vernd og orkunýting landsvæða.
Herra forseti. Ég mun í ræðu minni fjalla í grófum dráttum um hugmyndafræði, ef ég má. Í þeirri rammaáætlun sem nú liggur fyrir í þingsályktunartillögu ásamt nefndaráliti meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar, fá ekki allir það sem þeir vilja. Það er stundum sagt um málamiðlanir að þær þýði að allir séu álíka óánægðir en enginn ánægður og þess vegna telja sumir að málamiðlanir eigi ekki að gera yfirleitt, það sé nær að velja á milli sjónarmiða.
Það má vera rétt en í jafnstóru máli og því sem hér er til umræðu getur ekki hjá því farið að menn reyni að teygja sig í átt til ólíkra sjónarmiða við niðurstöðu máls. Það hefur verið gert.
Samkvæmt þeirri verndar- og orkunýtingaráætlun sem við köllum rammaáætlun, á að vera tryggt að nýting landsvæða þar sem er að finna virkjunarkosti byggist á langtímasjónarmiðum og heildstæðu hagsmunamati þar sem tekið sé tillit til verndargildis náttúru og menningarsögulegra minja, hagkvæmni og arðsemi ólíkra nýtingarkosta og annarra gilda sem varða þjóðarhag, svo og hagsmuna þeirra sem nýta þau sömu gæði, með sjálfbæra þróun að leiðarljósi, eins og segir í upphafi þingsályktunartillögunnar. Það á að vera tryggt með þingsályktunartillögunni, þegar hún hefur verið samþykkt sem þingsályktun, að ráðherrarnir, þ.e. iðnaðarráðherra í samráði og samvinnu við umhverfisráðherra, leggi slíka áætlun fram á Alþingi eigi sjaldnar en á fjögurra ára fresti og þar sé í samræmi við markmið laga lagt mat á verndar- og orkunýtingargildi landsvæða og efnahagsleg, umhverfisleg og samfélagsleg áhrif nýtingar, þar með talið verndunar.
Eins og heyra má á ræðum manna í dag eru þeir sem við getum kallað virkjunarsinna ekki alls kostar ánægðir með þetta plagg. Þeir telja að meira hefði mátt virkja og tala um atvinnuuppbyggingu, telja störf og peningaleg verðmæti og sjá fossandi vatn sem ónýttan möguleika sem rennur í tilgangsleysi til sjávar. Verndarsinninn hins vegar dáist að fögrum fossi, hann sér líka mikla möguleika þar en allt annars konar. Hann dáist að upplifuninni, finnur kraftinn frá vatnsaflinu og óskar þess innra með sér að fleiri fái að njóta, til dæmis börnin og barnabörnin.
Báðir hafa nokkuð til síns máls. En á það að vera sjálfgefið að virkja allt sem virkjanlegt er bara af því að það er hægt? Er réttlætanlegt að virkja náttúruauðlindir og spilla þar með umhverfi og náttúruperlum — því að það er auðvitað það sem við kostum til — ef við þurfum ekki orkuna? Er atvinnuuppbygging réttlætanleg ástæða virkjunarframkvæmda eins og sumir hafa haldið fram? Væri ekki einmitt nær að spyrja sig: Hversu lítið kemst ég af með? Hvað get ég komist hjá að virkja?
Í nýju náttúruauðlindaákvæði í frumvarpi að nýrri stjórnarskrá er í fyrsta skipti fjallað um náttúruna sjálfrar hennar vegna sem undirstöðu lífs í landinu, sem öllum beri að virða og vernda. Þar er í fyrsta skipti sagt berum orðum í texta sem hefur lagagildi að öllum skuli með lögum tryggður réttur á heilnæmu umhverfi, fersku vatni, ómenguðu andrúmslofti og óspilltri náttúru. Í því felst að fjölbreytni lífs og lands sé viðhaldið og náttúruminjar, óbyggð víðerni, gróður og jarðvegur njóti verndar. Þar er kveðið á um að nýtingu náttúrugæða skuli þannig hagað að þau skerðist sem minnst til langframa og réttur náttúrunnar og komandi kynslóða sé virtur.
Það mikilvæga ákvæði er til vitnis um vaknandi vitund og virðingu fyrir umhverfinu sem við köllum stundum móður jörð og ekki að ástæðulausu. Það er viðhorf tekið frá öðrum sjónarhóli en þeim sem hingað til hefur verið svo mikils ráðandi í umræðunni um nýtingu náttúrugæða.
Íslensk náttúra er ekki aðeins uppspretta ljóss og varma því hún er líka uppspretta næringar og fæðuframboðs. Hún er uppspretta upplifunar og ekki síst ódauðlegrar listsköpunar sem við þekkjum af ljóðum þjóðskáldanna og úr myndlistinni. Það er ekki sjálfgefið að virkja allt bara af því að það er hægt. Náttúran á sinn tilverurétt og óbornar kynslóðir eiga sitt tilkall til þess að koma að ákvörðunum um nýtingu og vernd náttúrugæða. Nýtingu og vernd sem gæti, eins og margir hafa bent á, í raun verið samheiti því að það getur auðvitað líka verið ákveðin nýting að vernda náttúrugæði.
Sú rammaáætlun sem nú liggur fyrir mætir í reynd báðum þeim sjónarmiðum af þeirri hófsemi sem vænta má þegar mikið er í húfi og skoðanir skiptar. Hún gerir ráð fyrir skynsamlegri nýtingu en virðir um leið mikilvægi náttúrugersema. Hér er tekið visst tillit til óskertra svæða þótt vissulega hljóti einhverjum að finnast sem lengra hefði mátt ganga í því efni, ekki síst þeim okkar sem annt er um Reykjanesskagann sem náttúruperlu. Á móti má segja að með þessari áætlun hafi fjölda landsvæða, sem að óbreyttu lægju undir sem virkjunarkostir, verið komið í skjól: Jökulsá á Fjöllum, Markarfljóti, Hengilssvæðinu, Geysissvæðinu, Kerlingarfjöllum, Hvítá í Árnessýslu og Gjástykki að hluta. Öðrum svæðum hefur verið skipað í biðflokk þar sem þau bíða frekari rannsókna eða annarra átekta eins og Skrokkalda, Hágöngur og Þjórsá.
Við fjölgun kosta í biðflokki er fylgt þeim sjálfsögðu varúðarsjónarmiðum sem eru meginsjónarmið alls umhverfisréttar og við Íslendingar höfum með alþjóðlegum samningum skuldbundið okkur til að fylgja. Hér hefur faglegu ferli verið fylgt að svo miklu leyti sem hægt er þegar mannshönd og mannshugur eru annars vegar. Mál eins og þetta er auðvitað pólitískt í eðli sínu. Það er rammpólitísk spurning að taka ákvörðun um vernd og nýtingu náttúrugæða þegar jafnmikið liggur undir og í þessu máli. Það hafa ekki allir fengið það sem þeir vildu, hér er málamiðlun en hún er skynsamleg að teknu tilliti til hversu andstæð sjónarmiðin eru í því vandmeðfarna máli.
