gjaldeyrismál.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um gjaldeyrismál, nr. 87/1992, með síðari breytingum. Frumvarpið sem hér er lagt fram var einnig lagt fram á 140. löggjafarþingi (731. mál), vorið 2012, en hlaut ekki endanlega afgreiðslu þá. Á þskj. 1492, nefndaráliti með breytingartillögum frá meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar, voru lagðar til nokkrar breytingar á frumvarpinu sem tekið hefur verið tillit til og gerð er grein fyrir í því. Þá eru einnig lagðar til frekari breytingar en þar komu fram, en þær lúta að framkvæmd við losun takmarkana á fjármagnshreyfingar og gjaldeyrisviðskipti.
Reglur um gjaldeyrismál voru settar í kjölfar hrunsins, í fyrsta sinn 28. nóvember 2008, og höfðu það að markmiði að takmarka tímabundið fjármagnshreyfingar á milli landa sem valdið gætu óstöðugleika í gjaldeyrismálum á meðan unnið væri að endurreisn íslensks efnahagslífs og fjármálakerfis. En ýmis fjármagnsviðskipti á milli landa eru hvorki þess eðlis né svo stór í sniðum að líklegt sé að þau valdi óstöðugleika. Þá fylgir takmörkunum á fjármagnshreyfingum á milli landa og gjaldeyrisviðskiptum bæði kostnaður og óþægindi fyrir borgarana sem ástæða er til að lágmarka. Því var miðað við að gjaldeyrisviðskipti sem tengdust almennum viðskiptum með vöru og þjónustu skyldu vera frjáls nema með undantekningum í tilfellum þar sem nauðsynlegt er að takmarka viðskipti í því skyni að stemma stigu við sniðgöngu. Heimildir eru ýmist almennar eða með undanþágum.
Við mat á beiðnum um undanþágu ber Seðlabanka Íslands að vega og meta hagsmuni viðkomandi aðila fyrir veitingu undanþágu annars vegar og þjóðhagsleg áhrif undanþágunnar hins vegar, bæði af hverri undanþágu fyrir sig og því fordæmi sem hún getur skapað. Undanþáguferlið getur verið nokkuð tafsamt og felur óhjákvæmilega í sér kostnað. Þá hefur undanþágubeiðnum fjölgað umtalsvert og málsmeðferðartími þeirra lengst samhliða því.
Seðlabankinn og fjármála- og efnahagsráðuneyti, áður efnahags- og viðskiptaráðuneyti, hafa talið eðlilegt að endurmeta reglulega þörfina fyrir takmarkanir á einstökum tegundum fjármagnshreyfinga í ljósi reynslunnar af lögum um gjaldeyrismál og reglum Seðlabankans sem settar voru á grundvelli þeirra uns regluverkið var fært inn í löggjöfina 30. september 2011. Breytingar þær sem lagðar eru til í frumvarpinu eru árangur slíks endurmats. Þær eru einnig í samræmi við samkomulag sem gert var í tengslum við lögfestingu reglna um gjaldeyrismál vorið 2011 þess efnis að leitað skyldi leiða til þess að draga úr óþægindum sem fylgja framkvæmd gjaldeyrishafta.
Í frumvarpinu er meðal annars tekið mið af veitingu undanþágna sl. fjögur ár, eða allt frá setningu reglna nr. 1082/2008 sem settar voru 28. nóvember 2008. Umsóknir um undanþágur gefa vísbendingu um hvaða ákvæði þrengi helst að athafnafrelsi einstaklinga og fyrirtækja að ósekju. Jafnframt hefur verið litið til þeirra sniðgöngumöguleika sem gjaldeyriseftirlitið hefur orðið vart við við eftirlit með framkvæmd laganna. Sniðgönguhættan er ávallt til staðar þegar takmarkanir á tilteknar tegundir fjármagnshreyfinga á milli landa eru rýmkaðar á undan öðrum. Rétt er að hafa í huga að þótt lögum um gjaldeyrismál sé einkum ætlað að takmarka stórar fjármagnshreyfingar getur sniðganga falist í því að safna mörgum smáum hreyfingum sem geta síðan haft mikil áhrif. Jafnframt getur sniðganga, þótt hún sé ekki stór í sniðum, grafið undan virðingu fyrir lögum og reglum og ýtt þannig óbeint undir sniðgöngu þar sem um stærri fjárhæðir er að ræða.
Helstu breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu og miða að rýmkun takmarkana eru hækkun framfærsluheimilda, rýmkun endurfjárfestingarheimilda, frekari heimildir til gjaldeyrisviðskipta í tengslum við atvinnustarfsemi og rýmkun á heimild til erlendrar lántöku. Þá er gert ráð fyrir heimild fyrir innlenda aðila til kaupa á farartæki til eigin nota innan lands. Er heimildin takmörkuð við eitt farartæki á almanaksári fyrir allt að jafnvirði 10 millj. kr. Til að koma í veg fyrir misnotkun eru viðskiptin jafnframt háð staðfestingu Seðlabankans. Jafnframt er lagt til í frumvarpinu að gjaldeyrisviðskipti og fjármagnshreyfingar allt að jafnvirði 100 millj. kr. vegna búferlaflutninga séu háð staðfestingu Seðlabanka Íslands.
Þá er í frumvarpinu einnig lagt til að framkvæmd eftirlits með gjaldeyrisviðskiptum vegna greiðslna vaxta, verðbóta, arðs og samningsbundinna afborgana verði hert og almenn heimild Seðlabankans til upplýsingaöflunar í þágu eftirlits rýmkuð til samræmis við heimild bankans til að afla upplýsinga í þágu rannsókna. Jafnframt er lagt til að fjárhæðarmörk vegna stjórnvaldssekta sem Seðlabanka Íslands er heimilt að leggja á vegna brota á ákvæðum laganna eða reglum settum á grundvelli þeirra verði hækkuð. Felur það í sér að hámarkssektir á einstaklinga hækka úr 20 millj. kr. í 65 millj. kr. og á fyrirtæki úr 75 millj. kr. í 250 millj. kr. Þá er Seðlabankanum einnig fengin heimild til að beita stjórnvaldssektum í þeim tilfellum þegar brotið er gegn skilyrðum sem sett eru fyrir veitingu undanþágna frá takmörkunum laganna.
Seðlabankinn hefur kannað leiðir til þess að losa um takmarkanir á beinar erlendar fjárfestingar, þ.e. fjárfestingar erlendis, en samkvæmt áætlun um losun gjaldeyrishafta verður losað um höft á beina erlenda fjárfestingu áður en önnur fjármagnsviðskipti verða gefin frjáls þegar annar áfangi áætlunarinnar hefst, verði ekki talið óhætt að losa um öll höft í einum áfanga. Þótt ekki sé lagt til að bein erlend fjárfesting verði heimiluð að þessu sinni er rétt að nefna að undanþágur hafa verið veittar greiðlega í þeim tilvikum þegar innlend útflutningsfyrirtæki geta rökstutt að aukin erlend starfsemi sé nauðsynleg til að styðja við útflutningsstarfsemi. Að auki kemur til álita að eftirspurn eftir erlendum gjaldeyri til beinnar fjárfestingar erlendis verði beint inn í útboð Seðlabankans þegar fram líða stundir.
Þegar lögum nr. 87/1992, um gjaldeyrismál, var breytt með lögum nr. 134/2008 og Seðlabanka Íslands veitt tímabundin heimild til að setja reglur sem takmarka eða stöðva tímabundið tiltekna flokka fjármagnshreyfinga og gjaldeyrisviðskipti vegna þeirra var sérstaklega fjallað um það í athugasemdum með frumvarpinu hvernig heimildin samræmdist alþjóðlegum skuldbindingum Íslands í tengslum við EES-samninginn, samþykktir OECD um afnám hafta á þjónustu og fjármagnshreyfingar og Alþjóðaviðskiptastofnunina. Allar breytingar á lögum um gjaldeyrismál og reglum er varða gjaldeyrishöft hafa verið tilkynntar sameiginlegu EES-nefndinni í samræmi við 45. gr. EES-samningsins. Þá hefur fjárfestinganefnd OECD verið tilkynnt um breytingarnar í samræmi við þjóðréttarlegar skuldbindingar.
Frumvarpinu sem ég mæli nú fyrir er ætlað að losa um ákveðnar takmarkanir sem lög um gjaldeyrismál setja við fjármagnshreyfingum á milli landa og gjaldeyrisviðskiptum þeim tengdum. Er þar bæði horft til þess að losa um takmarkanir sem gilda um einstaklinga og lögaðila.
Ég ætla nú víkja að einstökum breytingum.
Í 1. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á ákvæðum 13. gr. b. Þar er í fyrsta lagi verið opna fyrir fjármagnshreyfingar milli landa sem felast í því að erlendur gjaldeyrir er fluttur á innlánsreikning hjá innlendri lánastofnun enda hafa slíkar hreyfingar jákvæð áhrif á greiðslujöfnuð. Eðlilegra er að takmarka mögulegar áhættur fjármálakerfisins vegna þessa með öðrum hætti. Þessi rýmkun tekur ekki til fjármagnshreyfinga milli landa þegar greiðandinn er innlendur aðili og viðtakandinn erlendur aðili. Sú takmörkun er nauðsynleg vegna hættu á sniðgöngu og neikvæðra áhrif á greiðslujöfnuð.
Í öðru lagi er lagt til að rýmkuð verði heimild erlendra aðila til að kaupa erlendan gjaldeyri hjá fjármálafyrirtæki hér á landi og flytja út vegna framfærslu sinnar erlendis. Fjöldi undanþágubeiðna vegna þessa er mikill og ljóst að fjárhæð framfærsluheimildarinnar er fulllág. Hér er því lögð til hækkun.
Í þriðja lagi er verið að gera lagfæringar tengdar þeirri heimild sem sett var með lögum nr. 127/2011 þess efnis að heimilt væri að kaupa erlendan gjaldeyri fyrir andvirði slysabóta eða arfs sem tæmst hefur við dánarbússkipti og flytja þann erlenda gjaldeyri úr landi. Lagt er til að tekið sé fram að þessi heimild eigi aðeins við um erlendan aðila. Þá er bætt við nýjum tölulið við 3. mgr. 13. gr. b þar sem dánarbú, tryggingafélag eða Tryggingastofnun ríkisins fær heimild til að flytja andvirði slysabóta eða arfs í innlendum gjaldeyri inn á reikning erlends bótaþega eða erfingja hjá fjármálafyrirtæki hér á landi.
Í fjórða lagi er lagt til að bætt verði við nýrri málsgrein þess efnis að reikningar erlendra fjármálafyrirtækja í innlendum gjaldeyri, svonefndir Vostro-reikningar, teljist ekki til reikninga hjá fjármálafyrirtæki hér á landi. Þetta er í samræmi við framkvæmd Seðlabankans á reglum um gjaldeyrismál og síðar lögum um gjaldeyrismál eftir að reglurnar voru lögfestar. Með þessu er verið að árétta að millifærsla af Vostro-reikningi í innlendum gjaldeyri í eigu erlends fjármálafyrirtækis og á reikning í eigu innlends eða erlends viðskiptavinar hjá fjármálafyrirtæki hér á landi telst ekki greiðsla sem fer fram með úttektum af reikningi í eigu kaupanda hjá fjármálafyrirtæki hér á landi. Slík millifærsla fellur því ekki undir undanþágu frá banni við fjármagnshreyfingar í innlendum gjaldmiðli milli landa.
Jafnframt lagt til í þessari grein að áður lögbundnar undanþágur í svonefndum i-lið, þ.e. 3. töluliður 3. mgr. 13. gr. b, falli brott. Tilgangurinn með því er að samræma heimildir sem erlendir aðilar hafa til að nýta innlendan gjaldeyri til fjárfestingar. Áður lögbundnar undanþágur verða því heldur settar í reglur Seðlabankans.
Í 2. gr. frumvarpsins, er breytir ákvæðum 13. gr. c, er lagt til að heimilað verði að innlendur gjaldeyrir sé hluti af viðskiptum vegna fjármagnshreyfinga sem falla undir undanþáguskilyrði í 13. gr. f, þ.e. vegna kaupa á fasteign eða ökutæki erlendis upp að ákveðnu hámarki vegna búferlaflutninga eða kaupa á eignum í erlendum gjaldeyri svo sem hrávöru, farartækjum eða vinnuvélum sem eru þáttur í atvinnustarfsemi kaupandans. Samkvæmt núgildandi lögum eru aðeins fjármagnshreyfingar sem uppfylla skilyrði 13. gr. f heimilar sem leiðir af sér að þeir sem vilja nýta þær þurfa að eiga erlendan gjaldeyri til að nýta undanþáguna.
Þá er ætlunin að taka af allan vafa um að heimild innlendra aðila til kaupa á erlendum gjaldeyri á grundvelli 13. gr. j og k sé háð því skilyrði að gjaldeyrisviðskiptin séu gerð vegna slíkra greiðslna til erlendra aðila. Hér er til dæmis um að ræða fjármagnshreyfingar á borð við greiðslu á vöxtum, verðbótum, arði og samningsbundnum afborgunum eða vegna gjafa, styrkja og launa eða bóta sem erlendir aðilar hafa aflað hér á landi.
Loks er með breytingum á 2. gr. ætlað að taka af allan vafa um að gjaldeyrisviðskipti vegna vöru- og þjónustuviðskipta milli tveggja innlendra aðila, þar sem einum erlendum gjaldeyri er skipt fyrir annan erlendan gjaldeyri og innlendur gjaldeyrir er ekki hluti af viðskiptunum, séu heimil.
Í 3. gr. frumvarpsins, er tekur til breytinga á ákvæðum 13. gr. d, eru annars vegar lagðar til orðalagsbreytingar en hins vegar er kveðið á um að frestur til að skila ferðamannagjaldeyri, verði ekki af fyrirhugaðri ferð, lengist úr tveimur vikum í þrjár. Þá er með breytingum á greininni tekinn af allur vafi um það að gjaldeyriskaupaheimild innlendra aðila sem dveljast tímabundið erlendis, þ.e. frá einum og upp í sex mánuði, takmarkist við 350 þús. kr. í hverjum almanaksmánuði sem dvalið er hérlendis.
Í 4. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á ákvæðum 13. gr. e, en þar er kveðið á um að aðilum sem fjárfest hafa í framseljanlegum fjármálagerningum útgefnum í erlendum gjaldeyri fyrir 28. nóvember 2008 sé heimilt að endurfjárfesta. Með endurfjárfestingu í skilningi ákvæðisins er átt við fjármuni sem losna við sölu eða uppgreiðslu eða falla til vegna arð- og vaxtagreiðslna af slíkum gerningum og nýttir eru í heild eða að hluta til að fjárfesta í hvers konar erlendri fjárfestingu innan tveggja vikna. Því er lagt til að fjármunir sem falla til vegna afborgana höfuðstóls teljist endurfjárfesting líkt og fjármunir sem falla til vegna arð- og vaxtagreiðslna. Hefur ákvæðið ávallt verið skilgreint með þessum hætti, en talið er mikilvægt að taka af allan vafa um það.
Þá er og lagt til að heimild til endurfjárfestingar verði lengd úr tveimur vikum í sex mánuði. Er því um að ræða töluverða rýmkun frá núgildandi ákvæði greinarinnar. Rökin fyrir rýmkuninni eru einkum þau að gefa aðilum sem heimild hafa til endurfjárfestingar samkvæmt ákvæðinu lengri tíma til að ákveða hvort þeir nýti sér heimild ákvæðisins til að endurfjárfesta en ekki síður að gefa þeim aðilum tækifæri á að safna saman endurfjárfestanlegum fjármunum í skilningi ákvæðisins í allt að sex mánuði áður en endurfjárfest er. Þar sem breytingin gerir ráð fyrir að frestur til endurfjárfestingar sé lengri en sá frestur sem skilaskylduákvæði 13. gr. l kveður á um er lagt til að tekin verði af allur vafi um það að fjármagnið sé undanþegið skilaskyldu meðan endurfjárfestingarfrestur er að líða.
Í 5. gr. frumvarpsins, er breytir ákvæðum 13. gr. f, er lagt til að gjaldeyrisviðskipti og fjármagnshreyfingar á grundvelli 2. mgr. um fasteignaviðskipti vegna búferlaflutninga séu háðar því skilyrði að tilkynning um fasteignakaupin hafi hlotið staðfestingu Seðlabanka Íslands. Þá setur Seðlabankinn nánari reglur um framkvæmd ákvæðisins.
Heimild til endurfjárfestingar samkvæmt lögum um gjaldeyrismál hefur eingöngu verið bundin við fjármuni sem losna við sölu eða uppgreiðslu eða falla til vegna arð- eða vaxtagreiðslna af fjármálagerningum sem aðili hefur fjárfest í fyrir 28. nóvember 2008. Hér er lagt til að heimild til endurfjárfestingar verði rýmkuð og að aðilum sem fjárfest hafa með erlendum gjaldeyri í fasteign, sem staðsett er erlendis, verði veitt heimild til að endurfjárfesta söluverðmæti eða tjónabótum af slíkri fasteign í annarri fasteign innan sex mánaða.
Þá eru jafnframt lagðar til breytingar sem veita heimild til endurfjárfestingar á verðmæti sem til fellur vegna sölu eða greiðslu tjónabóta vegna vélknúins ökutækis sem staðsett er erlendis.
Loks er lagt til að einstaklingum sem eru innlendir aðilar verði heimilt að kaupa og flytja inn eitt farartæki erlendis frá á almanaksári fyrir allt að jafnvirði 10 millj. kr. enda sé farartækið ætlað til eigin nota innan lands. Þá er lagt til að gjaldeyrisviðskipti og fjármagnshreyfingar á grundvelli málsgreinarinnar séu háð því skilyrði að tilkynning um kaupin á farartækinu hafi hlotið staðfestingu Seðlabanka Íslands. Þá setur Seðlabankinn nánari reglur um framkvæmd ákvæðisins.
Í 6. gr. frumvarpsins, um breytingar á ákvæðum 13. gr. g, eru lagðar til breytingar er varða undantekningu frá hinu almenna banni við lántökum og lánveitingum á milli innlendra og erlendra aðila samkvæmt greininni þannig að greint verði á milli annars vegar lánveitinga innlendra aðila til erlendra aðila og hins vegar lántöku innlendra aðila hjá erlendum aðilum. Lagt er til að undanþágan sem veitt er samkvæmt 2. mgr. 13. gr. g, að uppfylltum fjórum skilyrðum, verði einungis bundin við lánveitingar innlendra aðila til erlendra aðila. Núgildandi undanþága tekur bæði til lánveitinga og lántöku en í frumvarpinu er lagt til að þessu verði skipt upp í tvær aðskildar málsgreinar. Er með breytingunni verið að losa um takmarkanir innlendra aðila til að taka lán hjá erlendum aðilum.
Þá er lagt til að innlendum aðilum verði veitt heimild til að taka lán hjá erlendum aðilum að uppfylltum þremur skilyrðum: Í fyrsta lagi að lánstími sé eigi skemmri en tvö ár, í öðru lagi að gjaldeyrisyfirfærslur séu í samræmi við 13. gr. l og í þriðja lagi að lánasamningar, þar með taldir allir viðaukar og fylgiskjöl, séu sendir til þess fjármálafyrirtækis sem annast fjármagnshreyfingar innan viku frá undirskrift slíkra samninga. Í ljósi þess að innlendum aðilum hefur frá hruni reynst erfitt að sækja sér fjármögnun á erlenda lánsfjármarkaði er talið mikilvægt að opna leið fyrir þá innlendu aðila sem geta fengið lán hjá erlendum aðilum til að taka slík lán. Ekki er lagt til að neinar fjárhæðartakmarkanir verði á heimild innlendra aðila til að taka lán hjá erlendum aðilum enda fela slíkar lántökur í sér innflæði á erlendum gjaldeyri, en þó er gert að skilyrði að þær séu að minnsta kosti til tveggja ára.
Þá er loks tekinn af vafi um að allar skilmálabreytingar, aðrar en framlenging, á lántökum og lánveitingum á milli innlendra aðila og erlendra aðila og aðilaskipti að slíkum kröfuréttindum teljist ný lántaka og lánveiting í skilningi 1. mgr. 13. gr. g. Skilmálabreyting í skilningi ákvæðisins felur meðal annars í sér breytingar á greiðslu afborgana höfuðstóls og vaxta samkvæmt áður umsömdu endurgreiðsluferli sem og ýmsar aðrar breytingar er varða upphaflega skilmála láns eða lánasamnings. Með aðilaskiptum að kröfuréttindum er átt við kröfuhafaskipti og skuldaraskipti þar sem nýr skuldari kemur í stað þess eldri.
Í 7. gr. frumvarpsins, er breytir ákvæðum 13. gr. h, er lagt til að tekinn verði af allur vafi um það að takmörkun í greininni eigi við um allar greiðslur til erlendra aðila óháð því hvort gengist er í ábyrgð fyrir greiðslum frá innlendum eða erlendum aðila. Í ljósi þess að lagt er til í 6. gr. frumvarpsins að rýmka fyrir lántökum innlendra aðila hjá erlendum aðilum þykir eðlilegt að rýmka jafnframt möguleika innlendra lántakenda til að ganga í eða takast á hendur ábyrgð á endurgreiðslum slíkra lána og mælir b-liður frumvarpsins fyrir um slíka undanþágu.
Í 8. gr. frumvarpsins, sem breytir ákvæðum 13. gr. i, er lagt til að Seðlabankanum verði veitt heimild til að setja reglur er kveða á um undanþágur frá banni 1. mgr. greinarinnar við afleiðuviðskiptum þar sem innlendur gjaldeyrir er í samningi gagnvart erlendum gjaldeyri, hvort sem um er að ræða gjaldeyris- eða verðbréfasamning eða sambland gjaldeyris- og verðbréfasamnings eða sambærilegra fjármálagerninga. Mikilvægt er fyrir Seðlabankann að hafa heimild til að setja reglur um undanþágu frá framangreindu banni til afleiðuviðskipta þegar uppgjör þeirra fer til að mynda fram í innlendum gjaldeyri enda telji bankinn það ekki ógna stöðugleika í gengis- og peningamálum. Mikilvægt er að taka af allan vafa um að heimild til undanþágu frá banni við afleiðuviðskiptum, þar sem innlendur gjaldeyrir er stór hluti viðskiptanna, geti náð til þess að sérstakur markaður skapist fyrir slíkar afleiður þar sem þátttaka er háð ákveðnum skilyrðum.
Breytingar í 9. gr. frumvarpsins lúta að skýringum á hugtakinu vextir í greininni. Í gildandi ákvæði er kveðið á um að meðal annars séu vextir undanþegnir ákveðnum takmörkunum laga um gjaldeyrismál. Í 2. mgr. ákvæðisins segir svo hvað sé átt við með vöxtum samkvæmt 1. mgr. og af orðalagi 2. mgr. má skilja það svo að ákvæði 1. mgr. taki ekki til vaxta af lánasamningum sem innlendur aðili hefur tekið frá erlendum aðila. Við framkvæmd gjaldeyrishafta hefur innlendum aðilum ávallt verið heimilt að standa við skuldbindingar sínar samkvæmt lánasamningum við erlenda aðila og hafa slíkar greiðslur farið fram á grundvelli samningsbundinna afborgana. Ljóst er þó að í allflestum tilvikum felur skuldbinding aðila samkvæmt lánasamningi einnig í sér greiðslu vaxta. Því er lagt til, til að taka af allan vafa um það, að slíkar greiðslur séu heimilar.
Þá er lagt til að tveimur nýjum málsgreinum verði bætt við greinina. Fyrri málsgreinin lýtur að því hvað fellur undir samningsbundna afborgun í skilningi ákvæðisins, en reynt hefur á skýringu ákvæðisins í framkvæmd. Hefur ákvæðið ávallt verið skýrt svo að eingreiðsla, greiðsla vegna gjaldfellingar og greiðsla í tengslum við gjaldþrotaskipti falli ekki undir hugtakið samningsbundin afborgun, enda verður ekki séð að slíkar greiðslur rúmist innan hugtaksins afborgun. Það er þó mikilvægt að taka af allan vafa um þetta. Ákvæðið kemur þó ekki í veg fyrir að aðrar greiðslur en þær sem ákvæðið tiltekur falli ekki undir hugtakið samningsbundin afborgun. Þannig er heimildin til að standa við samningsbundnar afborganir fyrst og fremst hugsuð til þess að viðhalda eðlilegu og almennu samningssambandi milli aðila.
Í síðari málsgreininni er lögð til sú breyting að gjaldeyrisviðskipti og fjármagnshreyfingar á milli landa vegna greiðslna samkvæmt ákvæðinu verði að hafa hlotið staðfestingu Seðlabanka Íslands áður en þær eru framkvæmdar. Ljóst er að tilkynningum til Seðlabanka Íslands vegna gjaldeyrisviðskipta og fjármagnshreyfinga í erlendum gjaldeyri vegna vaxta- og arðgreiðslna hefur verið ábótavant þrátt fyrir tilmæli þar um. Þá hafa ákveðnir möguleikar verið til misnotkunar og sniðgöngu sem mikilvægt er að stemma stigu við. Þykir því nauðsynlegt að skilyrða slík viðskipti við staðfestingu Seðlabanka Íslands. Þar sem reynsla hefur skapast á staðfestingarferli Seðlabankans vegna nýfjárfestinga er gert ráð fyrir að þetta staðfestingarferli verði með svipuðu sniði.
Í 10. gr. frumvarpsins, þar sem lagðar eru til breytingar á ákvæðum 13. gr. k, er lagt til að vísað verði til 13. gr. c sem fjallar um takmarkanir í gjaldeyrisviðskiptum í heild en ekki einungis tiltekinna málsgreina greinarinnar.
Í 11. gr. frumvarpsins, þar sem lagðar eru til breytingar á ákvæðum 13. gr. l, skal litið til þess að með lögum nr. 127/2011, um breytingu á lögum um gjaldeyrismál, tollalögum og lögum um Seðlabanka Íslands, var lögfest skylda innlendra aðila til að skila öllum erlendum gjaldeyri sem þeir eignast, svo sem fyrir seldar vörur og þjónustu eða með öðrum hætti, til fjármálafyrirtækis hér á landi innan þriggja vikna frá því að gjaldeyririnn komst eða gat komist í umráð eiganda eða umboðsmanns hans. Í greininni er lagt til að tekinn verði af allur vafi um að innlendum aðila beri að skila öllum erlendum gjaldeyri sem hann eignast, svo sem fyrir seldar vörur og þjónustu eða með öðrum hætti, inn á innlánsreikning í sinni eigu hjá fjármálafyrirtæki hér á landi. Skilaskyldan teldist þannig jafnframt uppfyllt ef innlendi eigandinn skipti andvirði fjármunanna í innlendan gjaldeyri í gjaldeyrisviðskiptum við fjármálafyrirtæki sem veitir fjármununum viðtöku fyrir hans hönd. Þetta er mikilvægt með tilliti til eftirlits með skilaskyldunni en hún hefur verið hornsteinn þeirra reglna sem í gildi hafa verið og mjög mikilvæg þegar litið er til þess markmiðs sem upphaflega var stefnt að, þ.e. að tryggja stöðugleika gengis íslensku krónunnar og byggja upp gjaldeyrisvaraforða.
Í 12. gr. frumvarpsins, þar sem lagðar eru til breytingar á ákvæðum 13. gr. n, er lagt til að hinir tilgreindu aðilar í 1. og 2. mgr. ákvæðisins verði undanþegnir 13. gr. b til 13. gr. l laganna, en ekki 13. gr. m eins og ákvæðið gerir nú ráð fyrir. Rökin fyrir breytingunni eru þau að ástæðulaust sé að undanþiggja Seðlabankann, ríkissjóð, innlenda aðila sem eru aðilar að fjárfestingarsamningi við ríkið eða innlenda aðila sem starfa samkvæmt leyfi til olíuleitar nýfjárfestingarákvæðinu í 13. gr. m því að ákvæðið felur í sér undanþágu frá takmörkunum laganna á fjármagnshreyfingum og gjaldeyrisviðskiptum.
Í 13. gr. frumvarpsins, þar sem lagðar eru til breytingar á ákvæðum 13. gr. p, er lagt til að heimildir Seðlabanka Íslands til að afla upplýsinga vegna lögbundins eftirlits bankans með lögunum verði ekki eingöngu bundnar við upplýsingar er lúta að gjaldeyrisviðskiptum. Mikilvægt er fyrir Seðlabankann að geta óskað eftir upplýsingum sem eru nauðsynlegar til að viðhafa nauðsynlegt eftirlit með bæði fjármagnshreyfingum og gjaldeyrisviðskiptum þannig að bankanum sé unnt að framkvæma lögbundið eftirlit með fullnægjandi hætti. Þannig verða heimildir Seðlabankans til að afla upplýsinga vegna eftirlits þær sömu og að því er varðar rannsóknir vegna meintra brota á ákvæðum laganna.
Í 14. gr. frumvarpsins, þar sem lagðar eru til breytingar á ákvæðum 15. gr. a, er lagt til að Seðlabanka Íslands sé heimilt að beita stjórnvaldssektum í þeim tilvikum þegar brotið er gegn reglum sem settar eru á grundvelli ákvæða 8. gr. og 13. gr. a til 13. gr. n. Fyrir liggur að Seðlabankanum verði veittar heimildir til þess að setja reglur sem veita undanþágur frá takmörkunum laganna og að binda þær undanþágur skilyrðum. Þessum reglusetningarheimildum er ætlað að tryggja framkvæmd með þeim takmörkunum sem lögin kveða á um. Eigi slíkar reglur að hafa varnaðaráhrif er mikilvægt að sekt liggi við brotum gegn þeim.
Þá eru lagðar til breytingar á núgildandi ákvæði 2. mgr. 15. gr. a laganna um hækkun á þeim fjárhæðarmörkum stjórnvaldssekta sem Seðlabanka Íslands er heimilt að leggja á vegna brota á ákvæðum laganna eða reglum settum á grundvelli þeirra. Er lagt til að sektir á einstaklinga geti nú numið frá 10 þús. kr. til 65 millj. kr. Þá er jafnframt lagt til að sektir sem lagðar eru á lögaðila geti numið frá 50 þús. kr. til 250 millj. kr. Í núgildandi ákvæði er hámark á stjórnvaldssektum eingöngu 20 millj. kr. hjá einstaklingum en 75 millj. kr. hjá lögaðilum.
Í lögunum er gert ráð fyrir að hægt sé að ljúka minni brotum með beitingu stjórnvaldssekta en að meiri háttar brot verði kærð til lögreglu. Markmið með beitingu stjórnvaldssekta er að skilvirkni verði meiri og kostnaður minni en slík mál taka oftast styttri tíma en mál sem kærð eru til lögreglu og fara í farveg sakamálarannsókna. Þá er ljóst að til að stjórnvaldssektir nái tilgangi sínum og hafi varnaðaráhrif þurfi þær að vera nægilega háar.
Rannsókn brota á lögum um gjaldeyrismál hefur leitt í ljós að fjárhæðir eru oft og tíðum það háar, með tilliti til sektarheimilda laga um gjaldeyrismál, að Seðlabankinn á þess ekki annan kost en að skilgreina brot sem meiri háttar og kæra þau til lögreglu. Slík staða vinnur gegn fyrrgreindum tilgangi laganna um að meiri háttar brot fari til lögreglu en Seðlabankinn ljúki minni háttar málum með beitingu stjórnvaldssekta. Slík staða leiðir einnig til þess að málafjöldi og álag hjá sérstökum saksóknara verður meira en eðlilegt er með tilliti til brotanna. Hækkun sektarheimilda leiðir því til þess að fleiri málum vegna brota á lögunum verður lokið með álagningu stjórnvaldssekta.
Í 15. gr. frumvarpsins, um breytingar á ákvæðum 16. gr., er lagt til að brot gegn reglum settum á grundvelli 8. gr. og 13. gr. b til 13. gr. n laganna verði refsiverð samkvæmt 16. gr. laganna. Liggur fyrir að Seðlabankanum verði veittar heimildir til þess að setja reglur sem veita undanþágur frá takmörkunum laganna og að binda þær undanþágur skilyrðum. Er þessum reglusetningarheimildum ætlað að tryggja framkvæmd með þeim takmörkunum sem lögin kveða á um. Eigi slíkar reglur að hafa varnaðaráhrif er mikilvægt að brot gegn þeim séu refsiverð.
Virðulegi forseti. Ég vil vekja sérstaka athygli á því að þetta frumvarp er annað af tveimur sem flutt eru á þessu vorþingi um breytingar á gjaldeyrislögum og varða fjármagnshöftin. Hitt var flutt af efnahags- og viðskiptanefnd og var samþykkt hér um helgina og lýtur að því að miða losun fjármagnshafta við tiltekin skilyrði er varða þjóðhagsvarúð fremur en ákveðinn tíma. Það skiptir máli að nálgast þessi fjármagnshöft með þeim hætti. Þverpólitísk samstaða náðist um þá nálgun um helgina og ég fagna ég því sérstaklega. Við höfum lagt okkur fram um að eiga gott samstarf um þetta þvert á flokka enda á svo mikilvægt viðfangsefni að vera hafið yfir flokkspólitískar deilur.
Í þessu frumvarpi eru á ferðinni mikilvægar breytingar sem lúta annars vegar að rýmkun eða losun hafta sem snúa að fyrirtækjum og heimilum og hins vegar mikilvæg eftirlitstæki og úrræði sem Seðlabankinn þarf að hafa til að geta fylgt eftir reglum sem nauðsynlegar eru til að gæta hagsmuna Íslands. Hér er því gengið eins og langt og við teljum okkur geta á þessum tímapunkti til að mæta því sjónarmiði að á meðan þessi höft eru í gildi verði þau aldrei óþarflega íþyngjandi fyrir heimili og fyrirtæki í landinu. Hér er því verið að stíga mikilvæg skref í þá átt.
Virðulegi forseti. Ég legg til að þessu frumvarpi verði vísað til hv. efnahags- og viðskiptanefndar og til 2. umr. að aflokinni þessari umræðu.
