veiðigjöld.

Hæstv. forseti. Ég vil byrja á því að víkja aðeins að þeirri sérkennilegu og ósmekklegu athugasemd sem hv. þm. Þór Saari hafði uppi um fundarstjórn forseta áður en þessi umræða hófst um að ekki væri nauðsynlegt að hafa ræðutímann tvöfaldan. Ég gat ekki betur heyrt en annar framsögumaður nefndar hefði þurft að nota allan sinn tíma og málið er auðvitað þannig vaxið að það veitir ekkert af því að fá eðlilegan tíma til að fara yfir það.

Um tímasetninguna sem ríkisstjórnin velur til að koma með þetta mál hingað inn ætla ég að hafa nokkur orð. Það var á stefnuskrá ríkisstjórnarinnar eða í samstarfsyfirlýsingu sem var kölluðu svo að fara í verulegar breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu. Í báðum stjórnarflokkum stóð til að fara einhvers konar fyrningarleið og voru menn að baksa við það í eitt eða tvö ár en hafa greinilega ýtt því út af borðinu og hafa síðan í meira en eitt ár komið með frumvörp sem annars vegar snerta veiðigjöld sem við erum að ræða hér í dag og hins vegar um stjórn fiskveiða.

Í fyrra kom óskapnaður hingað inn sem allir litu á að væri eins konar slys. Ég held að hæstv. utanríkisráðherra hafi notað orðið bílslys og aðrir stjórnarliðar vildu ekki kannast við sinn eigin óskapnað þegar til kastanna kom.

Núna þegar þriðja ári kjörtímabilsins er að ljúka, nokkrum mánuðum áður en næsta fiskveiðiár hefst, á að keyra í gegnum þingið frumvörp sem hafa gríðarleg áhrif á öflugustu atvinnugrein okkar og jafnvel á ekki að gefa nægilegan tíma. Það er alla vega sjónarmið sumra. Ef við mundum t.d. fjalla um þetta hér fram eftir öllu sumri og svo ættu lögin að taka gildi einum mánuði síðar eru það auðvitað heldur ekki boðleg vinnubrögð.

Það frumvarp sem liggur fyrir er í 15 greinum sem fjalla um gildissvið og markmið, ég ætla að koma betur inn á það á eftir, og skilgreiningar.

Í 4. gr., sem er fyrsta greinin sem er svolítið vandræðaleg fyrir stjórnarmeirihlutann enda hefur verið lögð fram breytingartillaga henni tengd sem ég fer yfir á eftir, stendur að ráðherra skipi þrjá menn og aðra þrjá til vara í nefnd til fimm ára í senn til að ákvarða sérstakt veiðigjald en lagt er til í síðari greinum hver prósentuhlutföllin eigi að vera. Engu að síður er þessi nefnd sett strax í 4. gr. þannig að það virðist svolítið stangast á hvernig þetta á að vera. Ráðherra skal birta fjárhæð sérstaks og almenns veiðigjalds fyrir viðkomandi veiðiár með reglugerð fyrir 15. júlí ár hvert. Á hverju ári þarf því að fara yfir þetta mál og vega og meta og væntanlega leggja til veiðigjald með hliðsjón af afkomu í sjávarútvegi.

Ég mun kynna í nefndaráliti mínu hér á eftir, frú forseti, af hverju ég tel málið vanbúið og það eigi að fara aftur til ríkisstjórnarinnar. Ef málið verður hins vegar fellt mun ég koma með breytingartillögu í sambandi við þessa veiðigjaldsnefnd þar sem ég tel að þrír menn sem ráðherra skipi séu of takmarkaður hópur til að fjalla um svo víðtækt mál og fimm ár sé allt of langur tími og mun ég leggja til að nefndin verði skipuð fimm mönnum til eins árs til að byrja með.

II. kafli er um gjaldskylda aðila í 5. gr., gjaldstofn í 6. gr. og almenna veiðigjaldið í 7. gr. þar sem talað er um 8 kr. — þar er komin breytingartillaga sem ég fjalla aðeins um á eftir. Í 8. gr. er síðan fjallað um þetta sérstaka veiðigjald og þar er líka komin breytingartillaga. Í 9. gr. er fjallað um stofn til útreiknings á sérstöku veiðigjaldi sem hefur verið hvað erfiðast fyrir meiri hlutann að fara í gegnum og gagnrýni hefur snúið einna helst að og reyndar líka 10. gr. sem fjallar um að reikna út rentu. Við þessar báðar greinar eru komnar breytingartillögur til að reyna að lagfæra og sníða af verstu vankantana, en þegar menn leggja af stað með vandræðagripi er stundum ekki nóg að sníða vankantana af, þeir verða ævinlega vandræðagripir.

Í III. kafla er fjallað um álagningu veiðigjalda og hvernig hún skuli vera. Það er kannski rétt að benda á það strax að í stefnu Framsóknarflokksins er talað um hóflegt auðlindagjald sem leggja eigi á sjávarútveginn og að tekjunum af því eigi að skipta vegna þess að gjaldið verður meira og minna til á landsbyggðinni, eða að 87% leyti, eftir hlutföllum þar sem hluti fari til ríkisins, hluti fari til þeirra svæða þar sem auðlindin er og rentan verður til á og síðan hluta til greinarinnar sjálfrar í nýsköpun og þróun og markaðsstörf.

Í 12. gr. er fjallað um innheimtuna og hvernig þetta á að greiðast. Þar stendur t.d. að gjöldin séu ekki afturkræf þótt aflamark sé ekki nýtt. Ég held að mörgum mundi finnast sérkennilegt ef þeir þyrftu að greiða fyrir eitthvað sem þeir ekki nýttu og gætu ekki fengið það endurgreitt. Ég held að þetta sé eitt af því sem þarf að skoða. Í þremur jöfnum greiðslum eiga fyrirtækin að reiða af hendi gríðarlegar fjárhæðir, fyrst 1. október þessa árs ef þetta frumvarp fer í gegn og tekur gildi 1. september. Gríðarlegar byrðar verða með þessu lagðar á sjóðsstreymi fyrirtækjanna. Það er stór spurning hvort laust fé sé til fyrir þessu. Ef gjald er ekki greitt á eindaga og síðan ekki innan mánaðar fellur veiðileyfið niður. Þeir sem geta kannski ekki útvegað fjármuni 1. október upp á 300 milljónir eða þaðan af meira missa veiðileyfið 1. nóvember. Þetta er harkaleg aðgerð þegar verið er að innleiða nýtt kerfi sem enginn veit nákvæmlega hvernig virkar eða hvort einstök fyrirtæki ráða við. Ég kem betur inn á það á eftir.

Í IV. kafla er fjallað um rekstrarkostnað, reglugerð og gildistöku. Síðan ákvæði er til bráðabirgða sem meiri hlutinn hefur lagt fram breytingartillögu við.

Auðvitað eru viðamikil fylgigögn til að reyna að útskýra þennan óskapnað.

Í nefndaráliti frá 2. minni hluta atvinnuveganefndar og sá sem hér stendur stendur að sem fulltrúi Framsóknarflokksins í atvinnuveganefnd fjöllum við í upphafi um málið og mun ég fara yfir nefndarálitið, frú forseti, og lesa upp úr því á stundum og taka síðan einhverja útúrdúra ef mér finnst þörf á til að skýra betur.

„Nefndin hefur nú haft frumvarp til laga um veiðigjöld til umfjöllunar samhliða frumvarpi til laga um stjórn fiskveiða, fjallað um það á fjölmörgum fundum og tekið á móti miklum fjölda umsagna og fengið á fundi sína fjölmarga gesti. 2. minni hluti gerir athugasemdir við álit meiri hluta nefndarinnar í málinu og mun í áliti þessu tíunda sín sjónarmið.“

Varðandi umsagnirnar og fjölda gesta vísa ég í nefndarálit meiri hlutans þar sem það er tíundað.

Eins og ég sagði áðan er frumvarpið einar 15 greinar. Í markmiðsgrein frumvarpsins, 2. gr., stendur, með leyfi forseta:

„Veiðigjöld eru lögð á í þeim tilgangi að mæta kostnaði ríkisins við rannsóknir, stjórn, eftirlit og umsjón með fiskveiðum og fiskvinnslu og til að tryggja þjóðinni í heild hlutdeild í þeim arði sem nýting sjávarauðlinda skapar.“

Í skýringum við frumvarpið segir að markmið sjávarútvegsstefnu ríkisstjórnarinnar sé „að fiskveiðar umhverfis landið séu hagkvæmar og skapi verðmæti og störf en séu jafnframt sjálfbærar og vistvænar og í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar“ o.s.frv. Síðar er fjallað um að það sé „mikilvægt að skapa greininni bestu rekstrarskilyrði sem völ er á og treysta þannig rekstrargrundvöllinn til langs tíma, en jafnframt verði leitað sátta um stjórn fiskveiða“. Ég ítreka: „hagkvæmar og skapi verðmæti og störf“; „skapa greininni bestu rekstrarskilyrði sem völ er á og treysta rekstrargrundvöll til langs tíma, en jafnframt að leita sátta um stjórn fiskveiða.“ Þetta eru skýringarnar við markmiðsgreinina.

Í frumvarpinu er auk sjálfbærrar nýtingar lögð áhersla á fjárhagslega hagkvæmni útgerðar og verðmætasköpun í greininni. Að mati 2. minni hluta er augljóst að frumvarpið með breytingartillögum gengur þvert gegn markmiðum þess um „að skapa greininni bestu rekstrarskilyrði sem völ er á og treysta þannig rekstrargrundvöllinn til langs tíma, en jafnframt verði leitað sátta um stjórn fiskveiða.“ — Og er nú ekki tekið sterkt til orða.

Í stefnu Framsóknarflokksins stendur um veiðigjald, með leyfi forseta:

„Lagt er til að á nýtingarsamninga í potti eitt verði lagt árlegt veiðigjald, þ.e. svokölluð auðlindarenta. Veiðigjaldið verði hóflegt og tengt afkomu greinarinnar. Bent hefur verið á að mikilvægt sé að skilgreina hvað auðlindir séu, hverjar séu í eigu ríkis og hverjar falli undir hið óskilgreinda hugtak „sameign þjóðarinnar“. Jafnframt hefur verið bent á mikilvægi þess að jafnræði um gjaldtöku sé milli atvinnugreina.“

Það er augljóst að sá sem hér stendur styður aðferðafræði um hóflegt veiðigjald og, eins og ég nefndi áður, hvernig útdeilingu þess eigi að vera háttað. Ég vil líka segja það strax að sú niðurstaða sem meiri hlutinn kemst endanlega að er ekki hóflegt veiðigjald og mun ekki skapa þau skilyrði sem markmiðið býður upp á.

Mikilvægt er að hluti auðlindarentunnar renni til greinarinnar sjálfrar til nýsköpunar, rannsókna og markaðsstarfa að mati okkar framsóknarmanna. Það er einnig nauðsynlegt að nýir aðilar geti sótt um styrk til nýsköpunar og rannsókna til að auðga þekkingu og nýtingu á auðlindinni. Þannig vex potturinn, stækkar kakan. Þá er lagt til að hluti gjaldsins renni aftur til þess landsvæðis þar sem auðlindarentan verður til, einkum til mótvægis því að annars mætti halda því fram að um væri að ræða viðbótarskattlagningu, sérstaklega á landsbyggðinni. Ég vil ítreka að hluti af auðlindarentunni rynni síðan í ríkissjóð sem eðlilegt er.

Annar minni hluti telur að markmiðum frumvarpsins hefði betur verið náð með því að fylgja stefnu okkar framsóknarmanna, sérstaklega er bent á áherslu á nýsköpun og þróun og tillögur um að umtalsverður hluti veiðigjaldsins renni aftur til þess svæðis þar sem auðlindarentan verður til. Fjölmargar umsagnir um málið styðja þetta mat.

Í greinargerð Daða Más Kristóferssonar og Þórodds Bjarnasonar, sem fylgdi frumvarpi til laga um stjórn fiskveiða, er farið yfir helstu sjónarmið sem fram koma í frumvarpi til laga um veiðigjöld. Rakin eru áhrif af boðuðum breytingum og tekur 2. minni hluti undir þau orð sérfræðinganna sem þar koma fram og lýsir um leið undrun sinni á því að hvorki ráðuneyti né meiri hlutinn skuli ekki þá þegar hafa vikið af þessari villuleið þar sem draga megi þá ályktun af umræddri greinargerð, sem fylgdi frumvarpinu um stjórn fiskveiða og fjallað var um veiðigjöld í, að þær breytingar sem boðaðar eru séu bundnar mikilli óvissu. Í greinargerðinni kemur meðal annars fram, með leyfi forseta:

„Ákvæði um veiðigjöld er að finna í sjálfstæðu frumvarpi. Því er ætlað að tryggja hlutdeild þjóðarinnar samkvæmt 5. tölulið 1. gr. frumvarps laga um stjórn fiskveiða. Gjaldið skal annars vegar byggt á kostnaði við stjórnun fiskveiða og hins vegar gjaldi á auðlindarentu. Mat á umfangi auðlindarentu er hins vegar ekki einfalt. Auðlindarentu í nýrri ónuminni auðlind má skilgreina sem mismun samfélagslegs kostnaðar veiða að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi og afurðaverðs. Núverandi aflahlutdeildarkerfi hefur verið alllengi við lýði og hefur á þeim tíma valdið umtalsverðum breytingum á sjávarútvegi hér á landi. Leyft hefur verið að framselja aflaheimildir frá 1991 sem hefur gert það að verkum að stór hluti aflaheimilda hefur gengið kaupum og sölum á markaði á verði sem endurspeglaði auðlindarentuna. Kostnaður af kvótakaupum orðinn hluti af kostnaði útgerðarfyrirtækja. Mikilvægt er að hafa þetta í huga þegar fjallað er um gjaldtöku í sjávarútvegi.“

Hér er áhugavert að bera saman skattlagningu á kolefnisgjald þar sem áætlaður er 45% skattur eða gjald fyrir það á ónumdu svæði þar sem enginn kostnaður innan greinarinnar hefur orðið. Hér er lagt til að byrja í 50% og enda í 70%. Það virðist vera að menn hafi ekki tekið tillit til þess mikilvæga sjónarmiðs að kostnaðar af kvótakaupum er nú þegar orðinn hluti af kostnaði útgerðarfyrirtækja og menn hafa þurft að kaupa rentuna í greininni af öðrum. Það þýðir ekki að skattleggja þá sem eru í greininni í dag, hafa kannski verið þar í 40, 50 ár, vegna einhverra sem fóru út. Við verðum að hætta þessari vitleysu, hætta að tala illa um og öfunda þá sem eru í sjávarútveginum í dag vegna þeirra sem eru löngu farnir. Það er galin umræða, frú forseti.

Síðan fara sérfræðingarnir yfir nokkur atriði. Ég ætla að tæpa á nokkrum þeirra.

Í fyrsta lagi fjallar þeir um að álagningin sé umfangsmikil. Hún átti að verða 60% en byrjar núna í 50% og endar í 70%. Ljóst er að verulegur hluti af veiðum hefur þegar eigngerst, eins og ég sagði, og horfið út úr sjávarútvegi í viðskiptum með aflahlutdeild eins og áður var nefnt. Rentan hefur runnið þannig til fyrri eigenda. Ljóst er að þær útgerðir sem eru skuldsettar vegna kaupa á aflaheimildum munu eiga mjög erfitt uppdráttar við þessa breytingu. Ef marka má úttekt sérfræðingahópsins á afkomu nokkurra helstu útgerðarfyrirtækja landsins er ljóst að þessi hækkun veiðigjalds er meiri en mörg þeirra ráða við. Hækkanir veiðigjalds munu einnig hafa áhrif á virði aflahlutdeildar, en ef renta væri rétt metin með aðferð frumvarpsins mundi virði hlutdeildar rýrna sem nemur gjaldhlutfallinu. Þá sjáum við hversu mikil rýrnun yrði þarna með því að fara upp í 70% skatthlutfall. Þannig má gera ráð fyrir að eignir útgerðarfyrirtækja sem bundnar eru í hlutdeild falli sem því nemur með tilheyrandi áhrifum á hlutfall eigin fjár fyrirtækjanna.

Í öðru lagi gerir frumvarpið ráð fyrir því að meta rentu veiða og vinnslu saman og leggja veiðigjald á veiðarnar sem hlutfall af þessari heildarrentu. Ætla má að það sé gert til að takast á við vandamál tengd tekjuskráningu samþættra útgerðar- og vinnslufyrirtækja.

Um það hefur aðeins verið fjallað í fyrri ræðum. Í breytingartillögunum hefur verið gerð tilraun til að koma til móts við þetta, en það er vonlaust að laga það sem vonlaust er. Það þýðir ekkert að vera að stagbæta eitthvað sem ekki hægt er að laga. Þetta er dæmi um það.

Varðandi fyrra dæmið eru engar breytingartillögur sem taka tillit til þess að gjaldið er einfaldlega allt of hátt.

Kemur þá að þriðja atriðinu sem snýr að ákvörðun reiknaðrar ávöxtunar af verðmæti rekstrarfjármuna, eins og segir í frumvarpinu, þ.e. sem kalla mætti hlutdeild fjármagnsins í rekstrarkostnaðinum. Annars vegar byggir hún á mati á vegnum fjármagnskostnaði, hins vegar á verðmæti rekstrarfjármuna. Þetta var gert með mismunandi hætti, 8% fyrir veiðar og 10% fyrir vinnslu.

Hér hefur meiri hlutinn og ráðuneytið viðurkennt að hafa farið villur vegar og lagfært ýmislegt sem horfir til verulegra bóta ef menn ætla að nota eins lélega aðferð og lagt er til að notuð sé.

Í fjórða lagi gerir frumvarpið ráð fyrir að sérstakt veiðigjald leggist einungis á ef afkoma eftir reiknaða ávöxtun á verðmæti rekstrarfjármuna á almennt veiðigjald er jákvæð. Sérfræðingarnir benda á að ef renta verður einhvern tímann neikvæð mun meðalskattlagning rentu fara upp fyrir þau 70% sem frumvarpið gerir ráð fyrir. Í þeim löndum þar sem renta er skattlögð er jafnan tekið tillit til þessa með því að leyfa frádrátt neikvæðrar rentu síðasta árs frá rentu núverandi árs. Ein breytingartillagan sem meiri hlutinn gerir tekur einmitt á þessu atriði. En það er sérstakt að farið skuli hafa verið fram með slíkt ákvæði að ekki hafi verið meiningin að draga frá neikvæða rentu. (Gripið fram í.)

Í fimmta lagi er gert ráð fyrir frítekjumarki fyrir minni útgerðir, en afkoma þeirra er að jafnaði lakari. Það hefur komið fram í þeim gögnum sem komið hafa fyrir atvinnuveganefnd. Niðurgreiðsla óhagkvæmrar atvinnustarfsemi skapar hvata til að viðhalda eða auka umfang hennar og bjagar hvata til eðlilegrar hagræðingar í útgerð. Því þarf að færa sannfærandi rök fyrir því að ávinningur þessa sé meiri en tilkostnaðurinn. Þetta er auðvitað þvert gegn markmiðssetningu laganna um að sækja eftir sem hagkvæmustum veiðum sem skila sem mestu til samfélagsins. Ljóst er að frítekjumarkið mun létta mjög undir með minni útgerðum að takast á við boðaðar hækkanir veiðigjalds.

Að lokum er rétt að benda á að renta í útgerð skiptist milli útgerðar og sjómanna eins og fram hefur komið í fjölda rannsókna. Umfangsmikil skattlagning rentu mun lækka laun sjómanna til lengri tíma litið. Einnig hafa rannsóknir sýnt að samhengi er milli umfangs rentu og umgengni við auðlindir annars vegar og hvatans til leita nýrra nytjategunda hins vegar. Umfangsmikil skattlagning rentu í sjávarútvegi mun draga úr hvata til að stækka kökuna, finna nýja stofna og nýta auðlindina betur en við gerum í dag. Það er til dæmis þvert á stefnu Framsóknarflokksins í þessum efnum og ég held að halda megi því fram að það fari gegn markmiði þessa frumvarps sem ráðuneyti og meiri hluti atvinnuveganefndar leggja hér fram.

Rétt að undirstrika að samræmi þarf að vera milli gjaldtöku annarra ákvæða frumvarpsins sem breyta rekstrarskilyrðum og skerða afkomu útgerðarfyrirtækja. Það er mjög mikilvægt. Ef vegið er að möguleikum til hagræðingar og langtímahagkvæmni útgerðarinnar mun það skerða umfang auðlindarentunnar og draga úr getu útgerðarinnar til að standa undir gjaldtökunni. Dæmi um íþyngjandi ákvæði frumvarpsins sem koma til viðbótar hækkun veiðigjalda er takmörkuð tímalengd nýtingarleyfa, mjög hröð stækkun á potti tvö, takmarkanir á viðskiptum með aflamark, 3%, og framsalsbann eftir 20 ár og skattlagning viðskipta með aflahlutdeildir. Það er mjög mikilvægt að menn átti sig á því samspili sem er þar á milli.

Ég vitna til höfunda greinargerðarinnar, Daða Más Kristóferssonar og Stefáns B. Gunnlaugssonar, með leyfi forseta:

„Höfundum þessarar greinargerðar er nokkur vandi á höndum í að meta afleiðingar frumvarpsins þegar álögurnar eru svo bersýnilega óraunhæfar. Fremur en að lýsa frumvarpið ónýtt er farin sú leið að gera ráð fyrir að niðurstaða reiknireglunnar hafi verið mistök af hendi höfunda frumvarpsins og hið sanna markmið löggjafans hafi verið að haga álagningu sérstaks veiðigjalds í samræmi við gjaldhlutfall sérstaks veiðigjalds og þær tölur um veiðigjöld sem fram koma í greinargerð frumvarpsins.“

Þetta varðaði það að skatturinn reyndist vera um 140%.

Fjölmargar umsagnir komu fram. Til að sýna nokkur dæmi um það eru tekin þrjú í nefndarálitinu. Fyrsta dæmið er úr umsögn ASÍ sem telur skynsamlegt að sérstaka veiðigjaldið verði skilgreint sem hlutdeild í umframhagnaði og það sé annars vegar byggt á föstu lágu gjaldi og hins vegar á sérstöku gjaldi sem byggist á afkomu greinarinnar.

ASÍ leggur áherslu á mikilvægi þess að útfærsla sérstaka veiðigjaldsins hafi ekki áhrif á laun og tekjur sjómanna og fiskverkafólks. Ég hef hvergi séð það í áliti meiri hlutans eða í breytingartillögum að reynt sé að koma til móts við þann þátt. Að mati sambandsins eru nokkrir alvarlegir veikleikar í frumvarpinu sem nauðsynlegt er að sníða af. Fyrsta atriðið sem laga þarf eru upplýsingar um afkomu og framlegð, þetta eru gömul gögn, allt að tveggja ára gömul og þær mismunandi vísitölur sem notaðar voru til að framreikna framlegðina voru mjög villandi. Niðurstaða framreiknings getur því orðið talsvert á skjön við raunveruleikann. Það hefur svo sannarlega sýnt sig að vera raunin.

ASÍ telur einnig nauðsynlegt að meta frekar áhrif veiðigjalda á gengi krónunnar og afkomu útgerðar. ASÍ hefur fjallað um að ekki megi búast við því að gengið verði alltaf svona lágt, það muni styrkjast kannski um 20% á næstu árum, það sé eðlilegt. Þá verði veiðigjaldið í hæsta lagi þriðjungur af því sem það er í dag. ASÍ telur óhugsandi að ríkisstjórnin stefni að því að viðhalda lágu gengi til þess eins að ná þessari upphæð út úr útgerðinni.

Einnig segir ASÍ að óeðlilegt sé að ýta undir óhagkvæmar veiðar með afslætti af veiðigjaldi, þ.e. að ekkert gjald sé greitt af fyrstu 30 þorskígildistonnunum. Þá bendir ASÍ á að ekki megi gera breytingar á stjórn fiskveiða sem skerða möguleika útgerðarinnar til að afla þjóðartekna og standa undir þessu háa veiðigjaldi.

Undir það tekur 2. minni hluti og væri áhugavert að skoða samspil gengisþróunar og getu fyrirtækja til að greiða veiðigjald, það hefur ekki verið gert í atvinnuveganefnd.

Endurskoðunarfyrirtækið Deloitte segir í umsögn sinni að gera megi ráð fyrir að hækkun og breyting veiðigjalds hefði áhrif á framlegð fyrirtækja, allt að 35% af framlegð fyrirtækja í sjávarútvegi færi í veiðigjald eftir breytingar sem hefði verið um 4% fyrir breytingarnar. Breytingarnar hafi áhrif á gjaldfærni sjávarútvegsfyrirtækja. Fram kemur í ítarlegum gögnum og myndskýringum með umsögninni að endurgreiðslutími lána sjávarútvegsfyrirtækja muni margfaldast ef fyrirtækin geta yfir höfuð staðið við skuldbindingar sínar.

Landsbankinn vekur athygli á því í umsögn sinni að veiðar og vinnsla sjávarafurða í fjölda ríkja sé óarðbær atvinnugrein sem rekin sé með ríkisstyrkjum, sem ekki er raunin hér. Hagkvæmni, afrakstur, skatttekjur og þjóðhagslegur ábati af fiskveiðum í hverju landi eru því ekki gefnar stærðir. Umgjörð núverandi kerfis hér á landi hefur átt stóran þátt í því að auka hagkvæmni og arðsemi kerfisins þrátt fyrir að veiðar úr mikilvægasta stofninum séu bara helmingur af því sem þær voru á níunda áratugnum. Ef kerfinu verður breytt munu merki þess óhjákvæmilega sjást í fjárhagslegri afkomu þjóðarinnar. Því er mikilvægt að breytingar á veiðigjöldum hafi það að meginmarkmiði að lágmarka neikvæða hvata sem leiða til minni skilvirkni og minni hagkvæmni í nýtingu. Landsbankinn bendir einnig á að útreikningar bendi til þess að gjaldtaka upp á 70% af samtölu reiknaðrar rentu á þremur árum muni ekki ganga upp í ljósi stöðu íslensks sjávarútvegs í dag. Það mundi leiða til fjölda gjaldþrota. Með svo umfangsmikilli gjaldtöku er auk þess verulega dregið úr getu og vilja fyrirtækja til nýfjárfestinga. Mikill fjöldi þeirra fyrirtækja sem lentu í úrtaki bankans gæti ekki staðið við núverandi greiðsluskuldbindingar sínar verði frumvarpið um veiðigjöld samþykkt. Það hefði áhrif á alla landshluta. Breytingarnar kæmu, að mati bankans, verst niður á Reykjanesi, Vesturlandi, Vestfjörðum og höfuðborgarsvæðinu. Bankinn þyrfti að afskrifa 31 milljarð kr. af bókfærðu virði sínu ef frumvörpin yrðu samþykkt.

Í ljósi þessara umsagna skilur 2. minni hluti ekki þá niðurstöðu sem birtist í nefndaráliti meiri hlutans. Svo virðist sem meiri hlutinn hafi ekki hlustað á umsagnaraðila eða lesið umsagnirnar nema að ákveðið hafi verið fyrir fram að hunsa þær nánast allar. Þetta er sem sagt blekkingaleikur; 20 fundir, ótal umsagnaraðilar, sú mikla vinna sem lagt var í, en síðan hefur verið ákveðið að hlusta ekki mikið á það sem þar kom fram. Það er þó enn greinilegra í frumvarpinu um stjórn fiskveiða sem við fjöllum ekki um hér, en kynntar hafa verið breytingartillögur í atvinnuveganefnd sem eru vægast sagt smávægilegar.

Fjöldinn allur af sveitarfélögum, samtökum þeirra og atvinnuþróunarfélögum á vegum sveitarfélaga skiluðu inn umsögnum sem sýna hversu miklar áhyggjur viðkomandi aðilar hafa af afleiðingum frumvarpsins. Ég tek hér dæmi um nokkrar umsagnir:

Í umsögn Grindavíkurbæjar segir að helstu beinu áhrifin af frumvarpi til laga um veiðigjöld verði að grunnveiðigjald og sérstakt veiðigjald í Grindavík á síðasta ári hafi numið yfir tveimur milljörðum, en árið 2011 var eitt hið besta á þessari öld og kannski frá upphafi. Til samanburðar má nefna að skatttekjur Grindavíkurbæjar, útsvar og fasteignaskattar á því sama ári, námu rúmlega milljarði kr. Auðlindarenta á fyrirtæki í Grindavík nam rúmlega tvöfaldri þeirri fjárhæð sem rann að fullu í ríkissjóð. Búast má við því að stóraukin gjaldheimta af sjávarútvegsfélögunum leiði til þess að fyrirtækin reyni að draga úr kostnaði annars staðar, meðal annars með því að endursemja við sjómenn og annað starfsfólk, þ.e. lækka laun, fækka stöðugildum og draga úr þjónustukaupum. Lækkun á launakostnaði fyrirtækjanna og minnkandi þjónustukaup munu skila sér í enn frekari lækkun útsvarsstofns Grindavíkurbæjar og samdrætti í tekjum hafnarinnar. Það er mat Grindavíkurbæjar að verði frumvarpið að lögum sé ljóst að áhrifin verði verulega neikvæð á samfélagið í Grindavík og á Suðurnesjum öllum og mun að öllu óbreyttu valda því að íbúum á svæðinu fækkar. Það er ekki á samfélagið á Suðurnesjum leggjandi. Áhrifin munu jafnframt koma fram á öðrum svæðum, en fyrirtækin í Grindavík sækja starfsfólk, og þá ekki síst sjómenn, um land allt.

Í umsögn Fjarðabyggðar kemur fram að ef frumvarp þetta verður samþykkt muni það hafa mikil áhrif á rekstur sjávarútvegsfyrirtækja í Fjarðabyggð. Fyrir liggur að svigrúm fyrirtækja til fjárfestinga mun verða mun minna sem hefur um leið áhrif í samfélaginu þar sem stórir og smáir þjónustuaðilar byggja rekstur sinn á ýmiss konar þjónustu við atvinnugreinina. Skattheimta eins og boðuð er í frumvörpunum er gríðarleg færsla á fjármunum frá samfélaginu á Austfjörðum í ríkissjóð og lætur nærri að hún nálgist 4 milljarða ef allt er tekið til.

Í umsögn Vestmannaeyjabæjar segir að gjaldið sé landsbyggðarskattur sem kallaður hafi verið auðlindagjald og sé fáheyrt hár. Boðað auðlindagjald hefði verið um 5 milljarðar fyrir atvinnulífið í Vestmannaeyjum árið 2010 af þeim 24 milljörðum sem reiknað var með fyrir allt landið allt. Það hefur sem sagt verið lækkað eitthvað, það gæti verið 4 milljarðar í dag miðað við breytingartillögur meiri hlutans, það kallar þá á sérstaka gjaldheimtu upp á rúma milljón á hvern íbúa Vestmannaeyja einungis það ár. Slíkur skattur ofan á allt annað sem íbúar Eyja greiða til jafns við aðra er fáheyrður. Það er ósanngjarnt og óréttlátt að leiða gríðarlega skattheimtu yfir landsbyggðina þegar loks sjást merki um hagvöxt. Eins og menn vita kannski varð fyrst og fremst hagvöxtur á suðvesturhorninu og fjaraði síðan út þegar hann kom út á land. Víðast hvar um landið var enginn hagvöxtur, sums staðar var meira að segja samdráttur á bólutímanum, meðal annars vegna allt of hás gengis sem kom niður á sjávarútveginum. Í umsögn Vestmannaeyjabæjar segir að endurnýjun og nýsköpun takmarkist með þessari skattlagningu.

Hreppsnefnd Vopnafjarðar varar Alþingi sterklega við í umsögn sinni að samþykkja frumvarpið óbreytt og vísar máli sínu til stuðnings í greinargerðir sérfræðinga sem fylgdu frumvörpunum sjálfum og hef ég aðeins farið yfir það hér.

Í umsögn sinni vísar Snæfellsbær í að samkvæmt greiningu Deloitte á afleiðingum frumvarpsins sé talið að veiðigjaldið af fyrirtækjum í Snæfellsbæ verði 817 millj. kr. á ári, en þess má geta að útsvar Snæfellsbæjar árið 2010 var 625 millj. kr. Af 24 útgerðarfélögum sem litið var á í úrtaki Deloitte kemur í ljós að um 17 geta mögulega ekki staðið við núverandi greiðsluskuldbindingar sínar verði frumvarpið samþykkt óbreytt.

Ekki hefur verið kannað hvort þær breytingartillögur sem lagðar eru til mundu fækka þessum 17 fyrirtækjum, það er auðvitað galli. Ég óttast að þeim mundi ekki fækka nóg, það yrði umtalsverður fjöldi eftir af þeim 24 sem í bæjarfélaginu eru. Hjá þessum félögum starfa um 204 og greiddu þau 2,4 milljarða kr. í laun til starfsmanna sem greiða síðan útsvar til bæjarins upp á 194 milljónir. Það mundi allt hverfa og þýða að bærinn færi í greiðsluþrot á stuttum tíma.

Í umsögn sinni bendir Vesturbyggð á áðurnefnda greinargerð óháðra sérfræðinga. Í umsögninni segir að sú greinargerð ætti að hvetja stjórnvöld til að staldra við og ígrunda gaumgæfilega áhrif lagasetningarinnar á rekstur og afkomu sjávarútvegsfyrirtækja og sjávarbyggða landsins. Sérfræðingarnir búast við umhleypingum næstu árin meðan útgerðin lagar sig að breyttum aðstæðum og segja að áformuð lagasetning muni verða mjög íþyngjandi fyrir rekstur sjávarútvegsfyrirtækja, enn fremur að hækkun veiðigjalds muni án efa kippa stoðum undan skuldsettari útgerðarfyrirtækjum eins og oft hefur komið fram og kom fram í fjölmörgum umsögnum sem lagðar voru fyrir atvinnuveganefnd.

Í umsögn frá Sveitarfélaginu Skagafirði er Alþingi varað við og einnig er vísað í títtnefnda greinargerð sérfræðinga. Skagfirðingar telja að hækkun veiðigjalds muni án efa kippa stoðum undan skuldsettari útgerðarfyrirtækjum auk þess sem bent er á að ólíklegt sé að frumvarpið nái þeim markmiðum sem stefnt var að þar sem langtímastöðugleika skorti sem skapað getur grundvöll fyrir uppbyggingu atvinnulífs í sjávarbyggðum, þ.e. góð rekstrarskilyrði til langs tíma og hagkvæmar veiðar og vinnslu.

Undir þessar áhyggjur og harðorð mótmæli einstakra byggðarlaga tekur 2. minni hluti. Benda má á að á umsagnalista yfir innsendar umsagnir má sjá fjölmargar umsagnir sveitarfélaga um málið og fleiri en þær sem hér eru raktar sérstaklega segja það sama. Má þar nefna sveitarfélagið Ölfus, Norðurþing og mun fleiri sveitarfélög.

Samkvæmt umsögn Atvest, eða Atvinnuþróunarfélags Vestfjarða, stendur sjávarútvegur illa á Vestfjörðum. Meðal annars kom fram að vegna þess hversu seint var farið að kaupa aflaheimildir sé sjávarútvegurinn þar mjög skuldsettur miðað við landsmeðaltalið og í því liggi helsti vandi sjávarútvegs á Vestfjörðum, hann sé einfaldlega einhverjum árum á eftir. Eftirfarandi upplýsingar komu fram í máli sérfræðings Atvest á fundi í nefndarinnar varðandi veiðigjaldafrumvarpið. Á Vestfjörðum eru nettóskuldir útgerðarinnar um 39 milljarðar kr. Samkvæmt frumvarpinu eru álögð veiðigjöld 1,4 milljarðar kr. af 4 milljarða kr. EBITDA. Sú EBITDA sem var 2009 var ekki nægileg til að sjávarútvegur á Vestfjörðum gæti staðið við skuldbindingar sínar. Sjávarútvegurinn á svæðinu mun því lenda í erfiðleikum með tilheyrandi vanda fyrir allt atvinnulífið og samfélagið. Sjávarútvegur er vel að merkja langmikilvægasta atvinnugreinin á Vestfjörðum.

Ef frumvarpið verður samþykkt þurfa að verða umtalsverðar niðurfellingar á skuldum, eða um 80–85% af núverandi nettóskuldum, sem væri þá niðurfelling upp á 31–33 milljarða kr. eða fjöldagjaldþrot. Hver ber þann kostnað? spyr Atvest. Hver verða langtímaáhrifin af gjaldtökunni? Framtíðarhorfur eru ekki bjartar fyrir Vestfirði þar sem svæðið hefur verið í vörn í langan tíma. Að mati 2. minni hluta er óskiljanlegt hvernig meiri hluti nefndarinnar getur lagt fram frumvarpið með breytingartillögunum. Verður að taka tillit til þeirra í ljósi þeirra alvarlegu afleiðinga sem það hefði fyrir sjávarútveginn og allt atvinnulíf á Vestfjörðum.

Til að sýna einhverja mynd af því hvernig afleiðingarnar eru fyrir einstök fyrirtæki ætla ég að taka dæmi um tvö fyrirtæki sem sendu inn umsagnir.

Annar minni hluti bendir á umsögn Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum en þar segir að sérstaka veiðigjaldið sé lagt á með flóknum reikniaðferðum, eins og fram hefur komið, og að erfitt sé að átta sig á af lestri frumvarpsins hvernig það sé reiknað. Það vekur upp áleitnar spurningar um hvort skýrleiki réttarheimilda fyrir gjaldtökunni er nægilegur. Sömuleiðis vakna spurningar um hvort regluverkið um útreikning gjaldsins og álagningu feli í sér óheimilt framsal skattlagningarvalds frá löggjafarvaldinu til framkvæmdarvaldsins. Hjá Vinnslustöðinni eru nú um 360 stöðugildi en íbúar Vestmannaeyja eru um 4.200. Hjá félaginu starfa því um 10% af íbúum Vestmannaeyja. Verði frumvarp um veiðigjöld að veruleika mun það þýða útgjaldaaukningu að fjárhæð 6.400.000 evrur og umsnúning í afkomu fyrirtækisins og eiginfjárhlutfalli.

Annað fyrirtæki, sem er allt annars eðlis, er Blakksnes í Bolungarvík sem skilaði einnig inn áliti og rakti í umsögn sinni að útgerðin hefði markvisst unnið að því að auka aflaheimildir sínar á síðustu árum, samanber það sem ég fór yfir áðan varðandi sjávarútveginn á Vestfjörðum, hann hefði sem sagt verið nokkuð seinni til en almennt á landinu og væri því mun skuldsettari í dag en hann hefði ella verið. Aldrei hefði hvarflað að félaginu að ráðast í frekari kaup aflaheimilda ef fyrir hefðu legið upplýsingar þess efnis að veiðigjaldið yrði snarhækkað í einni svipan eins og frumvarpið gerir ráð fyrir. Þessi gríðarlega hækkun kemur sérstaklega illa við útgerðir eins og Blakksnes þar sem 90% skulda félagsins eru vegna kaupa á aflaheimildum. Verði frumvarpið um veiðigjöld að lögum mun Blakksnes lenda í greiðsluvandræðum vegna skulda sem félagið hefur stofnað til vegna kaupa á aflaheimildum. Rekstraraðilum Blakksness reiknast til að verði frumvarpið að lögum muni það leiða til sexföldunar á veiðigjaldi og nemi um 30 milljónum, en Blakksnes hefur greitt um 5 milljónir hingað til.

Að mati 2. minni hluta sýna þessi dæmi glögglega alvarleg áhrif frumvarpsins á einstök fyrirtæki.

Í ljósi ræðu hv. framsögumanns, hv. þm. Björns Vals Gíslasonar, er áhugavert að ræða um samráð eða réttara sagt samráðsleysi, því að í svörum umsagnaraðila við fyrirspurnum 2. minni hluta í atvinnuveganefnd kom fram að ekkert samráð var haft, ekki neitt við nokkurn mann: Ekki við Hagstofuna þrátt fyrir að aðferðafræðin ætti uppruna sinn þar. Ekki við hagsmunaaðila greinarinnar þrátt fyrir að meiri hlutinn haldi fram að byggt sé á niðurstöðu samráðs og sáttanefndar sjávarútvegsráðherra frá hausti 2010. Ekki við sveitarfélögin þrátt fyrir að samkvæmt frumvarpinu sé tekin tíu sinnum hærri upphæð út úr sjávarútvegssamfélögunum en áður var. Ekki við samtök á atvinnumarkaði þrátt fyrir stöðugleikasáttmála og samninga við þau við gerð kjarasamninga. Allir aðilar gagnrýna harðlega samráðsleysið og undir það tekur 2. minni hluti.

Í þessu samhengi er rétt að benda á stefnu Framsóknarflokksins sem lagði fram þingsályktunartillögu. Að henni stóðu allir þingmenn Framsóknarflokksins. Þar stendur, með leyfi forseta:

„Alþingi ályktar að fela sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að skipa samráðshóp til að leita leiða til að móta skýra stefnu til lengri tíma í sjávarútvegsmálum. Hópurinn verði skipaður fulltrúum allra þingflokka, fulltrúum atvinnulífsins, launþega, sveitarfélaga, fyrirtækja í sjávarútvegi og annarra hagsmunasamtaka. Hópurinn leggi tillögur fyrir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra eigi síðan en 1. janúar 2012 og ráðherra leggi fram lagafrumvarp til innleiðingar þeirra í íslensk lög. Við vinnu hópsins verði sérstök áhersla lögð á eftirfarandi:

1. Sjávarauðlindin verði tryggð sameign þjóðarinnar með ákvæði í stjórnarskrá.

2. Stjórn fiskveiða verði blönduð leið, annars vegar á grunni aflahlutdeildar á skip og hins vegar úthlutun veiðileyfa sem taki mið af sértækum byggðaaðgerðum, hvatningu til nýsköpunar og nýliðunar. Úthlutun veiðileyfa verði gerð með þeim hætti að skilgreina tvo potta, annars vegar pott með nýtingarsamningum og hins vegar pott sem veiðileyfum yrði úthlutað til ákveðinna aðila. Frístundaveiðar verði kallaðar ferðaþjónustuveiðar til að atvinnugreinin geti dafnað á eigin forsendum ferðaþjónustunnar.

3. Veiðigjald, auðlindarentan sem sjávarútvegurinn greiðir verði nýtt að hluta til nýsköpunar, rannsókna og markaðssetningar innan greinarinnar sjálfrar, hluti renni til landsvæða sem auðlindarentan verður til og hluti í ríkissjóð.

4. Hlúð verði að nýsköpun og enn frekari nýtingu hráefnis til að skapa verðmæti og auka arðsemi.

5. Tryggt verði að auðlindin verði nýtt á sem skynsamlegastan hátt og nýtingin verði byggð á grunni vísindalegrar þekkingar og sjálfbærni lífríkisins.

6. Áhersla verði lögð á að sjávarútvegur sé ekki einungis veiðar heldur einnig hátæknivæddur matvælaiðnaður.

7. Sjónum verði í vaxandi mæli beint að umhverfislegum þáttum og augljósu samspili nýtingar hinna ýmsu tegunda hafsins til að tryggja áframhaldandi forustu Íslendinga á sviði sjálfbærrar nýtingar auðlinda hafsins.“

Annar minni hluti vill ítreka þá skoðun Framsóknarflokksins að fara beri þessa leið, ekki síst í ljósi þeirrar niðurstöðu sem meiri hlutinn leggur til að hér verði farin.

Allflestir ef ekki allir umsagnaraðilar, þar á meðal sérfræðingar sem atvinnuveganefnd réð til ráðgjafar, gagnrýndu harðlega þá aðferðafræði sem frumvarpið leggur til. Sérstaklega var bent á að ekkert tillit væri tekið til skuldsetningar og fjárfestingarþarfar. Einnig kom í ljós að byggt var á röngum forsendum og samspil þriggja ólíkra vísitalna sem notaðar voru við framreikning varð til þess að í stað þess markmiðs að innheimta 70% auðlindagjald bauð frumvarpið upp á 140%. Það verður að mati 2. minni hluta að átelja ráðuneyti og flutningsmenn frumvarpsins fyrir þvílík handarbakavinnubrögð og sýnir kannski best hversu illa ígrundað frumvarpið er.

Í breytingartillögum meiri hlutans er brugðist að nokkru við hluta þeirrar gagnrýni sem fram kom. Einnig var gagnrýnt harðlega að notaðar væru áætlaðar framreiknaðar gamlar tölur og meðaltöl því að það kæmi ákaflega misjafnlega niður á einstaka útgerðarflokka, fyrirtæki og veiðar mismunandi fisktegunda. Betra hefði verið að mati 2. minni hluta að ýta þessari aðferð til hliðar og finna rentu einstakra fyrirtækja í útgerð með því að nota raunverulegar niðurstöðutölur úr ársreikningum og skattframtölum. Þá bentu sérfræðingar nefndarinnar á verulega ágalla við að reikna út rentu á fiskvinnsluna. Ein breytingartillaga meiri hlutans reynir að koma til móts við þá gagnrýni en nær skammt. Að mati 2. minni hluta hefði verið betra að fylgja ráðleggingum sérfræðinganna og reikna út verð milli útgerðar og vinnslu og finna þannig raunverulegt mat á þá rentu.

Margir umsagnaraðilar, en þó ekki allir, töldu þá leið að leggja lágt fast gjald á alla og síðan afkomutengt gjald ofan á, þetta sérstaka veiðigjald, vera skynsamlega og undir það tekur 2. minni hluti. Hins vegar er fasta gjaldið sennilega of hátt miðað þær umsagnir sem við höfum fengið að sjá og útfærsla við útreikning á rentu vegna sérstaka veiðigjaldsins meingölluð og ónothæf eins og hún er kynnt í frumvarpinu. Því telur 2. minni hluti skynsamlegast að vísa frumvarpinu aftur til ríkisstjórnarinnar, taka upp samráð við greinina og finna aðra og betri aðferð eða nálgun til að meta svokallaðan umframhagnað. Í því sambandi vísa ég í umsögn sérfræðinganna Daða Más Kristóferssonar og Stefáns B. Gunnlaugssonar.

Varðandi fjárhæð veiðigjaldsins kom fram í fjölmörgum umsögnum að 70% auðlindagjald fari langt fram úr öllu hófi. Að mati fjölmargra, þar á meðal sérfræðinga nefndarinnar títtnefndu, munu fjölmörg fyrirtæki verða gjaldþrota, þau ráða ekki við að greiða svona hátt gjald. Einnig hefur verið bent á að svona há prósenta á áætlaðar meðaltalstekjur sé umfram hagnað margra fyrirtækja. Samkvæmt könnun Deloitte reyndust 53 fyrirtæki af 75 ekki verða rekstrarhæf eftir að lagður yrði á 70% sérstakur auðlindaskattur, öfgaskattur. Þá beinist gagnrýni fjölmargra að því að um landsbyggðarskatt sé að ræða og að upphæðirnar séu að minnsta kosti tíu sinnum hærri en þeir fjármunir sem ætlað er að skila aftur til samfélaganna. Í því samhengi er rétt að benda á að um 87% aflaheimilda eru á landsbyggðinni.

Undir þessa gagnrýni tekur 2. minni hluti og átelur harðlega óhóf veiðigjaldsins og áhrif þess á fyrirtæki og samfélög á landsbyggðinni. Þá hefur verið bent á af endurskoðunarfyrirtækjum og fjármálafyrirtækjum að ein bein afleiðing svo öfgafulls veiðigjalds yrði veruleg virðisrýrnun aflaheimilda sem og lækkun á verðmati fyrirtækja. Að mati samtaka fjármálafyrirtækja gæti virðisrýrnun aflaheimilda numið 43–48% vegna ákvæða í frumvarpi um stjórn fiskveiða, frumvarpi sem hafa mun sannarlega miklar afleiðingar með oftöku veiðigjalds og áhrif á möguleika fyrirtækjanna á að greiða svo hátt auðlindagjald. Virði fyrirtækjanna gæti lækkað um 38%, eða á bilinu 100–145 milljarða kr. að mati samtaka fjármálafyrirtækja vegna áhrifa veiðigjaldsins á framtíðarsjóðsstreymi og framlegðarlækkun.

Í umsögn Alþýðusambands Íslands er bent á áhugaverða staðreynd um samspil gengis og afkomu í sjávarútvegi. Þar er varað við að öllum neikvæðum fyrirhuguðum breytingum á stjórn fiskveiða þar sem þær munu rýra afkomu greinarinnar, getu fyrirtækja til að greiða laun, veiðigjöld og að fjárfesta og minnka þannig þjóðarkökuna. Stefna Framsóknarflokksins er keimlík þeim áherslum sem ASÍ hefur sett fram og tekur 2. minni hluti því heils hugar undir þær tillögur Alþýðusambands Íslands. ASÍ telur sem sagt að of bratt sé farið í álagningu veiðigjaldsins og hvetur til varfærni með tilliti til þess að hin svokallaða umframrenta í sjávarútvegi muni minnka mikið með styrkingu krónunnar eins og hjá öðrum útflutningsgreinum.

Að mati 2. minni hluta eru hlutföll og fjárhæðir frumvarpsins með breytingartillögum meiri hlutans út úr kortinu og langt frá því að hægt sé að tala um hóflegt auðlindagjald. Ekkert tillit hefur verið tekið til umsagna sem sýna með beinum hætti alvarlegar afleiðingar fyrir fjölmörg fyrirtæki. 2. minni hluti lýsir fullri ábyrgð á hendur meiri hluta atvinnuveganefndar, ef þetta verður niðurstaða Alþingis, á gjaldþrotum fyrirtækja í sjávarútvegi sem og erfiðleikum fjármálafyrirtækja, ekki síst Landsbankans og hef ég komið aðeins inn á það hversu alvarlegar afleiðingar það hefði fyrir hann.

Þá vil ég jafnframt benda á að í greinargerð sérfræðinga atvinnuveganefndar kemur fram, með leyfi forseta:

„Að lokum ber að undirstrika að ekki er hægt að horfa á álagningu veiðigjalda afmarkað. Samræmi verður að vera milli gjaldtöku og annarrar umgjarðar fiskveiðistjórnarkerfisins. Ef vegið er að möguleikum til hagræðingar og langtímahagkvæmni mun það skerða umfang auðlindarentunnar og draga úr getu útgerðarinnar til að standa undir veiðigjöldum. Gjaldtaka, sem er hófleg ein sér, getur verið óhófleg skoðuð í samhengi við önnur ákvæði.“

Í því sambandi er rétt að minna á að það samspil sem frumvarpið um stjórn fiskveiða og þær hugmyndir sem meiri hlutinn hefur lagt þar fram, og sem ráðuneytið og meiri hlutinn hafa ekki lagt til að breyta, mun hafa gríðarleg áhrif á möguleika sjávarútvegsins til að standa undir þessum gríðarlega háu og óhóflegu veiðigjöldum.

Varðandi breytingartillögur meiri hlutans má í raun segja að fyrsta breytingartillagan við 4. gr. frumvarpsins sem snýr að samningum við Hagstofu og ríkisskattstjóra sem og útvíkkun á verkefnum og valdsviði veiðigjaldsnefndar, sé viðurkenning meiri hlutans á að aðferðafræðin sem lögð er til sé ónothæf enda á að útfæra aðferðina að nær öllu leyti á næsta ári þannig að hún taki fyrst gildi frá og með fiskveiðiárinu 2013–2014. Annar minni hluti telur að betra hefði verið að taka upp aðra aðferð sem tæki tillit til raunverulegrar stöðu einstakra fyrirtækja og tæki þannig mið af mismunandi stöðu ólíkra útgerðarflokka, mismunandi arðsemi veiða á einstökum fisktegundum o.fl. Engu að síður telur 2. minni hluti að til bráðabirgða sé betra að leggja á fasta krónutölu vegna næsta fiskveiðiárs og fela veiðigjaldsnefnd að útfæra aðferðina í stað þess óskapnaðar sem ákvæði frumvarpsins hafa í för með sér.

Hver veit nema það verði niðurstaða veiðigjaldsnefndar að kollvarpa því kerfi sem menn leggja svona mikið á sig að reyna að troða hér í gegn og það sé eina sem gert verði sé að þar verði bráðabirgðaákvæði þar sem lögð er til föst krónutala, síðan líði eitt ár og þá verði búið að finna miklu betra og skynsamlegra kerfi, sérstaklega ef menn hafa vit á því að hafa samráð við fleiri en sjálfa sig.

Varðandi 2. tölulið breytingartillagna meiri hlutans við 7. gr. frumvarpsins telur 2. minni hluti það afar neikvætt og sérkennilegt að hækka fastagjaldið úr 8 kr. í 9,50 kr. Fram kom hjá ýmsum umsagnaraðilum að mörgum yrði erfitt að standa skil á því. Má þar nefna strandveiðarnar eins og þær leggja sig og skuldsett minni útgerðarfyrirtæki, til að mynda mörg fyrirtæki sem eru í krókaaflamarkskerfinu. Meiri hlutinn hefur ekki enn svarað því hvort gjaldið sé of hátt og hvort ekki væri eðlilegra að það væri eitthvað lægra þannig að allir gætu staðið undir því. Samkvæmt umsögnum fjölmargra, meðal annars Atvest og fleiri hefði 8 kr. fastagjaldið orðið mörgum nægilega erfitt og jafnvel of erfitt.

Þriðji töluliður breytingartillagnanna við 8. gr. frumvarpsins snýr að svokölluðu frítekjumarki, þ.e. 100% afslætti af sérstaka gjaldinu á fyrstu 30 tonnin og 50% afslætti á næstu 30–100 tonn, það á ekki lengur við hvert skip heldur hverja útgerð eða gjaldskyldan aðila. Það þýðir að sú ívilnun sem var í frumvarpinu lækkar um 300 millj. kr. í heild og er að mati ráðuneytisins um það bil 1,9 milljarðar. Að mati 2. minni hluta hefði óbreytt tillaga frumvarpsins mátt halda sér. Ekki hefði að mínu mati veitt af að draga úr óhófinu.

Um 4. tölulið breytingartillagnanna við 9. gr. má segja að þar sé af mjög veikum mætti reynt að laga það sem er eitt af því vonlausasta í aðferðafræði frumvarpsins. Margir umsagnaraðilar sem og sérfræðingar nefndarinnar bentu á að rangt væri að leggja rentu á vinnsluþáttinn. Undir það tekur 2. minni hluti og bendir á þá aðferðafræði sem Daði Már Kristófersson fjallar um í greinargerð sinni. Hann telur að betra sé að áætla tekjur útgerðar af vinnslu og leysa þannig þetta vandamál, tengda tekjuskráningu samþættra útgerðar- og vinnslufyrirtækja. Daði Már Kristófersson bendir á að velta þurfi fyrir sér hvort eðlilegt sé að gera ráð fyrir að engin umframhagnaður verði til í fiskvinnslu. Ljóst sé að umframhagnaður geti orðið til af fleiri ástæðum en vegna sjávarauðlindarinnar. Vinnslufyrirtæki geta byggt upp orðspor á markaði eða búið yfir eftirsóknarverðri afkastagetu til skemmri tíma sem skapar umframhagnað, svo fátt eitt sé nefnt. Það getur því reynst erfitt að skilja á milli eðlilegs hagnaðar og umframhagnaðar ef ekki er vitað hver eðlileg ávöxtun er og betra væri að finna aðrar skynsamlegri leiðir. Undir það tekur 2. minni hluti.

Frú forseti. 5. töluliður breytingartillagna meiri hlutans sem er við 10. gr. frumvarpsins snýr að mestu að því að leiðrétta enn eina vitleysu eða skekkju frumvarpsins, en þar var notast við þrjár mismunandi vísitölur til að reikna upp hinn svokallaða umframhagnað samkvæmt ársgreiðsluaðferðinni. Í ljós kom að við að blanda þessum þremur vísitölum saman ýktist og skekktist vitlaus niðurstaða í þá átt að verða galin niðurstaða. 2. minni hluti tekur undir að breytingin er til bóta. Einu atriði var þó laumað inn í b-liðinn, þ.e. að veiðigjöld teljist ekki til rekstrarkostnaðar „í þessu samhengi“. Óljóst er enn þrátt fyrir yfirlýsingar meiri hlutans og ráðuneytis hvað það þýðir í raun. Að mati 2. minni hluta á að vera augljóst að fastagjaldið dragist frá áður en sérstaka veiðigjaldið verður lagt á. Þá eru gerðar tilraunir til að laga áætlaða fjárfestingarþörf og afskriftir með að breyta útreikningi á stofnverði og samræma árgreiðsluprósentuna, það var 10% í vinnslunni, 8% í veiðunum og verður nú 8% í hvoru tveggja.

Að lokum er gerð ein sjálfsögð leiðrétting þess efnis að neikvæð renta nýtist til lækkunar næstu fimm árin. Allt eru þetta breytingar til batnaðar, skref í rétta átt að mati 2. minni hluta, en nær hefði verið að nota aðra og skynsamlegri aðferðafræði, eins og ég hef komið hér að nokkrum sinnum.

Í 6. tölulið snúa breytingartillögurnar að tvennu; í fyrsta lagi að fjárhæðum í krónum vegna sérstaka veiðigjaldsins eða 29,13 kr. á hvert þorskígildi í botnfiskveiðum og 33,08 kr. á þorskígildi í uppsjávarveiðum á næsta fiskveiðiári 2012/2013. Meiri hlutinn upplýsir að það svari til 50% skattlagningarstofns vegna álagningar veiðigjaldsins. Síðan er lagt til að á hverju ári hækki hlutfallið um 5 prósentustig þannig að á fiskveiðiárinu 2016/2017 verði hlutfallið 70%. Um þetta er aðeins eitt að segja: Þetta eru öfgar. 2. minni hluti telur, eins og fram hefur komið, að þessi skattlagning sé fráleit, allt of há og geti engan veginn talist hófleg, hvorki upphafsfjárhæðin né hraðinn í hækkunum og 70% eru alveg út úr kortinu.

Síðasta breytingin sem meiri hlutinn leggur til er nýtt bráðabirgðaákvæði. Þar er reynt að koma til móts við það sem gagnrýnt hefur verið einna mest í aðferð frumvarpsins við að finna út rentu, það er sú staðreynd að ekki var neitt tillit tekið til skuldsetningar í greininni eða til fjárfestingarþarfar. Sú staðreynd kemur nýliðum, minni fyrirtækjum og mikið skuldsettum fyrirtækjum mjög illa. Sú tilraun sem gerð er í breytingartillögum meiri hlutans er flókin, illskiljanleg. Hún byggist á heimild til ráðherra og hefur fimm ára gildistíma. Okkur var sagt í atvinnuveganefnd að þetta væri ívilnun upp á 2 milljarða. Í nefndaráliti meiri hlutans birtist síðan talan 1,5 milljarðar. Við höfum engar tölulegar upplýsingar til þess að kanna það frekar. Þetta er bara það sem meiri hlutinn hefur sagt okkur og hann hefur það væntanlega eftir höfundum frumvarpsins í ráðuneytinu.

Ekki er hægt að gera sér ljóst hvernig þetta ákvæði virkar, sérstaklega ekki í ljósi þess að boðað hefur verið frumvarp í haust til breytinga á skattalögum sem heimila mun afskriftir aflaheimildakaupa. Þá er spurningin hvort þetta ákvæði, þessi ívilnun, detti út eða hvaða áhrif hún hefur. Það er mjög erfitt að átta sig á því og auðvitað höfum við heldur ekki séð það frumvarp þó að það hafi verið boðað við fyrstu kynningu á þessum tvíburafrumvörpum.

Á það hefur einnig verið bent að það sé ákveðinn siðvandi að ívilna skuldsettri yfirtöku eða skuldsettum kaupum. 2. minni hluti tekur undir það en er jafnframt sammála því að taka beri tillit til skuldsetningar fyrirtækja vegna aflaheimildakaupa. Það er einmitt einn helsti ágalli þessarar aðferðar sem boðuð er í frumvarpinu að taka ekkert tillit til skuldsetningarinnar. Það má hins vegar íhuga hvort ekki væri eðlilegra að taka tillit til allra kvótakaupa hvort sem þau eru skuldsett eða greidd með eigin fé. Það hefði 2. minni hluti talið eðlilegra, þá hefðu allir setið við sama borð.

Hver er nú staða málsins eftir að breytingartillögurnar hafa komið fram? Við erum hér í 2. umr. um málið. Við höfum eingöngu orð þeirra sem skattlögðu og lögðu þetta til og niðurstaðan var að skattlagningin væri 140% eftir þeirra eigin útreikningum þó að þeir segðu að hún væri 70%. Sérfræðingum hefur ekki verið gefinn nægur tími til að kanna hvaða áhrif það hefur á einstaka útgerðarflokka, hvaða áhrif það hefur á einstök fyrirtæki. Margt bendir því til þess að sú greinargerð standist sem sérfræðingarnir Daði Már Kristófersson og Stefán B. Gunnlaugsson sýndu okkur, hún sýndi að þetta hefði mjög alvarlegar afleiðingar á einstök fyrirtæki og útgerðarflokka. Ekkert bendir til annars.

Því er það mér óskiljanlegt að við skulum standa hér og ræða þetta og að ekki skuli hafa verið lagt til að gjaldið yrði hóflegra þannig að meiri líkur væru til þess að það gengi, að það væri gert af varfærni. Eðlilegra hefði verið að gefa sér hugsanlega eitt eða tvö ár og beita þá skynsamlegri aðferðafræði til að finna út raunverulega rentu og hóflega skattlagningu á greinina.

Niðurstaða 2. minni hluta er að þegar allt er tekið saman er óskiljanlegt af hverju meiri hlutinn hefur ekki farið aðra leið í breytingartillögum sínum eftir að hafa fengið umsagnir fjölmargra sem og ábendingar sérfræðinga nefndarinnar. Það er óskiljanlegt hvers vegna ekki var farin leið þar sem tekið hefði verið tillit til mismunandi útgerðarflokka, mismunandi arðsemi veiða úr ólíkum fiskstofnum og mismunandi stöðu fyrirtækja, ekki síst skuldsetningu þeirra. Að mati 2. minni hluta er það eina skynsamlega leiðin.

Þá verður að nefna hér að upphæð og hlutföll eru verulega óhófleg, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Veruleg hætta er á að fjölmörg fyrirtæki geti ekki staðið undir slíkum álögum á sama tíma og verið er að greiða niður stökkbreyttar skuldir með tilheyrandi alvarlegum afleiðingum, gjaldþrotum, atvinnuleysi, samfélagsáhrifum o.s.frv. Þá er rétt að ítreka að Landsbankinn, banki allra landsmanna sem er að 87% í eigu þjóðarinnar, telur að afskrifa þurfi 31 milljarð kr. ef frumvarpið nær fram að ganga. Sú staðreynd að 87% aflaheimilda eru á landsbyggðinni gerir þetta frumvarp og afleiðingar þess sérstaklega landsbyggðarfjandsamlegt.

Niðurstaða 2. minni hluta er sú að vísa beri málinu aftur til ríkisstjórnarinnar og fara þá leið sem þingflokkur framsóknarmanna lagði til, þ.e. að setja málið í samráðsferli og að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra skipi samráðshóp til að leita leiða til að móta skýra stefnu til lengri tíma í sjávarútvegsmálum. Hópurinn yrði skipaður fulltrúum allra þingflokka, atvinnulífsins, launþega, sveitarfélaga, fyrirtækja í sjávarútvegi og annarra hagsmunasamtaka. Þannig væri hægt að finna rétta og skynsamlega leið til að setja hóflegt veiðigjald á auðlind sem þjóðin á.

Ég hef lokið máli mínu, frú forseti.