bókmenntasjóður o.fl.
Virðulegi forseti. Ég mæli að nýju fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um bókmenntasjóð og fleira. Ein af breytingunum sem er lögð til er einmitt breyting á heiti laganna, þ.e. þau munu ekki heita lög um bókmenntasjóð og fleira enda hafa margir spurt mig hvað þetta fleira sé og hvað felist nákvæmlega í því. Hér er lagt til að lögin muni heita lög um stuðning við íslenskar bókmenntir.
Ég mælti fyrir þessu frumvarpi á síðasta þingi en það náðist ekki að ljúka vinnu við það þannig að ég mæli fyrir því aftur. Tilefni þess má rekja til þátttöku Íslands sem heiðursgests á bókasýningunni í Frankfurt haustið 2011. Eins og ég nefndi áðan lagði ég þetta fram á síðasta þingi, 140. löggjafarþingi, og legg það fram að nýju en þó lítillega breytt.
Ég þarf ekki að hafa mörg orð um forsögu málsins. Haustið 2007 ákvað þáverandi ríkisstjórn að sækjast eftir því að Ísland yrði heiðursgestur á bókasýningunni í Frankfurt og að ríkisstjórnin legði með samþykki Alþingis 300 millj. kr. til verkefnisins á árunum 2007–2011. Mennta- og menningarmálaráðuneytinu var falið forsvar málsins og ákvörðuninni var fylgt eftir. Ísland var valið heiðursgestur fyrst Norðurlanda og var þá skipuð verkefnisstjórn og ráðinn verkefnisstjóri. Verkefnið hlaut nafnið Sögueyjan Ísland.
Um 200 íslenskar bækur og bækur um Ísland komu út á þýska málsvæðinu á árinu 2011 í samstarfi við hátt í 100 þarlend bókafélög. Svo voru ýmsir menningarviðburðir í tengslum við bókasýninguna sjálfa, svo sem myndlistarsýningar, tónleikar og danssýningar. Líklega er þetta stærsta menningarkynning sem Ísland hefur staðið fyrir erlendis en auk stjórnvalda veittu ýmsir íslenskir og erlendir aðilar verkefninu fjárhagsstuðning og er óhætt að segja að þátttaka okkar hafi hlotið mikla athygli fjölmiðla og almennings, ekki aðeins á hinu þýska málsvæði heldur víðar í Evrópu.
Það hefur verið reynsla fyrri heiðursgesta á þessari bókasýningu að heiðursárið hefur aukið útbreiðslu bókmennta viðkomandi lands í heiminum, ekki aðeins á því ári heldur varanlega svo fremi sem verkefninu hafi verið fylgt dyggilega eftir í kjölfarið. Ég taldi því nauðsynlegt, að höfðu samráði við þá sem störfuðu að þessu verkefni og þá sem starfa hjá bókmenntasjóði, að verkefninu yrði fylgt eftir. Mér fannst ég líka hafa fengið skýr skilaboð frá Alþingi í fyrra þegar við ræddum þessi mál um að það yrði að fylgja þessu verkefni eftir. Ég tel að einn liður í því sé að skýra og efla kynningu á íslenskum bókmenntum sem hefur verið á könnu bókmenntasjóðs. Lagt er til í frumvarpinu að skrifstofa hans muni framvegis heita Miðstöð íslenskra bókmennta og að bókmenntasjóður starfi á vegum miðstöðvarinnar og stjórn miðstöðvarinnar taki ákvarðanir um úthlutun úr sjóðnum.
Þær breytingar sem felast í frumvarpinu eru heitið, eins og ég nefndi áðan, og síðan er lagt til í II. kafla gildandi laga að bókmenntasjóður muni heita Miðstöð íslenskra bókmennta og bókmenntasjóður. Hlutverk miðstöðvarinnar er að styrkja útgáfu íslenskra skáldverka og vandaðra rita, svo og útgáfu erlendra bókmennta á íslenskri tungu eins og bókmenntasjóður hefur gert. Hins vegar yrðu styrkir til þýðinga á íslenskum bókmenntum á erlendum tungum greiddir af framlagi til miðstöðvarinnar þar sem slíkt er mjög mikilvægur þáttur í kynningu og útbreiðslu á íslenskum bókmenntum erlendis. Með þessari lagabreytingu er ekki verið að draga úr stuðningi við íslenska útgáfu heldur yrði hún áfram styrkt úr sérstökum bókmenntasjóði.
Annað mikilvægt hlutverk miðstöðvarinnar er að kynna íslenskar bókmenntir hér á landi og erlendis og stuðla að útbreiðslu þeirra. Í því felst meðal annars að efla samskipti við erlenda aðila á sviði bókmennta og bókaútgáfu. Það er það hlutverk sem er sérstaklega ætlunin að efla með þessu frumvarpi en miðstöðinni er einnig ætlað að efla bókmenningu á Íslandi. Hlutverk miðstöðvarinnar er að sumu leyti hliðstætt hlutverki Kvikmyndamiðstöðvar Íslands, en við fórum ekki þá leið að setja á laggirnar nýja ríkisstofnun heldur höldum við því að miðstöðin sé áfram undir stjórn fulltrúa geirans og stjórnvalda. Skipan stjórnar verði óbreytt frá því sem nú gildir. Lagt er til að stjórninni verði heimilt að leita umsagnar fagaðila við mat á umsóknum en eftir sem áður er það stjórnin sem tekur ákvörðun um úthlutun úr sjóðnum og ákvarðanir hennar eru endanlegar á þessu stjórnsýslustigi.
Ég vonast til að með þessu verði skrifstofa bókmenntasjóðs betur í stakk búin til að sinna kynningarhlutverkinu sem við viljum fylgja eftir eftir góðan árangur á bókamessunni í Frankfurt 2011. Þarna skipta fjárveitingar hins vegar máli. Við höfum talið mikilvægt að hluti þeirra fjárveitinga sem fylgdu Frankfurt-verkefninu fylgi þessu verkefni áfram. Fram kemur í kostnaðarumsögn fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytisins að lögfesting þess eigi ekki að leiða til aukinna útgjalda fyrir ríkissjóð, en í því mati sem við höfum lagt á frumvarpið kemur fram — og þá vísa ég í mennta- og menningarmálaráðuneytið — að lögfesting þess kalli á 25 millj. kr. á ársgrundvelli sem sé í raun sá aukni kostnaður sem við þurfum að leggja í ef við viljum að þessari miðstöð verði gert kleift að rækja hlutverk sitt án þess að taka af því fé sem er til úthlutunar úr bókmenntasjóði því að hann er ekki svo burðugur að hann einn geti tekið á sig þetta aukna kynningarhlutverk. Ég tel rétt að vekja sérstaka athygli á þessu misræmi. Verði framlag til bókmenntasjóðs ekki eflt vegna þessara viðbótarverkefna þá hefur það annaðhvort í för með sér að við náum ekki að fylgja markmiðunum eftir eða við verðum að taka úr bókmenntasjóði sem ég held að sé ekki góður valkostur.
Takmarkið hlýtur að vera að styðja vel við íslenskar bókmenntir með vitund um menningarlegt gildi og nauðsyn þess að viðhalda fjölbreytni íslenskrar bókmenntaflóru. Ég vek athygli á þessu og í ljósi þess sem hefur verið rætt um fjárlög mun ég vekja athygli fjárlaganefndar á því, verði þetta frumvarp að lögum. Ég vænti þess að málinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. allsherjar- og menntamálanefndar.
