140. löggjafarþing — 107. fundur,  25. maí 2012.

heimild til að fjármagna gerð jarðganga undir Vaðlaheiði.

718. mál
[11:17]
Horfa

Frsm. meiri hluta fjárln. (Björn Valur Gíslason) (Vg):

Virðulegur forseti. Ég fagna þeirri miklu ánægju og kátínu um þetta mál hér í salnum og er nú kominn tími til að fólk gleðjist yfir góðum málum sem koma hingað inn, sérstaklega stjórnarandstaðan. Ég fagna þessum jákvæðu viðbrögðum og brosviprum sem ég sé á andlitum einstakra stjórnarandstöðuþingmanna, sem hefur ekki sést vikum saman. [Hlátur í þingsal.]

Ég flyt hér nefndaráliti meiri hluta fjárlaganefndar við frumvarp til laga um heimild til handa ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs til að fjármagna gerð jarðganga undir Vaðlaheiði.

Markmið frumvarpsins er að veita fjármálaráðherra heimild til að undirrita lánasamning við Vaðlaheiðargöng hf. fyrir allt að 8.700 millj. kr. á verðlagi ársins 2011. Félagið er að 51% hluta í eigu ríkisins og fer Vegagerðin með hlut ríkissjóðs og skipar formann stjórnar félagsins. Afgangurinn er í eigu Greiðrar leiðar ehf. en hluthafar eru Akureyrarbær, KEA svf., Þingeyjarsveit og tólf önnur sveitarfélög og sjö lögaðilar. Markmið félagsins er að innheimta veggjalda standi undir fjárfestingunni að fullu. Samkvæmt frumvarpinu mun ríkissjóður fjármagna framkvæmdalánið með sölu markaðsskuldabréfa. Gert er ráð fyrir að endurfjármagna lánið árið 2018 á almennum lánamarkaði.

Fjárlaganefnd hefur farið ítarlega yfir gögn málsins og kallað á sinn fund fjölmarga aðila sem komið hafa að málinu með einum eða öðrum hætti. Samhliða frumvarpinu liggja fyrir gögn sem fjalla um áhættu fjárfestingarinnar og þar með lánveitingar ríkissjóðs. Áhættunni má skipta niður í nokkra flokka, bæði varðandi stofnkostnað, rekstrarkostnað, tekjur og endurfjármögnun.

Vaðlaheiðargöng hf. hafa útbúið viðskiptaáætlun þar sem lagt er mat á þessa þætti og þar koma fram forsendur félagsins um árlegan rekstrarkostnað, viðhaldskostnað, stjórnunarkostnað, innheimtukostnað, gjaldskrá sem byggist á mati á greiðsluvilja og mati á því hve hátt hlutfall vegfarenda muni nýta sér göngin. Jafnframt kemur fram áætlun um umferðarþróun til langs tíma en ekki er lagt mat á þjóðhagsleg og samfélagsleg atriði eins og afleiddan sparnað af minni slysatíðni, betri tengingu atvinnusvæða sem og lægri viðhaldskostnað og endurfjárfestingarþörf á vegkaflanum um Víkurskarð.

Fjármálaráðuneytið fól IFS Ráðgjöf ehf. að meta áhættuþætti lánveitingarinnar og forsendur sem fram koma í viðskiptaáætlun Vaðlaheiðarganga hf. Jafnframt var Ríkisábyrgðasjóði falið að gera umsögn um lánveitinguna eins og mælt er fyrir um í lögum nr. 121/1997, um ríkisábyrgðir.

Heildarstofnkostnaður við göngin er áætlaður um 11 milljarðar, með virðisaukaskatti. Gert er ráð fyrir að áðurnefnd 8.700 millj. kr. lántaka miðist við heildarkostnað án virðisaukaskatts þar sem Vaðlaheiðargöng hf. miðar við að innskattur fáist endurgreiddur á framkvæmdatímanum.

Vaðlaheiðargöng hf. byggja á reynslu Vegagerðarinnar af fyrri jarðgöngum og nú þegar liggur fyrir tilboð í framkvæmdina sem er 5% undir kostnaðaráætlun. Auk þess er gert ráð fyrir 7% ófyrirséðum útgjöldum í áætluninni. Ýmiss konar jákvæð þjóðhagsleg áhrif verða af framkvæmdinni og má þar nefna að um 210 ársverk verða til á framkvæmdatímanum auk þess sem áætlað er að allt að 30 afleidd ársverk bætist við vegna framkvæmdarinnar. Þannig er gert ráð fyrir allt að 300 ársverkum tengdum verkefninu í heild með tilheyrandi áhrifum á vinnumarkað og á atvinnuleysi.

Það er samdóma álit þeirra sem komið hafa fyrir nefndina að framkvæmdin sé ein sú arðbærasta í samanburði við aðrar samgönguframkvæmdir sem ætlunin er að ráðast í á næstu árum og áratugum. Meiri hluti nefndarinnar bendir á að verulegur þjóðhagslegur ávinningur fylgir framkvæmdinni. Jafnframt leggur meiri hlutinn áherslu á að samningar við Vaðlaheiðargöng hf. geri ráð fyrir því að göngin verði eign ríkissjóðs að uppgreiðslutíma liðnum.

Áætlað er að tekjur ríkissjóðs af framkvæmdinni, m.a. af tekjuskatti og tryggingagjaldi á framkvæmdatímanum, geti numið um 520 millj. kr. Auk þess eru útsvarstekjur sveitarfélaga áætlaðar um 370 millj. kr. vegna framkvæmdanna. Þegar rekstur ganganna hefst munu tekjur ríkissjóðs felast í virðisaukaskatti af veggjöldum, tekjuskatti af launum starfsmanna og hugsanlegum tekjuskatti Vaðlaheiðarganga hf. í framtíðinni. Þá mun ríkissjóður spara sér fjármuni vegna minni snjómoksturs á leiðinni um Víkurskarð og viðhalds á veginum þar.

Í frumvarpinu er lagt til að framkvæmdin verði fjármögnuð með þeim hætti að ekki leiði til útgjalda hjá ríkissjóði. Ríkissjóður mun hins vegar fjármagna stofnkostnað ganganna með lántökum en á móti kemur lánveiting ríkisins til Vaðlaheiðarganga hf.

Í umsögnum kemur fram að áhætta er talin vera af fjármögnunarkostnaði Vaðlaheiðarganga hf. og mælir IFS Greining með því að eigið fé fyrirtækisins sé aukið frá því sem nú er til að draga úr þeirri áhættu. Ríkisábyrgðasjóður telur mjög ólíklegt að félagið geti endurfjármagnað lán ríkissjóðs árið 2018 á 3,7% verðtryggðum vöxtum eins og áætlunin miðar við. Brugðist hefur verið við þessum ábendingum með heimild til að auka hlutafé í Vaðlaheiðargöngum hf. Nú er gert ráð fyrir að hlutafé félagsins verði samtals 620 millj. kr. og þar af komi 210 millj. kr. úr ríkissjóði, eða 34%, en 66% verði í eigu Greiðrar leiðar ehf. og þannig verði dregið úr áhættu ríkissjóðs frá því sem annars hefði orðið. Gert er ráð fyrir að félagið fjármagni sig sjálft á markaði árið 2018 eftir að reynsla er komin á reksturinn og endanlegur stofnkostnaður liggur fyrir. Miðað er við að endurfjármögnunin verði að 35% hluta með jafngreiðsluláni til 28 ára, en 65% hennar verði með endurgreiðsluákvæði í samræmi við rekstrarafkomu félagsins. Áætlanir miðast við 3,7% fasta verðtryggða vexti fyrir báða þættina. Ef ekki tekst að fjármagna félagið á markaði á þessum eða betri kjörum er ljóst að bregðast þarf við því með því t.d. að ríkissjóður framlengi framkvæmdalánið þar til endurfjármögnun heppnast eða með öðrum hætti sem þurfa þykir til þess að framkvæmdin verði á endanum greidd af tekjum af umferð um göngin.

Fram hefur komið hjá fjármálaráðuneytinu að hluti samningagerðar við Vaðlaheiðargöng hf. verður samningur Vegagerðarinnar og félagsins um sérleyfi til innheimtu veggjalda. Í samningnum verður starfsumhverfi félagsins skilgreint. Þar verður fjallað um eignarhald, eftirlit, skuldbindingar, réttindi, skipulagsmál, umhverfismál og lok samningstíma. Göngin verða hluti af almenna vegakerfinu og því verða skilgreind atriði og lágmarksskilyrði sem gilda um slíka vegi. Óheimilt verður að greiða arð úr félaginu eða ráðast í aðra starfsemi en rekstur ganganna. Þegar félagið hefur greitt upp alla fjármögnun mun eignarhald á göngunum flytjast til ríkisins.

Brýnt er að ekki verði vikið frá þeirri meginforsendu verkefnisins að það verði fjármagnað með veggjöldum og ef forsendur viðskiptaáætlunarinnar ganga ekki eftir, verði gjaldtakan framlengd umfram það sem nú er gert ráð fyrir.

Þróun umferðar á næstu áratugum skiptir miklu máli um framgang verkefnisins og hlutfall þeirra vegfarenda sem ákveða að fara um göngin frekar en um Víkurskarð. Vegagerðin hefur endurskoðað fyrri umferðarspá sem var frá því í nóvember 2011. Niðurstaðan er sú að líklegasta útkoman miðar við 1,8% árlegan vöxt í stað 2% áður. Að öllu óbreyttu hefur það í för með sér að framlengja þarf innheimtu veggjalda í tvö til þrjú ár umfram það sem núverandi áætlanir miðast við til þess að forsendur framkvæmdanna standist. Viðskiptaáætlun miðar við að um 90% vegfarenda ákveði að fara um göngin en það hlutfall er eðli máls samkvæmt mjög háð ákvörðun um fjárhæð veggjaldsins. Fram kemur í greiningu IFS Ráðgjafar að nánast ómögulegt er að reikna út verðteygni eftirspurnar og þar með ómögulegt að segja til um, út frá fyrirliggjandi gögnum, hversu hátt hlutfall ökumanna muni nýta sér göngin en veggjald er áætlað hærra en sparaður breytilegur rekstrarkostnaður. Í þessu sambandi má benda á að umferðarspár Vegagerðarinnar þar sem jarðgöng hafa verið gerð hafa í svo til öllum tilfellum vanmetið umferðina. Aðeins í einu tilfelli hefur raunumferð reynst minni, þ.e. um Almannaskarðsgöng, og spár um umferð um Bolungarvíkurgöng virðast ætla að ganga eftir. Raunumferð um jarðgöng hafa annars verið 30–64% umfram spár og því meiri sem jarðgöngin eru nær þéttbýli, eins og á reyndar við í þessu tilfelli. Í umferðarspám er ekki gert ráð fyrir umferðaraukningu vegna fyrirhugaðra framkvæmda í Þingeyjarsýslum sem vænta má að ráðist verði í á allra næstu árum. Líklegt má telja að umferð muni aukast við þær framkvæmdir og bæta rekstrargrundvöll jarðganganna umfram það sem áætlanir gera nú ráð fyrir.

Nefndin hefur yfirfarið forsendur vegna viðhalds- og rekstrarkostnaðar Vaðlaheiðarganga hf. Gert er ráð fyrir að Vegagerðin geri þjónustusamning við Vaðlaheiðargöng hf. Í honum felst að Vegagerðin tekur að sér margvíslega rekstrarþætti og viðhald ganganna. Markmiðið er að ná fram hagræðingu og Vegagerðin staðfestir að forsendur Vaðlaheiðarganga hf. varðandi rekstrar- og viðhaldskostnað séu raunhæfar og byggðar á reynslutölum frá öðrum jarðgöngum. Fram hefur komið að heildarkostnaður vegna trygginga er áætlaður aðeins um 3 millj. kr. á ári. Það er miklum mun lægri fjárhæð en Spölur hf. greiðir í tryggingar fyrir Hvalfjarðargöng. Skýrist það að hluta til af áðurnefndum samningi við Vegagerðina þar sem ekki verður um starfsmannatryggingar að ræða hjá Vaðlaheiðargöngum hf. Mestu munar um rekstrarstöðvunartryggingu en áætlanir miða við að tryggja þurfi mun styttri tíma heldur en gert er í Hvalfjarðargöngum. Félagið bendir á að jafnvel þó að komi í ljós að útgjöld vegna trygginga séu vanmetin, þá hefur það ekki afgerandi áhrif þar sem um er að ræða lítið brot af heildarkostnaði félagsins.

Í viðskiptaáætluninni er ekki heldur gert ráð fyrir greiðslu tekjuskatts. Skýrist það af því að áætlað er að skattalegt tap verði á fyrstu rekstrarárum ganganna og komi tekjuskattsgreiðslur félagsins ekki til fyrr en í kringum árið 2030, eftir því hvernig reksturinn gengur. Tekjuskattsgreiðslur hafa því ekki afgerandi áhrif á hagkvæmni fjárfestingarinnar, þ.e. getu til að standa undir afborgunum og vöxtum.

Virðulegi forseti. Meiri hluti fjárlaganefndar leggur til að frumvarpið verði samþykkt óbreytt. Meiri hluti fjárlaganefndar gerir sér hins vegar vel grein fyrir því að ákveðin áhætta felst ávallt í framkvæmd af þessu tagi og þessari stærðargráðu sem hér um ræðir. Meiri hluti fjárlaganefndar er hins vegar þeirrar skoðunar að vel athuguðu máli að á móti þessari áhættu vegi að samfélagslegur ávinningur verksins er umtalsverður.

Undir þetta nefndarálit skrifa hv. þingmenn Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, Björn Valur Gíslason, Árni Þór Sigurðsson, Björgvin G. Sigurðsson, Höskuldur Þórhallsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson.