarra heimilda um skoðanakannanir og/eða greina frá niðurstöðum úr könnunum sem gerðar eru á þessu tímabili.

Ísland sker sig að ákveðnu leyti úr í hópi nágrannaríkja sinna að því leyti að hér á landi er ekki kveðið á um í lögum að setja skuli nánari reglur um umfjöllun fjölmiðla um framboð í aðdraganda kosninga. Þau sjónarmið sem liggja hér að baki eru að skoðanakannanir geti verið skoðanamyndandi fyrir kjósendur og ætlunin er sú að veita kjósendum frekara svigrúm til að mynda sér skoðun á kjördag og daginn fyrir kosningar, til að mynda þegar lítil eða ný framboð mælast með lítið fylgi rétt fyrir kosningar. Í slíkum tilvikum geta skoðanakannanir á síðasta degi fyrir kosningar haft þau áhrif að kjósendur velji frekar framboð sem eru talin sigurstranglegri eða líklegri til að hljóta sæti til að mynda í sveitarstjórn eða á Alþingi.

Gerðar voru athugasemdir við þetta af hálfu ÖSE við framkvæmd síðustu kosninga. Eins og ég sagði áðan er þetta mál sem við höfum svo sem ekki rætt mikið að undanförnu hér í þinginu og krefst hugsanlega meiri umræðu og í samhengi við kosningalög, en ég taldi rétt að fara með þetta fram. Þetta hefur verið kynnt hagsmunaaðilum að því leytinu til að þetta yrði kynnt fyrir framkvæmdastjórum stjórnmálaflokka sem eiga sæti á þingi, og þeir gerðu ekki athugasemdir við að þessi tillaga yrði gerð. En ég ítreka að sennilega þarf að ræða þetta á víðari vettvangi og í samhengi við kosningalög.

Hæstv. forseti. Ég er nú komin á lokaprettinn, ég vonast til þess að hér verið leitt til lykta mikilvægt mál sem varðar framkvæmd og viðgang lýðræðis í landinu. Efnið, þ.e. eignarhaldið, sem hefur verið efni mikilla átaka getur líka orðið fyrirmynd sátta og samræðu sem leiðir til málamiðlana sem allir geta sætt sig við. Ég minni á að fjölmiðlanefndin frá árinu 2005 komst að sameiginlegri niðurstöðu sem frumvörp voru byggð á þó að þau hafi ekki orðið lögum á sínum tíma og eignarhaldsnefndin sem skipuð var að tilnefningu þingflokka komst líka að sameiginlegri niðurstöðu. Ég lít svo á að um meginreglu um eignarhald á fjölmiðlum geti ríkt góð sátt.

Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þetta en legg til að frumvarpinu verði vísað til hv. allsherjar- og menntamálanefndar að lokinni 1. umr.