stjórnarskipunarlög.
Herra forseti. Það er í mínum huga gleðistund að geta haldið ræðu um frumvarp til stjórnarskipunarlaga um nýja stjórnarskrá. Þetta er skref á svolítið langri vegferð en mjög mikilvægt skref formlega og lagalega séð. Það er gott að vera kominn hingað.
Þetta ferli hófst fljótlega upp úr síðustu alþingiskosningum þar sem forsætisráðherra lagði fram frumvarp á þingi um nýja stjórnarskrá. Málið fór inn í þingið og þaðan til allsherjarnefndar þar sem það var rætt mjög ítarlega. Allsherjarnefnd komst að samhljóða niðurstöðu um hvaða ferli málið ætti að fara í. Sú niðurstaða fór svo inn í þingið sem samþykkti þá meðferð samhljóða. Það skiptir miklu máli þegar maður lítur í spegillinn og veltir fyrir sér hvaðan við komum, hvar við erum í dag og hvernig umræðan um þetta er í dag.
Það var samþykkt að halda þjóðfund með slembiúrtaki úr þjóðskrá til þess að koma með þversnið þjóðarinnar af hugmyndum um hvað ætti að vera í nýrri stjórnarskrá. Stjórnarskrárnefnd var sett á laggirnar sem skipulagði þjóðfundinn, fór yfir niðurstöður hans og skilaði af sér drögum að tveimur nýjum stjórnarskrám og miklu magni af efni til fóðurs fyrir stjórnlagaráð. Næsta skref í ferlinu var að stjórnlagaþing var kjörið í almennri kosningu af tæplega 84 þús. manns. Alþingi skipaði stjórnlagaráð á grundvelli þeirra kosninga. Það stjórnlagaráð vann mikla, ítarlega og vandaða vinnu og skilaði svo af sér drögum að frumvarpi til Alþingis. Alþingi skoðaði málið og komst að þeirri mjög svo skynsamlegu niðurstöðu að úr því að búið væri útvista smíði á stjórnarskrá til þjóðarinnar og henni nærri lokið væri rétt að fá álit þjóðarinnar á smíðinni áður en Alþingi tæki málið beint til efnislegrar meðferðar. Sú þjóðaratkvæðagreiðsla átti sér stað fyrir nákvæmlega einum mánuði og einum degi og við erum að ræða málið á Alþingi í dag. Ég fagna því og er stoltur af því að hafa fengið að koma að málinu og er mjög ánægður með hvernig Alþingi hefur staðið að því. Málið er rós í hnappagat Alþingis eftir hrun og mun gera meira en nokkuð annað eftir hrun til þess að efla virðingu þingsins meðal þjóðarinnar ef það fer hér í gegn og þjóðin fær sína nýju stjórnarskrá.
Áður en málið kom inn í þingið var fjögurra manna lögfræðingahópi hóað saman til þess að fara yfir lagatæknilega agnúa sem hugsanlega gætu verið á einhverjum atriðum. Sá hópur skilaði mjög ítarlegri og efnismikilli vinnu en fór að mínu mati líka svolítið út fyrir sitt verksvið og gerði efnislegar breytingar á nokkrum greinum sem þjóðin sjálf var búin að ákveða að ættu að vera þarna inni. Þeim efnislegu breytingum held ég að sé alveg einboðið að þingið þurfi að snúa til baka. Það eru breytingar er lúta að 13. gr. um eignarrétt þar sem búið er að fella út ákvæði um að eignarréttinum fylgi líka skyldur. Síðan eru breytingar á 14., 15. og 16. gr. um tjáningar- og upplýsingafrelsi, upplýsingarétt og upplýsta þjóðfélagsumræðu. Þar voru felld út mjög mikilvæg atriði sem snúa að því nútímasamfélagi sem við búum í í dag og heitir einfaldlega netsamfélag.
Hér hefur verið lýst eftir forsendum fyrir því að þetta mál sé komið inn í þingið, það gerði hv. formaður Sjálfstæðisflokksins í gær. Ég vil telja upp þær forsendur sem ég sé að eru fyrir því að málið er komið inn í þingið. Í fyrsta lagi er það sú forsenda að núverandi stjórnarskrá er að verða 70 ára gömul og hún var alltaf hugsuð sem bráðabirgðastjórnarskrá þar sem að mestu leyti var skipt út orðinu „kóngur“ og orðið „forseti“ sett í staðinn. Það er einfaldlega búið að sýna fram á með sögulegum gögnum að hugmyndin var aldrei önnur en sú að þeirri stjórnarskrá yrði breytt mjög fljótlega eftir að lýðveldið varð til. Það hefur tekist með mannréttindakaflann og örfá atriði til viðbótar en það hefur aldrei verið skrifuð ný stjórnarskrá fyrir Ísland sem er stjórnarskrá Íslendinga. Stjórnarskráin sem við búum við núna var samin fyrir 19. aldar Dani og á ekkert heima í nútímasamfélagi. Hún er tímaskekkja og hún er úrelt. Ekki þarf annað en að lesa hana saman við þá nýju til að komast mjög fljótlega að þeirri niðurstöðu að engum manni dytti í hug að semja stjórnarskrá í anda þeirrar sem við búum við í dag ef verið væri að fara af stað með það verk.
Önnur forsenda fyrir því að fá inn nýja stjórnarskrá er það sem ég leyfi mér í rauninni að kalla gerræðislegt ráðherraræði sem hefur vaðið uppi í íslenska stjórnkerfinu áratugum saman. Ráðherrar virðast oft á tíðum hafa getað farið sínu fram, farið í kringum stjórnskipunina og tekið ákvarðanir annaðhvort upp á sitt einsdæmi eða í félagi við aðra ráðherra, og m.a. komið Íslandi á lista hina svokölluðu viljugu þjóða í Íraksstríðinu án þess einu sinni að ræða það við félaga sína í ríkisstjórn, hvað þá heldur Alþingi.
Enn ein ástæða fyrir því að við þurfum nýja stjórnarskrá er hrunið. Þó að gamla stjórnarskráin hafi kannski ekki valdið hruninu á hún sinn þátt í því einmitt vegna þess að hún var ekki stjórnarskrá Íslendinga heldur stjórnarskrá sem menn tóku upp á sína arma til bráðabirgða og virðast hafa borið tiltölulega litla virðingu fyrir. Eins og ég sagði áðan hegðuðu menn sér oft og tíðum nánast eins og þeim sýndist með stjórnskipunina og misfóru að mínu mati með það umboð sem þeir fengu hvað eftir annað í almennum þingkosningum. Þeir voru kosnir út á ákveðin stefnumál og ekki fyrr komnir inn úr dyrunum en þeim stefnumálum var kastað fyrir róða og farið að gera eitthvað allt annað. Oftar en ekki fóru menn af stað í alls konar leiðangra sem aldrei nokkurn tíma komu fyrir í stefnuskrám stjórnmálaflokka þeirra og gerðu það í skjóli þess að þjóðin hefði veitt þeim umboð til að stjórna landinu. Þeir túlkuðu það þannig að þeir mættu gera hvað sem væri og síðan mundu þeir fá á sig álit þjóðarinnar að fjórum árum liðnum.
Sem betur fer eru komin inn ákvæði í nýja stjórnarskrá um beint lýðræði þar sem hægt er að veita núverandi stjórnvöldum eða sitjandi stjórnvöldum hvers tíma aðhald frá almenningi. Ég var einn af þeim sem þurftu að standa í því fyrir utan Alþingishúsið að öskra á það og kasta í það drasli vegna þess að ekki var hægt að svipta þau stjórnvöld sem höfðu leitt til hruns efnahagskerfisins og samfélagsins völdum heldur var það eingöngu þeirra að ákveða hvort þau yrðu við völd áfram eða ekki. Í nútímasamfélagi er slíkt ekki boðlegt.
Lýðræðisleg krafa 21. aldarinnar er líka ein forsenda fyrir því að við þurfum nýja stjórnarskrá. Það eru breyttar samgöngur, menn koma ekki lengur langt að á hestum heldur er hægt að halda kosningar oft á ári. Það er hægt að halda almennar atkvæðagreiðslur um hin ýmsu mál. Upplýsingatæknin hefur breyst og það er hægt að halda fundi hvar sem menn eru á landinu, dreifðir um landið, með fjarfundabúnaði. Hægt er að kjósa á netinu og telja atkvæði rafrænt. Það er krafa um beint lýðræði vegna þess að upplýsingar liggja nánast samstundis fyrir mönnum. Þeir geta tekið afstöðu til mála án þess að vera þingmenn og þurfa að taka þátt í öllu því vandaða ferli sem oft fer fram á nefndarfundum. Þær beinu kosningar sem við höfum haft undanfarið í kringum Icesave-kosningarnar sýna svart á hvítu að beint lýðræði þar sem þátttaka þjóðarinnar er viðhöfð er góð leið til þess að leiða til lykta deilumál sem þingið ræður ekki við.
Hér eru líka ákvæði sem geta verið forsendur fyrir málinu. Það er til dæmis persónukjörsákvæði í stað prófkjara. Ég verð nú að segja að þetta er mitt fyrsta kjörtímabil en núna horfi ég á kollega mína í þinginu taka þátt í prófkjörum og verð að segja að ég er algjörlega rasandi hissa á prófkjörum og hvernig þau fara fram. Hvernig sitjandi þingmenn nota vinnutíma sinn til þess að stuðla að eigin endurkjöri á meðan aðrir sem eru að berjast í prófkjörum þurfa að taka sér ólaunað leyfi úr vinnu. Það er mikill aðstöðumunur. Þetta verður að laga og það er hægt að einhverju leyti með persónukjörsaðferðum.
Herra forseti. Ég tel jöfnun atkvæðisréttar vera mikilvægustu breytinguna í nýja frumvarpinu til stjórnarskipunarlaga. Þar hefur Alþingi Íslendinga algjörlega brugðist í nærri því 70 ár. Það hefur talið sig vera lýðræðisríki allan þennan tíma á meðan sumir, eftir því hvar heimilisfang þeirra er, hafa haft fleiri atkvæði en aðrir í kosningum til Alþingis. Það hefur ekki verið lýðræðislegt og er ekki lýðræðislegt og það er vel að við skulum loksins vera að ná þeim áfanga. Ég ítreka að það var ekki Alþingi sem náði þeim áfanga heldur var það þjóðin sem krafðist þess að atkvæði vægju jafnt.
Það eru hér ákvæði um beint lýðræði og ákvæði um persónukjör sem eru mjög mikilvæg. Auðlindaákvæðið skiptir gríðarlega miklu máli. Nú verður hægt að fara af stað og smíða löggjöf varðandi auðlindir þjóðarinnar, náttúruauðlindir þjóðarinnar, með stuðning úr stjórnarskránni til þess að sjá hvernig þau ákvæði eiga að líta út. Það eru mikilvæg ákvæði um tjáningar- og upplýsingafrelsi þar sem til dæmis netfrelsi er komið inn í stjórnarskrá vegna þess að vitum að víða um heim er internetið ekki það sama og internetið. Það eru einfaldlega takmarkanir að aðgengi fólks að internetinu og í nútímasamfélagi á það að sjálfsögðu að vera undir mannréttindakafla. Fólk á að geta notað netið alveg eins og það hefur málfrelsi og ritfrelsi. Annað er ekki boðlegt.
Ráðherrar fara af þingi samkvæmt þessari nýju stjórnarskrá. Það er vel. Ég held, eins og ég sagði áðan, að ráðherraræðið hafi verið allt of mikið og að það verði til bóta og að það muni gera þingræðið virkara og efla þingið þegar ráðherrar sitja ekki í þingsal og fylgjast með þingmönnum og eru í einhvers konar yfirboðarahlutverki þeirra.
Hér er eignarréttarákvæði sem var í tillögum stjórnlagaráðs mjög merkilegt og svolítið breytt, þar sem kveðið var á um skyldur sem fylgdu eignarréttinum. Það ákvæði felldi lögfræðingahópurinn út. Ég skil ekki af hverju og hef rætt við stjórnlagaráðsmenn um hvaða skilning þeir leggi í það. Þeir sem ég hef rætt við vilja meina að um hreina og klára efnisbreytingu sé að ræða. Ég reikna með að sá hluti ákvæðisins verði einfaldlega settur inn aftur því að það var eignarréttarákvæði stjórnlagaráðs sem þjóðin greiddi atkvæði um með yfirgnæfandi meiri hluta.
Það eru ákvæði um dýravernd sem vefjast fyrir mörgum þingmönnum. Þetta er nýmæli en í nútímasamfélagi með þriðju kynslóðar réttindum er dýravernd bara hluti af því umhverfi sem við viljum búa í. Við viljum ekki búa í umhverfi þar sem nágranninn í næsta húsi getur verið að pynta dýr og þótt það þurfi ef til vill og væri hægt að taka á því með lögum er betra að hafa það í stjórnarskrá.
Að auki skýrir það í mínum huga hlutverk forsetans í stjórnskipuninni þó að margir telji því öfugt farið en það er þá kafli sem þarf einfaldlega að fara vel yfir. Forsetinn hefur enn þá heimild til þess að vísa málum til þjóðaratkvæðagreiðslu. Það tel ég ágætt og eftir því sem ég hef rætt við menn telja þeir að það ákvæði skýri hlutverk hans.
Það eru atriði sem ég mundi gjarnan vilja fara dýpra og betur í en tími gefst ekki til í þessari lotu, enda ekki nema rúm mínúta eftir. Ég mun koma aftur upp í seinni hluta míns tíma, þeim fimm mínútum sem ég hef, kannski einhvern tíma á morgun. Þá mun ég fara dýpra, eða eins og hægt er, í jafnt atkvæðavægi og hvernig má sætta landsbyggðina sem hefur áhyggjur af breytingunum við það fyrirkomulag sem verður þegar vægi atkvæða verður orðið jafnt. Ég mun ræða frekar beint lýðræði og undirskriftir og hvernig má koma fyrir kerfi þar sem undirskriftasafnanir verða vel úr garði gerðar þannig að menn misnoti ekki það úrræði. Ég mundi gjarnan vilja ræða betur um persónukjör og til dæmis hvaða áhrif hinar ýmsu tegundir persónukjörs hafa á stjórnmálaflokka. Viljum við hafa persónukjör þvert á flokka sem gjörbreytir í rauninni stöðu stjórnmálaflokka á Íslandi en eykur til muna valmöguleika kjósenda? Það eru miklir kostir við slíkt fyrirkomulag en því fylgja líka ófyrirséðir gallar varðandi stjórnmálaflokkana sem ég er ekki tilbúinn að kasta fyrir róða án þess að það sé skoðað betur.
Ég mundi líka vilja ræða betur ákvæðið um auðlindir í þjóðareigu og hvernig Íslendingar eru hugsanlega að verða að leiguliðum í eigin landi (Forseti hringir.) en ég geri það væntanlega á morgun.