vernd og orkunýting landsvæða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir þingsályktunartillögu um áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Þingsályktunartillagan er lögð fram í samræmi við ákvæði laga nr. 48/2011, um verndar- og orkunýtingaráætlun. Tillaga til þingsályktunar um áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða var lögð fram af iðnaðarráðherra í samráði og samvinnu við umhverfisráðherra á 140. löggjafarþingi. Tillagan náði þá ekki fram að ganga og er nú lögð fram að nýju og er efnislega samhljóða þeirri tillögu sem þá var lögð fram.
Samkvæmt 3. gr. þeirra laga skal eigi sjaldnar en á fjögurra ára fresti leggja fram á Alþingi tillögu til þingsályktunar um áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Markmið verndar- og nýtingaráætlunar er að tryggja að nýting landsvæða þar sem er að finna virkjunarkosti byggist á langtímasjónarmiðum og heildstæðu hagsmunamati þar sem tekið er tillit til verndargildis náttúru- og menningarsögulegra minja, hagkvæmni og arðsemi ólíkra nýtingarkosta og annarra gilda sem varða þjóðarhag, svo og hagsmuna þeirra sem nýta þessi sömu gæði með sjálfbæra þróun að leiðarljósi.
Í verndar- og orkunýtingaráætluninni er í samræmi við markmið laga nr. 48/2011 lagt mat á verndar- og orkunýtingargildi landsvæða og efnahagsleg, umhverfisleg og samfélagsleg áhrif nýtingar, þar með talið verndunar. Á grundvelli framangreindra sjónarmiða er í þeirri þingsályktunartillögu sem hér er mælt fyrir mótuð stefna um hvort landsvæði þar sem er að finna virkjunarkosti megi nýta til orkuvinnslu eða hvort ástæða sé til að friðlýsa þau eða rannsaka frekar. Virkjunarkostir eru samkvæmt því flokkaðir í orkunýtingarflokk, verndarflokk eða biðflokk.
Flokkun sú sem fram kemur í þingsályktunartillögunni byggir á skýrslu verkefnisstjórnar um gerð rammaáætlunar um vernd og nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafls- og jarðhitasvæði en sú stjórn var skipuð af iðnaðarráðherra í samráði við umhverfisráðherra 24. ágúst 2007. Verkefnisstjórn skilaði skýrslu sinni til iðnaðar- og umhverfisráðherra 5. júlí 2011.
Upphaflega voru 84 virkjunarkostir til skoðunar innan verkefnisstjórnar um rammaáætlun en af þeim koma 17 virkjunarkostir ekki til flokkunar þar sem þeir falla ekki undir gildissvið laganna. Samtals eru því í þingsályktunartillögu þessari 67 virkjunarkostir flokkaðir í samræmi við lögin.
Í athugasemdum með þingsályktunartillögunni er í 2. kafla gerð nánari grein fyrir forsendum flokkunar virkjunarkosta en í samræmi við ákvæði laga nr. 48/2011 voru þann 19. ágúst drög að þingsályktunartillögunni kynnt og send í opið 12 vikna umsagnar- og samráðsferli. Jafnframt fór í umsagnarferli umhverfismat á þingsályktunartillögunni sem unnið hafði verið í samræmi við ákvæði laga nr. 105/2006, um umhverfismat áætlana. Með hliðsjón af þeim upplýsingum sem fram komu í umsagnarferlinu voru gerðar nokkrar breytingar á þeim drögum að þingsályktunartillögu sem send var til umsagnar 19. ágúst. Er í þingsályktunartillögunni gerð nánari grein fyrir þeim breytingum en í stuttu máli eru þær eftirfarandi:
Tveir virkjunarkostir, Eyjadalsárvirkjun og Hveravellir, eru teknir út úr áætluninni þar sem í ljós kom að þeir féllu utan gildissviðs laganna, en sex virkjunarkostir, Urriðafossvirkjun, Holtavirkjun, Hvammsvirkjun, Skrokkölduvirkjun, Hágönguvirkjun 1 og Hágönguvirkjun 2, eru færðir úr nýtingarflokki í biðflokk með vísan til ákveðinna varúðarsjónarmiða og nýrra upplýsinga, eins og nánar er tilgreint í almennum athugasemdum með þingsályktunartillögunni.
Að auki eru í þingsályktunartillögunni áréttuð nokkur atriði er snúa að brennisteinsmengun og niðurdælingu og nýjum upplýsingum um Hagavatnsvirkjun auk þess sem nánari landfræðileg afmörkun er skilgreind fyrir virkjunarkostinn Sveifluháls. Ég vil árétta sérstaklega þau atriði sem snúa að brennisteinsmengun og því hvernig sú mengun er enn þá viðvarandi vandamál og viðfangsefni að því er varðar þau svæði þar sem áformuð er nýting á jarðhitasvæðum.
Ég ítreka að við undirbúning og frágang þeirrar þingsályktunartillögu sem lögð var fram á síðasta löggjafarþingi var í einu og öllu fylgt ákvæðum laga nr. 48/2011 og að gefnu tilefni langar mig að rekja aðeins það ferli sem átti sér stað við frágang þeirrar tillögu. Þann 5. júlí 2011 skilaði sem áður segir verkefnisstjórn um gerð rammaáætlunar lokaskýrslu sinni til ráðherra. Skýrslan ber heitið Niðurstöður 2. áfanga rammaáætlunar. Mikilvægt er að hafa í huga að í skýrslunni er ekki að finna flokkun þeirra virkjunarkosta sem verkefnisstjórnin hafði til skoðunar, þ.e. virkjunarkostirnir eru ekki flokkaðir í orkunýtingarflokk, biðflokk eða verndarflokk. Niðurstöður verkefnisstjórnar birtast í töflu í skýrslunni þar sem er að finna röðun verkefnisstjórnarinnar á virkjunarkostunum, annars vegar af sjónarhóli nýtingar og hins vegar af sjónarhóli verndar.
Niðurstöður verkefnisstjórnar frá 5. júlí 2011 eru því ekki í formi þingsályktunartillögu um flokkun virkjunarkosta í nýtingarflokk, biðflokk eða verndarflokk. Skýrslan sem slík er því ekki þess eðlis að hægt hefði verið að leggja hana fram á Alþingi sem þingsályktunartillögu um flokkun virkjunarkosta. Á grundvelli upplýsinga og tillagna í skýrslu verkefnisstjórnar var því í framhaldinu formanni verkefnisstjórnar, formönnum þeirra fjögurra faghópa sem stóðu að skýrslunni og fulltrúa ráðuneytanna falið að koma tillögu verkefnisstjórnar í þingtækan búning í formi þingsályktunartillögu um verndar- og orkunýtingaráætlun þar sem kveðið er á um flokkun virkjunarkosta í ofangreinda flokka. Að þeirri vinnu lokinni, 19. ágúst 2011, voru drög að þingsályktunartillögunni kynnt og send í hið lögbundna 12 vikna umsagnarferli.
Að loknu ferlinu var ítarlega farið í gegnum þær 225 umsagnir sem bárust og lagt mat á hvort þar væri að finna einhverjar nýjar upplýsingar sem taka bæri lögum samkvæmt tillit til við endanlegan frágang þingsályktunartillögunnar. Niðurstaðan var að svo væri og eins og nánar er rökstutt í almennum athugasemdum með þingsályktunartillögunni voru því gerðar nauðsynlegar breytingar á þeim drögum að þingsályktunartillögu sem lágu fyrir og skjalið síðan klárað fyrir framlagningu á Alþingi.
Ég ítreka að allt þetta ferli er í samræmi við ákvæði laga um verndar- og orkunýtingaráætlun og þá aðferðafræði sem þar er lagt upp með og farið var rækilega í gegnum við yfirferð iðnaðarnefndar og umhverfisnefndar á því frumvarpi sem varð að lögum nr. 48/2011. Enn fremur má nefna að verklag þetta er í fullu samræmi við ákvæði Árósasamningsins sem innleiddur var í íslenskan rétt í lok síðasta árs og kveður meðal annars á um aukna þátttöku almennings í ákvarðanatöku í umhverfismálum.
Í þeirri þingsályktunartillögu sem ég mæli hér fyrir eru, sem áður segir, sex virkjunarkostir færðir úr orkunýtingarflokki í biðflokk frá því sem var í drögum að þingsályktunartillögu sem send voru til umsagnar í ágúst síðastliðinn. Varðandi tilfærslu þessara virkjunarkosta vil ég benda á að lög nr. 48/2011 kveða skýrt á um hvaða rök réttlæta það að flokka virkjunarkost í biðflokk. Það er alls ekki svo að biðflokkur sé í sjálfu sér geymsla fyrir umdeilda virkjunarkosti sem eigi að taka afstöðu til síðar.
Í biðflokk falla samkvæmt 5. gr. laganna virkjunarkostir þar sem talið er að afla þurfi frekari upplýsinga um svo meta megi hvort þeir eigi að falla í orkunýtingarflokk eða verndarflokk. Þá er líka rétt að geta þess að í meirihlutaáliti iðnaðarnefndar við afgreiðslu laga um rammaáætlun áréttaði nefndin að við þetta mat skuli ráðherra og Alþingi einnig líta til almannahagsmuna ef rétt þyki að virkjunarsvæði bíði um sinn frekari ákvörðunar. Virkjunarkost má flokka í orkunýtingarflokk eða verndarflokk þá og því aðeins að viðkomandi kostur þyki nægilega rannsakaður og fyrirliggjandi gögn metin fullnægjandi.
Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að fyrrnefndum lögum er undirstrikað að í biðflokk falli þeir virkjunarkostir sem að mati Alþingis er ekki unnt að flokka í annan hvorn framangreindra flokka þar sem fyrirliggjandi gögn og upplýsingar gefa ekki nægilega afgerandi til kynna í hvorn flokkinn virkjunarkostirnir ættu að falla, þó með þeim fyrirvörum sem fram koma í áðurgreindu meirihlutaáliti iðnaðarnefndar. Fullyrða má að varúðarsjónarmið búi að baki þessari hugsun laganna.
Þar sem koma sannarlega fram nýjar upplýsingar í umsagnarferlinu um umrædda sex virkjunarkosti var litið svo á að með tilkomu þeirra gagna hefði sú staða komið upp að fyrirliggjandi gögn og upplýsingar gæfu ekki nægilega afgerandi til kynna í hvorn flokkinn virkjunarkostirnir ættu að falla. Út frá 5. gr. laganna og þeim varúðarsjónarmiðum sem búa að baki því ákvæði er þessum sex virkjunarkostum því raðað í biðflokk í þeirri þingsályktunartillögu sem hér er mælt fyrir. Varðandi hinar nýju upplýsingar sem bárust í framangreindu umsagnarferli um þessa virkjunarkosti er tilgreint í athugasemdum með þingsályktunartillögunni að þær lúti annars vegar að mögulegum áhrifum framkvæmda vegna virkjana í neðri hluta Þjórsár á laxfiska í ánni, eru þar áhrif seiðaveitna meðal annars sérstaklega tilgreind, og að fyrirliggjandi gögn sem verkefnisstjórnin hafði til hliðsjónar séu ekki fullnægjandi. Hins vegar er um að ræða að við vinnu verkefnisstjórnar hafi áhrif virkjunarkostanna Skrokkölduvirkjunar og Hágönguvirkjunar 1 og 2 á áhrifasvæði Vatnajökulsþjóðgarðs ekki verið metin. Er þar um alþjóðleg viðmið að ræða sem ætlað er að tryggja að verndargildi hins friðlýsta svæðis skerðist ekki vegna athafna á aðliggjandi svæðum. Það var mat þáverandi iðnaðarráðherra og umhverfisráðherra að ekki væri unnt að horfa fram hjá þeim tilgreindu upplýsingum sem bárust í umsagnarferlinu og voru því viðkomandi virkjunarkostir flokkaðir í biðflokk í endanlegri útgáfu þingsályktunartillögunnar sem hér er til umfjöllunar.
Í því sambandi vil ég taka fram að í athugasemdum með þingsályktunartillögunni er það áréttað að sú verkefnisstjórn sem skipuð verður þegar þingsályktunartillaga þessi hefur verið afgreidd mun vinna með þá kosti sem eru í biðflokki sem og aðra virkjunarkosti sem falla utan verndar- og orkunýtingaráætlunar og meta hvort ástæða sé til að leggja til við ráðherra rökstudda tillögu um breytta eða endanlega flokkun í samræmi við lögin. Ný tillaga þarf því afdráttarlaust að taka tillit til áhrifa virkjunarkosta á áhrifasvæði Vatnajökulsþjóðgarðs, nýrra upplýsinga um Hagavatnsvirkjun, sértækra rannsókna sem lagt er til að gerðar verði varðandi Þjórsá og eftir atvikum annarra atriða sem varða virkjunarkosti í biðflokki.
Samkvæmt tillögunni skilar verkefnisstjórn áfangaskýrslu fyrir 1. mars 2014 um stöðu mála hafi hún ekki þá þegar lagt fram endanlegar tillögur sína og mun ráðherra þá kynna Alþingi áfangaskýrsluna og eftir atvikum leggja í framhaldi af því fram tillögu til þingsályktunar í samræmi við lög nr. 48/2011.
Að lokum vil ég geta þess til upplýsingar að þeir 67 virkjunarkostir sem þingsályktunartillagan nær til skiptast þannig á milli orkunýtingarflokks, biðflokks og verndarflokks að 16 kostir eru í orkunýtingarflokki, 31 er í biðflokki og 20 eru í verndarflokki. Áætluð orkuvinnslugeta í orkunýtingarflokki er um 8,5 teravattstundir, í biðflokki 12,5 og í verndarflokki 11,3, ef menn hafa áhuga á þeim tölum. Til hliðsjónar við þessar tölur er núverandi orkuvinnsla á Íslandi um 17 teravattstundir.
Ég leyfi mér að minna á að markmið rammaáætlunar er að stuðla að meiri sátt um vernd og orkunýtingu landsvæða, að vernda af skynsemi og að nýta af skynsemi. Miklu hefur verið til kostað að vinna að þessu máli í mjög langan tíma af okkar bestu sérfræðingum. Er það því von mín að þingsályktunartillaga þessi um verndar- og orkunýtingaráætlun hljóti ítarlega og málefnalega umfjöllun í þinginu og verði á endanum það mikilvæga stefnumótandi skjal sem lagt var upp með í byrjun.
Virðulegur forseti. Ég hef nú rakið meginefni þingsályktunartillögu um áætlun um vernd og nýtingu landsvæða og legg til að lokinni fyrri umr. verði henni vísað til síðari umr. og hv. umhverfis- og samgöngunefndar.
