141. löggjafarþing — 92. fundur,  8. mars 2013.

framkvæmdaáætlun í barnavernd til 2014.

458. mál
[18:40]
Horfa

Einar K. Guðfinnsson (S):

Virðulegi forseti. Við hv. þm. Unnur Brá Konráðsdóttir ritum undir nefndarálitið með fyrirvara og skýrum fyrirvara okkar með eftirfarandi bókun, með leyfi virðulegs forseta:

„Í raun er hér ekki um eiginlega framkvæmdaáætlun að ræða, þó að heiti þingskjalsins gefi annað til kynna. Þessi áætlun gildir í um eitt ár og felur fremur í sér ramma utan um núverandi starfsemi og almenna stefnumótun. Meginhluti þess tímabils sem áætlunin tekur til hefur þegar verið ákveðinn með fjárveitingum fyrir árið 2013. Helsti galli áætlunarinnar er sá að hún er ekki nægjanlega markviss. Enginn tímarammi er markaður fyrir einstök verkefni. Ekki er heldur að finna kostnaðargreiningu á verkefnunum né vegna áætlunarinnar í heild. Allt þetta verður að bíða nýrrar áætlunar, sem ekki verður gerð fyrr en í fyrsta lagi einhvern tíma á næsta ári.

Varðandi áform um nýja meðferðarstofnun, sem meðal annars gæti leitt af lögfestingu Alþingis á samningi Sameinuðu þjóðanna um rétt réttindi barnsins, er mjög margt óljóst. Enn er ómótað hvernig slíkri stofnun verði háttað. Talið er að rekstur hennar kosti árlega 250 millj. kr. Fjárveitingar næstu ára munu hins vegar ráða því hvort, hvenær og þá hvernig sú stofnun verði sett á laggirnar.“

Virðulegi forseti. Þetta er í skemmstu máli sýn okkar hv. þm. Unnar Brár Konráðsdóttur á þetta mál. Í sjálfu sér getum við tekið undir fjölmargt og sennilega flest af því sem sagt er í almennri stefnumótun sem kemur fram í skjalinu. Hins vegar er ákaflega áríðandi að við áttum okkur á því að hér er ekki í rauninni verið að móta framkvæmdaáætlun. Það er heiti þingsályktunartillögunnar, þ.e. framkvæmdaáætlun í barnavernd fram til næstu sveitarstjórnarkosninga árið 2014.

Nú er komið fram á árið 2013. Fyrir liggja samþykkt fjárlög. Þar með er búið að ramma inn umfang þeirrar starfsemi sem gert er ráð fyrir og Alþingi hefur samþykkt að gæti farið fram á grundvelli þessarar áætlunar á þessu ári. Sveitarstjórnarkosningar verða fyrri hluta árs 2014. Þá munu eingöngu hafa lifað af árinu 2014 fáeinir mánuðir. Það er því ljóst að væntanlega mun ekkert stórt gerast á þeim fáeinu mánuðum sem líða frá árslokum 2013 og þar til sveitarstjórnarkosningar fara fram á næsta ári. Þess vegna má segja sem svo að verið sé fremur að uppfylla tiltekna lagaskyldu um framkvæmdaáætlunina sem gert er ráð fyrir að afgreidd sé fyrir sveitarstjórnarkosningar í hvert sinn. Það er í raun og veru það sem verið er að uppfylla.

Ekkert af þessu breytir hins vegar því að það viðfangsefni sem við erum að fást við í þessari þingsályktunartillögu er gríðarlega þýðingarmikið. Velferð barna og ungmenna er eitthvert mikilvægasta viðfangsefni sem við tökumst á hendur. Hér er ekki um að ræða einkamál stjórnmálanna, hér er ekki um að ræða einkamál ríkisvaldsins eða sveitarfélaga. Auðvitað er þetta á ábyrgð okkar allra, ekki síst okkar foreldra, og það er til þeirrar ábyrgðar sem við verðum umfram allt að skírskota. En því miður er það hins vegar svo að fjölmörg vandamál sem börn og ungmenni glíma við eiga sér stað inni á heimilum þeirra. Heimilin, sem eiga að vera börnunum skjól, eru þeim í allt of mörgum tilvikum hreint víti. Og það er ekki síst á þeim vandamálum sem er óskaplega erfitt að taka. Réttur foreldra er eðlilega mikill en þegar foreldrar bregðast foreldrahlutverki sínu, sem er að vernda börnin sín, ala þau upp, ala önn fyrir þeim og reyna að framfleyta þeim inn í lífið með eins góðum hætti og mögulegt er, þegar foreldrar bregðast þessu grundvallarhlutverki sínu er samfélagið í óskaplega miklum vanda.

Við reynum að taka á þessu með margvíslegum úrræðum. Það gerum við með fræðslu sem fram fer í gegnum skólana, grunnskólana og leikskólana. Þar er á margan hátt frábært verk unnið. Við verðum vör við það að börn koma heim til sín með upplýsingar og fróðleik og má kannski segja að þau verði fyrir uppeldislegum áhrifum í skólanum þar sem þeim er gerður ljós raunverulegur réttur sinn sem barns. Þó að lítil börn eigi stundum erfitt með að skilja þessa hluti þá átta þau sig engu að síður á því þegar slík mál eru sett í það samhengi sem börn skilja. Kennarar og leikskólakennarar eru auðvitað færir um að miðla til þeirra. Þau eru þess vegna kannski betur á varðbergi en ella og skilja betur þegar brotinn er á þeim réttur.

Hins vegar eru börn ekki í sömu færum og við fullorðna fólkið til að koma á framfæri ótta sínum og því að verið sé að beita þau ofbeldi. Það er erfiða vandamálið sem við stöndum frammi fyrir. Fjölmörg félagasamtök koma þarna einnig til skjalanna. Ég þori varla að nefna nein nöfn í þessu sambandi því að með því gæti verið litið svo á að ég væri að sleppa því að nefna einhverja sem ættu þar ríkulegan hlut að máli. Ég ætla þó að nefna UNICEF, sem nýlega gaf út merkilega skýrslu um stöðu barna og ungmenna og ofbeldi gagnvart þeim sem ég hvet sem flesta til að kynna sér. Þar er á margan hátt dregin upp býsna alvarleg mynd. Ég vek athygli á tölum sem birtust í þeirri skýrslu.

Á ári hverju berast yfir 400 tilkynningar um kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum í landinu. Þetta eru hrollvekjandi tölur. Ég verð að játa að ég hrökk illilega við þegar okkur var gerð grein fyrir því í velferðarnefnd að það væri miklu líklegra að ung stúlka á aldurskeiði unglingsáranna yrði fyrir kynferðislegu ofbeldi einhvern tíma á lífsleiðinni en að viðkomandi tæki upp á því að reykja. Við vitum að reykingar eru vá og við viljum spyrna gegn þeim og það hefur tekist vel á margan hátt gagnvart ungu fólki sem betur fer. En þegar kemur að þessu og við sjáum að þessi duldi vandi er til staðar og við sem samfélag höfum ekki fundið ráð til að taka á því með viðeigandi hætti verðum við auðvitað að láta það okkur að kenningu verða.

Þetta er ég að segja vegna þess að við blasir gríðarlegt verkefni á þessu sviði sem skiptir öllu máli að við tökumst á við. Einnig var upplýst í starfi nefndarinnar við undirbúning málsins að um 300 börn eru núna vistuð utan heimila sinna hjá fósturforeldrum, hjá fólki sem tekur þau að sér í lengri eða skemmri tíma utan heimilisins. Þetta finnst mér vera tala sem lætur mann hrökkva við.

Því miður er það þannig að þó að við séum að reyna að bregðast við á þann hátt að meðhöndla vandamálin þannig að börn geti dvalið á heimilum sínum þá hefur samfélagið engu að síður orðið að bregðast við með þeim hætti sem ég er að nefna. Ég vil líka segja í þessu samhengi að þrátt fyrir að við viljum reyna að tryggja sem best og lengst að börn geti átt samvistir með foreldrum sínum á heimilum sínum verðum við að horfast í augu við það að við erum ekki lengra komin en það, og samfélagið okkar er enn þá á þeirri braut, að við verðum engu að síður að viðhalda stofnanameðferð um ókomin ár. Það er hinn bitri veruleiki. Við getum ekki látið eins og við getum horfið frá þeirri stofnanauppbyggingu, þó að við viljum öll þróa úrræðin þannig að við þurfum sem fæstar stofnanir, þá getum við ekki horft fram hjá þeirri staðreynd að við erum ekki komin þangað í úrræðum okkar að við getum yfirgefið stofnanaumhverfið algjörlega.

Eitt af því sem vikið er að í áætluninni eru þau áform sem uppi eru um að setja á laggirnar stofnun til að þjónusta þá unglinga sem sæta gæsluvarðhaldi eða hafa hlotið óskilorðsbundna dóma og geta ekki eða vilja ekki afplána dóma á meðferðarheimilum Barnaverndarstofu og ekki er talið æskilegt að séu vistuð, að sjálfsögðu, með fullorðnum föngum. Þarna er um að ræða gríðarlega mikið verkefni.

Við höfum núna nýlega fullgilt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Úrræði þarf fyrir börn sem sæta gæsluvarðhaldi eða hljóta óskilorðsbundna dóma því gert er ráð fyrir því í þeim samningi að þau séu ekki vistuð í fangelsi með fullorðnum föngum.

Hér er hins vegar ekki búið að svara því í fyrsta lagi hvernig á að bregðast við þessu, með hvaða hætti á að bregðast við þeim nýja veruleika og alls ekki hvernig sú stofnun verði sett á laggirnar eða þá hvenær. Ekki er gert ráð fyrir þeim fjármunum sem þarf í rekstur slíkrar stofnunar, en hún mun kosta að talið er 250 millj. kr. á ári. Það eru miklir peningar. Miðað við þá fjármuni sem við setjum í barnaverndarmál er hættan sú að þetta kunni að kalla á nýja forgangsröðun sem erfitt verður að hrinda í framkvæmd innan þess þrönga fjárhagsramma sem barnaverndarmálin búa við. Þess vegna tel ég nauðsynlegt að menn hugsi þessi mál mjög vel, reyni að átta sig á því með hvaða hætti hægt sé að koma þeirri stofnun við og kanni sérstaklega hvort unnt sé að hrinda þessu verkefni í framkvæmd fyrir minni fjármuni en gert er ráð fyrir í þeim áætlunum sem kynntar voru í velferðarnefnd um þessi mál.

Virðulegi forseti. Það væri mjög freistandi að fjalla betur um þennan mikilvæga málaflokk sem ég tel að við eigum mjög að láta okkur varða. Ég ætla ekki að gera það að þessu sinni, ég gerði það með nokkrum orðum þegar mælt var fyrir þessari tillögu.

Ég ítreka að við hv. þm. Unnur Brá Konráðsdóttir stöndum að tillögunni. Við vekjum hins vegar athygli á því að hér er ekki um að ræða eiginlega framkvæmdaáætlun, hún er það ekki vegna þess að búið er að marka þessum málaflokki tiltekinn fjárhagslegan ramma í gildandi fjárlögum og engin áform hafa verið uppi um að breyta því.

Í öðru lagi er sá tími sem líður fram til sveitarstjórnarkosninga skammur og mun auðvitað ekki breyta mjög miklu í þessum efnum. Ekki er búið að taka ákvarðanir um stóra hluti eins og þá stofnun sem á að vista þau börn innan 18 ára aldurs sem þurfa að sæta gæsluvarðhaldi eða hljóta óskilorðsbundna dóma. Þeim spurningum er einfaldlega algjörlega ósvarað og þau munu bíða betri tíma.