ríkisendurskoðandi og ríkisendurskoðun.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um ríkisendurskoðanda og ríkisendurskoðun. Frumvarpið flyt ég fyrir hönd forsætisnefndar Alþingis en nefndin stendur öll að frumvarpinu ásamt áheyrnarfulltrúa Pírata í nefndinni.
Frumvarpið er samið á grundvelli tillagna nefndar sem forsætisnefnd Alþingis skipaði í lok árs 2011 til þess að fara yfir og endurskoða gildandi lög um Ríkisendurskoðun, m.a. í tilefni af skýrslu vinnuhóps forsætisnefndar frá árinu 2009 um eftirlit Alþingis með framkvæmdarvaldinu. Í nefndinni sátu Þuríður Backman, alþingismaður og formaður nefndarinnar, Sveinn Arason ríkisendurskoðandi og Stefán Svavarsson endurskoðandi.
Nefndin skilaði af sér drögum að frumvarpi í febrúar 2013. Forsætisnefnd fjallaði sérstaklega um frumvarpsdrögin á sumarfundi sínum í ágúst á síðasta ári og hefur haft þau til meðferðar á liðnum vetri. Við undirbúning frumvarpsins leitaði nefndin meðal annars álits og ábendinga aðila sem töldust líklegir til þess að láta sig varða málefni Ríkisendurskoðunar. Má þar nefna Félag forstöðumanna ríkisstofnana, Samband íslenskra sveitarfélaga, Félag löggiltra endurskoðenda, fjármálaráðuneyti, efnahags- og viðskiptaráðuneyti og þær nefndir þingsins sem starfa náið með ríkisendurskoðanda. Þá kynnti nefndin sér sérstaklega löggjöf um norrænar ríkisendurskoðanir.
Frumvarpið byggist á því að það sé Alþingi sem fari með fjárstjórnarvaldið, kjósi einstakling til þess að stýra Ríkisendurskoðun sem annist endurskoðun og hafi eftirlit með rekstri og fjármálum ríkisins. Ríkisendurskoðun er því skrifstofa ríkisendurskoðanda. Að þessu leyti verður staða ríkisendurskoðanda ákveðin með sama hætti og umboðsmanns Alþingis. Ríkisendurskoðandi verður þannig trúnaðarmaður Alþingis, hann njóti trausts þess í störfum sínum og um leið sjálfstæðis. Tekur heiti frumvarpsins mið af þeim atriðum og af ákvæðum laga um umboðsmann Alþingis þar sem þau hafa þótt eiga við.
Í I. kafla frumvarpsins kemur fram sú meginbreyting að ríkisendurskoðandi verði kosinn af Alþingi í stað þess að vera ráðinn af forsætisnefnd. Með því er sjálfstæði hans undirstrikað. Frumvarpið gerir ráð fyrir því að ríkisendurskoðandi verði kosinn af Alþingi til sex ára í senn og að einungis verði hægt að endurkjósa hann einu sinni til jafn langs tíma.
Þá eru ákvæði um hvernig standa skuli að kosningu ríkisendurskoðanda forfallist hann eða ef víkja á honum úr starfi, en þá er lagt til að 2/3 hlutar þingmanna þurfi að samþykkja slíkt líkt og nú gildir um umboðsmann Alþingis. Loks er mælt fyrir um störf staðgengils í forföllum ríkisendurskoðanda en forsætisnefnd staðfestir ráðningu hans, sbr. 19. gr. frumvarpsins. Enn fremur eru ákvæði um setu ríkisendurskoðanda reynist kjörinn ríkisendurskoðandi vanhæfur í máli.
Í II. kafla frumvarpsins er gerð grein fyrir starfssviði ríkisendurskoðanda og til hvaða aðila endurskoðun og eftirlit hans tekur. Efnislega er ekki um breytingu að ræða en ákvæðin eru gerð skýrari, sem á einnig við um fyrirmæli frumvarpsins um fjárhagsendurskoðun og stjórnsýsluendurskoðun. Helstu nýmæli kaflans lúta að því að í stað þess að vísa til góðrar endurskoðunarvenju við framkvæmd fjárhagsendurskoðunar er gert ráð fyrir því að um endurskoðunina verði litið til endurskoðunarstaðla og verklagsreglna sem gilda um endurskoðun hjá opinberum aðilum eftir því sem við á.
Gildandi rannsóknarheimildir Ríkisendurskoðunar eru nú í III. kafla frumvarpsins. Í framkvæmd hafa ekki komið upp mál eða atvik sem kalla á endurskoðun þeirra og eru því ekki lagðar til efnisbreytingar á þeim.
Í gildandi lögum er ekki að finna fyrirmæli um meðferð mála hjá Ríkisendurskoðun. Ákvæði IV. kafla um þagnarskyldu og um hæfi til þess að fjalla um einstök mál taka til ríkisendurskoðanda, starfsmanna Ríkisendurskoðunar og annarra sem starfa í þágu stofnunarinnar. Ákvæði um rétt til umsagnar um drög að skýrslum og greinargerðum eru einnig ný og er ætlað að tryggja betur réttarstöðu þeirra sem falla undir eftirlit ríkisendurskoðanda. Loks er það nýmæli að fjallað er um aðgang almennings að upplýsingum hjá Ríkisendurskoðun. Fram til þessa hefur verið litið svo á að starfsemi Ríkisendurskoðunar væri undanþegin ákvæðum upplýsingalaga. Í frumvarpinu er lagt til að upplýsingaréttur almennings verði rýmkaður þegar um er að ræða gögn sem til verða í samskiptum ríkisendurskoðanda og eftirlitsskylds aðila.
Um meðferð skýrslubeiðna til ríkisendurskoðanda og um upplýsingagjöf hans til Alþingis er fjallað í V. kafla frumvarpsins. Gildandi lög og ákvæði frumvarpsins miða við að ríkisendurskoðandi sé sjálfstæður í störfum sínum og ákveði sjálfur hvernig hann sinnir hlutverki sínu. Er því lagt til að forsætisnefnd geti ýmist að eigin frumkvæði eða samkvæmt beiðni þingflokka eða þingnefnda farið fram á, í stað þess að krefjast þess, að ríkisendurskoðandi taki saman skýrslu um einstök mál er falla undir starfssvið hans.
Meðal nýmæla eru að gert er ráð fyrir því að ríkisendurskoðandi greini forsætisnefnd frá umfangi beiðni og áætluðum skýrsluskilum. Þannig skal ríkisendurskoðandi upplýsa forsætisnefnd ef í ljós kemur að umfang athugunar reynist umtalsvert meira en áætlað var eða ekki er unnt að ljúka skýrslu á áætluðum tíma og tillögum sínum þar að lútandi.
Í VI. kafla frumvarpsins eru ýmis ákvæði sem flest eru nýmæli. Meðal annars er lagt til forsætisnefnd ákveði starfskjör ríkisendurskoðanda til samræmis við laun hæstaréttardómara og að heimilt verði að ráða staðgengil ríkisendurskoðanda í fjarveru hans. Þá er ákvæði um heimild stofnunarinnar til aðildar að Alþjóðasamtökum ríkisendurskoðana og um heimild til þess að tilnefna Ríkisendurskoðun við endurskoðun þeirra alþjóðastofnana sem Ísland er aðili að. Enn fremur má nefna ákvæði um gildissvið laga um endurskoðendur gagnvart ríkisendurskoðanda og starfsmönnum hans. Í frumvarpinu er því gert ráð fyrir að ríkisendurskoðandi verði kosinn í fyrsta sinn samkvæmt 1. mgr. 2. gr. frumvarpsins þegar núverandi ríkisendurskoðandi lætur af störfum, en núverandi ráðning gerir ráð fyrir að hann starfi til 1. maí 2018. Loks er við það miðað að frumvarpið taki gildi 1. janúar 2015.
Hæstv. forseti. Ég hef nú lokið við að greina frá meginefni frumvarpsins og helstu nýmælum þess. Ég legg til að mál þetta gangi til stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar að lokinni þessari umræðu.
Ég vil í lokin þakka öllum þeim sem hafa komið að því að búa þetta mál í þann búning sem hér liggur fyrir og hafa lagt sig fram um að ná þeirri samstöðu sem um málið ríkir meðal forsætisnefndarmanna og annarra þeirra sem hafa komið að málinu. Sömuleiðis vil ég þakka nefndinni sem vann að undirbúningi frumvarpsins.
